-
دسترسی آزاد مقاله
1 - طبقه بندی مناطق جنگلی استان گلستان به روش حداکثر احتمال با استفاده ازتصاویر ماهوار های ETM+ سال 2001
عبدالرسول سلمان ماهینی آزاده نادعلی جهانگیر فقهی برهان ریاضینزولات جوی در محیط عاری از پوشش گیاهی به علت کم بودن نفوذ پذیری خاک، به مقدار کم در زمین فرو می روند و بیشتر در روی زمین جاری می شوند و همین پدیده به همراه سایر عوامل باعث فرسایش خاک و آلودگی آب های سطحی و کاهش حاصل خیزی خاک می شود. متاسفانه در چند سال اخیر، کاهش چشمگیر چکیده کاملنزولات جوی در محیط عاری از پوشش گیاهی به علت کم بودن نفوذ پذیری خاک، به مقدار کم در زمین فرو می روند و بیشتر در روی زمین جاری می شوند و همین پدیده به همراه سایر عوامل باعث فرسایش خاک و آلودگی آب های سطحی و کاهش حاصل خیزی خاک می شود. متاسفانه در چند سال اخیر، کاهش چشمگیری در پوشش جنگلی به خصوص پوشش درختی در استان گلستان مشاهده می شود، به طوری که این مساله یکی از دلایل بروز سیل های مهیب بوده است. در این مطالعه، از داده های ماهواره لندست و سنجنده ETM+، سال 2001 جهت طبقه بندی پوشش درختی استان گلستان به روش حداکثر احتمال استفاده شده است. برای این کار با توجه به اطلاعات و تجربه قبلی از انواع کاربری و پوشش سرزمین در این محدوده و مطالعه چشمی تصویر رنگ مجازی، پوشش درختی منطقه شناسایی شد و بر روی تصویر رنگ مجازی تعیین گردید. سپس، با استفاده از 6 باند تصویر شامل باندهای 1، 2، 3، 4، 5، 7 و نمونه های تعلیمی خام وطبقه بندی کننده حداکثر احتمال، طبقه بندی صورت گرفت. در مرحله بعد، از نقشه حاصل از طبقه بندی نظارت نشده با 100 طبقه، جهت پالایش نمونه های تعلیمی خام استفاده گردید و طبقه بندی تصویر به روش مذکورتکرار شد. در انتها، صحت تصاویر طبقه بندی شده به دو روش جابه جایی تصادفی پیکسل ها وهمچنین استفاده از تصاویر سنجنده LISS III به عنوان نقاط کنترل زمینی مشخص شد. نتایج نشان دهنده درستی بسیار خوب طبقه بندی جنگل با استفاده از تصاویر ماهواره لندست است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - طبقهبندی مناطق جنگلی استان گلستان به روش حداکثر احتمال با استفاده ازتصاویر ماهوارهای ETM+ سال 2001
عبدالرسول سلمان ماهینی آزاده نادعلی جهانگیر فقهی برهان ریاضینزولات جوی در محیط عاری از پوشش گیاهی به علت کم بودن نفوذ‌پذیری خاک، به مقدار کم در زمین فرو می‌روند و بیشتر در روی زمین جاری می‌شوند و همین پدیده به همراه سایر عوامل باعث فرسایش خاک و آلودگی آب‌های سطحی و کاهش حاصل‌خیزی خاک می‌شود. متاسفان چکیده کاملنزولات جوی در محیط عاری از پوشش گیاهی به علت کم بودن نفوذ‌پذیری خاک، به مقدار کم در زمین فرو می‌روند و بیشتر در روی زمین جاری می‌شوند و همین پدیده به همراه سایر عوامل باعث فرسایش خاک و آلودگی آب‌های سطحی و کاهش حاصل‌خیزی خاک می‌شود. متاسفانه در چند سال اخیر، کاهش چشمگیری در پوشش جنگلی به خصوص پوشش درختی در استان گلستان مشاهده ‌می‌شود، به طوری که این مسأله یکی از دلایل بروز سیل‌های مهیب بوده است. در این مطالعه، از داده‌های ماهواره‌ لندست و سنجنده ETM+، سال 2001 جهت طبقه‌بندی پوشش درختی استان گلستان به روش حداکثر احتمال استفاده شده است. برای این کار با توجه به اطلاعات و تجربه قبلی از انواع کاربری و پوشش سرزمین در این محدوده و مطالعه چشمی تصویر رنگ مجازی، پوشش درختی منطقه شناسایی شد و بر روی تصویر رنگ مجازی تعیین گردید. سپس، با استفاده از 6 باند تصویر شامل باندهای 1، 2، 3، 4، 5، 7 و نمونه‌های تعلیمی خام وطبقه‌بندی‌کننده‌ حداکثر احتمال، طبقه‌بندی صورت گرفت. در مرحله بعد، از نقشه حاصل از طبقه‌بندی نظارت ‌نشده با 100 طبقه، جهت پالایش نمونه‌های تعلیمی خام استفاده گردید و طبقه‌بندی تصویر به روش مذکورتکرار شد. در انتها، صحت تصاویر طبقه‌بندی شده به دو روش جابه‌جایی تصادفی پیکسل‌ها وهمچنین استفاده از تصاویر سنجنده LISS III به عنوان نقاط کنترل زمینی مشخص شد. نتایج نشان دهنده درستی بسیار خوب طبقه‌بندی جنگل با استفاده از تصاویر ماهواره لندست است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - بررسی مضامین تعلیمی در شعر فرخی یزدی و ایرج میرزا
سیده مریم جزایری شهریار شادی گو ناهید جعفری دهکردیاز دیرباز تا کنون شاعران با در نظر گرفتن دستورالعمل های اخلاقی و تعلیمی در شعر خود سعی بر بهبود اوضاع جامعه داشته اند. با شکلگیری مشروطه و سیاستهای حاکم نیاز به تعلیم و اصول اخلاق به مردم جامعه احساس می شد. این پژوهش بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی حاصل از مطالعات کتابخان چکیده کاملاز دیرباز تا کنون شاعران با در نظر گرفتن دستورالعمل های اخلاقی و تعلیمی در شعر خود سعی بر بهبود اوضاع جامعه داشته اند. با شکلگیری مشروطه و سیاستهای حاکم نیاز به تعلیم و اصول اخلاق به مردم جامعه احساس می شد. این پژوهش بر مبنای روش توصیفی-تحلیلی حاصل از مطالعات کتابخانهای انجام شده و هدف اصلی آن تبیین نمودهای تعلیمی در اشعار فرخی یزدی و ایرج میرزا است. فرخی یزدی و ایرج میرزا از جمله شاعران آزادی خواه عصر مشروطه هستند که به تعلیم و آگاهی بخشیدن مردم توجه داشتهاند. بررسی اشعار این دو شاعر نشان می دهد که، بینش اجتماعی آنها و موضع گیری متفاوتشان در مورد تعلیم و تربیت تا حد زیادی از طبقه اجتماعی آنها تأثیر پذیرفته است. نتیجه این پژوهش حکایت از آن دارد که، به دلیل تفاوتهای خانوادگی، فکری و سیاسی دو شاعر، مضامین تعلیماتی در شعر آن ها در دو جهت متفاوت سیر میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - تبیین شاخصه دینی در اندیشه حکومتی سعدی و طرطوشی؛ موردکاوی گلستان و سراج الملوک
فاضل عباس زاده شهرام دلشادآثار مختلفی در ادبیات فارسی و عربی پدید آمدهاند که با رویکردی موعظهگونه، اقشار مختلف مردم را مورد مناصحه و ارشاد قرار داده و سعی در تقویت اخلاق و تحکیم مدنیت جامعه داشتهاند. از جمله این اقشار سلاطین و شاهان هستند که نویسندگان این آثار، این گروه را مخاطب قرار داده و ت چکیده کاملآثار مختلفی در ادبیات فارسی و عربی پدید آمدهاند که با رویکردی موعظهگونه، اقشار مختلف مردم را مورد مناصحه و ارشاد قرار داده و سعی در تقویت اخلاق و تحکیم مدنیت جامعه داشتهاند. از جمله این اقشار سلاطین و شاهان هستند که نویسندگان این آثار، این گروه را مخاطب قرار داده و تلاش نموده اند جایگاه سلطان و شیوههایی حکومتی وی را تشریح نمایند و در این میان به اصول دینی، سیاسی، و اخلاقی و مدیریتی و نظائر آن توجه داشتهاند. سعدی در گلستان خود در بابی مخصوص به سیرت پادشاهان و در دیگر ابواب به طور گذرا، به اخلاق و محاسن و مساوی این گروه میپردازد و به نوعی بایدها و نبایدهای آنها را ذکر می کند. طرطوشی نیز در سراج الملوک درباره سلاطین سخن رانده و اصول اخلاقی و سیاسی که باید ملک به آن آراسته باشد را بیان می دارد. این پژوهش در صدد است تا به شکلی ویژه، نقش شاخصه دینی را در اندیشه حکومتی سعدی و طرطوشی در سه محور جایگاه سلطان، شیوه حکومتی، و مفهوم زوال پذیری حکومت، مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - بررسی تطبیقی رذایل اخلاقی در حدیقة الحقیقة سنایی و بوستان سعدی
خدیجه فرجادزاده جواد مهربان قزلحصاراندرزها و تعالیم اخلاقی، همواره جزو مفاهیم برجسته شعر بوده و سنایی و سعدی از جمله شاعران اخلاق مدار و اخلاق گرا هستند. ما در این پژوهش به بررسی تطبیقی مضامین اخلاقی در حدیقۀ الحقیقة سنایی و بوستان سعدی با رویکرد تحلیل محتوا پرداخته ایم. نگارنده پس از مقدمه ای در اخلاق و چکیده کاملاندرزها و تعالیم اخلاقی، همواره جزو مفاهیم برجسته شعر بوده و سنایی و سعدی از جمله شاعران اخلاق مدار و اخلاق گرا هستند. ما در این پژوهش به بررسی تطبیقی مضامین اخلاقی در حدیقۀ الحقیقة سنایی و بوستان سعدی با رویکرد تحلیل محتوا پرداخته ایم. نگارنده پس از مقدمه ای در اخلاق و مضامین اخلاقی، عمده توجه را با در نظر گرفتن اندیشه های سنایی و سعدی در دو اثر مذکور بر اساس مبارزه با نفس معطوف داشته و در این زمینه ها از آیات قرآن، احادیث و اشعاری که گواه اثبات این مطلب بوده، استفاده شایانی کرده و در نتیجه گیری ملحوظ داشته است. در نهایت این دستاورد حاصل شد که محور مشترک تعالیم اخلاقی حدیقۀ الحقیقة سنایی و بوستان سعدی، سعادت انسان بوده است. سنایی با زبانی روان و با بیانی عرفانی و نگاه شریعت مدارانه، مخاطبانش را به رعایت فضایل اخلاقی و پرهیز از رذایل اخلاقی در جهت اصلاح جامعه دعوت می کند. سعدی هم انسان آرمانی خود را در هر مرتبه اجتماعی که باشد به مبارزه نفسانی و اخلاق مداری فرا می خواند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی تطبیقی شعر وراق هروی و سعدی با محوریت نوع تعلیمی
آیت شوکتی مسعود باوان پوری وحید سجادی فرمحمود وراق هروی و سعدی شیرازی دو تن از شاعرانی هستند که در دیوانهای شعری خویش به حکمت، پند و اندرز توجّه خاصی داشتهاند. تأثیرپذیری از فرهنگ اسلامی و آموزههای دینی بهویژه قرآن و نهجالبلاغه در کنار تجارب زندگی شخصی از جمله منابع حکمت در شعر آنها محسوب میشود. سادگی چکیده کاملمحمود وراق هروی و سعدی شیرازی دو تن از شاعرانی هستند که در دیوانهای شعری خویش به حکمت، پند و اندرز توجّه خاصی داشتهاند. تأثیرپذیری از فرهنگ اسلامی و آموزههای دینی بهویژه قرآن و نهجالبلاغه در کنار تجارب زندگی شخصی از جمله منابع حکمت در شعر آنها محسوب میشود. سادگی و وضوح واژهها و عبارات، آزادی نسبی از اصطلاحات مهجور و نامفهوم، خروج از فرهنگ لغوی قدیم و استفاده از فرهنگ لغوی عصر خویش، بهره گرفتن از ضربالمثلها متناسب با نیاز عصر و ذوق و سلیقه مردم و عوامپسند بودن آن از ویژگیهای ادبیّات حکمی این دو شاعر فرزانه محسوب میشود. پژوهش حاضر بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی به بررسی وجوه اشتراک در ادبیّات تعلیمی و حکمی دو شاعر بپردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر دو شاعر در قالب ابیات و انواع ادبی گوناگون، مکارم اخلاق از جمله کار و تلاش، صبر، جود و بخشش، ظلمستیزی و ... را به مخاطبانشان توصیه کرده و آنها را از صفات نکوهیده از جمله طمع، بخل و حسد و ...برحذر داشتهاند. پرداختن به اصول اخلاقی و تعلیمی در شعر این دو شاعر گاه به حدی نزدیک است که گویی این شعار از تفکّر یک انسان برآمدهاند؛ برای نمونه وراق در دو بیت مال و ثروت را وسیلهای برای حفظ و افزودن بزرگواری انسان میداند و سعدی نیز در یک بیت دقیقاً همین نکته را گوشزد میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - حکایت «میوه خوردن غلام نزد پادشاه» در ادب عربی و فارسی بررسی آبشخورها و تحلیل عناصر داستانی آن
سید محمدرضا ابن الرسول مریم کلانتری سمیه حسنعلیانداستان میوه خوردن غلامی نزد خواجهاش از جمله داستانهای تعلیمی است که در ادبیات عربی و فارسی صورتهایی از نثر و نظم آن یافت میشود. قدیمترین مأخذ این روایت مربوط به ادبیات عربی در کتاب الإمتاع والمؤانسة از ابوحیان توحیدی (قرن چهارم) است. پس از آن نمونههای نثر و نظم ع چکیده کاملداستان میوه خوردن غلامی نزد خواجهاش از جمله داستانهای تعلیمی است که در ادبیات عربی و فارسی صورتهایی از نثر و نظم آن یافت میشود. قدیمترین مأخذ این روایت مربوط به ادبیات عربی در کتاب الإمتاع والمؤانسة از ابوحیان توحیدی (قرن چهارم) است. پس از آن نمونههای نثر و نظم عربی و فارسی تا پایان قرن نُه آن را ذکر کردهاند. مولانا و عطار نیز در ادبیات فارسی خلاقانه به بازآفرینی منظوم این روایت پرداختهاند. این داستان که با دو روایت مختلف ذکر شده است به یک نتیجهگیری اخلاقی یکسانی که عبارت است از امانتداری و تعهد منتهی میشود. بدین رو بررسی آبشخورهای این حکایت، نه تنها آیندگان را با تجریبات اقوام گوناگون آشنا میکند بلکه به حفظ و ضبط فرهنگ و تاریخ پیشینیان نیز میپردازد. در این پژوهش ضمن مأخذیابی و مقایسه منابع عربی و فارسی روایت، به بررسی عناصر داستانی آن از جمله درونمایه، پیرنگ، شخصیت، گفت و گو، زاویه دید و صحنه میپردازیم و مشخص میکنیم مآخذ منظوم فارسی تا چه اندازه به مأخذ قدیم عربی شباهت دارند. از مهمترین نتایج این بررسی که براساس شیوه قیاسی تطبیقی به انجام رسیده، این است که مضمون حکایت در همه مآخذ عربی و فارسی یکسان است و حکایات منظوم فارسی با الهامگیری از منابع کهن، مضمونی یکسان را با ساختاری متفاوت به نظم کشیدهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - اندیشههای تعلیمی جهانی درافسانههای ازوپ و کلیلهودمنه
نعمت اصفهانی عمرانیکی از انواع چهارگانه ادبیات که از روزگاران کهن مورد تأکید و اتفاقنظر ملتهای صاحب فرهنگ و تمدن جهان بوده و هست، ادبیاتتعلیمی است. ادبیاتتعلیمی به نوعی از ادبیات گفته میشود که در آن خالق اثر با در مقابلْ قراردادن دو مفهوم خیر و شرّـ بهطورغیرمستقیمـ سعی دارد تا مض چکیده کاملیکی از انواع چهارگانه ادبیات که از روزگاران کهن مورد تأکید و اتفاقنظر ملتهای صاحب فرهنگ و تمدن جهان بوده و هست، ادبیاتتعلیمی است. ادبیاتتعلیمی به نوعی از ادبیات گفته میشود که در آن خالق اثر با در مقابلْ قراردادن دو مفهوم خیر و شرّـ بهطورغیرمستقیمـ سعی دارد تا مضامین اخلاقی و حکمی را، که در ادبیات کلاسیک جهان عموماً به زبان حیوانات (فابل) و در قالب پند و اندرز است، به دیگران آموزش دهد. در میان آثار تعلیمی جهان به زبان فابل، دو اثر به نامهای افسانههای ازوپ و کلیله و دمنه، که یکی متعلق به دنیای غرب و دیگری متعلق به جهان شرق است، بیش از آثار دیگر با مضامین اخلاقی و حکمی همراه است. برهمیناساس، نگارنده برآناست تا برخی از اصول اخلاقی افسانههای ازوپ و کلیله و دمنه را، که در تاریخ ادبیات جهان از جایگاه ارجمندی برخوردارند و در حوزه ادبیاتتعلیمی مورد تأکید بسیاری از اندیشمندان اخلاقگرا میباشند، نقد و بررسی نماید. شایان ذکر است که آموزههای تعلیمی دو اثر مذکور در عرصههای مختلف زندگی بیش از همه در مسائل دینی، اجتماعی و سیاسی نمود دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - ساختارشکنی و هنجارگریزی تطبیقی نحوی، واژگانی و زمانی در شعر پروین اعتصامی
بهمن گرجیان فرنگیس عباس زادهزبان یک واقعیت فرهنگی و محصول اندیشه انسانی است که با خلاقیت و نوعآوری همراه است. خلاقیت و آفرینندگی زبان انسان باعث ترکیب اصوات و ترکیب معانی در قالب ساختهای زبانی پیچیده در آفرینشهای ادبی میشود و بالفعل شدن آن در فرایند اجتماعی شدن و فرهنگ سازی، خلاقیت ادبی را به چکیده کاملزبان یک واقعیت فرهنگی و محصول اندیشه انسانی است که با خلاقیت و نوعآوری همراه است. خلاقیت و آفرینندگی زبان انسان باعث ترکیب اصوات و ترکیب معانی در قالب ساختهای زبانی پیچیده در آفرینشهای ادبی میشود و بالفعل شدن آن در فرایند اجتماعی شدن و فرهنگ سازی، خلاقیت ادبی را به همراه خواهد داشت. شاعر با استفاده از ساختهای زبانی، گذشته، حال، آینده را تصور کند و در هر زمان و مکان از واقعیت به سوی خیال حرکت نماید. در پژوهش حاضر به بررسی هنجارگریزی نحوی، واژگانی و زمانی در قطعات، مثنویات و منظومات پروین اعتصامی میپردازیم که شعرش نمادی از سبک عراقی و خراسانی میباشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که وی از هنجارهای نحوی زبان متعارف و معیار بسیار دور شده است. ترتیب کلمات، تغییرات گرامری، باهمآیی با توجه به اصول و ساختار و سبک زبانی میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - بررسی اشعار حافظ با دیوان امام علی از دیدگاه ادبیاتتعلیمی
مسلم رجبییکی از بزرگترین غزلسرای قرن هشتم هجری، خواجه حافظ شیرازی است. درباره او همین بس که؛ مفاهیم تربیتی و مضامین والای اخلاقی در لابهلای اشعار شورنگیزش، خودنمایی میکند و عواطف و احساسات پاک و سرشار خوانندگان را برمیانگیزد. نیک میدانیم که حافظ بر دیوان شعرای پیشین تسل چکیده کاملیکی از بزرگترین غزلسرای قرن هشتم هجری، خواجه حافظ شیرازی است. درباره او همین بس که؛ مفاهیم تربیتی و مضامین والای اخلاقی در لابهلای اشعار شورنگیزش، خودنمایی میکند و عواطف و احساسات پاک و سرشار خوانندگان را برمیانگیزد. نیک میدانیم که حافظ بر دیوان شعرای پیشین تسلّط شگرفی داشته است و از مضامین بدیع و مفاهیم ناب آنان، برای ادای مقصود و ضرورت کلام خویش بهره میبرده است. یکی از این دیوانهای شعری، دیوان ارزشمند امام علیاست؛ چراکه قرابت مضامین اخلاقی و تربیتی اشعار حافظ در پارهای از اوقات، نشاندهندة تأثیرِ مفاهیمِ والایِ اخلاقی و حکمیِ دیوان امام علیاست. این پژوهش با هدف بررسی تطبیقی دیوان حافظ شیرازی و دیوان امام علیاز دیدگاه ادبیاتتعلیمی انجام گرفته است تا بتوان از وجوه تقارن و تشابه مضامین اخلاقی و تربیتی اشعار خواجه با سرودههای امام علیبیشازپیش آگاه شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - درآمدی بر ادبیات تطبیقی غیرجدّ
سیّداحمد حسینی کازرونیادبیّات منظوم و منثور را به دو بخش کلّی تقسیم کرده اند: جدّ و هزل.جدّیات شامل نوشتارهای اخلاقی، عشقی، رزمی و بزمی است؛ و آثار مکتوب غیرجدّی،مواردی مانند طنز، هجا، فکاهی، لطیفه، بذله، مطایبه، شوخی، مسخرگی، و انتقاد رادربرمی گیرد.در نوشتارهای بازمانده از ادب پیشین فارسی، چکیده کاملادبیّات منظوم و منثور را به دو بخش کلّی تقسیم کرده اند: جدّ و هزل.جدّیات شامل نوشتارهای اخلاقی، عشقی، رزمی و بزمی است؛ و آثار مکتوب غیرجدّی،مواردی مانند طنز، هجا، فکاهی، لطیفه، بذله، مطایبه، شوخی، مسخرگی، و انتقاد رادربرمی گیرد.در نوشتارهای بازمانده از ادب پیشین فارسی، جز دربارة هجا 1 چیزی درخور توجّه دربارة ادب غیرجدّی نیامده است و اگر گاهی در متون ادب فارسی، مطالبی دیده شود، غالباً هجورا ب هجای هزل یا دیگر متفرّعات غیرجدّ ب هکار برده اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - سیری در ادبیات تعلیمی کودکان ایران و برخی شباهتها و تفاوتهای آن با آلمان
پونه قائمدوست مسعود سلامیگرچه ادبیات تعلیمی کودکان واژهای متأخر به حساب میآید و به طریق اولی نزد پیشینیان نیز جایگاهی نداشته است، اما ردّ پای کودکان و نوجوانان در مباحث مربوط به ایشان چه در دوران کهن و چه در دوران نو کاملاً مشهود است. آرای تربیتیِ حاکم بر ادبیات امروزین ایران و دیگر کشورها وا چکیده کاملگرچه ادبیات تعلیمی کودکان واژهای متأخر به حساب میآید و به طریق اولی نزد پیشینیان نیز جایگاهی نداشته است، اما ردّ پای کودکان و نوجوانان در مباحث مربوط به ایشان چه در دوران کهن و چه در دوران نو کاملاً مشهود است. آرای تربیتیِ حاکم بر ادبیات امروزین ایران و دیگر کشورها وامدار عقاید بزرگانی در عرصههای عقلی و ادبی میباشد. هدف ما بررسی شکلگیری و نشو و نمای نظام تربیتی از دوران کهن تا کنون، و نیز بررسی برخی مایههای مشترک در ادبیات کودکان ایران و آلمان میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - آموزههای تعلیمی در متون کهن با تکیه بر مرزباننامه
فاطمه خدارحمی مریم جلالی نرگس جابری نسباین پژوهش با هدف بررسی آموزه های تعلیمی در متون کهن با تکیه بر مرزبان نامه انجام شده است. بسیاری از آثار فاخر ادب فارسی آثاری هستند که در قالب آموزه های تعلیمی نگاشته شده اند. کتاب مرزبان نامه نیز از جزو آثار ارزشمند در حوزه ادبیات تعلیمی است که سرشار از مفاهیم مختلف دی چکیده کاملاین پژوهش با هدف بررسی آموزه های تعلیمی در متون کهن با تکیه بر مرزبان نامه انجام شده است. بسیاری از آثار فاخر ادب فارسی آثاری هستند که در قالب آموزه های تعلیمی نگاشته شده اند. کتاب مرزبان نامه نیز از جزو آثار ارزشمند در حوزه ادبیات تعلیمی است که سرشار از مفاهیم مختلف دینی، فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و غیره است که با گذشت قرن ها از تألیف آن همچنان می تواند برای نسل امروز و نسل های بعد مفید واقع شود. بخش عظیمی از موضوعات این کتاب موضوعات اخلاقی و اجتماعی است که موضوعات مهمی در هر دوره ای از زندگی انسان ها هستند و نویسنده در تمامی داستان ها با تأکید بر این آموزه ها مخاطبان را با خود همراه میکند. یافته های پژوهشی نشان می دهد در آموزه های تعلیمی این کتاب نویسنده بیشترین تأکید را بر اندیشیدن و تدبیر به موقع در امور، مشورت کردن پیوسته و در هر کاری و همنشینی با صالحان دارد به گونه ای که می توان گفت نگاه ویژه وی به تفکر و اندیشه ورای هر موضوع دیگری است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - ارزشهای تعلیمی در شعر احمد زکی ابو شادی با توجه به مفاهیم رمانتیک آن
رؤیا ایزددوست زهرا خسروی ومکانی سهیلا قسیمی ترشیزیاحمد زکی ابو شادی(1892م) از شاعران پیشگام در زمینه گرایش به مکتب رمانتیک در ادبیات عربی به شمار میرود که علاوه بر اصول رمانتیک گاهی نیز به تجلّی درونمایه های تعلیمی در شعر همّت گماشت. او زاییده عصری است که تلاش برای رهایی از استعمار به صورت تمام عیار انجام می شد؛ از ای چکیده کاملاحمد زکی ابو شادی(1892م) از شاعران پیشگام در زمینه گرایش به مکتب رمانتیک در ادبیات عربی به شمار میرود که علاوه بر اصول رمانتیک گاهی نیز به تجلّی درونمایه های تعلیمی در شعر همّت گماشت. او زاییده عصری است که تلاش برای رهایی از استعمار به صورت تمام عیار انجام می شد؛ از این رو پاره ای از پندهای اخلاقی و ارزش های انسانی را در قالب زیرساخت های درونمتنی به تصویر کشید؛ با خواندن اشعار وی میتوان از ویژگیهای اشعار رمانتیک در جامعه عرب آگاه شد. منظور از شعر تعلیمی آن دسته از ابیاتی است که هدف سراینده آن آموزش ارزشهای اخلاقی و باورهای انسانی باشد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی قصد دارد نشان دهد که آموزه های تعلیمی این شاعر در چه حوزهای و چگونه منعکس شد. مهم ترین نتایج حاکی از آن است که گزاره های اخلاقی مورد نظر او در مباحث دینی از طریق روابط بینامتنی و توصیفات زیبا مطرح شد در حالی که در بیان مسائل اجتماعی و سیاسی بیش از هر شگرد ادبی، به نمادپردازی گرایش داشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - نقد تطبیقی رمان سیذارتا در مقایسه با شاهکارهای برجسته عرفانی- تعلیمی ادب فارسی
احمد یشیل حجت عباسیرمان سیذارتا که توسط هرمان هسه، نویسنده اهل آلمان نگاشته شده است، در زمره برترین داستان های عرفانی- تعلیمی ادبیات معاصر جهان، از دید جهان بینی و آموزههای تبلیغی، همگونی ها و مطابقاتی شگرف با تعالیم شاهکارهای کلاسیک ادبیات فارسی دارد. این نوشتار در پی آن است که با رویکر چکیده کاملرمان سیذارتا که توسط هرمان هسه، نویسنده اهل آلمان نگاشته شده است، در زمره برترین داستان های عرفانی- تعلیمی ادبیات معاصر جهان، از دید جهان بینی و آموزههای تبلیغی، همگونی ها و مطابقاتی شگرف با تعالیم شاهکارهای کلاسیک ادبیات فارسی دارد. این نوشتار در پی آن است که با رویکردی تطبیقی و با گستردن دامنه بازنمایی همسانی ها میان رمان سیذارتا و ادب عرفانی و تعلیمی فارسی به حیطه درونمایهها، شعارپردازی ها و پیام های ضمنی، گامی مثبت در جهت واکاوی و بازشناساندن هرچه بیشتر ظرفیت های الهام بخشی گنجینه های ادب پارسی بردارد و در عین حال بر این پیشنهاد تأکید کند که گستره ادبیات فارسی، استعدادی شگرف برای به نظم در آوردن و یا دست کم مستند به شواهد شعری کردنِ این رمان دارد؛ امری که در صورت تحقق می تواند به عنوان راهکاری شایسته هم برای خروج از بن بست ادبی و هم خلق فرصتی نوین از برای شاعران، مترجمان و نمایشنامه نویسان این مرز و بوم باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - سفارشهای اخلاقی در کلیات سعدی با رویکرد به قرآن و نهج البلاغه
رضا موسیآبادی بتول فخر اسلامشعر سعدی چشمانداز پند و پیامهای گوناگونی است که هر یک به تنهایی جلوهای از بینش منحصربهفرد وی نسبت به دنیای پیرامونش میباشد؛ آنگونه که میتوان قلمرو مفاهیم و مؤلفههای اخلاقی را در پیامهای زیبا و ژرف وی به خوبی مشاهده کرد. از آنجا که در دل هر پندی، پیامی نهفته است، چکیده کاملشعر سعدی چشمانداز پند و پیامهای گوناگونی است که هر یک به تنهایی جلوهای از بینش منحصربهفرد وی نسبت به دنیای پیرامونش میباشد؛ آنگونه که میتوان قلمرو مفاهیم و مؤلفههای اخلاقی را در پیامهای زیبا و ژرف وی به خوبی مشاهده کرد. از آنجا که در دل هر پندی، پیامی نهفته است، شاعر شیرینسخن بر آن بوده است که مخاطب خود را به گونهای به سوی افقهای رشد و پویایی رهنمون سازد و به همین جهت بسیاری از آموزههای اخلاقی سعدی را میتوان آییننامهای برای بهتر زیستن در نظر گرفت. آنچه در این مجموعه گرد آمده است بررسی مهمترین آموزههای اخلاقی در کلیات سعدی و شناساندن دغدغههای ذهنی و فکری شیخ اجل ـ که از چهرههای جاویدان در قلمرو اخلاق شعر گذشته فارسی نیز به شمار میآید ـ میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - بررسی نکته های قرآنی در عال مآرای نادری
مریم ایرانمنشعالم آرای نادری نوشته محمدکاظم مرویمفصل ترین زندگینامه نادرشاه افشا ر، و یکی از برجسته ترین آثار تاریخی عبرت آموز قرن دوازدهم هجری است. نثر محمدکاظم به تداول عامه ماوراءالنهر در آن عصر نزدیک است و متناسب با داستان پردازی است. تعداد زیادی از این اشعار از نوع تعلیمی و اخل چکیده کاملعالم آرای نادری نوشته محمدکاظم مرویمفصل ترین زندگینامه نادرشاه افشا ر، و یکی از برجسته ترین آثار تاریخی عبرت آموز قرن دوازدهم هجری است. نثر محمدکاظم به تداول عامه ماوراءالنهر در آن عصر نزدیک است و متناسب با داستان پردازی است. تعداد زیادی از این اشعار از نوع تعلیمی و اخلاقی است و نویسنده در پی آن است که در ضمن بیان حوادث و رخدادهای تاریخی، نکته های اخلاقی و اندیشه های پسندیده مذهبی و عرفانی، و علوم و فنون را به مردم یادآور شود، و نکته های ظریف قرآنی را نیز به مخاطب یادآور شود. این مقاله سعی دارد با روش کتابخانه ای و سندکاوی، و آوردن نمونه هایی از اشعار تعلیمی و اخلاقی این اثر، گوشه ای از برجستگی ها و جذابی تها و آموزه های قرآنی این کتاب تاریخی را بازگو کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - نقد و تحلیل ساختار تعلیمی کتاب«نصاب الصبیان» ابونصر فراهی (مطالعه موردی یک کتاب کودک در نظام آموزشی سبک سنّتی)
ابوالفضل غنی زاده نزهت طاهری فردر این نوشته، یک کتاب کودک (نصاب الصبیان) از دو جنبۀ شکلی و محتوایی، مورد مطالعۀ آمایشی_ تحلیلی قرار میگیرد. این کتاب در نظام آموزشی ایران اسلامی حدود ششصد و پنجاه سال مورد استفاده قرارگرفته است.با پژوهش انجام گرفته روی 3216 واژۀ بهکاررفته در نصاب الصبیان، در یک بست چکیده کاملدر این نوشته، یک کتاب کودک (نصاب الصبیان) از دو جنبۀ شکلی و محتوایی، مورد مطالعۀ آمایشی_ تحلیلی قرار میگیرد. این کتاب در نظام آموزشی ایران اسلامی حدود ششصد و پنجاه سال مورد استفاده قرارگرفته است.با پژوهش انجام گرفته روی 3216 واژۀ بهکاررفته در نصاب الصبیان، در یک بستر آمایشی تحلیل ریخت و محتوا؛ الف- از نظر شکلی؛ بسامد زبانی واژگان، محتوای لغات، قافیه غنی و فقیر، واژگان انسانی و غیرانسانی و همچنین جاندار و غیر جاندار بودن بخش غیرانسانی و ب- ازنظر محتوایی؛ موضوع لغات، خوشایندی، ناخوشایندی و خنثایی واژهها، درونمایۀ اخلاقی، تخیلی و عاطفی آنها و همچنین عناصر حرکتی، رنگی و موسیقیایی لغات مشخص میشود سپس از طریق تعیین بسامد واژگان، عناصر تعلیمی استاندارد و غیراستاندارد کتاب مشخص میگردد و در نهایت پس از بررسیهای لازم، فاصله داشتن این کتاب از معیارهای شعر کودک به اثبات میرسد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - بررسی تناسب اجزای تشبیه و استعاره با موضوع در شعر فارسی
لیلا امیری زهرا ریاحی زمیناجزای صور خیال به خصوص مشبهٌ به و مستعارٌ منه با ظرفیت وسیع و نامحدود واژگانی، معنایی، هنری و ادبی، نقشی کلیدی در ساختار تشبیه و استعاره دارند؛ امّا آیا این عناصر گنجایش آن را دارند که بار موضوع یک سروده را بر دوش بکشند؟ پژوهش حاضر بر آن است تا چگونگی و چرایی گزینش اجزا چکیده کاملاجزای صور خیال به خصوص مشبهٌ به و مستعارٌ منه با ظرفیت وسیع و نامحدود واژگانی، معنایی، هنری و ادبی، نقشی کلیدی در ساختار تشبیه و استعاره دارند؛ امّا آیا این عناصر گنجایش آن را دارند که بار موضوع یک سروده را بر دوش بکشند؟ پژوهش حاضر بر آن است تا چگونگی و چرایی گزینش اجزای صور خیال را در شعر فارسی در ارتباط با حوزۀ موضوعی آن ها، با روش تحقیق کیفی، از نوع تحلیلی- توصیفی و شیوۀ متن پژوهی بررسی کند. یافته ها نشان می دهد علاوه بر ابعاد زیبایی شناسانه، حماسی، غنایی، عرفانی و تعلیمی بودنِ موضوع اشعار، در انتخاب اجزای صور خیال سهم چشمگیری دارد. لازم به ذکر است در زمینۀ تناسباتِ اجزای صور خیال و موضوع اشعار، بسامد فراوان کاربردها مدّ نظر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - بررسی ابعاد تعلیمی اشعار ذکر شده در فیهمافیه و مجالس سبعه بر پایۀ نظریۀ تقابلهای دوگانه
وحید رحمانی خلیلی پروین دخت مشهور سید حسین سیدی اکبر شعبانیتقابل ها که در دو سطح واژگانی و معنایی نمود می یابند، این امکان را برای خالق اثر اندرزی فراهم می آورند تا با ایجاد فضای مقایسه ای، زمینه های لازم را برای افزایش درک مخاطب فراهم آورد. در میان ادیبان فارسی زبان، مولانا با تکیه بر قابلیت های تقابل واژگانی و معنایی، م چکیده کاملتقابل ها که در دو سطح واژگانی و معنایی نمود می یابند، این امکان را برای خالق اثر اندرزی فراهم می آورند تا با ایجاد فضای مقایسه ای، زمینه های لازم را برای افزایش درک مخاطب فراهم آورد. در میان ادیبان فارسی زبان، مولانا با تکیه بر قابلیت های تقابل واژگانی و معنایی، مهم ترین اندیشه های اندرزی و عرفانی مورد نظر خود را در مجالس سبعه و فیه مافیه تشریح کرده و موفق به ایجاد قاعدۀ دو قطبیِ اخلاق/ ضد اخلاق شده است. در این مقاله، اشعار به کار رفته در این دو اثر منثور، بر پایۀ نظریۀ تقابل های دوگانه و روش توصیفی و تحلیل محتوا بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مولانا به تناسب مخاطبان خود که غالباً از اقشار سطح پایین جامعه بوده اند، از تقابل های تعلیمی واژگانی بیشتر استفاده کرده است؛ چراکه برای درک آن، نیاز به دانش چندان بالایی نیست. او در این سطح، به تقابل میان آن سرا/ این جهان؛ جوهر/ عرَض؛ خلوص/ نفاق؛ خدابینی/ خودبینی؛ هوشیاری/ غفلت؛ خودسازی/ نفس گرایی؛ انعطاف پذیری/ عدم انعطاف پرداخته است. در قلمرو تقابل های معنایی نیز، به مورادی چون: عمل نیکو/ عمل بد؛ علم و خردورزی/ جهل و بی خردی؛ توکل بر خدا و تدبیر او/ عدم توکل به خدا و تدبیر او؛ سرای باقی/ سرای فانی؛ دادورزی/ ستمکاری اشاره شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - بررسی آموزه های تمثیلی ـ تعلیمی در تحفـةالاحرار جامی
مالک شعاعینورالدین عبدالرحمن جامی، نامآورترین شاعر و عارف قرن نهم هجری است. در میان 45 اثر برجا مانده از وی، مثنوی تحفـةالاحرار به داشتن مضامین تمثیلی ـ تعلیمی متمایز است. این کتاب، مرامنامهای حاوی دستورهای اخلاقی و نصایح پدر برای فرزند خردسال خویش بوده سؤال اصلی این است که جا چکیده کاملنورالدین عبدالرحمن جامی، نامآورترین شاعر و عارف قرن نهم هجری است. در میان 45 اثر برجا مانده از وی، مثنوی تحفـةالاحرار به داشتن مضامین تمثیلی ـ تعلیمی متمایز است. این کتاب، مرامنامهای حاوی دستورهای اخلاقی و نصایح پدر برای فرزند خردسال خویش بوده سؤال اصلی این است که جامی چـه مسـائلی از این حوزه ودر چه حدودی بیان کردهاست؟ لذا هدف این پژوهش، تبیین و بررسی مضامین تعلیمی از قبیل: تأکید بر علماندوزی، توجّه به اصول و فروع دین، قناعت، مبارزه با هوس، بیاعتباری دنیا، یاد مرگ، نکوهش آزمندی، پرهیز از مداهنت، دوری از مصاحبت فرومایگان، توجه به عدل و انصاف، پیروی از پیر و ... است که از دریچة تمثیل بدان کمتر نگریسته شدهاست. در میان مبانی مختلف تمثیلی ـ تعلیمی، توجه به دین، پرهیز از مداهنت و یاد مرگ، بسامد بالاتری دارند. پژوهش حاضر با روش توصیف و تحلیل، به بررسی این آموزههای پرداخته، روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانهای است. جامعه آماری شامل بیتهای تحفـةالاحرار جامی است. نمونه های آماری، بیتهایی از تحفـةالاحرار است که علاوه بر مبانی تعلیمی، مبتنی بر صنعت تمثیل، حسب کتب فنون و صناعات ادبی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - جایگاه تمثیل در رباب نامۀ سلطان ولد
علی محمد مؤذنی تمیمی تواندشتی تمیمی تواندشتی شیوا بیرجندیربابنامه، در آسمان ادب و عرفان اسلامی همچون ماهِ تابان است که نور و تراوش خود را از خورشیدِ مثنوی مولانا وام میگیرد و شبهای تیره نو سفران را روشن میکند. سلطان ولد همچون پدر، عشق را فراتر از همه پدیدههای هستی میبیند و آن را همانند رهبری معرفی میکند که بر تمامی عنا چکیده کاملربابنامه، در آسمان ادب و عرفان اسلامی همچون ماهِ تابان است که نور و تراوش خود را از خورشیدِ مثنوی مولانا وام میگیرد و شبهای تیره نو سفران را روشن میکند. سلطان ولد همچون پدر، عشق را فراتر از همه پدیدههای هستی میبیند و آن را همانند رهبری معرفی میکند که بر تمامی عناصر هستی از ملک تا ملکوت فرمانروایی دارد. سلطان ولد فرزند مولانا جلال الدین از جمله شخصیّتهایی بود که اراده کرد تا شعر صوفیه را پس از مولانا به گونهای زنده و پویا پاسداری کند. او ضمن برخورداری از آموزشهای پدر، از دانشهای زمان نیز بهره مند شد و به پیروی از آن عارف ارجمند دیوانی همسنگ کلیات شمس تبریزی سرود، سپس به موازات آن، به تقلید از مثنوی معنوی، رباب نامه را با یاری از حضرت باری، برای پیروان پدر و یاران خود به رشته نظم کشید. رباب نامه یک مثنوی تعلیمی است که در روزگار مولانا تناقض و دوگانگیهای میان مولانا و برخی مریدانش را با زبانی ساده برطرف کرده است. سلطان ولد در انتقال مفاهیم عرفانی و فلسفی همواره از تمثیل استفاده کرده است. تمثیل حاصل ارتباط دوگانه میان مشبه و مشبه به میباشد که چون تمثیل معنای درونی داستان است سلطان ولد مراد از ظاهر حکایت را به صورت تمثیلی روایت کرده است. این پژوهش به روش (توصیفی- تحلیلی) و با مراجعه به اسناد و منابع معتبر کتابخانهای به مقوله تمثیل در رباب نامه پرداخته است. همان گونه که مولانا با تفسیری سمبولیک نی را به عنوان عاشق دور از معشوق معرفی میکند. سلطان ولد توضیح میدهد که رباب، ساز محبوب مولانا میباشد و البته نوایش دل سوختهتر و جانگذارتر از ناله نی است. در نی یک ناله بیش نیست اما در رباب، نالههای بسیار از یارانی به گوش میرسد که هریک از وطن و جنس خود جدا گشتهاند. حاصل پژوهش این که: تمثیل در رباب نامهی سلطان ولد از جایگاهی بلند برخوردار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - عناصر تعلیمی، اخلاقی و بنمایههای اساسی شعر انقلاب اسلامی
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی بانیانیشعر امروز، در مسیر انقلاب اسلامی گویاترین نمود در هستی امروزین ما و در عین حال نشان قدرت و شایستگیهای ذهنی آن در عرصة ادبیات جامعه است. تنوع در شکل و محتوای هر چهار مقطع تاریخی، یعنی، زمان نضج گیری انقلاب، پس از آن جنگ و شعر پس از جنگ، پژواک اندیشههای ملون این نسل پوی چکیده کاملشعر امروز، در مسیر انقلاب اسلامی گویاترین نمود در هستی امروزین ما و در عین حال نشان قدرت و شایستگیهای ذهنی آن در عرصة ادبیات جامعه است. تنوع در شکل و محتوای هر چهار مقطع تاریخی، یعنی، زمان نضج گیری انقلاب، پس از آن جنگ و شعر پس از جنگ، پژواک اندیشههای ملون این نسل پویاست. در نگاه به روند رو به پیش، به ارزشهایی میرسیم که قادر است شعر معاصر را سرانجام از فضای موجود و چند تکة گذشته، به فضای والای تعلیمی- اخلاقی و بس گستردهتر و یگانهتری که سزاوار آن است بکشاند. چنان که بر کل فرهنگ ما نیز مسلط شود و بتواند با پیش آهنگان تمدن بشری، راه حفظ و حراست از اعتلای حق و شأن آدمی را بپیماید. بررسی بن مایههای اندیشه ی شعر پس از انقلاب اسلامی که همگی منشأ اخلاقی- تعلیمی و مذهبی دارند مد نظر این پژوهش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - آموزههای تعلیمی در منظومة غنایی محب و محبوب
احمد رضا یلمه هاشعر تعلیمی، یکی از گستردهترین و دراز آهنگترین انواع شعری ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی به صورت مستقل و جداگانه است همانند منظومهها و داستانها و قطعاتی که منحصراً به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق میپردازد و گاهی هم در میان دیگر آثار ادبی پراکنده است. بدان گون چکیده کاملشعر تعلیمی، یکی از گستردهترین و دراز آهنگترین انواع شعری ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی به صورت مستقل و جداگانه است همانند منظومهها و داستانها و قطعاتی که منحصراً به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق میپردازد و گاهی هم در میان دیگر آثار ادبی پراکنده است. بدان گونه که گاهی مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات در منظومههای غنایی و حتی حماسی و یا قصاید مدحی به کار رفته که نه تنها جنبة شاعرانه این قبیل آثار را کم نمیکند بلکه با شور و احساس خاصی باعث جذابیت این قبیل آثار میگردد . یکی از منظومههای غنایی ناشناخته ادب فارسی (که آن را میتوان طولانیترین ده نامه ادب فارسی به حساب آورد و تا کنون مورد غفلت واقع گردیده ) منظومة محب و محبوب است که یکی از آثار نفیس متعلق به قرن هشتم هجری است که در قالب مثنوی در شرح عشق و عاشقی به شیوة ده نامههای ادب فارسی سروده شده و تاکنون به زیور چاپ آراسته نگردیده است . در این مثنوی غنایی، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی موجود است که شاعر به اقتضای زمینة انفعالی و ذوقی در جای جای این داستان عاشقانه به کار برده است . این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار به مایهها و زمینههای تعلیمی و اخلاقی در این منظومه غنایی بپردازد . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - عروسی ابد «بررسی مرگ اختیاری یا تولدی دیگر در شعر تعلیمی مولانا»*
سید احمد حسینی کازرونی اسماعیل عبدی مکوندمرگ و مرگ اختیاری از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی است. مولانا نگاهش به مرگ از نوع نگاه سنایی است. امّا ظرافتها و باریکاندیشیهای مولانا و اشاراتی از آیین بودایی و یونانی و ایران باستان، به نگاه مولانا لطافت و معنویتی خاص عطا فرموده است. این مقاله برآن است تا با روش ت چکیده کاملمرگ و مرگ اختیاری از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی است. مولانا نگاهش به مرگ از نوع نگاه سنایی است. امّا ظرافتها و باریکاندیشیهای مولانا و اشاراتی از آیین بودایی و یونانی و ایران باستان، به نگاه مولانا لطافت و معنویتی خاص عطا فرموده است. این مقاله برآن است تا با روش تحلیلی ـ توصیفی نگرش مولانا را نسبت به مرگ به طوراعم، و به مرگ ارادی به طور اخص، باز نماید؛ و نشان دهد که مولانا چگونگی تجلّی از مرگ را در ترکیباتی از قبیل: افشارش مرگ، بحر بیپایان مرگ، بیخ مرگ، تب مرگ، تلخی مرگ، جان مرگاندیش، خدنگ مرگ، خمار مرگ، دود مرگ، سراب مرگ، شراب مرگ، شربت مرگ، گردن مرگ، مرغ مرگاندیش و... در اشعارش نمایان ساخته تا بتواند با آرامش قلبی، جلوههای وصال حق را ارائه نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - تأملی تعلیمی- روان شناختی بر داستان پادشاه و کنیزک مثنوی در بستر قواعد ساختارگرایی
ابوالفضل غنی زاده مجید سرمدی فاطمه کوپا علی محمدزادهداستان، بازنمایی از زندگی انسانی است که خواننده تلاش می کند؛ خود را در آن بیابد، خود را به آن برساند و یا خود را از آن دور سازد. در درون خود رمزها و رازهایی دارد که اگر خوب بازگشایی شود ترجمۀ هر کدام از آن ها، زندگی بشریت را خوب معنی می کند، و تعلیم هر یک، برگی بر بارور چکیده کاملداستان، بازنمایی از زندگی انسانی است که خواننده تلاش می کند؛ خود را در آن بیابد، خود را به آن برساند و یا خود را از آن دور سازد. در درون خود رمزها و رازهایی دارد که اگر خوب بازگشایی شود ترجمۀ هر کدام از آن ها، زندگی بشریت را خوب معنی می کند، و تعلیم هر یک، برگی بر باروری آن می افزاید. این نوشته می خواهد؛ داستان پادشاه و کنیزک مثنوی معنوی را رمزگشایی کند. با استفاده از قواعد ساختار گرایی آن را بشکافد و با ارادۀ تعلیمی و آموزشی، شکل و محتوای آن را تبیین و توضیح دهد. ایضاح صحنه های مختلف داستان، آشنایی با مزۀ تلخ و شیرین روان شناختی آن بر زاویۀ دید مخاطب قدرت و دقت خواهد بخشید. در مجموع نوشته هایی که در مورد این داستان ملاحظه شد، به نظر می رسد با این شیوه و فرایند، تحقیقی دربارۀ آن صورت نگرفته باشد، امید است مقبول نظر استادان و مورد استفادۀ پژوهندگان قرار گیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - تمثیل، محمل اندیشههای تعلیمی صائب
فاطمه جهانشاهی قدمعلی سرامیتمثیل قالب و صنعتی است که برای تبیین معنی و در خدمت ادبیات تعلیمی قرار میگیرد و تمثیل ابزاری است برای تجسم بخشیدن و به تصویر کشیدن مفاهیم انتزاعی تا هرچه کوبندهتر و دلنشینتر مضامین تعلیمی در جان خواننده بنشیند و لذا در بیان مفاهیم تعلیمی مذاهب، نقش بسزایی دارد. تمثیل چکیده کاملتمثیل قالب و صنعتی است که برای تبیین معنی و در خدمت ادبیات تعلیمی قرار میگیرد و تمثیل ابزاری است برای تجسم بخشیدن و به تصویر کشیدن مفاهیم انتزاعی تا هرچه کوبندهتر و دلنشینتر مضامین تعلیمی در جان خواننده بنشیند و لذا در بیان مفاهیم تعلیمی مذاهب، نقش بسزایی دارد. تمثیل از دیرباز با مفاهیم و اقسام و ویژگیهای گوناگون که برای آن برشمردهاند، از زمان رودکی در شعر فارسی حضور داشته است و در قرن ششم و هفتم در آثار سنایی، عطار و مولانا و ... دیده میشود اما در دوران صفویه، بخصوص در اشعار صائب بیش از تمام ادوار از آن بهره گرفته شده است، صائب با شگرد تمثیل و تصویرسازیهای دقیق و خیالانگیر توانسته مفاهیم اجتماعی، اخلاقی، حکمی، فلسفی، عرفانی و ... را هر چه زیباتر و حیرتانگیزتر تعلیم دهد و در جان مخاطب حکاکی کند، در این مقاله به سبب وفور تمثیلها و مفاهیم تعلیمی فقط به ارائه برخی مضامین تعلیمی در غزلیات صائب میپردازیم تا افق تازهای که وی با تصویرآفرینی و تمثیل با برانگیختن احساس در خواننده به نمایش گذارده، بیان نماییم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - بازنمود آموزههای تعلیمی در شکوائیههای طالب آملی
داریوش کاظمی مصطفی صابریبررسی شکوه و آموزههای تعلیمی نهفته در اشعار طالب آملی به عنوان یک شاعر عارف، جدا از شناخت اوضاع سیاسی و اجتماعی، به شناخت افکار، عقاید و زبان خاص او وابسته است. بدین منظور در این گفتار ابتدا به توضیحی اجمالی پیرامون زبان خاص عرفا پرداخته می شود تا از زبان رمزی عرفانی ا چکیده کاملبررسی شکوه و آموزههای تعلیمی نهفته در اشعار طالب آملی به عنوان یک شاعر عارف، جدا از شناخت اوضاع سیاسی و اجتماعی، به شناخت افکار، عقاید و زبان خاص او وابسته است. بدین منظور در این گفتار ابتدا به توضیحی اجمالی پیرامون زبان خاص عرفا پرداخته می شود تا از زبان رمزی عرفانی اطلاعاتی به دست آوریم. سپس از میان اشعار مختلفی که طالب در آنها شکوه و شکایتی را مطرح ساخته است به شکوه او از مردم خواهیم پرداخت و تعلیم مورد نظر او را که به شکل شکوائیه بیان گردیده با ذکر شواهد جستجو خواهیم کرد. بررسی شکوائیههای طالب، ما را به این نتیجه میرساند که شکایت از مردم در حقیقت، شکایت از نابخردی، ظلم، نفاق، ریا و همه آن چیزی است که با نوع ایدئولوژی و جهانبینی عرفانی در تضاد است و بیان شکوه نوعی اعتراض و مبارزه است. از سوی دیگر طالب در بیان شکوه و شکایت، نه تنها مردمان عصر خویش بلکه همه انسانها را از اندیشهها، رفتارها و کردارهای ناشایست برحذر میدارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - سخنی پیرامون ادبیات تعلیمی و غنایی
سید احمد حسینی کازرونیادبیات فارسی از غنیترین ادبیات جهانی است، لبریز از عواطف و احساسات درونی و قالبهای گوناگون رایج زمان در درازنای تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین. بسیاری از شاهکارهای ادبی، جنبة تعلیمی دارند و از این قبیل است مثنوی مولوی و بوستان سعدی و حدیقة سنایی و منظومههای عطّار و چکیده کاملادبیات فارسی از غنیترین ادبیات جهانی است، لبریز از عواطف و احساسات درونی و قالبهای گوناگون رایج زمان در درازنای تاریخ پرفراز و نشیب این سرزمین. بسیاری از شاهکارهای ادبی، جنبة تعلیمی دارند و از این قبیل است مثنوی مولوی و بوستان سعدی و حدیقة سنایی و منظومههای عطّار و نظایر آنها که جنبههای تعلیمی آنها همپای جنبههای ادبی پُرمایه و قوی است، عرصة کاربرد ادب تعلیمی بسیار وسیع است، زیرا به هر حال، هر اثری، مطلبی را تعلیم میدهد. در شعر فارسی، ادب غنایی به صورت داستان، مرثیه، مناجات، بثّ الشّکوی، گلایه و تغزّل در قالبهای غزل، رباعی، مثنوی و حتّی قصیده مطرح میشود. امّا مهمترین قالب آن غزل است، شعر غنایی در دو معنی به کار میرود: 1- اشعار احساسی و عاطفی 2- اشعار عاشقانه پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - بازتاب ادبیات تعلیمی در شعر بهار
غلامحسین ملاییاستفاده از شعر در عرصه ی تعلیم و تربیت در ادبیات کهن ما از دیرباز رایج بوده و در دوران مشروطیت با همه ی تنوع و گستردگی در شعر ملک الشعرای بهار نمود می یابد تا جایی که دیوان بزرگ ترین شاعر معاصر را باید در زمره ی ادبیات تعلیمی به شمار آورد که بیانگر خوش بینی او نسبت به ن چکیده کاملاستفاده از شعر در عرصه ی تعلیم و تربیت در ادبیات کهن ما از دیرباز رایج بوده و در دوران مشروطیت با همه ی تنوع و گستردگی در شعر ملک الشعرای بهار نمود می یابد تا جایی که دیوان بزرگ ترین شاعر معاصر را باید در زمره ی ادبیات تعلیمی به شمار آورد که بیانگر خوش بینی او نسبت به نسل آینده ایران است. او آگاهانه و دل سوزانه از توانایی کم نظیر خود در عرصه ی شعر بهره می برد تا مفاهیم و ارزش های اخلاقی جهان شمولی - که ریشه در فرهنگ اسلامی و تاریخ ایران باستان دارد - را در قالب داستان، تمثیل و ... به مردم خویش ارایه کند. نظر به تنوع مخاطب، این آموزه ها گوناگون و رنگارنگ اند و اغلب ارزش های ملی و دینی را در بر می گیرند. با این وجود مضامینی چون ترغیب به دادگری، آزادگی، وطن دوستی، دانش اندوزی و مهربانی به خلق را می توان محور این اندرزها دانست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - نقش تمثیلی حیوانات در طرب المجالس
رضا الیاسی مریم محمودیاستفاده از حیوانات به عنوان شخصیت داستان ها و حکایت های داستانی، یکی از ابزارهایی است که نویسندگان و داستان سرایان از دیرباز تاکنون به آن توجّه داشته و از آن بسیار بهره برده اند. از جمله آثاری که در بخشی از آن از حیوانات برای ایفای نقش تمثیلی و نمادین استفاده شده، کتا چکیده کاملاستفاده از حیوانات به عنوان شخصیت داستان ها و حکایت های داستانی، یکی از ابزارهایی است که نویسندگان و داستان سرایان از دیرباز تاکنون به آن توجّه داشته و از آن بسیار بهره برده اند. از جمله آثاری که در بخشی از آن از حیوانات برای ایفای نقش تمثیلی و نمادین استفاده شده، کتاب طرب المجالس اثر میرحسینی غوری هروی است که در قرن هفتم تألیف شده است. میرحسینی هروی در بخش سوم کتاب با عنوان در فضیلت و شرف انسان بر جمیع حیوانات از حیوانات گوناگون به عنوان بخشی از شخصیت های داستان کتاب خود استفاده کرده است. در این کتاب از حدود شصت جانور مختلف نام برده شده که هریک از آنها با توجّه به نقشی که در داستان دارند، نمادی از شخصیتی هستند که در جهان بیرون وجود دارند و میرحسینی هروی با استفاده از این نقش های تمثیلی و نمادین که برای هریک از این حیوانات در جامعه و اذهان مردم وجود دارد، به بیان اهداف تعلیمی، اخلاقی و تربیتی خود پرداخته است. این کتاب با توجّه به کاربرد مؤثر و گسترده از نقش سبملیک حیوانات گوناگون در آن، اثری تعلیمی و نمادین و جایگاه آن به عنوان یک اثر تمثیلی به گونه توصیفی در ادب فارسی و عرفانی قابل توجّه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - تمثیل شگردی تعلیمی در مثنوی معنوی
فرزانه آباد شبنم حاتم پور فرزانه سرخی فریدون طهماسبیتمثیل به عنوان شگردی تعلیمی یکی از گونه های پرکاربرد ادب فارسی است که شاعران عارف ایرانی در هدایت و راهنمایی انسان ها به سوی اهداف والای انسانی از آن بهرۀ فراوان برده اند. مولانا نیز از این روش به شکل هنرمندانه در مثنوی استفاده کرده است به طوری که تمثیل بخش اعظمی از مثن چکیده کاملتمثیل به عنوان شگردی تعلیمی یکی از گونه های پرکاربرد ادب فارسی است که شاعران عارف ایرانی در هدایت و راهنمایی انسان ها به سوی اهداف والای انسانی از آن بهرۀ فراوان برده اند. مولانا نیز از این روش به شکل هنرمندانه در مثنوی استفاده کرده است به طوری که تمثیل بخش اعظمی از مثنوی را به خود اختصاص داده است. بر همین اساس ساختار اصلی این مقاله با رویکرد تحلیل این موضوع با دو هدف عمده دنبال می شود، اول آنکه گستردگی استفاده مولانا از شگرد تمثیل مشخص شود و دوم اینکه شیوه بیان این شگرد برای اقناع مخاطب توسط مولانا معین شود. برای دستیابی به این دو مقصود اشعار مولانا در شش دفتر مثنوی معنوی مورد بررسی قرار گرفته است. بر همین اساس مطالبی در مورد تمثیل و شاخصه های آن و موضوع شیوه های استفاده از این شگرد تعلیمی را در مثنوی مورد تحلیل و بررسی قرار داده ایم. در این تحقیق که رویکردی توصیفی- تحلیلی دارد، ضمن تبین شیوه های استفاده از شگرد تمثیل، سعی شده است که به این پرسش اساس پاسخ داده شود که آیا مولانا تا چه میزان از روش های و شیوه های تنبیه، تبشیر، انذار، تذکار، استدلال و مفاخره به عنوان آموزه های تعلیمی در مثنوی بهره برده است؟ و تا چه اندازه در این روش ها در اقناع مخاطب خود موفق بوده است؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - بررسی آموزههای تعلیمی در ازدواجهای سیاسی ایران
کامران پاشایی فرخیزن در طول تاریخ ایران عمدتا در کنار مرد و با عنوان همسر و مادر نقش ایفا کرده است و نداشتن شوهر نهایتاً با بیفرزندی و عقیم بودن و بیارج بودن زن در جامعه برابر بوده است؛ از این رو مداقه در ازدواج زنان و آموزههای تعلیمی مترتب بر آن امری ضروری محسوب میشود. اگرچه در برخی چکیده کاملزن در طول تاریخ ایران عمدتا در کنار مرد و با عنوان همسر و مادر نقش ایفا کرده است و نداشتن شوهر نهایتاً با بیفرزندی و عقیم بودن و بیارج بودن زن در جامعه برابر بوده است؛ از این رو مداقه در ازدواج زنان و آموزههای تعلیمی مترتب بر آن امری ضروری محسوب میشود. اگرچه در برخی از دورههای تاریخی، خواست و اراده زن در انتخاب همسر محترم شمرده میشد اما اغلب ازدواجهای مصلحتی بی اراده طرفین صورت میگرفت و زنان عموماً به مثابه کالا یا وجهالمصالحه از قومی به قومی و از حرمسرای پادشاهی به شبستان سلطانی دیگر انتقال مییافتند و اغلب زندگیشان در همان قفسهای طلایی خاتمه مییافت. در این مقاله سعی شده است با بررسی دلایل ازدواجهای سیاسی و انواع آن، نمونههایی از چنین وصلتهایی در طول تاریخ ایران و نگرشهای تعلیمی آن در ادبیات فارسی مورد مداقه قرار گیرد تا تبعات این چنین نگرشی برای جامعه انسانی بیشتر واکاوی شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
34 - بررسی تمثیل و گونه های آن در منظومة عرفانی سیرالعباد الی المعاد سنائی
رامین صادقی نژاد مریم محمدزادهتمثیل از عناصر مُهمّ در داستان پردازی و بهترین روش برای بیان مسائل عرفانی و فلسفی و یکی از شیوه های مؤثّر در فهم مُخاطب به شمار می رود. بررسی مثنوی سیر العباد الی المعاد سنائی غزنوی، نشان می دهد، سنائی از عنصر تمثیل، بهرۀ فراوانی برده است. سؤال اصلی این نوشته آن است که چکیده کاملتمثیل از عناصر مُهمّ در داستان پردازی و بهترین روش برای بیان مسائل عرفانی و فلسفی و یکی از شیوه های مؤثّر در فهم مُخاطب به شمار می رود. بررسی مثنوی سیر العباد الی المعاد سنائی غزنوی، نشان می دهد، سنائی از عنصر تمثیل، بهرۀ فراوانی برده است. سؤال اصلی این نوشته آن است که سنائی، بیشتر از چه نوع تمثیلی برای بیان موضوعات و مفاهیم و مقاصد تعلیمی خود سود برده است؟ این نوشته با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تمثیل و گونه های آن در این اثر پرداخته است. سنائی در این منظومه، با وارد کردن آرایۀ تمثیل به حیطۀ بیان مسائل عرفانی و فلسفی، ضمن آن که سبب سهولت درک مسائل غامض فلسفی و عرفانی شده و مخاطب را به تفکّر در آفرینش و هستی واداشته، اثری بدیع و به دور از ابتذال آفریده است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که تمثیل های ادبی بر ساخته از قرآن و بویژه اسرائیلیات پُرکاربردترین نوع تمثیل در این اثر عرفانی- فلسفی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
35 - تأثیر عناصر تعلیمی در دگردیسی قالب قصیده در شعر انقلاب
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی بانیانیشعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالب های شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایه ای متفاوت با پیشینه ریشه دار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمرو اندیشه ها و مضامین مذهبی به گونه ای در شعر انقلاب دیده می شود، که هرگز به این چکیده کاملشعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالب های شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایه ای متفاوت با پیشینه ریشه دار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمرو اندیشه ها و مضامین مذهبی به گونه ای در شعر انقلاب دیده می شود، که هرگز به این گستردگی و عمق در سروده های قبل از انقلاب و حتی دوره های دوردست ادبیات ما سابقه نداشته است. پیوند با تاریخ، تلمیح و تطابق تاریخی حتی خارج از مرز جغرافیایی و تکریم از انقلابیون، بنیادی ترین عوامل نوپردازی در قالب ها هستند. نوگرایی در شعر انقلاب و پس از آن تغییر در زبان و تعبیرات و تازگی مضامین و اندیشه با حفظ قالب بوده است. پیوستگی معنایی در قالب های کهن پس از انقلاب و انسجام در نظم عمومی تازگی دارد و آن پریشانی بیت ها را از غزل ربوده است. شمار نوآوران در سال های پیش از انقلاب رشد چشم گیر داشته، شاعران جوان کوشیده اند جریان غزل نو را دامن زنند و گستره نوآوری در عرصه قالب را به طرق گوناگون وسعت بخشند. بنیان های عقیدتی انقلاب، در قالب موجب رواج اصطلاحات رایج فرهنگ دینی شد و این امر خود راه گشای بسیاری از نوآوری ها در قلمرو تعبیرات و ارتباط های واژگانی بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
36 - آموزههای اخلاقی – تعلیمی ِخردنامههای فیلسوفان یونان در اقبالنامه نظامی
علی افضلینظامی یکی از معدود گویندگانی است که ردّپای حکمت یونان و آرای فلاسفه باستان را میتوان در آثارش جستجو کرد. وی با تلفیق آموزههای اسلامی و موازین فلسفی، به اصول حکیمانه، صبغهای دینی- مذهبی داد. بنیاد حکمت فلاسفه پیشین بر مبنای اصول انسانی و هدف آن، پرورش قوای روحانی بو چکیده کاملنظامی یکی از معدود گویندگانی است که ردّپای حکمت یونان و آرای فلاسفه باستان را میتوان در آثارش جستجو کرد. وی با تلفیق آموزههای اسلامی و موازین فلسفی، به اصول حکیمانه، صبغهای دینی- مذهبی داد. بنیاد حکمت فلاسفه پیشین بر مبنای اصول انسانی و هدف آن، پرورش قوای روحانی بود. از این رو شاید به جرأت بتوان خاستگاه ادب تعلیمی را در حکمت فیلسوفان یافت؛ زیرا اینان در واقع، اولین معلمان اخلاق جهت تربیت بشریت بودند و با بهرهگیری از ادلّه و براهین عقلی و نیز ملموس و عینی ساختن مسائل، آدمیان را جهت رسیدن به کمال هدایت میکردند. نظامی در مجموعه اقبالنامه، با بهتصویر کشیدن مشرب فلسفی حکما، به نوعی سعی در تربیت مخاطب خویش و نصیحت کردن وی داشته است. آنچه که در این مقاله بررسی میشود، تحلیل دیدگاههای تربیتی سه فیلسوف نامدار یونانی (سقراط، افلاطون، ارسطو) با استناد به کلام نظامی در منظومه اقبالنامه است. دراصل برآنیم تا بنمایههای تربیتی آموزههای آنان و نیز نقش آنها را در پایهگذاری این نوع ادبیات مورد نقد و ارزیابی قرار دهیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
37 - بازتاب تعلیم نام ها و معانی قرآن در مثنوی
امیدوار مالملیمقالۀ حاضر با هدف "بازتاب تعلیم نام ها و معانی قرآن در مثنوی" است. مثنوی مولوی، شعر تعلیمی است. با مطالعه ی اخبار مسلمانان و دیرینه ی تاریخی آنان معلوم می گردد که آیات قرآن کریم و احادیث پیامبر راه گشای آنان در تمام شؤون و ادوار زندگی بوده است. بدین سبب بود که صحابه و چکیده کاملمقالۀ حاضر با هدف "بازتاب تعلیم نام ها و معانی قرآن در مثنوی" است. مثنوی مولوی، شعر تعلیمی است. با مطالعه ی اخبار مسلمانان و دیرینه ی تاریخی آنان معلوم می گردد که آیات قرآن کریم و احادیث پیامبر راه گشای آنان در تمام شؤون و ادوار زندگی بوده است. بدین سبب بود که صحابه و تابعین برای نهادینه کردن آداب و سنن، قوانین و احکام الهی به حفظ و نگهداری کلام وحی و گفتار آن حضرت در حد یک واجب دینی می پرداختند، تا بتوانند با توسّل به این دو به سر منزل مقصود، نایلآیند و در نهایت علم قرائت و تفسیر قرآن و حدیث به عنوان علوم مقدّس جهت هدایت انسان ها در آمدند و درایت و معرفت بزرگان، به ویژه در حوزه ی دین، به وسیله ی فقها، متکلّمین و مفسّرین برای بیان عقاید مورد تعلیم و تربیت قرار گرفت و موج عرفان و تصوّف نیز که وارد حوزه ی زبان و ادب فارسی شد، آن را زیور بلاغت و چاشنی کلام گویندگان قرار داد و در بین سخنوران ایرانی کسی که بهتر از همه از عهده ی این تعالیم معرفتی بر آمده جلال الدّین محمّد بلخی (متوفی 672) است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
38 - زوال اخلاق در کشاکش شوربختی و فقر (بررسی شاخص های محتوایی تمثیل در رمان سمفونی مردگان)
سهیلا لویمیبلاغت پژوهان تاکنون برای تمثیل تعاریف گوناگون آورده اند. امّا تمثیل در این پژوهش به عنوان سبکی از داستان گویی، شیوه ای از روایت است که درون مایه ای غیرداستانی را در لفافه ای از ساختار داستانی می پوشاند. سمفونی مردگان رمان عباس معروفی، نویسنده و شاعر ایرانی است که مهمتر چکیده کاملبلاغت پژوهان تاکنون برای تمثیل تعاریف گوناگون آورده اند. امّا تمثیل در این پژوهش به عنوان سبکی از داستان گویی، شیوه ای از روایت است که درون مایه ای غیرداستانی را در لفافه ای از ساختار داستانی می پوشاند. سمفونی مردگان رمان عباس معروفی، نویسنده و شاعر ایرانی است که مهمترین اثر او و نقطه ی عطف آثارش به شمار میرود. این اثر با بهرهگیری از زبان شاعرانه، داستان یک خانواده و یک شاعر بیگانه با دنیای اطراف خود را به زیبایی روایت کرده است. تمثیل هایی از برادرکشی، عشق، تنهایی، انتقام، جهل، حسد، تعصّب، ریا، حرص، حقکشی و تجاوز به حقوق دیگران که در حیطه ی ادبیات تعلیمی گنجانده می شود؛ در این رمان، آمده است. برای آشنایی بیشتر خوانندگان با این اثر، به عناصر سبکساز زبانی، ادبی، روایی و شاخص های محتوایی ادبیات تعلیمی از جمله موتیفهای واژگانی و زبان عامیانه، وفور تشبیهات، کنایهها و استعارهها، شخصیتپردازی و توصیفات، که تبیین کننده ی بیان تمثیلی نویسنده و اثر اوست؛ اشاره شده است. روش این پژوهش تحلیلی و توصیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای با شیوه ی فیش برداری، است؛ با پرسش اصلی این که تمثیل چه جایگاهی در بیان نویسنده برای ارائه ی مفاهیم داستانی خویش در کتاب سمفونی مردگان به منظورِ برقراری ارتباط بیشتر با خوانندگان اثر داشته است؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
39 - جلوههای امثال تازی در اشعار تعلیمی پارسی*
زهرا سلیمانیبسیاری از آثار نویسندگان و شعرای فارسی زبان در طول تاریخ، متأثر از زبان دین و کتاب آسمانی (قرآن کریم) بوده است. ادبای ایرانی در شعر و نثر تعلیمی از زبان و فرهنگ عربی بسیار سود جستهاند و به طور مثال در گفتار خود از صناعات ادبی همچون ارسال المثل (= تمثیل)، اقتباس و یا حت چکیده کاملبسیاری از آثار نویسندگان و شعرای فارسی زبان در طول تاریخ، متأثر از زبان دین و کتاب آسمانی (قرآن کریم) بوده است. ادبای ایرانی در شعر و نثر تعلیمی از زبان و فرهنگ عربی بسیار سود جستهاند و به طور مثال در گفتار خود از صناعات ادبی همچون ارسال المثل (= تمثیل)، اقتباس و یا حتی تلمیح از امثال عربی در تبیین، تفهیم و آموزش پیام خویش بسیاربهره بردهاند چنان که عبارات حکیمانه عربی در متن شاهکارهای زبان فارسی نظیر گلستان سعدی، مثنوی مولوی و... اثرگذاری قابل تأمل فرهنگ عربی را بر ادبیات تعلیمی فارسی به خوبی نشان میدهد و از آنجا که ادبیات تطبیقی به بحث و بررسی تاثیرگذاری آثار ادبی ملل مختلف میپردازد، از انعکاسها و بازتابهای ادبیات یک ملت در ادبیات سایر ملت ها سخن می گوید. بدیهی است که کوشش هایی از این دست اگرچه کم شمار نیستند اما هم چنان در اقیانوس بی کران ادبیات ملل، شایستة توجه و اهتمامی بیش از پیشاند. نظر به این مهم در این جستار، سعی شده است با نگاهی اجمالی به عرصه ادبیات تعلیمی فارسی نمونهای، از بازتاب حِکَم و امثال عربی در ادبیات پارسی ارائه گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
40 - بررسی و تحلیل تمثیلهای تعلیمی وحدت وجود و تجلّی در شرح رباعیّات جامی
غلامرضا داوودی پور اصغر دادبهدر این مقاله که بر مبنای کارکرد تمثیلات تعلیمی در شرح رباعبّات جامی - که رساله ای در شرح وحدت وجود و آرای ابن عربی است- سامان یافته و موضوع با تکیه بر جنبه تعلیمی آن در ترازوی بحث و نظر سنجیده شده است. ابتدا دربارۀ تمثیل؛ وحدت وجود و تجلّی به کوتاهی توضیحاتی داده شده، چکیده کاملدر این مقاله که بر مبنای کارکرد تمثیلات تعلیمی در شرح رباعبّات جامی - که رساله ای در شرح وحدت وجود و آرای ابن عربی است- سامان یافته و موضوع با تکیه بر جنبه تعلیمی آن در ترازوی بحث و نظر سنجیده شده است. ابتدا دربارۀ تمثیل؛ وحدت وجود و تجلّی به کوتاهی توضیحاتی داده شده، سپس تمثیل های موجود در متن، در زیر هشت بخش جداگانه شامل تمثیل نور و خورشید، آتش، آیینه، شیشه، جریان آب، دریا و بحر، حروف و اعداد طبقه بندی و تشریح و توضیح شده است و در پایان جمع بندی و نتیجه گیری مباحث صورت گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
41 - نقش عناصر تعلیمی در دگردیسی قالب مثنوی در شعر انقلاب
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی بانیانیشعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالب های شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایه ای متفاوت با پیشینه ریشه دار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمروی اندیشه ها و مضامین مذهبی به گونه ای در شعر انقلاب دیده می شود، که هرگز تا این چکیده کاملشعر انقلاب هر چند عمدتاً در حوزه قالب های شناخته شده کلاسیک و نو حرکت کرده است اما فضاهایی تازه و درون مایه ای متفاوت با پیشینه ریشه دار خویش آفریده است. نگاه به انسان و جهان و حرکت در قلمروی اندیشه ها و مضامین مذهبی به گونه ای در شعر انقلاب دیده می شود، که هرگز تا این گستردگی و عمق در سروده های قبل از انقلاب و حتی دوره های دوردست ادبیات ما سابقه نداشته است. توجه به عناصر ارزشی، اخلاقی، تعلیمی، پیوند با تاریخ، تلمیح و تطابق تاریخی حتی خارج از مرز جغرافیایی و تکریم از انقلابیون، بنیادی ترین عوامل نوپردازی در قالب ها هستند. نوگرایی در شعر انقلاب و پس از آن تغییر در زبان و تعبیرات و تازگی مضامین و اندیشه با حفظ قالب بوده است. پیوستگی معنایی در قالب های کهن پس از انقلاب و انسجام در نظم عمومی تازگی دارد. بنیان های عقیدتی انقلاب، در قالب موجب رواج اصطلاحات رایج فرهنگ دینی شد و این امر خود راه گشای بسیاری از نوآوری ها در قلمروی تعبیرات و ارتباط های واژگانی بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
42 - بررسی موضوعات تعلیمی و غنایی لالاییهای استان بوشهر
منیژه پورنعمت رودسریدر رویکرد مطالعات فرهنگی، پژوهشگر تحقیقات خود را به آثار مشهور و معتبر محدود نمیکند، بلکه ادبیات عامه پسند را نیز معرف فرهنگ جامعه می داند. با توجه به این که لالاییها جزو ادبیات شفاهی و عامیانه محسوب می شوند و در حوزه ی مردم شناسی باید به شناخت بیشتر مردم مناطق مختلف چکیده کاملدر رویکرد مطالعات فرهنگی، پژوهشگر تحقیقات خود را به آثار مشهور و معتبر محدود نمیکند، بلکه ادبیات عامه پسند را نیز معرف فرهنگ جامعه می داند. با توجه به این که لالاییها جزو ادبیات شفاهی و عامیانه محسوب می شوند و در حوزه ی مردم شناسی باید به شناخت بیشتر مردم مناطق مختلف دست یافت، باید دید که لالایی ها تا چه حد اوضاع اجتماعی و فرهنگی مردم منطقه را فرا می نماید. به دلیل این که مادر اولین کارگزار اجتماعی شدن کودک در تعلیم مفاهیم دینی، فرهنگی و اجتماعی است و همچنین در لالایی ها احساسات خود را نیز بیان می کند، بررسی لالاییها میتواند در حوزه ی پژوهشهای ادبیات تعلیمی و غنایی مورد توجه باشد. این بررسی برآن است تا نشان دهد که برخی از لالاییها بیانگر آرزوهای مادران و نشانگر هویت مذهبی مردم است. لالاییها همچنین دل نگرانیهای اجتماعی و اقتصادی مردم، ساختار خانوادهها از قبیل ارتباط عاطفی و چند همسری را نیز نشان می دهد. با توجه به این که تاکنون تحقیقات انجام شده در مورد لالایی های استان بوشهر بیشتر جمع آوری بوده و کمتر تحلیل محتوایی شده است، انجام این پژوهش ضروری به نظر می رسد تا از طریق تحلیل محتوای لالایی به عنوان نوعی ادبیات عامیانه، غنایی و تعلیمی، با دیدگاه های فرهنگی، اقتصادی، دینی و مذهبی مردم استان بوشهر به ویژه مادران و زنان این منطقه آشنا شویم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
43 - بررسی بن مایه های تعلیمی و اخلاقی رمان سووشون
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی بانیانیسووشون یک رمان تاریخی- سیاسی، با نثری دقیق و محکم است. این اثر از نظر فن داستان نویسی و پرورش درون مایه بسیار قوی و همچنین اولین داستانی است که شخصیّت محوری آن یک زن می باشد. در این رمان موضوعات مختلف همانند مسایل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی، تعلیمی و حماسی با هم ترک چکیده کاملسووشون یک رمان تاریخی- سیاسی، با نثری دقیق و محکم است. این اثر از نظر فن داستان نویسی و پرورش درون مایه بسیار قوی و همچنین اولین داستانی است که شخصیّت محوری آن یک زن می باشد. در این رمان موضوعات مختلف همانند مسایل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، تاریخی، تعلیمی و حماسی با هم ترکیب شده اند و اثری جاودانه را خلق کرده اند. هر چند در اغلب پژوهش ها و نقد ها این رمان از حیث سیاسی مورد بررسی قرار گرفته اما جنبه تعلیمی آن به قدری قوی است که می توان این اثر را در زمره یکی از آثار تعلیمی قرار داد. در واقع ندای پس زمینه سووشون، ندایی آگاه ساز، تذکر دهنده و تعلیم گرایانه است. بر همین اساس در این پژوهش به بررسی جنبه های تعلیمی رمان سووشون پرداخته خواهد شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
44 - بن مایههای تعلیمی دین از دید جلال آل احمد
سید احمد حسینی کازرونی رضا کمالی بانیانیدین اسلام دینی است جهانی و برخوردار از یک سلسله عناصر تعلیمی، امور اعتقادی و مقررات اخلاقی و عملی است که به کار بستن آنها سعادت و نیکبختی انسان را در دنیا و آخرت تأمین میکند. مقررات تعلیمی دین اسلام که از جانب آفریدگار جهان فرستاده شده به گونهای است که هر فردی از افر چکیده کاملدین اسلام دینی است جهانی و برخوردار از یک سلسله عناصر تعلیمی، امور اعتقادی و مقررات اخلاقی و عملی است که به کار بستن آنها سعادت و نیکبختی انسان را در دنیا و آخرت تأمین میکند. مقررات تعلیمی دین اسلام که از جانب آفریدگار جهان فرستاده شده به گونهای است که هر فردی از افراد بشر و هر جامعهای از جامعههای انسانی که آنها را به کار بندد، بهترین شرایط زندگی و مترقیترین کمال انسانی برایش فراهم خواهد شد. جلال آل احمد یکی از برجستهترین روشنفکرانی است که در زمینههای گوناگون از جمله غربزدگی، دین، حقوق زنان، دولت، روشنفکری و... صاحب نظر بوده و قلمفرسایی کرده است. اینمقالهمیکوشدتادیدگاه و تلقیجلالآل احمد راازدین، عللوریشههایپدیدارتاریخی آنونیزفهمویازبنیانهای تعلیمی آن کهنقشیاساسی درشکل گیری پاردایم فکری جامعه آن روز ایرانیان داشت مورد نقد و بررسی قرار دهد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
45 - آیین تعلیمی کفن و دفن و سوگواری در هشت اثر حماسی (شاهنامه، گرشاسبنامه، اسکندرنامه، ظفرنامه، مهابهارات، اودیسه، ایلیاد و انهاید)
سهیلا ذوقی احمد ذاکریسایه سیاه و سنگین مرگ، این دغدغه همیشگی ذهن بشر، همگام با زندگی همواره با انسان بوده و این راز مخوف پیوسته ذهن او را به خود مشغول داشته است. بشر راه های بسیاری را برای مقابله با مرگ یا فرار از آن آزموده ولی راه به جایی نبرده، لذا تلخی حضورش را پذیرفته و بدان تن داده است چکیده کاملسایه سیاه و سنگین مرگ، این دغدغه همیشگی ذهن بشر، همگام با زندگی همواره با انسان بوده و این راز مخوف پیوسته ذهن او را به خود مشغول داشته است. بشر راه های بسیاری را برای مقابله با مرگ یا فرار از آن آزموده ولی راه به جایی نبرده، لذا تلخی حضورش را پذیرفته و بدان تن داده است. با قبول واقعیت مرگ، هر ملّتی به فکر افتاد تا این بخش از زندگی را بنا بر مذهب و فرهنگ و سنّت خویش با آداب خاصی پاس دارد. رفتگان را بزرگ بشمارد و خود را در برابرش آماده کند. شاید وصیّت کردن، نمایش آمادگی در برابر مرگ باشد. در این مقاله سعی شده تا حدّ امکان به آداب سوگواری در چند اثر حماسی پرداخته شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
46 - بازتاب آموزه های تعلیمی امثال قرآنی در تاریخ جهانگشای جوینی
زهرا سلیمانیآثار ادبای فارسی از دیرباز عرصه ای برای عرضۀ ادبیات تعلیمی بوده است چنان که غالب آنان از انواع امثال و حکم در جهت غنای حکمی و اخلاقی شعر و سخن خود بهره ها برده اند. چرا که امثال، عصارۀ حکمت های ملل و چکیدۀ حکایات نحل می باشد و راه نویسنده را در نیل به مقصود کوتاه تر و ج چکیده کاملآثار ادبای فارسی از دیرباز عرصه ای برای عرضۀ ادبیات تعلیمی بوده است چنان که غالب آنان از انواع امثال و حکم در جهت غنای حکمی و اخلاقی شعر و سخن خود بهره ها برده اند. چرا که امثال، عصارۀ حکمت های ملل و چکیدۀ حکایات نحل می باشد و راه نویسنده را در نیل به مقصود کوتاه تر و جذاب تر می نماید. از سوی دیگر، ادب فارسی همواره با کلام الهی عجین بوده است و نویسندگان با اقتباس و تضمین آیات الهی و امثال قرآنی بر زیبایی و غنای لفظی و معنوی آثار خود افزوده اند. البته این ویژگی در سبک نثر فنی بیشتر به چشم می خورد که در این رهگذر، تاریخ جهانگشای جوینی از نمونه های برجسته و بارز آن به شمار می آید. مؤلف این کتاب با تبحر و تسلطی که بر زبان عربی و کلام الهی داشته است گام به گام با اغراض متنوعی از جمله بهره مندی از آموزه های مختلف، تفسیر و توضیح، متن جهانگشا را مزین به آیات الهی نموده است. این نوشته با نگاهی اجمالی به جوینی و این کتاب تاریخی بر آن است تا با ارائه نمونه ای از ضرب المثل های قرآنی جهانگشا، نقش تعلیمی این امثال را تبیین نموده و موفقیت جوینی را به نمایش گذارد که چگونه با تکیه بر امثال قرآنی توانسته است جهانی نو از آموزه های مختلف را به روی مخاطب بگشاید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
47 - جلوههای تصاویر تعلیمی در دیباچههای مثنوی*
ابراهیم ابراهیم تباربی شک جلال الدین محمّد مولوی یکی از پرمایهترین گویندگان ایرانی است. شهرت او به کتاب عظیم الشان مثنوی است؛ و اطلاعات کم نظیر مولوی در این اثر موج میزند. دربارة این اثر بی مانند، آثار زیادی به چاپ رسیده است؛ امّا به دلیل حجم مطالب و موضوعات متنوع، هنوز جای خالی تحقیقات چکیده کاملبی شک جلال الدین محمّد مولوی یکی از پرمایهترین گویندگان ایرانی است. شهرت او به کتاب عظیم الشان مثنوی است؛ و اطلاعات کم نظیر مولوی در این اثر موج میزند. دربارة این اثر بی مانند، آثار زیادی به چاپ رسیده است؛ امّا به دلیل حجم مطالب و موضوعات متنوع، هنوز جای خالی تحقیقات احساس می شود. یکی از موضوعات قابل بحث، جلوههای تصاویر بیانی در دیباچه های مثنوی است که عرصة تبلور اندیشههای تعلیمی مولاناست. به تعبیر دیگر، مولانا از گونههای بیانی نه به قصد تزیین کلام، بلکه برای تفهیم و تعلیم مطالب آسمانی و روحانی با زبان رمز به سالکان طریقت بهرههای فراوان برده است. با توجه به گستردگی حوزة تخیّل شاعر، و بهرهوری از تصاویر در مثنوی، میتوان به دو گونة استعاره و تشبیه اشاره نمود که بیش از سایر عناصر بیانی، در خدمت تعلیمات حقایق الهی قرار گرفته است این پژوهش بر آن است تا زمینههای تعلیمی تصاویر بیانی را در دیباچة شش گانه مثنوی بررسی نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
48 - تعالیم خرد گرایانه در شاهنامة فردوسی
عبدالله رضاییاز آن جائی که توجه عمدة فردوسی به تمدن و فرهنگ ایرانی است، اثر ارجمند این حکیم فرزانه مشحون است از تعالیم حکیمانه و فرهنگ ساز. فردوسی بر اساس اوّلُ ما خَلَقَ اللهُ العقل خردورزی و تعقل را درمانگاه هر درد بی درمانی میداند که بدون بهرهگیری از آن هیچ کاری به سامان نمیر چکیده کاملاز آن جائی که توجه عمدة فردوسی به تمدن و فرهنگ ایرانی است، اثر ارجمند این حکیم فرزانه مشحون است از تعالیم حکیمانه و فرهنگ ساز. فردوسی بر اساس اوّلُ ما خَلَقَ اللهُ العقل خردورزی و تعقل را درمانگاه هر درد بی درمانی میداند که بدون بهرهگیری از آن هیچ کاری به سامان نمیرسد. آنچه در این مقاله مطمح نظر بوده بررسی و شناخت و ارائه دقیق و حساب شدۀ خردورزی کارآمدی است که الگو و راه کار نیاکان موفق و سرافراز ما در این سرزمین بوده است. تبلوری از تعالیم خردورزانه این دانشی مرد فرهنگ پرور را در معرض عقل و هوش خواننده قرار می دهیم تا بتواند دُرَر گران سنگ این تعالیم را آویزة گوش و هوش خود سازد و با به کارگیری آن در آبادانی و سرافرازی این مرز و بوم هر چه بیشتر و راه گشاتر همت بلند خود را مصروف دارد. وی به موازات تعالیم خردگرایانه که تجلی بخش کامیابیهای درخشان نیاکانمان بوده از افتادن در مسیر نادانی که آن را بیراهۀ شیطان قلمداد میکند بر حذر می دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
49 - تأمّلی بر تعالیم اخلاقی شعر سنایی
خلیل حدیدی حمید ثناییسنایی شاعر بزرگ و پرمایة ادب پارسی از جمله شاعران برجسته ای است که آثارش از جهات کمیت و کیفیت در خور توجه و بررسی است. از میان آثار این سخنور کم نظیر، دیوان اشعار گران سنگ وی از ظرافتها و لطایف خاص برخوردار است که از جهت ادبی و فکری و زبانی و تنوع مضامین مختلف جایگاه چکیده کاملسنایی شاعر بزرگ و پرمایة ادب پارسی از جمله شاعران برجسته ای است که آثارش از جهات کمیت و کیفیت در خور توجه و بررسی است. از میان آثار این سخنور کم نظیر، دیوان اشعار گران سنگ وی از ظرافتها و لطایف خاص برخوردار است که از جهت ادبی و فکری و زبانی و تنوع مضامین مختلف جایگاه ویژه و استواری دارد. ترویج آموزههای زهد و عرفان نیز از مهمترین محورهای موضوعی در قصاید سنایی است. نکوهش دنیا، مرگ اندیشی، توصیه به گسستن از آرزوهای بی حد و حصر، ترویج قناعت پیشگی و مناعت طلبی، کوشش برای به جوشش در آوردن گوهر حقیقی آدمی، از مضامین رایج اشعار اوست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
50 - نقش عناصر تعلیمی در تحول ساختاری و محتوایی قالب شعر انقلاب
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی نیانیشعر امروز ایران در حال طی کردن مرحله گذر و به عبارت دیگر در حال دگردیسی است. اگر شعر امروز را تداوم زاینده و پوینده شعر کهن بدانیم، این شعر حتی در سرکش ترین حالات هم دنباله روی شعر سنتی و کهن است. اما تحولات صنعتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... خواه ناخواه تأثیر گذار است چکیده کاملشعر امروز ایران در حال طی کردن مرحله گذر و به عبارت دیگر در حال دگردیسی است. اگر شعر امروز را تداوم زاینده و پوینده شعر کهن بدانیم، این شعر حتی در سرکش ترین حالات هم دنباله روی شعر سنتی و کهن است. اما تحولات صنعتی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... خواه ناخواه تأثیر گذار است. ادبیات به عنوان کاربردی ترین هنر متأثر از این تحولات است و بی شک شاعر انقلاب در هر یک از زمینه های شعری با نو شدن و نوآفریدن گرایش ذاتی داشته است. آنچه در شعر انقلاب عامل اصلی تحولات لفظی و معنایی در قالب است روی آوری شعرا به بیان مسایل تعلیمی، اخلاقی و ارزشی است که استفاده از آنها به ناچار شاعر را به سوی دگردیسی در ساختار، واژگان، زبان، صور خیال، اندیشه و قالب شعر پیش برده است. در این مقاله از عوامل تحول ساز در زمینه های لفظی و معنایی یکی از قالب های رایج شعر انقلاب، یعنی غزل سخن به میان می آید. از میان قالب های سنّتی، غزل بیش ترین کاربرد را در شعر انقلاب داشته و حجم غزل های سروده شده نسبت به قالب های دیگر بیشتر است. نوآوری شاعران این دوره در غزل سرایی، غزل این دوره را با ویژگی هایی همراه کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
51 - کنکاشی در نمادپردازی در گنبد هفتم (با تکیه بر ادبیات تعلیمی و غنایی)
راحله عبداله زاده برزوهفت پیکر، از جملة شاه کارهای ادبیات غنایی است که سخن پرداز گنجه آن را به رشتة نظم در آورده است. این اثر در به کارگیری نمادها در بیان ساختار روانی انسان، بی نظیر است. او در این اثر، سلوک بهرام را در هفت وادیِ هفت گنبدِ آسمانی به دست هفت شاه بانوی جهان، برای رسیدن به تمام چکیده کاملهفت پیکر، از جملة شاه کارهای ادبیات غنایی است که سخن پرداز گنجه آن را به رشتة نظم در آورده است. این اثر در به کارگیری نمادها در بیان ساختار روانی انسان، بی نظیر است. او در این اثر، سلوک بهرام را در هفت وادیِ هفت گنبدِ آسمانی به دست هفت شاه بانوی جهان، برای رسیدن به تمامیت و کمال به تصویر می کشد. در گنبد هفتم که به رنگ سپید و سیارة زهره ویژه شده است و داستان از زبان دُرسَتی، شاه دخت ایرانی، بیان می شود، همه چیز رنگ و بوی سپیدی دارند. خواجة پارسا نمادی از بهرام گور است که در سفر از پارسایی ظاهری و قشری به پارسایی درون می رسد. از جملة نمادهای به کار رفته در این داستان می توان به ماه، خورشید، درخت، آب، موسیقی، نگهبان، زن، خار و ... اشاره کرد. این مقاله تلاشی است برای تحلیل نمادهایی که در واپسین داستان هفت پیکر به کار گرفته شده اند. در پایان مقایسه کوتاهی میان بهرام به عنوان یک شخصیت حماسی تاریخی با سیاوش، پهلوان ایرانی صورت گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
52 - رمزینههای اندامیِ انسان در رباعیات عینالقضات همدانی با تکیه بر ادبیات تعلیمی، غنایی، عرفانی
محمد رضا رضائیانبا بررسی و دقت در آثار ادبی، به خصوص اشعارتعلیمی و عرفانی، میتوان دریافت که ادبیات وعرفان به نوعی هم زادند وزبان ادبیات را، نسخه بدلی اززبان دین دانست که هر دو سرزمینی آسمانی دارند. صوفیه همواره درجهت تبیین عقاید و ترویج اعتقادات خویش- چه دربُعد تعلیمی و چه در بُعد تو چکیده کاملبا بررسی و دقت در آثار ادبی، به خصوص اشعارتعلیمی و عرفانی، میتوان دریافت که ادبیات وعرفان به نوعی هم زادند وزبان ادبیات را، نسخه بدلی اززبان دین دانست که هر دو سرزمینی آسمانی دارند. صوفیه همواره درجهت تبیین عقاید و ترویج اعتقادات خویش- چه دربُعد تعلیمی و چه در بُعد توجیدی (به وجد آوردن)- از ادبیات، بهخصوص شعر و بهویژه رباعی بسیار بهره بردهاند. آنها برای تبیین تجربیات عرفانی و مفاهیم کاملاً مجرد و ماورایی و نیز حالات خویش، به زبان رمزی سخن گفتهاند. در این راستا، عین القضات همدانی نیز به عنوان یک نویسنده والبته شاعرعارف، درآثار منثورش، از شعر، خصوصاً رباعیاتی بهره جسته که خود سروده است. وی به عنوان یکی ازپیشگامان عرصة رمز، با استفاده از شبکههای رمزی موجود، به ویژه رمزینههای اندامی انسان، در رباعیاتش که درواقع مکمل مباحث عرفانی اویند، زبان رمزی را درعالیترین سطح به کاربسته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
53 - تأملی در نقش تعلیمی داستانهای شاهنامه*
مریم رضایی بیگی علی سلیمیبا وجود این که شاهنامه فردوسی سراسر رزم و بزم و جوشش است، اما اشارات تعلیمی فراوانی، پیرامون عبرت گرفتن از دنیا در آن وجود دارد. این شاه کار سترگ، در قالب توصیف زندگانی شهریاران و پهلوانان، زیباترین و آموزنده ترین وصفها را دربارۀ مرگ و زندگانی بیان نموده است. این کتاب چکیده کاملبا وجود این که شاهنامه فردوسی سراسر رزم و بزم و جوشش است، اما اشارات تعلیمی فراوانی، پیرامون عبرت گرفتن از دنیا در آن وجود دارد. این شاه کار سترگ، در قالب توصیف زندگانی شهریاران و پهلوانان، زیباترین و آموزنده ترین وصفها را دربارۀ مرگ و زندگانی بیان نموده است. این کتاب، از سر تا به بُن، نفس گرم حکیمی را با خود دارد که با هنرمندی تمام، خردورزی ایرانیان را با باورهای اسلامی پیوند زده، ترکیبی متوازن از اندیشههای انسانی در امر تعلیم و تربیت خلق نموده است. در جای جای این اثر جاودان، شکوفایی و سپس پرپر شدن زندگی پادشاهان با دیده عبرت نگریسته شده است. حکیم توس، در لابلای شرح حال آنها، خوشی ها را با نا کامی ها در هم آمیخته است و از آنجا که نگرش او ملهم از بینش دینی است، مرگ برای او به منزله نردبان انتقال از جهان فانی به سرای باقی است. علاوه بر این، نگاه او به دنیا، به منزله دار مکافات، از ویژگیهای بارز اندیشه حاکم بر شاهنامه است و غالب قهرمانان او، در همین دنیا به سزای کردار خویش میرسند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
54 - بررسی اشعار تعلیمی و غنایی در آثار شاعران معاصر تاجیکستان
غلام عباس نفیسیتاجیکستان، پارهای از تن خراسان بزرگ است، همان خراسانی که روزگاری زادگاه بزرگان علم و ادب ایران زمین بوده است، بزرگانی چون رودکی، ناصرخسرو، مولوی، و... اکنون مدت هاست که از اصل خود جدا افتاده است. با وجود همهی سختی هایی که در قرون معاصر تحمل کرده است، هنوز در شعر مردم چکیده کاملتاجیکستان، پارهای از تن خراسان بزرگ است، همان خراسانی که روزگاری زادگاه بزرگان علم و ادب ایران زمین بوده است، بزرگانی چون رودکی، ناصرخسرو، مولوی، و... اکنون مدت هاست که از اصل خود جدا افتاده است. با وجود همهی سختی هایی که در قرون معاصر تحمل کرده است، هنوز در شعر مردم این سامان، آثار تعلیم به سبک شاعران گذشته وجود دارد، همچنین آثار غنایی بیشماری نیز زینت بخش کتاب خانههای این دیار است. در این مقاله سعی شده است تا تعلیم و تربیت در شعر معاصر این سرزمین مورد بررسی قرار گیرد و میزان رشد و بالندگی شعر معاصر تاجیکی با مروری بر شعر شاعران مطرح این سرزمین مورد توجه واقع شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
55 - بررسی چند اصل تعلیمی- تربیتی از دیدگاه مولانا
علی رضا یوسفی فروغ منصوریمثنوی و اشعار مولانا دارای دو جنبه عام و خاص است که جنبه عام شامل حکایات و تمثیلات است و جنبه خاص معناشناسی است. اشعار و آثار مولانا ازآبشخور قرآن بهره گرفته و جاودان مانده است. یکی از خصوصیات منحصر به فرد اشعار مولانا که همواره انسان را شیفته خود می کند، طرز بیان مسایل چکیده کاملمثنوی و اشعار مولانا دارای دو جنبه عام و خاص است که جنبه عام شامل حکایات و تمثیلات است و جنبه خاص معناشناسی است. اشعار و آثار مولانا ازآبشخور قرآن بهره گرفته و جاودان مانده است. یکی از خصوصیات منحصر به فرد اشعار مولانا که همواره انسان را شیفته خود می کند، طرز بیان مسایل تعلیمی و اندرزی است. به جراّت می توان گفت که مهم ترین موضوع در آثار مولانا و به ویژه مثنوی، عناصر تعلیمی- تربیتی، اخلاقی و ارزشی است. مولانا در اکثر اشعارش ابتدا ذهن خواننده را برای به نتیجه رساندن یک تمثیل در مسیر معرفتی که مدنظرش است باز می کند و سپس به بیان داستان پرداخته و در انتها نتیجه گیری را به دست خواننده می سپارد، چرا که هم او مرشد به حقی است و هم خوانندگانش مریدان شایسته ای و لذا بدون گفتن صریح نتیجه نهایی خواننده را به مسیر درست حقیقت بدون نگرانی از انحراف او هدایت می کند و این بهترین الگوی تربیتی و رشد می تواند باشد. بررسی همه عناصر تعلیمی در مثنوی معنوی در حوصله این مقاله نیست و در اینجا فقط به سه الگوی تعلیمی- تربیتی تنبیه، تشویق و خاموشی پرداخته خواهد شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
56 - بررسی دنیا و تمثیلهای تعلیمی آن از نگاه "سعدی"و"محمّد تقی بهار"
رضا موسی آبادی مهدی نوروزتمثیل یکی از ابزارهای مهم بیانی شاعران و نویسندگان در دورههای مختلف ادبیّات کلاسیک فارسی بوده است. در هر زمان بنابر مقتضیّات دوره، شاعران و نویسندگان به گونهای از این نوع ادبی در بیان تمثیلهای تعلیمی مربوط به دنیا بهره بردهاند. سعدی شیرازی از شاعران دورة کلاسیک و مح چکیده کاملتمثیل یکی از ابزارهای مهم بیانی شاعران و نویسندگان در دورههای مختلف ادبیّات کلاسیک فارسی بوده است. در هر زمان بنابر مقتضیّات دوره، شاعران و نویسندگان به گونهای از این نوع ادبی در بیان تمثیلهای تعلیمی مربوط به دنیا بهره بردهاند. سعدی شیرازی از شاعران دورة کلاسیک و محمَد تقی بهار از شاعران عصر مشروطه از جمله شاعران برجستهای هستند که آثارشان از جهات کمیّت، کیفیّت و استفاده از تمثیلهای شعری درخور توجه و بررسی است. بی تردید دنیا و تمثیلهای تعلیمی آن در آثار و باورهای ذهنی تعداد بی شماری از اندیشمندان و صاحب نظران به ویژه در گسترة ادب پارسی سایه افکنده است و همواره مورد توجَه و عنایت بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است. در شعر سعدی و ملک الشعرای بهار نیزدنیا و تمثیلهای تعلیمی آن تصاویری است که نه تنها مطلوب و لذت بخش نیستند؛ بلکه گاه مهیب و هولناک نیز میباشند. البته اگر گاهی تصویر زیبایی نیز دیده میشود یا در عمقِ خود، دربرگیرندة ترس و اندوه دنیاست و یا صرفاً به این دلیل که به گونهای به آخرت مربوط میشوند خوب ترسیم شده است. این پژوهش برآن است که دنیا و تمثیلهای تعلیمی آن را براساس اشعار این شاعران سترگ ادب پارسی با رویکرد تمثیلی و روش توصیفی – تحلیلی بررسی نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
57 - دنیا و تصاویر تعلیمی آن از نگاه عطار
عطا محمد رادمنش الهام معینیانعطّار با اینکه خود بهرة قابل توجّهی از دنیا داشته ولی از این نظر که در فاصلة زمانی دو هجوم وحشتناک به ایران یعنی فتنههای ترکان غز و ایلغار مغول در ایران زیسته و زمانهای را درک کرده که ظلم و فساد، فقر و بدبختی سراسر سرزمین ایران را فرا گرفته بود، از دیدگاهی شاعرانه به چکیده کاملعطّار با اینکه خود بهرة قابل توجّهی از دنیا داشته ولی از این نظر که در فاصلة زمانی دو هجوم وحشتناک به ایران یعنی فتنههای ترکان غز و ایلغار مغول در ایران زیسته و زمانهای را درک کرده که ظلم و فساد، فقر و بدبختی سراسر سرزمین ایران را فرا گرفته بود، از دیدگاهی شاعرانه به دنیا نگاه نکرده است. در واقع مناظر و تصاویر تعلیمی دنیا در برابر چشمان وی مجسّم شده و او آنها را در قالب شعر ترسیم کرده، تصاویری است که نه تنها مطلوب و لذتبخش نیستند بلکه گاه مهیب و هولناکند. البته اگر گاهی تصویر زیبایی نیز دیده میشود، یا در عمق خود، در برگیرندة ترس و اندوه دنیاست و یا صرفاً به این دلیل که به گونهای به آخرت مربوط میشوند، خوب ترسیم شده است. در این مقاله قصد داریم دنیا را از دریچة نگاه این شاعر عارف ببینیم و تابلوهای نقّاشی را که در لابهلای کلام او در برخی از آثارش وجود دارند، در معرض دید خوانندة دیدهور قرار دهیم. از میان آثار عطار بیشتر رویکرد به الهینامه، اسرارنامه و تذکرة الاولیاء بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
58 - نگاهی به منظومۀ تعلیمی- غنایی «حسن ارابهکش» از میرزا تورسونزاده، شاعر تاجیک
مرجان علی اکبرزادهبا توجه به اینکه شناخت و بررسی ادبیات فارسی در بیرون از مرزهای کشورمان، به منظور پاسداشت و اشاعۀ آن، امری ضروری به نظر میرسد، در مقالۀ حاضر، منظومۀ تعلیمی-غنایی حسن ارابهکش از شاعر بنام معاصر تاجیک، میرزا تورسونزاده (1911م-1977م)، مورد ارزیابی قرار گرفته است. از آن چکیده کاملبا توجه به اینکه شناخت و بررسی ادبیات فارسی در بیرون از مرزهای کشورمان، به منظور پاسداشت و اشاعۀ آن، امری ضروری به نظر میرسد، در مقالۀ حاضر، منظومۀ تعلیمی-غنایی حسن ارابهکش از شاعر بنام معاصر تاجیک، میرزا تورسونزاده (1911م-1977م)، مورد ارزیابی قرار گرفته است. از آنجا که شاعر مذکور یکی از نمایندگان مکتب ادبی رئالیسم سوسیالیستی تاجیکستان است، شعر او اغلبِ ویژگیهای این مکتب را دارا است که در متن مقاله، ضمن بررسی شواهدی از داستان مورد نظر، این خصایص، کاویده شده است. از جمله مهمترین موارد، تقابل سنت و مدرنیته در داستان مذکور است. بهگونه ای که شاعر سوسیالیست سعی دارد بر اساس افکار حزبی آن روزگار تاجیکستان علاوه بر القای تفکرات حزبی به مخاطبان، از سنتهای اجتماعی و فرهنگی، فاصله گرفته به تفکرات مدرن و البته سوسیالیستی روی آورد. داستان، منظومهای تعلیمی- غنایی است، زیرا شاعر علاوه بر پندهای غیرمستقیم، دعوت به مدرنیزه شدن و البته اشاعۀ سوسیالیسم، به روایت عشق حسن و صدف نیز پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
59 - نگرشی به تمثیل در ادبیات تعلیمی
سیّد احمد حسینی کازرونی محمدرضا کمالی بانیانیتمثیل که شاخه ای از تشبیه است ذکر روایتی است به شعر یا نثر که مفهوم واقعی آن را از طریق برگرداندن اشخاص و حوادث به صورت هایی غیر از آنچه که در ظاهر دارند حاصل می شود یا بیان داستان و حدیثی است به طریق ذکر مثال و مثل در اصطلاح ادبی نوع خاصی است که آن را به فارسی داستان ( چکیده کاملتمثیل که شاخه ای از تشبیه است ذکر روایتی است به شعر یا نثر که مفهوم واقعی آن را از طریق برگرداندن اشخاص و حوادث به صورت هایی غیر از آنچه که در ظاهر دارند حاصل می شود یا بیان داستان و حدیثی است به طریق ذکر مثال و مثل در اصطلاح ادبی نوع خاصی است که آن را به فارسی داستان (دستان) می گویند و مثل و افسانه در معنی وجاهت اشتراک دارند. ادبیات تعلیمی، نوشته ها و آثاری است که برای خواننده و دریافت کننده پیام، دانش و معارفی را بیان کند و یا تعلیماتی از قبیل علوم فلسفی، مذهبی و دیگر علوم را نشان دهد. در طول سالیان گذشته و قرن هایی که بر ادبیات فارسی گذشته، آثار بسیاری در ادبیات تعلیمی همراه با تمثیل در شعر و نثر پدید امده است که هر کدام دریایی از معارف را به همراه دارد امّا در تصّور ادب فارسی نیز آثاری یافت می شود که هر از چندی در تاریخ ادبیات فارسی در زمرة ادب تعلیمی قرار می گیرد امّا داخل در ادبیات نیست که باید این آثار را نظم تعلیمی بنامیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
60 - طنز تعلیمی بایزید و فضای کارناوال
محمد استوار نامقی اسماعیل عبدی مکوندنگرشی کوتاه به متون تعلیمی بیان میکند که حکایتهای عرفانی بایزید مانند فضای کارناوال پر از تصاویری است که بیانگر براندازی و محو مرزبندیهاست. از ویژگیهای کارناوالی، برهم زدن ارزشها و هنجارهای پذیرفته شده از سوی نهادهای برتریجو است. بدیهی است این هنجارشکنی، شامل نهاد چکیده کاملنگرشی کوتاه به متون تعلیمی بیان میکند که حکایتهای عرفانی بایزید مانند فضای کارناوال پر از تصاویری است که بیانگر براندازی و محو مرزبندیهاست. از ویژگیهای کارناوالی، برهم زدن ارزشها و هنجارهای پذیرفته شده از سوی نهادهای برتریجو است. بدیهی است این هنجارشکنی، شامل نهادهای دینی، فرهنگی، اجتماعی میشود. نگارندگان برآنند تا با استفاده از این نظریه، چند حکایت بایزید را بررسی کنند و روش حکایت پردازی او را که برمبناهای کارناوالی و مبتنی بر میزان مرزبندی میان خود و دیگری است، بازخوانی نمایند. در این روش، میزان مرزبندی، به کمترین حد میرسد. بایزید با استفاده از ظرافتهای زبانی، تکصدایی حاصل از هنجارهای پذیرفته شده را ریشخند میکند و با تداخل صداها و استفاده از تمام توان واژهها، هرگونه تکروی را به سخره میگیرد که نتیجۀ آن محو تمایز ایدئولوژیها و آفرینش طنز عرفانی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
61 - شاعری از اهالی امروز: تحلیل تبلور اندیشههای تعلیمی و تعهد ادبی در شعر سهراب سپهری*
فاطمه پورجعفری حسن شهابیهدف ادبیات تعلیمی اصلاح اخلاقیات، پرورش اندیشهها و رشد افکار جامعه، برای رسیدن به خوشبختی است. یکی از مفاهیمی که اغلب در ارتباط با مطالعات تعلیمی و همسو با آن مطرح می شود، مسألة تعهد شاعر (Commitment) و رسالت شعر است که خود به عنوان پارهای از پیکرجامعه شناسی ادبیات ب چکیده کاملهدف ادبیات تعلیمی اصلاح اخلاقیات، پرورش اندیشهها و رشد افکار جامعه، برای رسیدن به خوشبختی است. یکی از مفاهیمی که اغلب در ارتباط با مطالعات تعلیمی و همسو با آن مطرح می شود، مسألة تعهد شاعر (Commitment) و رسالت شعر است که خود به عنوان پارهای از پیکرجامعه شناسی ادبیات به شمار میرود. در این میان، گاهی برخی شعرا از سوی هنرمندان هم عصر خود، متهم به دوریگزینی از اجتماع وعدم تعهد شدهاند و این امر، آنها را هدف انتقادهای تند و تیزی از سوی منتقدین قرار داده است. مقاله حاضر، به دنبال یافتن ابعاد اجتماعی و مصادیق تعلیمی در اشعار سپهری با ارایه شواهدی از آثار وی میباشد. نتایج حاصل از این تحقیق، گویای این واقعیت است که سپهری شاعری فاقد تعهد نبوده و بر احوال مردم روزگار و مشکلات جوامع آنان آگاهی داشته و در جستجوی یافتن راههایی برای رفع دردها و کمبودهای ایشان نیز بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
62 - مختصری از تعالیم رجعت و تناسخ در مثنوی مولوی
امیدوار مالملیمقالة حاضر با هدف مطالعة "مختصری از تعالیم رجعت و تناسخ در مثنوی مولوی" است. مثنوی مولوی، شعری تعلیمی است و مولویه عقیده دارند که نفوس جملة آدمیان در عالم علوی موجودند، هریک به وقت خود به این عالم سفلی نزول میکنند، بر مرکب جسم سوار می شوند و کمال خود را حاصل مینمایند. چکیده کاملمقالة حاضر با هدف مطالعة "مختصری از تعالیم رجعت و تناسخ در مثنوی مولوی" است. مثنوی مولوی، شعری تعلیمی است و مولویه عقیده دارند که نفوس جملة آدمیان در عالم علوی موجودند، هریک به وقت خود به این عالم سفلی نزول میکنند، بر مرکب جسم سوار می شوند و کمال خود را حاصل مینمایند. و باز عروج کرده و به عالم علوی باز می گردند. در این پژوهش سعی بر آن است تا با مرور بر مثنوی مولوی این مسألة مورد توافق عرفا و فلاسفه، مورد بررسی قرار گیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
63 - بررسی آموزههای تعلیمی مفاهیم عدالت و تأمین اجتماعی از منظر سعدی شیرازی
پروانه عادل زاده بهروز غفوریآموزه های تعلیمی عدالت و تأمین اجتماعی، آرمان والایی است با این که همه آن را می ستایند ولی به یک گونه نمی بینند و تلقی یکسانی از ابعاد و گستره آن ندارند. این مقوله، به عنوان یکی از مهم ترین آرمان های بشری از دیرباز مورد توجه اندیشه مندان و صاحب نظران قرار گرفته است. در چکیده کاملآموزه های تعلیمی عدالت و تأمین اجتماعی، آرمان والایی است با این که همه آن را می ستایند ولی به یک گونه نمی بینند و تلقی یکسانی از ابعاد و گستره آن ندارند. این مقوله، به عنوان یکی از مهم ترین آرمان های بشری از دیرباز مورد توجه اندیشه مندان و صاحب نظران قرار گرفته است. در اندیشه تعلیمی شرق، عدالت و تأمین اجتماعی به عنوان محوری ترین هدف بشریت بوده است. یکی از نغزترین آثاری که به این مسأله پرداخته است، کلیات سعدی است. عدالت در برداشت سعدی، به مفهوم توزیع امکانات و مناصب براساس لیاقت هاست. در این دیدگاه، توزیع امکانات مادی و رفاهی و نیز توزیع قدرت باید براساس شایستگی ها صورت گیرد. وی به عدالت توزیعی قائل است و هم در نوع و هم در شکل حکومت، طبقه ی متوسط را شایسته ی حکومت کردن می داند. در واقع این اندیشه مند ادب فارسی، به لحاظ اقتصادی و اجتماعی، به نوعی شایسته سالاری باور دارد. در این مقاله سعی برآن است که نگرش های تعلیمی این متفکر ادبی قرن هفتم هجری قمری در مقوله عدالت و تأمین اجتماعی از این منظر مورد بررسی تحلیلی قرار گیرد تا رویکرد متفاوتی فراروی سیاست مداران و پژوهشگران عرضه کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
64 - خردگرایی تعلیمی در شاه نامة حکیم توس*
مصطفی خدایاریشاهنامه بیتردید یکی از آثار گرانسنگ ادب پارسی و در ردیف بزرگترین تراویدههای ذهنی بشری، در قالب حماسه است. ستایش خرد در شاهنامه، چشمگیر است، چنانچه واژگان خرد، خردمندی، مفاهیم وتبعات معنایی آن را از شاهنامه بسترند با کالبدی بی جان روبرو خواهیم شد. هر محقق شاهنام چکیده کاملشاهنامه بیتردید یکی از آثار گرانسنگ ادب پارسی و در ردیف بزرگترین تراویدههای ذهنی بشری، در قالب حماسه است. ستایش خرد در شاهنامه، چشمگیر است، چنانچه واژگان خرد، خردمندی، مفاهیم وتبعات معنایی آن را از شاهنامه بسترند با کالبدی بی جان روبرو خواهیم شد. هر محقق شاهنامه شناسی، زوایا و خبایای شاهنامه را عمیقاً کنکاش کند، در مییابد که همواره خرد تعلیمی، با معنویت ودین مداری هم آغوش است، از این رو در دیدگاه او، خردگرایی منهای دین مداری نکوهیده است. در این جستار، نگارنده با رویکردی تعلیمی، نخست به مفاهیم خردگرایی تعلیمی، تبعات و پیامدهای آن در شاهنامه پرداخته،آنگاه نشان داده است عنصر خرد و مفاهیم معنوی دیگر،همچون دین مداری و دانایی، در دستگاه اندیشة شاعر ازچه ژرفای معنایی تعلیمی برخوردار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
65 - جلوه های ادب تعلیمی در مهابهاراتا
نسرین مظفریمهابهاراتا حماسه ی بزرگ شبه قاره ی هند اندیشه های بی بدیل فراوانی برای تعالی و کمال انسان به تاریخ بشری عرضه کرده است. مهابهاراتا بی تردید منشأ فیاض الهام از برای شاعران، قصه سرایان، نمایش نویسان، حکما، ژرف اندیشان و هنرمندان بوده است، گفته اند ویاسا (که بنا به سنت هندو چکیده کاملمهابهاراتا حماسه ی بزرگ شبه قاره ی هند اندیشه های بی بدیل فراوانی برای تعالی و کمال انسان به تاریخ بشری عرضه کرده است. مهابهاراتا بی تردید منشأ فیاض الهام از برای شاعران، قصه سرایان، نمایش نویسان، حکما، ژرف اندیشان و هنرمندان بوده است، گفته اند ویاسا (که بنا به سنت هندوها سراینده نامور این رساله است) کلیه ی امور را در مهابهاراتا بررسی کرده و هیچ مطلبی در آفاق وانفس نمانده که وی بدان نپرداخته باشد. مهابهاراتا ودای پنجم نام نهاده اند، زیرا کتابی است جامع جمیع صفات و مطلوب مذاق خاص و عام و هر طبقه ای از طبقات جامعه هندو به فراخور فهم و دانایی خویش از آن بهره مند گردیده، گرچه این کتاب جزو حماسه های بزرگ جهان است اما مشحون از پند و اندرز و ادب تعلیمی است، به گونه ای که به حماسه ی اخلاقی معروف شده است. در این پژوهش به معرفی مهابهاراتا و بیان جلوه های ادب تعلیمی آن پرداخته ایم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
66 - نقش عناصر تعلیمی در دگرگشت زبان شعر انقلاب
سید احمد حسینی کازرونی محمد رضا کمالی بانیانیانقلاب سال 57 بزرگ ترین حادثه بعد از انقلاب مشروطه در تاریخ ایران به شمار می رود. هر انقلابی در بطن خود علاوه بر مسایل و موضوعات گوناگونی که با خود همراه دارد، به یک تجربه ادبی جدید نیز منجر می شود. هر چند عده ای معتقدند شعر پس از انقلاب به سوی نوعی دگردیسی (نه نوآوری) چکیده کاملانقلاب سال 57 بزرگ ترین حادثه بعد از انقلاب مشروطه در تاریخ ایران به شمار می رود. هر انقلابی در بطن خود علاوه بر مسایل و موضوعات گوناگونی که با خود همراه دارد، به یک تجربه ادبی جدید نیز منجر می شود. هر چند عده ای معتقدند شعر پس از انقلاب به سوی نوعی دگردیسی (نه نوآوری) حرکت کرده است اما قالب های سنتی در هم نشینی با قالب های نوین شعر ایران از لحاظ آرمان، عواطف و رویکرد به دگرآفرینی های ساختار صور خیال، قالب و ... توانسته است روندی پیشرو داشته باشد. یکی از مهم ترین تحولاتی که در شعر دوره انقلاب اسلامی علاوه بر موارد فوق به وقوع پیوسته است، بی شک دگردیسی در زبان شعراست. از آن جا که محور اغلب تفکرات شعراء در اطراف قطبی جدید از عناصر تعلیمی، اخلاقی، ارزش ها و آیین های نو پرسه می زند، لذا فرهنگ و آداب برخاسته از چنین خواهش هایی به شکل های گوناگون در زبان شعر انقلاب تبلور یافته و آن را دچار تحول و دگرگونی کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
67 - یکسانی های محتوایی غزلیات و مثنوی «دستورنامه» نزاری قهستانی
سید علی جعفری صادقی سید احمد حسینی کازرونیادب تعلیمی همواره یکی از گسترده ترین عرصه های هنرنمایی بسیاری از سخنوران و پدیدآورندگان آثار ادبی بوده است، که به واسطه ی خلاقیت و جاذبه ی سخن، به آموزه ها و تعالیم خویش اثربخشی و توان نفوذ ده چندان در دل مخاطبان بخشیده اند. منظومه ی دستورنامه نزاری قهستانی، مثنوی کوتاه چکیده کاملادب تعلیمی همواره یکی از گسترده ترین عرصه های هنرنمایی بسیاری از سخنوران و پدیدآورندگان آثار ادبی بوده است، که به واسطه ی خلاقیت و جاذبه ی سخن، به آموزه ها و تعالیم خویش اثربخشی و توان نفوذ ده چندان در دل مخاطبان بخشیده اند. منظومه ی دستورنامه نزاری قهستانی، مثنوی کوتاهی است که به ظاهر در شرح آداب و رسوم باده نوشی و به انگیزه ی تعلیم و اندرز فرزندانش سروده است. اما آشنایی با ویژگی های سبکی و محتوایی دیگر سروده های نزاری به ویژه در قالب غزل و دقت و بررسی دگرباره در دستورنامه نشان دهنده ی مشترکات محتوایی فراوانی در میان مضامین غزلیات وی و دستورنامه می باشد؛ که عمدتاً بازتابی از انگیزه ها و خواست های ملامتی نزاری است. پی بردن به این مشترکات، زمینه ی دریافت معانی تازه ای را از این منظومه فراهم می سازد، به گونه ای که می توان گفت: محتوای دستورنامه در واقع بازآفرینی مضامین رایج ملامتی غزل فارسی در قالب مثنوی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
68 - مناظره با ابلیس در ادب عرفانی
علی اکبر افراسیاب پور فرشته سعدی فریبا میربلوک بزرگیابلیس در متون نظم و نثر فارسی هم مطرح گردیده است و گفتگو یا مناظره با ابلیس به گونهای اختصاصی در ادبیات عرفانی قابل شناسایی است. عارفان با الگو گرفتن از قرآن کریم و دیگر کتابهای آسمانی، در قالب حکایات و مجادلههایی که بین ابلیس و پیامبران و یا عارفان ترسیم نمودهاند ک چکیده کاملابلیس در متون نظم و نثر فارسی هم مطرح گردیده است و گفتگو یا مناظره با ابلیس به گونهای اختصاصی در ادبیات عرفانی قابل شناسایی است. عارفان با الگو گرفتن از قرآن کریم و دیگر کتابهای آسمانی، در قالب حکایات و مجادلههایی که بین ابلیس و پیامبران و یا عارفان ترسیم نمودهاند که در ضمن آن به پرسش و اشکالهاییعقیدتی هم پاسخ دادهاندجنبۀبرجستهای از ادبیات تعلیمی را به نمایش گذاشتهاند و ابلیس در اغلب مناظرات تلاش دارد که عمل خود را توجیه کند و خود را عاشق راستین معرفی نماید. برخی ابلیس را مظهر اخلاق ناپسندی چون تکبر و غرور و تند خویی و نمادی برای قهر الهی دانستهاند، از طرفی چون خداوند را احسن الخالقین میدانستهاند که همه چیز را حکیمانه و خیرخواهانه آفریده است، برای خلقت ابلیس هم حکمتهایی سودمند جستجو نمودهاند که ناآشنایان گمان کردهاند از ابلیس دفاع شده است، چنانکه او را کارگزار الهی برای آزمایش انسانها خواندهاند. در اینجا مناظره با ابلیس در پنج شیوۀ مناظره با خداوند، انبیا، عرفا، باخود و افراد ناشناس بررسی گردیده است و نمونههای آن از ادبیات عرفانی استخراج شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
69 - مفهوم دیگری و دیگرستیزی و دیگرپذیری در مثنوی مولانا
محمد ذاکری حشمت الله آذرمکان نجمه دری عبدالله فروزان فردیگری از مفاهیم فلسفیای است که از قرن بیستم در آثار فیلسوفانی چون هایدگر، سارتر و بوبر و لویناس مطرح شده است.اگر چه در فلسفه اسلامی مفهوم دیگری به صورت یک مساله مطرح نشده است اما در ادبیات فارسی به شکلهای مختلفی چون اقلیتهای دینی، قومی و زبانی به این پدیده پرداخته ش چکیده کاملدیگری از مفاهیم فلسفیای است که از قرن بیستم در آثار فیلسوفانی چون هایدگر، سارتر و بوبر و لویناس مطرح شده است.اگر چه در فلسفه اسلامی مفهوم دیگری به صورت یک مساله مطرح نشده است اما در ادبیات فارسی به شکلهای مختلفی چون اقلیتهای دینی، قومی و زبانی به این پدیده پرداخته شده است. نگاه مولانا در کتاب مثنوی معنویاش به مساله دیگری به دو گونه است که هر دو نگاه، برخاسته از ویژگیهای شخصیتی و فکری خود او و ضرورتهای فضای فرهنگی عصر زندگی شاعر است. در نگاه اول مولانا در قامت یک فقیه مدرسهای وامدار بر ساختههای پیشین درباره دیگریهای مطرح در جامعه زمان خویش است و داوریهایی را روایت میکند که خود هیچ نقشی در تولید آن نداشته است و رنگی از ستیز با دیگری در قالب تحقیر، طرد و نفی را به همراه دارد. در نگاه دوم اما، دنیای مولانا بسیار متفاوت بوده و اندیشه خود وی و تجربیات شخصاش، شکلدهنده و تعریفکننده مفهوم دیگری است. اگر در نگاه اول، شاعر روایتگر اندیشههای دیگران است در نگاه دوم، خود دست به تولید معرفت میزند و در این افق جدید با کمک بن مایههای اندیشه عرفانی، بسیاری از بر ساختههای مرسوم پیشین را بر نتافته و تکرار نمیکند و با نگاهی انسانی و عرفانی، هستی و انسان را روایت میکند و از این رهگذر مفهوم دیگری نیز از تعاریف سابق خود دور و بازتعریف میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
70 - کاربرد نجوم در تبیین مفاهیم عرفانی- تعلیمی بر مبنای شعر نظامی، انوری و ناصرخسرو
بهناز شهنوازیگرایش به تعلیم و اخلاق و عرفان در تمام ادوار شعر فارسی وجود دارد؛ آن چه وجه تمایز اشعار در سبک ها و گفتمان های مختلف می شود، نحوة بیان شعرا و اندیشمندان است. در شعر انوری و ناصرخسرو، بخشی از اشعار تعلیمی با کمک تصاویر ادبی ساخته شده از صور فلکی است. شاعر با استفاده از ج چکیده کاملگرایش به تعلیم و اخلاق و عرفان در تمام ادوار شعر فارسی وجود دارد؛ آن چه وجه تمایز اشعار در سبک ها و گفتمان های مختلف می شود، نحوة بیان شعرا و اندیشمندان است. در شعر انوری و ناصرخسرو، بخشی از اشعار تعلیمی با کمک تصاویر ادبی ساخته شده از صور فلکی است. شاعر با استفاده از جایگاه رفیع ستاره ها و سیاره ها، سعد و نحس بودن و... به تعلیم روی می آورد. در شعر نظامی، علاوه بر اشعار تعلیمی، تعالیم عرفانی نیز با کمک همین صور فلکی و مبانی علم نجوم ارائه می شود. در این پژوهش در پی ارائه گزارشی از شیوة بیان این شاعران هستیم. پژوهش بر مبنای شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانهای انجام شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
71 - مقایسۀ استعارۀ دستوری گذرایی در شعر تعلیمی و عاشقانۀ سعدی
فرخنده زاده هفت تنانیان شاهرخ حکمت محسن ایزدیاراستعارۀ گذرایی، یکی از استعارههای دستوری است که در دستور نقشگرای نظاممند هلیدی، بدان پرداخته میشود. این مقاله میکوشد که استعارۀ گذرایی را در دو گونۀ ادبی تعلیمی و عاشفانۀ سعدی مقایسه کند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مقایسهای است یافتههای این مطالعه عبارتند چکیده کاملاستعارۀ گذرایی، یکی از استعارههای دستوری است که در دستور نقشگرای نظاممند هلیدی، بدان پرداخته میشود. این مقاله میکوشد که استعارۀ گذرایی را در دو گونۀ ادبی تعلیمی و عاشفانۀ سعدی مقایسه کند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مقایسهای است یافتههای این مطالعه عبارتند از: روساخت بندها نشان میدهد که بر خلاف انتظار، در شعر عاشقانۀ سعدی، بسامد فرایند مادی بیشتر از فرایندهای دیگر است. پس از آن فرایند رابطه‎ای با اختلاف بسیار قرار دارد. در شعر تعلیمی نیز، به لحاظ روساختی، فرایندهای مادی و رابطه‎ای با یسامدی تقریباً یکسان از دیگر فرایندها پیشی گرفتهاند. فرایند بعدی، از لحاظ کاربرد، فرایند ذهنی است اما تحلیل ژرفساختی بندها، نشان میدهد که بخش قابل توجهی از فرایندها در شعر سعدی، اساساً در ژرفساخت، ذهنی یا رفتاری بودهاند که احساسات درونی انسان را به خوبی نشان میدهند اما تحت تأثیر استعارۀ گذرایی، غالباً در رو ساخت به فرایندهای مادی و رابطهای تغییر ماهیت دادهاند. به نظر میرسد شاعر کوشیده است، احساسات درونی شخصیتهای حاضر در حکایات و یا عاشق و معشوق را در شعر عاشقانه به نحو برجستهای، عینیتر و ملموستر کند. تبدیل فرایندهای ذهنی و رفتاری به مادی و رابطهای در شعر عاشقانۀ سعدی نسبت به شعرتعلیمی به طور معناداری بیشتر است. با توجه به اینکه پارهای از استعارههای گذرایی در شعر سعدی، یا مصداق کنایهاند و یا دارای معنای ثانویه هستند که در علم بلاغت ارزیابی میشوند؛ به نظر میرسد که استعارۀ گذرایی میتواند پژوهشگران حوزه ادبیات را در بازتعریف پارهای از مباحث علم معانی و بیان یاری نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
72 - نقش دین و اخلاق در دنیای آرمانی عطارنیشابوری
راضیه رضازاده رضا اشرف زاده بتول فخر اسلامالهیات وادبیّات در برآوردن نیازهای فطری بشر، نیزآگاهی او در انتخاب مسیر درست مؤثر بودهاند درون مایه اغلب آثار کهن فارسی با تأثیرپذیری از قرآن و احادیث دینی همواره پیغامرسان مفاهیم اخلاقی و تعلیمی بوده است. درحقیقت شعر عرفانی را نمی توان بدون در نظر گرفتن جنبههای تعلی چکیده کاملالهیات وادبیّات در برآوردن نیازهای فطری بشر، نیزآگاهی او در انتخاب مسیر درست مؤثر بودهاند درون مایه اغلب آثار کهن فارسی با تأثیرپذیری از قرآن و احادیث دینی همواره پیغامرسان مفاهیم اخلاقی و تعلیمی بوده است. درحقیقت شعر عرفانی را نمی توان بدون در نظر گرفتن جنبههای تعلیمی آن بررسی کرد.عطار به عنوان نمایندة روشنفکر جامعه خویش، در اوضاع نابسامان زمان خود به دنبال دنیای آرمانی خود است.از آنجاکه دینداری او توأم با توجّه به فلسفه واقعی عبادت است، این نوع گرایش به روح واقعی مذهب و نیز رعایت اخلاق از جانب همة مردم را میتوان آرمان او در ساختن جامعه ایده آل دانست. در این پژوهش به بررسی برخی جلوههای دینی و اخلاقی عطار وتأثیر نیایش در تربیت و اخلاق، پیش شرط او برای ورود سالکان به دنیای آرمانی اش و اشاره مختصری به تأثیر پذیری مولانا از این شیوه، پرداخته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
73 - بررسی اخلاق زیست محیطی در فرهنگ ایرانی با تأکید بر شعر ناصرخسرو
بتول فخراسلاماین پژوهش بر آن است که ضمن پرداخت مختصری به فرهنگ ایرانی و شعر فارسی از دریچة زیست مهری یا اخلاق زیست محیطی، به بررسی مؤلّفههای این موضوع با روش توصیفی - تحلیلی در شعر فرزانة خراسان، ناصرخسرو بپردازد. به نظر میرسد خرد ورزی و دانش آگاهی شاعر، او را واداشته است که در جه چکیده کاملاین پژوهش بر آن است که ضمن پرداخت مختصری به فرهنگ ایرانی و شعر فارسی از دریچة زیست مهری یا اخلاق زیست محیطی، به بررسی مؤلّفههای این موضوع با روش توصیفی - تحلیلی در شعر فرزانة خراسان، ناصرخسرو بپردازد. به نظر میرسد خرد ورزی و دانش آگاهی شاعر، او را واداشته است که در جهان بینی ویژهاش، ضرورتِ نگرش عقلانی و اخلاقی به محیط زیست را به مخاطب شعر خود یادآور گردد تا از این راه، انسان به عبرت و آموختن از طبیعت، قدردانی و شکرگزاری و دریافت و ادراک جایگاه خود در هستی و زنجیرة روابط انسانی و غیرانسانی دست یابد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
74 - بررسی برخی شاخصه های اندیشة عرفانی در بارة «نماز» بر اساس منتخبی از حکایت های تعلیمی
سعید حسن زاده حمید رضا سُلیمانیانآثار تعلیمی در ادبیّات عرفانی، مشحون از حکایت هایی است که معانی و حکمت هایی را در قالب گزارش و روایت بیان داشته است. این حکایت ها گرچه بهترین راهنمای سیر و سلوک است، شاخصه های اندیشه های عرفانی را نیز در خود جای داده است. از جملة این اندیشه ها که در قالب داستان نقل شده چکیده کاملآثار تعلیمی در ادبیّات عرفانی، مشحون از حکایت هایی است که معانی و حکمت هایی را در قالب گزارش و روایت بیان داشته است. این حکایت ها گرچه بهترین راهنمای سیر و سلوک است، شاخصه های اندیشه های عرفانی را نیز در خود جای داده است. از جملة این اندیشه ها که در قالب داستان نقل شده است، تأملاتی است که عارفان در باب یکی از ارکان عمدة شریعت یعنی نماز بیان کرده اند. این پژوهش که مبتنی بر مطالعة کتابخانه ای و مستند به داده های نظری است، به روش توصیفی تدوین شده است و پس از نگاهی گذرا به ادبیّات داستانی در حوزة آثار عرفانی و ضرورت تعلیم دهی آن، به ذکر نمونه هایی موفّق و شاخص از حکایت های تعلیمی با موضوع نماز پرداخته است. نتایج تحلیل این نمونه ها نشان می دهد که مهمترین شاخصه های اندیشه های عرفانی از جمله رویکرد حداکثری عارفان به دین، عبادت عاشقانه، ترک خودبینی و احساس نیاز به خدا، پرهیز از دینداری عادتیِ عوام گرایانه در خلال این حکایات، قابل تشخیص است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
75 - سیر شعر زهد فارسی در ایران از آغاز تا قرن قرن ششم هجری
حسین اسماعیللوپیش از رواج افکار عارفانه در نظم و نثر فارسی، اندیشه های زهدگرایانه و تعالیم زاهد مآبانه؛ بخش گسترده ای از اشعارتعلیمی را به خود اختصاص داده است. ظهور سنایی و ناصرخسرو در مکتب شعری خراسان، نقطة اوج بیان افکارزهدگرایانه در شعر فارسی است. مکتب شعری آذربایجان، دیگر بستر مس چکیده کاملپیش از رواج افکار عارفانه در نظم و نثر فارسی، اندیشه های زهدگرایانه و تعالیم زاهد مآبانه؛ بخش گسترده ای از اشعارتعلیمی را به خود اختصاص داده است. ظهور سنایی و ناصرخسرو در مکتب شعری خراسان، نقطة اوج بیان افکارزهدگرایانه در شعر فارسی است. مکتب شعری آذربایجان، دیگر بستر مساعد برای گسترش این قسم از مفاهیم بود کهخاقانی و نظامی، نمایندگان برجستة آن محسوب می شوند. مکتب شعری اصفهان نیز دیگر مکتب قابل توجّه و تأمّل درزمینة شعر عرفانی قرن ششم هجری است که هر چند شاعران آن، هم طراز با دو مکتب خراسان و آذربایجان نیستند؛امّا اشعار بزرگانی چون کمال الدین و جمال الدین اصفهانی نمونه هایی از قدرت بیان شعرای آن مکتب را در معرضتوجّه مخاطبان قرار داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
76 - تعالیم و آموزههای اخلاقی و دینی در الهینامه عطّار نیشابوری
نسرین بیرانوند فاطمه چنانیاز شگفتی‎های عالم اخلاق و عرفان و معنویت می توان به وجود تباری از شاعران و نویسندگان بزرگ یاد کرد که همواره در طول تاریخ و در هر شرایطی معلم اخلاق و انسانیت بوده و هستند و حکایات و اندرزهای آنان نشانه حکمت و معرفت عمیق آنهانسبت به خداوند و انسانها است. برای شناخت چکیده کاملاز شگفتی‎های عالم اخلاق و عرفان و معنویت می توان به وجود تباری از شاعران و نویسندگان بزرگ یاد کرد که همواره در طول تاریخ و در هر شرایطی معلم اخلاق و انسانیت بوده و هستند و حکایات و اندرزهای آنان نشانه حکمت و معرفت عمیق آنهانسبت به خداوند و انسانها است. برای شناخت شاعران پرداختن به حال آنان و عناصر زیبایی شعر کافی نیست بلکه پی بردن به عقاید و روحیات آنها کمک بیشتری به شناخت روحیه شاعران می کند. بهترین معیار و ملاک بررسی روحیه ی شاعران دقت در اشعار آنان است که اصطلاحاً فرزند جان آنان محسوب می شود. یکی از این پاکبازان و عارفان شیخ فریدالدین عطّارنیشابوری است. عطّارعلاوهبر جایگاهبلندیکهدر شعرونثروبلاغتسخندارد،نصیحتگریبزرگنیزهست. این مقاله که با روش تحلیلی و توصیفی انجام گرفته است بر آن است، برگزیده ترین مباحث اخلاقی و تعلیمی را در الهی‎نامه که ناشی از تاثیر افکار و وسعت و عمق نفوذ معنوی اوست و برگرفته از آیات قرآن و احادیث نبوی و روایت های ائمه معصومین و عارفان بلند مرتبه است مشخص نماید. و سعی شده تا جاییکه ممکن است هیچ بیتی که مضمون تعلیمی و اخلاقی دارد نادیده گرفته نشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
77 - رهیافتی به شاخص های محتوایی ادبیات تعلیمی در اشعار، سیره و سخنان امام رضا (علیه السّلام)
امیر علی پور علی اصغر یساقییکی از مهم ترین اهداف ادبیات تعلیمی که سراینده را به سرودن این نوع شعر دعوت می کند، آموزش مسائل اخلاقی، تعلیم اندیشه های پسندیدۀ مذهبی، دینی، فلسفی و عرفانی است.ادبیات تعلیمی، یکی از اصلی ترین و در عین حال موثرترین گونه های ادبی است. ازآنجا که ادبیات هرملّتی آیینۀ تمام چکیده کاملیکی از مهم ترین اهداف ادبیات تعلیمی که سراینده را به سرودن این نوع شعر دعوت می کند، آموزش مسائل اخلاقی، تعلیم اندیشه های پسندیدۀ مذهبی، دینی، فلسفی و عرفانی است.ادبیات تعلیمی، یکی از اصلی ترین و در عین حال موثرترین گونه های ادبی است. ازآنجا که ادبیات هرملّتی آیینۀ تمام نمای تفکّرات، اندیشه ها، فرهنگ و آداب و رسوم آن ملّت است، به بهترین شکل ممکن و با زبانی هنری و به شکل زیبایی به نگارش درآمده است. امام رضا (ع) یکی از شخصیت های دینی است که سخنان منثور و منظوم ایشان از حیث محتوا بسیار معرفت آموز و گره خورده با مفاهیم تعلیمی و اخلاقی است. مقاله حاضر با هدف بررسی اهّم شاخص های محتوایی ادب تعلیمی منظوم و منثور فارسی و عربی در اشعار، سیره و سخنان امام رضا علیه السلام، ابتدا به استخراج مهمترین شاخصهای محتوایی ادبیات تعلیمی پرداخته و سپس با استفاده از شواهد روایی، مصداقهای عینی در سخنان و اشعار آن حضرت بیان نموده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و با مطالعات احادیث و اشعار رضوی نمونه هایی از مصداق های عینی شاخص های محتوایی ادبیات تعلیمی مشاهده خواهد شد. از جمله مهم ترین این شاخصها می توان به آموزنده بودن، تأکید برعقل گرایی و تفکّر، بی اعتنایی نسبت به دنیا و نکوهش آن، اشاره به آیات و روایات، آموزههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، ذکر آموزه ها و ارزشهای اخلاقی به شیوۀ پند و اندرز، آموزه های عرفانی، زهد، تعالیم و رهنمودهای دینی، مذهبی، واقع گرایی و دوری از خیالبافی اشاره کرد. آنچه که دستاورد اصلی این پژوهش به شمار می رود، این است که در همۀ اشعار و سخنان آن حضرت، هدف ادبیات تعلیمی و شاخص های آن، که همان آموزش و هدایت مخاطبان است، به کار رفته است و از میان کارکردهای ادبیات تعلیمی بر کارکرد اخلاقی و فرهنگی تأکید فراوان دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
78 - نکات تعلیمی در منظومههای حماسی با تکیه بر مثنوی هفت لشکر
فهیمه گردگیران مریم محمودی احمدرضا یلمه هاادبیات تعلیمی گونهای از ادبیات فارسی است که دربرگیرنده تعالیم اخلاقی و آموزشدهندۀ آن است. این گونۀ ادبی که از دیرباز مورد توجه بزرگان ادبیات فارسی بوده است با اندرزهای آذرباد مهر سپندان، اندرز خسرو قبادان، یادگار بزرگمهر و داستان مینویخرد که بازمانده از ایران باستان چکیده کاملادبیات تعلیمی گونهای از ادبیات فارسی است که دربرگیرنده تعالیم اخلاقی و آموزشدهندۀ آن است. این گونۀ ادبی که از دیرباز مورد توجه بزرگان ادبیات فارسی بوده است با اندرزهای آذرباد مهر سپندان، اندرز خسرو قبادان، یادگار بزرگمهر و داستان مینویخرد که بازمانده از ایران باستان است قدمت خود را به رخ میکشد و با آثار شاعرانی همچون فردوسی، سنایی، سعدی و ... ادامه مییابد. در میان انواع ادبی حماسه نیز این تعالیم را در خود دارد و در ادامۀ این مبحث آثاری همچون مثنوی هفتلشکر که اثری حماسی و دربرگیرندۀ تعالیم اخلاقی است، خودنمایی میکند. در این اثر که از شاعری ناشناس در قرن دوازدهم و محتملاً دورۀ صفویه کتابت شده است مواردی یافت میشود که نگارندگان را بر آن داشت تا به شیوۀ تحلیلی و توصیفی، دربارۀ ادبیات تعلیمی در این اثر دست به پژوهش بزنند. با طرح این پرسشها که دسته بندی ادبیات تعلیمی در ادب فارسی چگونه است؟ و شاخصههای ادبیات تعلیمی در مثنوی هفت لشکر کدام است؟ پس از بررسیها مشخص شد که سراینده با طرح مواردی همچون بزرگداشت خِرَد ، حمد خدا ، توکّل ، پذیرش پند پیران، طلب دعای خیر در حق دیگران و نیز با تبشیر و انذار و.. به طرح موضوعات اخلاقی پرداخنه است که می تواند در زندگی امروزه هم کاربرد داشته باشد از سوی دیگر شیوه نصیحت گویی مشفقانه در این منظومه و کاربرد انها در سراسر داستان نشان از ارزش واقعی اخلاقیات در نزد سراینده دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
79 - جایگاه سیاسی-تعلیمی جانوران آبزی در کلیله و دمنه
حسین عباس نژاد پروانه عادل زاده کامران پاشایی فخریبیشتر داستانهای کلیله و دمنه، تمثیلی و به زبان حیوانات است. به احتمال قوی دلیل عمدۀ استفاده از شخصیّتهای حیوانی، محتوای سیاسی، تعلیمی آن است. جانوران، در متون تمثیلی با ایفای نقش تمثیلی و نمادین، غیر از اینکه موجب تنوّع و جذابیّت حکایتها و داستانها میشوند، شاعران و چکیده کاملبیشتر داستانهای کلیله و دمنه، تمثیلی و به زبان حیوانات است. به احتمال قوی دلیل عمدۀ استفاده از شخصیّتهای حیوانی، محتوای سیاسی، تعلیمی آن است. جانوران، در متون تمثیلی با ایفای نقش تمثیلی و نمادین، غیر از اینکه موجب تنوّع و جذابیّت حکایتها و داستانها میشوند، شاعران و اهل قلم از رویکرد نقش تمثیلی آنها، بیشتر برای تحقق اهداف سیاسی، تعلیمی، اخلاقی و به خصوص اخلاق اجتماعی سود میجویند. داستانهای کلیله و دمنه، غالباً منعکس کننده هرم قدرت و پیش کشیدن تعالیم اخلاقی در جامعۀ (هند، ایران و جهان اسلام) است؛ بنابراین به بهترین وجهی ساز و کار فرهنگ سیاسی، قدرت، پند و اندرز، رفتار سیاسی و تأثیر آن را بر طبقات دیگر نشان میدهد. با تجزیه و تحلیل متن میتوان ساختار جایگاه سیاسی، تعلیمی و تأثیر آن را بر رفتارهای فردی و اجتماعی کشف و بررسی کرد. در این جستار که به شکل بنیادی، بر پایۀ مطالعات کتابخانهای و به روش توصیفی - تحلیلی به تبیین و تحلیل این موضوع در کلیله و دمنه پرداخته شده است، سعی شده است که مضمون چند داستان از حیث بُعد سیاسی، تعلیمی با در نظر گرفتن جنبههای مدیریّتی، نظیر تصمیم گیری، برنامه ریزی، سازمان دهی و رفتار سازمانی در یک جامعه یا نهاد اجتماعی مورد ارزیابی قرار گرفته، و شخصیّتهای نمادین حکایتها با ایفای نقشی که در داستانها بر عهده دارند، معرّفی شوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
80 - مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد
مهدی صادقی محمود صادق زاده(نویسنده مسئول) دکترعزیزالله توکلی کافیآباددر این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته میشود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهرهگیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اه چکیده کاملدر این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته میشود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهرهگیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اهداف ایدئولوژیکی حماسۀ تراژیک عاشورا پرداختهاند. آنها با آمیختن حماسه و عرفان و دادن چاشنی ادب تعلیمی به اشعار عاشورا به تبیین فضایل و رذایلی همچون: اخلاق، رعایت ادب، حسد، وفاداری و... در مکتب عاشورا پرداختهاند؛ اما شاهکار ممتاز بُعد تعلیمی اشعار عاشورایی این است که شاعر با اظهار اندوه از مصیبتهای کربلا در محور افقی شعر، درونمایههای تعلیمی را در دودستۀ ارزش شناختی و انسانشناختی در محور عمودی شعر به مخاطب میآموزد. هدف از پژوهش بررسی شاخصهها و مؤلفههای اندیشههای مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی است که به پشتوانۀ الگوسازی واقعۀ عاشورا، استناد به قرآن و احادیث، خلاقیت در لحظه و ایجاز کارکرد ادبیات تعلیمی را در اشعار عاشورایی بیان میکند. نتایج پژوهش نشاندهندۀ ترکیب آموزههای تعلیمی در قاب فلسفۀ عاشورا است تا بدین شیوه، اخلاق اسلامی و ارزشهای انسانی را باروحیۀ حماسی نهادینه کند که این امر موجب تغییر و تحولاتی در ارزشها و هنجارهای جامعه میگردد. همچنین آمیزش مضامین تعلیمی و حماسی در اشعار عاشورایی نوعی همزبانی و همفکری بین تعلیم و تربیت و فلسفۀ عاشورا برقرار میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
81 - آموزههای تعلیمی طبالقلوب و کیمیای سعادت بر اساس رویکرد بینامتنیت
دکتر غلامرضا هاتفی مجومرد دکتر منصور دهقان منشادی دکتر عبداله مرادیتحلیل با رویکرد بینامتنیت ارتباط یک متن با سایر متون را بررسی میکند. هدف اصلی این پژوهش، مقایسة تعالیم اخلاقی کیمیای سعادت و طب القلوب است. اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. بهگونهای که در زبان فارسی آثاری همچون کیمیای سعادت و ط چکیده کاملتحلیل با رویکرد بینامتنیت ارتباط یک متن با سایر متون را بررسی میکند. هدف اصلی این پژوهش، مقایسة تعالیم اخلاقی کیمیای سعادت و طب القلوب است. اخلاق، بخش مهمی از ادب تعلیمی را در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده است. بهگونهای که در زبان فارسی آثاری همچون کیمیای سعادت و طب القلوب، با موضوع ادب تعلیمی و سرشار از آموزههای اخلاقی به وجود آمدهاند. در بررسی پارهای از فضایل و رذایل اخلاقی این دو کتاب، درمییابیم تعالیم اخلاقی در این دو اثر بهخوبی نمایان و چشمگیر است. غزالی و نقشبندی در آثار خود بهصراحت پیام های اخلاقی خود را به نوع بشر عرضه می کنند. انسان عصر حاضر، به عامل کنترلکننده و بازدارنده از سقوط در منجلاب فساد، بیشتر از روزگاران گذشته نیازمند است. درنتیجه نیاز جهان معاصر به اخلاقیات، برای برونرفت از فسادهای اخلاقی موجود، حیاتی است. بر این اساس با شناخت فضیلت ها و رذیلتهای اخلاقی از نگاه این دو نویسنده، می توان به جهانبینی آنها پی برد و با تعمّق در اندیشه هایشان، درراه معرفت اخلاقیات و نیز معرفی پیامهای اخلاقی آنها در راستای اِعمال آنها در زندگی فردی و اجتماعی برای نجات نوع بشر از تباهی و فسادهای دنیای کنونی، گام برداشت، نگارنده با رهیافتی توصیفی – تحلیلی با بهرهگیری از روش کتابخانهای موضوع حاضر را در قالب مقالهای علمی -پژوهشی بررسی و تحلیل کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
82 - بررسی قصاید سنایی بر اساس نظریۀ تبادلی «پیتر بلاو»
عصمت احمدی رکن آباد دکترعزیزاله توکلی کافی آباد دکتر محمود صادق زادهبر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروههایی قرار میگیرند که پاداش نصیب آنها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آنها با علم و خردورزی محکم میشود؛ اما اگر این افراد بهعنوان اعضای جامعه چکیده کاملبر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروههایی قرار میگیرند که پاداش نصیب آنها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آنها با علم و خردورزی محکم میشود؛ اما اگر این افراد بهعنوان اعضای جامعه، در فرایند همین معاملات تبادلی، هیچگونه پاداشی در مقابل کنش خود دریافت نکنند، رشتۀ پیوند و تعاملات آنها با علم و دانشاندوزی، سست و از هم گسیخته خواهد شد و در نتیجه در همان جهالت باقی خواهند ماند. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با مراجعه به منابع نظری تحقیق، تلاش شده است تا محورهای جامعهشناسانۀ نظریۀ پیتر بلاو در سرودههای سنایی، مورد کنکاش قرار گیرد تا واکنش افراد جامعۀ به تصویر کشیده شده، در اشعار وی، در برابر کنش های موجود در محیط، تحلیل و بررسی شود. نتایج بررسی حاکی از آن است که وقتی قوۀ خردورزی انسان بسته باشد در مقابل با ورود هرگونه اطلاعات تازه، قادر به بررسی آنها با دید عقلانی نیست و سنایی در قصایدش، مفاهیم پیرامون جهل و خردورزی را در جلوههای تقابلی آن در کنار هم قرار داده و از این راه مخاطبان را نسبت به مسائل تعلیمی بیدار کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
83 - بررسی و مقایسۀ کیفیت آموزههای تعلیمی در حکایت «مناظرۀ دیو گاوپای با مرد دینی» از روضهالعقول با حکایت «دیو گاوپای و دانای دینی» از مرزباننامه
دکترحبیب حاجی پوردر گسترۀ ادب فارسی، مسائل تعلیمی و اندرزی از جایگاه مهمی برخوردار است، به طوری که نفوذ و سیطرۀ آن را در همۀ گونه های ادبی شاهد هستیم. در این بین، برخی آثار کاملاً بر این مبنا نوشته شده اند که مجموعه ای از اخلاقیات را در قالب داستان به مخاطب انتقال دهند که در این بین، رو چکیده کاملدر گسترۀ ادب فارسی، مسائل تعلیمی و اندرزی از جایگاه مهمی برخوردار است، به طوری که نفوذ و سیطرۀ آن را در همۀ گونه های ادبی شاهد هستیم. در این بین، برخی آثار کاملاً بر این مبنا نوشته شده اند که مجموعه ای از اخلاقیات را در قالب داستان به مخاطب انتقال دهند که در این بین، روضه العقول و مرزبان نامه قابل توجه اند. در این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی -تحلیلی و استناد به منابع کتاب خانه ای، حکایت مناظرۀ دیو گاوپای با مرد دینی از روضه العقول با حکایت دیو گاوپای و دانای دینی از مرزبان نامه به لحاظ بازنمایی آموزه های تعلیمی، تحلیل و مقایسه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دو نویسنده بیش از همه بر آموزه های خردورزی و علم آموزی و نکوهش دنیا و دنیاستیزی تأکید کرده اند. همچنین، ملطیوی به مسائلی چون: نکوهش غرور و خودبرتربینی؛ نیکوسخنی؛ زهدگرایی و پرهیزگاری؛ خدامحوری و توکل به حق تعالی؛ قناعت ورزیدن و اهمیت راست گویی و راست کرداری اشاره کرده و وراوینی هم، از اندرزهایی چون: نکوهش گرایش به هوی و هوس؛ ممکن الخطا بودن حواس آدمی و نکوهش تقدیرگرایی و تسلیم بودن سخن گفته است. این بررسی مشخص نمود که تنوع و فراگیری اخلاقیات در روضه العقول افزون تر است که این امر می تواند ناشی از حجم بیشتر تألیف ملطیوی باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
84 - رفتار و آموزش در مثنوی معنوی ِ مولانا جلال الدین محمد بلخی
جواد طاهریآموزشوتربیتفرایندیاستتدریجیکهدرزندگیبشرهمارهیکیازمهمتریننگرانیهایویبوده،بههمیندلیل،بررسیتأثیرآرایمربیانبزرگدرچگونگیرفتارهایاجتماعیانسانهاازاهمیتویژهایبرخورداراست.دراینمیانمربیانعارفنیزبااستفادهازاندیشههایعرفانی،بهبهبودوضعیتاجتماعیوفردیزندگیانسانهاسامانبخشیدهاند.یکیازبزر چکیده کاملآموزشوتربیتفرایندیاستتدریجیکهدرزندگیبشرهمارهیکیازمهمتریننگرانیهایویبوده،بههمیندلیل،بررسیتأثیرآرایمربیانبزرگدرچگونگیرفتارهایاجتماعیانسانهاازاهمیتویژهایبرخورداراست.دراینمیانمربیانعارفنیزبااستفادهازاندیشههایعرفانی،بهبهبودوضعیتاجتماعیوفردیزندگیانسانهاسامانبخشیدهاند.یکیازبزرگترینمربیانعارف،مولویشاعروعارفبزرگقرنهفتمهجریاستکهدراینحوزهصاحبنظریهاست.درتحقیقحاضرضمنبررسیاندیشههایویدرباره یبرخیآموزههایتربیتیبررفتارهایآموزشیاعضایهیأتعلمیزبانوادبیاتفارسیدانشگاههایآزاداسلامیمنطقهی12پرداختهشدهاست.جامعهیآماریاینپژوهش،مربوطبهسال93-92است.کهدرآناز ِروشپیمایشبادوپرسشنامهمحققساختهبا24گویهبامتغیرهایموردنظرپژوهشاستفادهشدهاست.رواییابزاربهطریقرواییمحتواییوپایاییآنازطریقآزمونمجددو ِآلفایکرانباخباضریبهمبستگی71/0پرسشنامهیاولو79/0پرسشنامهیدومتأییدگردید.ِتحلیلدادههابااستفادهازآمارتوصیفیواستنباطیواریانسیکراههورگرسیونچندمتغیرهوناپارامتریکفریدمنبااستفادهازنرمافزارspssانجامگردیدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
85 - تأثیر آموزش الگوی تلفیقی تعلیمی-مولوی بر روابط والد-فرزند دانشآموزان دختر
فریبا فرازی معصومه اسمعیلی حسین اسکندری محمد حاتمیوالدین و فرزندانشان در دوران نوجوانی روابط تازهای با یکدیگر برقرار میکنند. هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش الگوی تلفیقی تعلیمی-مولوی بر روابط والد-فرزند بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود و جامعه آماری کلیه دانشآموزان دختر کل چکیده کاملوالدین و فرزندانشان در دوران نوجوانی روابط تازهای با یکدیگر برقرار میکنند. هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش الگوی تلفیقی تعلیمی-مولوی بر روابط والد-فرزند بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود و جامعه آماری کلیه دانشآموزان دختر کلاس دوازدهم هنرستانهای شهر بیرجند در سال تحصیلی 96-95 بودند. از این جامعه تعداد 30 نفر که ویژگیهای ورودی موردنظر را داشتند به روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای انتخاب شدند. از پرسشنامه رابطه والد-فرزند فاین، مورلند و سئوبل (1983)، برای سنجش متغیر وابسته استفاده شد. برنامه آموزشی طی 8 جلسه 1 ساعته برای گروه آزمایش اجرا شد و گروه کنترل مداخلهای دریافت ننمود. تجزیه و تحلیل دادههای پژوهش با استفاده از تحلیل کواریانس چندمتغیره انجام شد. نتایج نشان داد آموزش الگوی تلفیقی تعلیمی-مولوی موجب بهبود روابط والد–فرزند در مقابل گروه کنترل شد (05/0>P). با توجه به نتایج بدست آمده میتوان گفت در اثر آموزش الگوی تلفیقی تعلیمی-مولوی کیفیت روابط والد–فرزند بهبود پیدا میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
86 - بررسی ادبیات تعلیمی در هزار و یک شب
شکوفه محمدی رایگانی محمد حکیم آذر حسین خسرویادبیات تعلیمی یکی از کهنترین، مهمترین و تأثیرگذارترین گونههای ادبی است که در میان همۀ اقوام و ملل، نمودی چشمگیر و تعیینکننده دارد. شعر و نثر فارسی نیز از دیرباز، اهداف و مقاصد تعلیمی را در انواع گوناگون خود آزموده و متجلّی کرده است. در این میان، قصّهها و حکایات؛ از چکیده کاملادبیات تعلیمی یکی از کهنترین، مهمترین و تأثیرگذارترین گونههای ادبی است که در میان همۀ اقوام و ملل، نمودی چشمگیر و تعیینکننده دارد. شعر و نثر فارسی نیز از دیرباز، اهداف و مقاصد تعلیمی را در انواع گوناگون خود آزموده و متجلّی کرده است. در این میان، قصّهها و حکایات؛ از جمله قصّههای عامیانه، سهمی بارز و محوری را در انتقال آموزههای متنوّع تعلیمی از آنِ خود کردهاند. این قصّهها بخشی قابل توجّه از میراث روایی، ادبی، فرهنگی و جامعهشناسی هر قوم به شمار میروند. بررسی و تحلیل آموزه-های تعلیمی در حکایات عامیانه، گامی است راهگشا برای ورود به دنیای ذهنیّات، باورها، عواطف و اخلاقیات مردمان یک ملّت. بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی و طبقهبندی آموزههای تعلیمی کتاب هزار و یک شب میپردازد. این پژوهش در دو بخش فضائل اخلاقی و رذایل اخلاقی انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهند که در حکایتهای این کتاب، بیشترین بسامد مکارم اخلاقی مربوط به توصیۀ به سخاوت و بخشش، پشیمانی و اعتراف به اشتباه، حرمت قول و پیمان، راستگویی، مهماننوازی، رازداری، صبر و شکیبایی و ... است و ذمائم اخلاقی چون؛ بدی و تاوان آن، خیانت، جهالت، نیرنگ و حیلهگری، حسادت، دروغ، حرص و آز و ... نیز از بسامد بالایی برخوردارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
87 - بررسی تحلیلی آموزههای تعلیمی در ضربالمثلهای لهجۀ جهرمی
بهرام شعبانیدر این پژوهش، با هدف آشنایی بیش تر با فرهنگ عامیانۀ مردم جهرم، آموزه های تعلیمیِ ضربالمثلهای لهجۀ جهرمی با تکیه بر سیصدوپنجاه مثل، بررسی گردیده است. ضرب المثل ها نخست به روش میدانی و با گوش دادن به سخنان تعدادی از افراد بومی و کهنسال و کمک گرفتن از افرادی که مجموعه چکیده کاملدر این پژوهش، با هدف آشنایی بیش تر با فرهنگ عامیانۀ مردم جهرم، آموزه های تعلیمیِ ضربالمثلهای لهجۀ جهرمی با تکیه بر سیصدوپنجاه مثل، بررسی گردیده است. ضرب المثل ها نخست به روش میدانی و با گوش دادن به سخنان تعدادی از افراد بومی و کهنسال و کمک گرفتن از افرادی که مجموعه ای از ضرب المثل ها را در اختیار داشته اند و نیز با مراجعه به منابع مکتوبی که برخی نمونه ها در آن ثبت گردیده، گردآوری و به روش توصیفی- تحلیلی به اختصار تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که این مثل ها در گذر زمان بر اساس بینش، خوی جمعی و واقعیت های زندگی مردم این منطقه و به زبانی آهنگین، حکیمانه و برساخته از واژه های فارسی، پدید آمده و بازتابی از موضوعات گوناگون و گاه متناقضِ مرتبط با زندگی مردم جهرم است. همچنین آموزه های گوناگونی همچون لزوم هوشیاری در شناخت افراد، رعایت سنخیت در کارها، اهمیت دادن به کار و تربیت فرزند، آینده نگری، وظیفه شناسی، صبر، دقت در معاملات، اعتماد به نفس و نه گفتن در جای لازم و نکوهش رفتارهایی چون ادعا، تازه به دوران رسیدگی، ناسپاسی، بی اصالتی، خسّت، تنبلی، تن پروری، افشای راز، تکبّر، پرگویی و رفتار دوگانه با بسامدهای متفاوت از این ضرب المثل ها قابل یادگیری است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
88 - معرفی و بازشناسی نسخۀ خطی مثنوی بهرام و بهروز از وقار شیرازی
مهدی نوروز رضا جلیلیمثنوی بهرام و بهروز از وقار شیرازی، منظومهای تعلیمی و عرفانی در 1440 بیت است که در سدۀ سیزدهم هجری سروده شده و محتوایی تعلیمی و عرفانی دارد. از این مثنوی تاکنون یک نسخۀ خطی به کتابت میرزا ابراهیم، مشهور به آقا و متخلّص به صفا به دست آمده است. شاعر هدف خود را از سرودن ا چکیده کاملمثنوی بهرام و بهروز از وقار شیرازی، منظومهای تعلیمی و عرفانی در 1440 بیت است که در سدۀ سیزدهم هجری سروده شده و محتوایی تعلیمی و عرفانی دارد. از این مثنوی تاکنون یک نسخۀ خطی به کتابت میرزا ابراهیم، مشهور به آقا و متخلّص به صفا به دست آمده است. شاعر هدف خود را از سرودن این منظومه، بیان مسائل حکیمانه به زبان شعر بیان کرده و برای تحقق این هدف، از شیوۀ عطار و مولانا و نظامی تأثیر پذیرفته است. گسترۀ این تتبع در دو حوزۀ لفظ و معنا قابل شناسایی است. مثنوی بهرام و بهروز در سطوح فکری و زبانی و ادبی دارای ویژگیهای قابل تأملی است که این موضوع، نشان از احاطۀ علمی و ادبی وقار شیرازی دارد. در مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفیتحلیلی، ضمن معرفی مختصر شاعر، ویژگیهای گوناگون تنها نسخۀ خطی بهدستآمده از مثنوی بهرام و بهروز در سطوح یادشده بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که مثنوی مذکور از دید فکری، در پی تبیین آموزههای تعلیمی و عرفانی به مخاطبان خویش است و روساختی عاشقانه و ژرفساختی آموزهای دارد. از دید زبانی، وقار با تکیه بر سادهگویی و ویژگیهای سبک خراسانی بهویژه روش مولانا، اثرش را به رشتۀ نظم درآورده است. در سطح ادبی نیز، شاعر بیش از همه به صورتهای خیالی تشبیه و استعاره نظر داشته که این امر بیانگر جنبههای خیالانگیزی و شاعرانگی برجستۀ مثنوی بهرام و بهروز است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
89 - تحلیل آموزههای اخلاقی و تعلیمی در مثنوی صفاتالعاشقین هلالی جُغتایی
فرشاد اسکندری شرفی وحید مبارکهلالی جغتایی از سرایندگان برجستۀ شعر فارسی در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است که افزونبر غزلیات لطیف عاشقانه، منظومههای عاشقانه و عارفانۀ درخور توجهی نیز از او به یادگار مانده است. یکی از این منظومهها، مثنوی صفاتالعاشقین است که در 1237 بیت و در قالب بیست باب چکیده کاملهلالی جغتایی از سرایندگان برجستۀ شعر فارسی در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است که افزونبر غزلیات لطیف عاشقانه، منظومههای عاشقانه و عارفانۀ درخور توجهی نیز از او به یادگار مانده است. یکی از این منظومهها، مثنوی صفاتالعاشقین است که در 1237 بیت و در قالب بیست باب سروده شده است. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای، مثنوی صفاتالعاشقین هلالی ازنظر پیوند با نوع ادبی تعلیمی و کاربرد آموزههای اخلاقی و تعلیمی بررسی و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش گویای این است که منظومۀ صفاتالعاشقین سرشار از مفاهیم اخلاقی و تعلیمی است؛ تاجاییکه از مجموع ابیات این منظومه، 893 بیت (72 درصد) در تمجید و توصیۀ فضیلتها و نکوهش و نهی از رذیلتهای اخلاقی آمده است. قناعت، کمخوابی و کمخوردن، ادب، سخاوت، صبر، عزلت و از غوغای خلایق رَستن، کمگویی، احسان، وفا، همت، شُکر، شجاعت، صدق و راستی، تواضع، حیا، ناپایداری دنیا و ترک آن و خُلق خوش، موضوعهای اخلاقی و تعلیمی هفدهگانهای است که هلالی در مثنوی صفاتالعاشقین از آنها سخن رانده است. نکتۀ تأملبرانگیزی که در بطن برخی از این موضوعات دیده میشود، نمود نگرش عرفانی و صوفیانه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
90 - رویکرد تعلیمی مولوی در مواجهه با زبان
مختار ابراهیمی حامد توکلی دارستانیمولوی در مثنوی به دلیل اتخاذِ رویکردِ شاعرانه، عارفانه و تعلیمی و مواجهههای متعددی که با زبان دارد و دربارة فهم، ذات، قصد و غایتِ آن، واجد دیدگاههای خاصی است. مولوی در مثنوی غالباً با دو رویکرد کلان مواجه است: نخست رویکرد تعلیمی که بازتابدهندة نگرشهای دینی، معنوی و چکیده کاملمولوی در مثنوی به دلیل اتخاذِ رویکردِ شاعرانه، عارفانه و تعلیمی و مواجهههای متعددی که با زبان دارد و دربارة فهم، ذات، قصد و غایتِ آن، واجد دیدگاههای خاصی است. مولوی در مثنوی غالباً با دو رویکرد کلان مواجه است: نخست رویکرد تعلیمی که بازتابدهندة نگرشهای دینی، معنوی و اخلاقی اوست و دوم، رویکرد وجودی و انتولوژیک که انعکاسدهندة نگرش عرفانی، تفسیری و تأویلی وی است. در پژوهش حاضر نشان دادهایم که تلقی مولوی از زبان، غالباً ابزاری برای تعلیم مفاهیم اخلاقی و تعلیمی است حال آنکه بهدلیل نگرش عرفانی، تفسیری و تأویلی، بارقههایی از نگرش وجودی و انتولوژیک نیز در تفکر و شعر وی شکل گرفتهاست. چنین قرابتهایی نمیبایست منجر به بدفهمی از مثنوی و تطبیق آن با آراء برخی فیلسوفان غربی شود. در پژوهش حاضر نشان داده-ایم برخلاف برخی پژوهشها، که میان مولوی و فیلسوفان غربی، و مشخصاً هایدگر، ارتباطهای فلسفی برقرار کردهاند، اگرچه برخی شباهتها و اشتراکات لفظی و ظاهری وجود دارد، اما دارای تفاوتهای بنیادین و عمیقی با یکدیگر هستند. در نگرش مولوی، زبان غالباً ابزاری ناقص، و همچنین حاملِ مفاهیم تعلیمی است و غالب بودن عنصر تعلیمی در مقایسه با ابعاد فلسفی، موجب میشود تا نتوان نگرش مولوی نسبت به زبان را با نگرش فیلسوفانی چون هایدگر یکسان تلقی کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
91 - نکات تعلیمی در منظومههای حماسی با تکیه بر مثنوی شهنشاهنامۀ سلیمانی (شاهنامۀ عارف)
مریم السادات خبوشانی احمدرضا یلمه هاادبیات تعلیمی گونهای از ادبیات فارسی است که دربرگیرندۀ تعالیم اخلاقی و آموزشدهندۀ آن است. این گونۀ ادبی که از دیرباز مورد توجه بزرگان ادبیات فارسی بوده، با اندرزنامههایی که بازمانده از ایران باستان و دورۀ ساسانی است، آغاز شده و با آثار شاعرانی چون فردوسی، سنایی، سعدی چکیده کاملادبیات تعلیمی گونهای از ادبیات فارسی است که دربرگیرندۀ تعالیم اخلاقی و آموزشدهندۀ آن است. این گونۀ ادبی که از دیرباز مورد توجه بزرگان ادبیات فارسی بوده، با اندرزنامههایی که بازمانده از ایران باستان و دورۀ ساسانی است، آغاز شده و با آثار شاعرانی چون فردوسی، سنایی، سعدی و... ادامه یافته است. در میان انواع ادبی، حماسه نیز این تعالیم را در خود دارد و در ادامۀ این مبحث، آثاری همچون مثنوی شنهشاهنامۀ سلیمانی که اثری حماسی و دربرگیرندۀ تعالیم اخلاقی است، خودنمایی میکند. در این اثر که از فتحالله عارف از شعرای سدۀ دهم هجری است، مواردی یافت میشود که نگارندگان را بر آن میدارد تا دربارۀ ادبیات تعلیمی در این اثر دست به پژوهش بزنند. با طرح این پرسشها که دستهبندی ادبیات تعلیمی در ادب فارسی چگونه است و شاخصههای ادبیات تعلیمی در مثنوی شهنشاهنامۀ سلیمانی کدام است، پس از بررسیها مواردی همچون ستایش خرد و خردمندی، حمد خدا، شنیدن پند پیران و احترام به والدین، اطاعت محض از پادشاهان، نکوهش جهانسپنجی، نکوهش رذایل اخلاقی، دادگری و احسان پادشاهان، یاد مرگ کردن، تأثیرپذیری از آیات و احادیث مورد توجه قرار گرفت و تحلیل شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
92 - جنبههای تعلیمی مثنوی حدیقه سنایی
دکتر اسحاق طغیانی مریم حیدریعرفان همواره در رونق و شکوفایی ادبیات تعلیمی نقشی اساسی داشته است. فرهنگ کناره گیری از دنیا، توجه به ناپایداری و گذرا بودن دنیا و شادی و غم های آن، دوری از رذائل اخلاقی و پرداختن به فضائل از جمله مسائل مشترک عرفان و ادبیات تعلیمی است. مثنوی حدیقة الحقیقه نخستین منظومة چکیده کاملعرفان همواره در رونق و شکوفایی ادبیات تعلیمی نقشی اساسی داشته است. فرهنگ کناره گیری از دنیا، توجه به ناپایداری و گذرا بودن دنیا و شادی و غم های آن، دوری از رذائل اخلاقی و پرداختن به فضائل از جمله مسائل مشترک عرفان و ادبیات تعلیمی است. مثنوی حدیقة الحقیقه نخستین منظومة عرفانی است که با هدف تعلیم مباحث عرفانی، دینی و اخلاقی سروده شده است و سنایی اولین شاعری است که از حکایت و تمثیل برای تعلیم مسائل اخلاقی و عرفانی کمک گرفته و در این زمینه سرمشق شاعران بعد از خود قرار می گیرد. این مقاله بر آن است که جنبه های مختلف مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را در حدیقة سنایی بررسی کند و نقش برجستة حکایت ها و تمثیل های این منظومه را در بیان این مفاهیم نشان دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
93 - کنش و منش شاهان اساطیری؛ الگویی تربیتی در شاهنامه و متون تاریخی
محمدرضا حاجی آقا باباییتوجه به کنشها و ویژگیهای اخلاقی شاهان اساطیری یکی از موضوعات مهم مطرح در شاهنامه و متون تاریخی است. پدیدآورندگان این متون کوشیدهاند پادشاهان را الگوهای برتر رفتاری معرفی کنند تا بتوانند از این طریق اندکی از تندی رفتار حاکمان روزگار خویش بکاهند و ایشان را بهگونهای چکیده کاملتوجه به کنشها و ویژگیهای اخلاقی شاهان اساطیری یکی از موضوعات مهم مطرح در شاهنامه و متون تاریخی است. پدیدآورندگان این متون کوشیدهاند پادشاهان را الگوهای برتر رفتاری معرفی کنند تا بتوانند از این طریق اندکی از تندی رفتار حاکمان روزگار خویش بکاهند و ایشان را بهگونهای غیرمستقیم آموزش دهند؛ یا با بیان شباهت میان رفتار ایشان و پادشاهان اساطیری، جایگاه والایی برای حاکمان روزگار خود پدید آورند و از مزایای بیشتری بهرهمند شوند. با بررسی متنهای تاریخی میبینیم که تاریخنگاران، روزگاران گذشته را دورانی مطلوب و بهدور از هرگونه زشتی و ناروایی پنداشتهاند؛ ازاینرو درپی ارائة الگویی مثالی و تقلیدپذیر از اخلاق و رفتار پادشاهان اساطیری برآمدهاند؛ الگویی که اگر دیگر حاکمان از آن پیروی کنند، جامعهای آرمانی شکل میگیرد. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، بخش اساطیری شاهنامه و برخی متون تاریخی بررسی میشود که به زندگی شاهان اساطیری پرداختهاند. بیشتر مطالبی که در این آثار دربارة پادشاهان اساطیری و رفتار ایشان بیان شده است، مربوطبه رفتار مهربانانة ایشان با زیردستان و تأکید ویژه بر عدالتگستری و جلوگیری از ستم بر مردمان است. توجه به دینداری پادشاهان و نقش ایشان در هدایت مردمان بهسوی جامعهای آرمانی نیز اهمیت بارزی در این متون دارد؛ جامعهای که در آن از ظلم و ستم خبری نیست و مردم در آرامش و آسایش به سر میبرند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
94 - شگردها و علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه های غنایی با تکیه بر منظومۀ نویافتۀ «ناز و نیاز»
احمدرضا یلمه هااشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین گونههای ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی اثری کاملاً مجزا و مستقل است؛ همانند منظومهها و آثاری که تنها به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق میپردازد؛ گاهی نیز مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات بهطور پراکنده در م چکیده کاملاشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین گونههای ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی اثری کاملاً مجزا و مستقل است؛ همانند منظومهها و آثاری که تنها به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق میپردازد؛ گاهی نیز مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات بهطور پراکنده در میان آثار دیگر ادبی مانند منظومههای غنایی و حماسی و یا قصاید مدحی به کار میرود؛ در این حالت افزونبر نکاستن از جنبة شاعرانة این آثار، با شور و احساس ویژهای، گیرایی این آثار افزایش مییابد. منظومۀ ناشناختۀ ناز و نیاز یکی از آثاری است که سرشار از آموزههای تعلیمی است. این منظومه از آثار ارزشمند سدۀ یازدهم هجری است و در شمار منظومههای گرانقدر عاشقانۀ فارسی قرار دارد؛ این منظومه تاکنون به چاپ نرسیده است و تنها نسخۀ باقی مانده از آن، نسخهای با شمارۀ 483 در کتابخانۀ U.C.L.A دانشگاه لسآنجلس است. در این اثر، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی بسیاری وجود دارد که شاعر، آنها را باتوجهبه زمینۀ انفعالی و ذوقی و با استفاده از شگردهایی مانند ترغیب، انذار، استدلال و... به کار برده است. این موضوع بیانگر حسن توجه شاعر در استوارکردن کلام برپایۀ منطق عقلی و هنری است. نگارنده در این پژوهش میکوشد تا افزونبر معرفی کوتاه منظومۀ ناز و نیاز، چرایی بازتاب مضامین تعلیمی را در این منظومۀ غنایی بررسی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
95 - نگاهی به علل تحول مضامین تعلیمی از دورۀ سلجوقی تا تیموری (با تکیه بر گفتمانهای اجتماعی و کلامی)
رحمان مشتاق مهر احمد گلی فاطمه معنویادبیات تعلیمی یکی از انواع کهن ادب فارسی است که علاوه بر ارتباط گستردهای که با دیگر انواع ادبی از جمله حماسه، غنا، عرفان و طنز دارد، با دانشهایی چون علوم سیاسی، اجتماعی و علم کلام نیز پیوند مستمر و گاه مستقیم دارد؛ ازاینرو با توجه به اهمیت گفتمانهای مختلف اجتماعی در چکیده کاملادبیات تعلیمی یکی از انواع کهن ادب فارسی است که علاوه بر ارتباط گستردهای که با دیگر انواع ادبی از جمله حماسه، غنا، عرفان و طنز دارد، با دانشهایی چون علوم سیاسی، اجتماعی و علم کلام نیز پیوند مستمر و گاه مستقیم دارد؛ ازاینرو با توجه به اهمیت گفتمانهای مختلف اجتماعی در شکلگیری ایدئولوژی حاکم بر جوامع و تجلی آن در نحوۀ تفکر اقشار گوناگون جامعه، در این تحقیق، قصد بر آن است که با واکاوی ریشههای اجتماعی، سیاسی و کلامیِ مضامین اندرزی از دورۀ سلجوقی تا تیموری، درک روشنتری از چگونگی شکلگیری مضمونهای تعلیمی در شعر این دوره، که برخی از آنها تا دورۀ مورد بحث سابقه نداشته‎اند، ارائه شود و علل شکلگیری آنها تبیین گردد. البته در پژوهش حاضر از مضامین عام تعلیمی، که در تمام ادوار ادب فارسی نمونههای زیادی دارند، صرفنظر شده و تنها به بیان تعالیمی پرداخته شده است که ارتباط مستقیمی با شرایط اجتماعی و اندیشههای کلامی دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
96 - شاخصهای محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی
رحمان مشتاق مهر سردار بافکرادبیات تعلیمی مهمترین و اصلیترین گونۀ ادبی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش اخلاقی او میداند و همّ خود را متوجه آموزش و تعلیم اندیشههای پسندیده دینی، عرفانی، فلسفی، مسائل اخلاقی، علوم و فنون؛ تهذیب نفس، تذکیه ذهن، پروش قوای روحی و تعالی و کمال انسان میکند. ادبی چکیده کاملادبیات تعلیمی مهمترین و اصلیترین گونۀ ادبی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش اخلاقی او میداند و همّ خود را متوجه آموزش و تعلیم اندیشههای پسندیده دینی، عرفانی، فلسفی، مسائل اخلاقی، علوم و فنون؛ تهذیب نفس، تذکیه ذهن، پروش قوای روحی و تعالی و کمال انسان میکند. ادبیات تعلیمی شاخصهای محتوایی و صوری خاصی دارد که حدّ و مرز و وجوه تفارق آن را با انواع دیگر کاملاً معین و مشخص میکند. برخی از آنها، شرط اصلی، لازم و کافی برای ادبیات تعلیمی هستند که فقدان آنها تعلیمی بودن متن ادبی را منتفی میکند و بعضی از آنها فرعیاند. هدف این مقاله کشف ارتباطات تازه میان محتوا، زبان، صور خیال، موسیقی شعر، مباحث دستوری، صنایع ادبی و... با ادبیات تعلیمی است. برای هر یک از این شاخصها، نمونههایی از مثنوی، رباعی، قصیده، غزل، نثر و... آورده شده است و نقاط ضعف و قوّت آنها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. آشنایی با این شاخصها، در تشخیص متن تعلیمی از غیر آن، نگاه علمی به ادبیات و شناخت بهتر بسیاری از آثار ادبی تعلیمی کمک میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
97 - علل و انگیزههای رویکرد تعلیمی در منظومههای عاشقانۀ شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی
احمدرضا یلمه ها آسیه ذبیح نیا عمرانگونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانهای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر میکوشد تا علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی و ا چکیده کاملگونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانهای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر میکوشد تا علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی و اندرزی را در منظومههای غنایی شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی بررسی و تحلیل کند. امیر خسرو دهلوی (651ـ725ق) از عارفان و شاعران نامآور پارسیگوی هندوستان است. او در سرودن مثنوی عاشقانه، پیرو نظامی گنجوی است. یکی از موضوعات مهم در منظومههای عاشقانۀ امیر خسرو، توجه و ترویج معنویت و اخلاق است که تحتتأثیر اندیشههای عرفانی وی نزج یافته است. او سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او را در دستیابی به سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی، ضروری و لازم میداند. جستار حاضر با واکاوی کیفیت انعکاس مباحث اندرزی و طرح آن در مجنون و لیلی و شیرین و خسرو به این نتیجه دست یافته که توجه به اصول اخلاقی در ترسیم جامعهای ایدئال و آرمانی، بیش از هر معنایی، و تلاش انسان برای تسکین روحی، آرامش و امنیت، در نتیجۀ حصول به جامعهای اخلاقیانسانی در فضای همواره پرآشوب و هراسناک دنیوی، از گذشته تا امروز مؤثر و مفید است. دنیایی اخلاقگرا، مقدس و آرمانی که همگی انسانها در اوج خودشکوفایی قرار گرفته و به تکامل شخصیتی خویش رسیدهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
98 - تحلیل و بررسی اندیشه های تعلیمی گیسودراز
علی اکبر افراسیاب پور حسین آریانادبیات تعلیمی در سبک عراقی به یکی از آموزه های اصلی تبدیل می شود و شایسته است تا اندیشه های تعلیمی شاعران این سبک با نگاهی دقیق تر مطالعه شود. در شرح و بیان این موضوع، پرسش تحقیق دربارة چگونگی جایگاه آموزه های تعلیمی در نزد شاعران این سبک است. از آنجا که با این رویکرد ب چکیده کاملادبیات تعلیمی در سبک عراقی به یکی از آموزه های اصلی تبدیل می شود و شایسته است تا اندیشه های تعلیمی شاعران این سبک با نگاهی دقیق تر مطالعه شود. در شرح و بیان این موضوع، پرسش تحقیق دربارة چگونگی جایگاه آموزه های تعلیمی در نزد شاعران این سبک است. از آنجا که با این رویکرد به اندیشة تعلیمی گیسودراز پرداخته نشده است، نویسندگان در این پژوهش با روش تحلیل موضوعی و با استناد به منابع دست اول می کوشند تا آموزه های گیسودراز در حوزه های مختلف را ارائه دهند؛ اعتراض به ناملایمات هستی، تعلیم مهرورزی و جایگاه محبت در آموزش انسان و تعلیم کتاب و کتابخوانی از آن جمله است. این موارد با زبانی ساده و روان به پیروی از سعدی بیان شده است. درواقع آموزش و تعلیم از مضامین تأثیرگذار در دیوان اشعار او به شمار می آید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
99 - بررسی ساختاری- معنایی ژانر تعلیمی و نمونههای آن با تکیه بر مثنوی مولوی
اسحاق طغیانی امرالله سلطان محمدیدر ادب پارسی به مبحث انواع ادبی توجه چندانی نشده است. نوع یا گونه تعلیمی که از گونههای پذیرفتهشده میان ادیبان و منتقدان ادبی زبان فارسی است نیز از این قاعده مستثنا نیست. در بیشتر کتابهایی که در زمینه انواع نگاشته شده است، از گونه تعلیمی سخن به میان آمده است اما به نظ چکیده کاملدر ادب پارسی به مبحث انواع ادبی توجه چندانی نشده است. نوع یا گونه تعلیمی که از گونههای پذیرفتهشده میان ادیبان و منتقدان ادبی زبان فارسی است نیز از این قاعده مستثنا نیست. در بیشتر کتابهایی که در زمینه انواع نگاشته شده است، از گونه تعلیمی سخن به میان آمده است اما به نظر میرسد که تعاریف و دستهبندیها به بازنگری نیاز داشته باشد. در این مقاله با بررسی ساختاری- معنایی، به تبیین این گونه و نمونههای آن با تکیه بر متونی که در نوع خود برجسته است، پرداخته میشود و دستهبندی منطقی و کاملی از نمونههای این گونه ادبی ارائه میشود. مشکل تداخل و آمیزش گونهها چالشی بر سر راه بحث انواع است اما بهناچار نویسندگان این مقاله نخست گونهها و نمونههای آن را تبیین و تحدید کردهاند و برای هر یک از نمونههای گونه تعلیمی چهارچوبهای مشخص محتوایی- ساختاری تعیین کردهاند؛ سپس ویژگیهای هر یک از سه بعد زبانی، بلاغی و اندیشهای و نمونههایی از شعر و نثر ذکر کردهاند. همچنین با آوردن حکایتی از مثنوی بهعنوان نمونه، نشان دادهاند که همه نمونههای تعلیمی در لایههای مختلف حکایات مثنوی وجود دارد و این دلیل دیگری بر خاص بودن این اثر جاودانه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
100 - بررسی بوطیقای شعر تعلیمی در اشعار ناصرخسرو
علیرضا نبی لو فرشته دادخواهناصرخسرو از برجستهترین شاعران شعر تعلیمی است که در اشعارش علاوه بر مضامین اخلاقی به اوصاف شعر و شاعر و مخاطب شعر پرداخته است و به نوعی صاحب نقد و فن شعر یا بوطیقاست. از ویژگیهای برجسته بوطیقای او آن است که شعر را با حکمت و اندیشههای تعلیمی گره میزند و برای شاعر، شعر چکیده کاملناصرخسرو از برجستهترین شاعران شعر تعلیمی است که در اشعارش علاوه بر مضامین اخلاقی به اوصاف شعر و شاعر و مخاطب شعر پرداخته است و به نوعی صاحب نقد و فن شعر یا بوطیقاست. از ویژگیهای برجسته بوطیقای او آن است که شعر را با حکمت و اندیشههای تعلیمی گره میزند و برای شاعر، شعر و مخاطب اوصافی را برمیشمارد که هر کدام به نوعی از منظومه فکری ـ تعلـیمی وی سـرچشمه گرفـته است. با بررسی اشعار ناصرخسرو در مییابیم که شعرش با حکمت، خرد و مفاهیم تعلیمی گره خورده، در اشعارش به ترسیم و تعلیم این بوطیقا و فن شعر پرداخته است؛ یعنی هم خود شاعر در اشعارش به چنین دیدگاه و بوطیقایی معتقد است و هم برای خواننده این دیدگاه تعلیمی را توصیه میکند. نکاتی مانند رابطه کلام، خرد و اندیشه، کلام و حقیقتگویی، عجین بودن شعر با شریعت و حکمت، پرداختن به شعر زاهدانه، منسوب بودن شعر به جان و عالم غیب، لزوم مطابقت کلام با عمل، شاعر و سخن متعهدانه، شاعر و شعر دینی، انتقاد از شاعران درباری و شاعر و تازگی و نیکویی سخن از آن جمله است. او همچنین به دستهبندی و تفـکیک مخـاطبان و خوانندگان میپردازد و برای خواننده آگاه، هشیار و اهل اندیشه جایگاه خاصی قائل است. این مقاله با در نظر گرفتن همه قصیدههای ناصرخسرو انجام شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
101 - مضامین تعلیمی در دیوان رودکی سمرقندی
کریم شاکرادبیّات تعلیمی، یکی از مهمترین انواع ادبی است که تثبیت و تقویت صفات مطلوب را از یک سو و نکوهش و تلاش برای حذف صفات ناپسند را در مخاطب عام از سوی دیگر دنبال میکند. نگرش هر شاعر دربارهی این صفات، نقش برجستهای در کیفیّت القای این مضامین به مخاطبان دارد که بسته به شرایط چکیده کاملادبیّات تعلیمی، یکی از مهمترین انواع ادبی است که تثبیت و تقویت صفات مطلوب را از یک سو و نکوهش و تلاش برای حذف صفات ناپسند را در مخاطب عام از سوی دیگر دنبال میکند. نگرش هر شاعر دربارهی این صفات، نقش برجستهای در کیفیّت القای این مضامین به مخاطبان دارد که بسته به شرایط درونی و محیط پیرامون هر شاعر میتواند متفاوت یا حتّی متعارض باشد و بر این اساس، میتوان ادبیّات تعلیمی را نتیجه و برآیند تثبیت مضامین غنایی و الصاق عنوان خوب و بد به تجربیّات درونی فردی نیز دانست. در این مقاله، مضامین تعلیمی را در چارچوب تحلیل و دستهبندی شواهدی از دیوان رودکی، به عنوان خنیاگر و ترانهسرایی بنام و شایسته، به دو بخش عمدهی امر به معروف و نهی از منکر، بررسی نمودهایم تا نشان دهیم در تعداد اندکی از سروده های رودکی که اینک در دسترس است، وی بیشتر میکوشد احساسات و طرز تلقّی خود را از محیط پرآشوب زمانهاش، بنمایاند. به رغم این باور عام که رودکی انسانی شادخوار و دمغنیمتی بودهاست، در واقع، اندوهی حزن آلود و ناشی از خردورزی در اشعارش نمایان است. مهمترین دغدغهی رودکی، سعادتمندی است و تنها راه سعادتمندی از نظر وی، آراستگی به دانش، حکمت و اخلاق، آن هم در جامعهای اخلاقمدار و خردمند است پس مضامین تعلیمی نزد رودکی به عنوان پدر شعر فارسی و شاعر تیرهچشم روشنبین صبغهی غنایی و هنرمندانه همانند مطربان شادیآفرین و نیز مصلحانه و اجتماعی همانند اندرزهای پدرانه دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
102 - بازتاب ادب تعلیمی در اساطیر کهن با نظر به داستان زال و سیمرغ و ماجراهای تِلِماک
احمد رنجبر بهناز شکوریاساطیر و نقش آن در تربیت، سابقهای به قدمت تاریخ کهن دارد. اساطیر کهن در لفافهای از ماجراهای عبرتآموز، راه را برای زندگی درست و عاقلانه هموار میکنند. ادبیات تعلیمی از آبشخور داستانها و اساطیر گرفته شده است. مجموعههای حماسیـ اسطورهای از مهمترین اسوههای ادب تعلی چکیده کاملاساطیر و نقش آن در تربیت، سابقهای به قدمت تاریخ کهن دارد. اساطیر کهن در لفافهای از ماجراهای عبرتآموز، راه را برای زندگی درست و عاقلانه هموار میکنند. ادبیات تعلیمی از آبشخور داستانها و اساطیر گرفته شده است. مجموعههای حماسیـ اسطورهای از مهمترین اسوههای ادب تعلیمی هستند. در این میان، داستان زال و سیمرغ با وجود تقابلهای فراوان از دید ادب تعلیمی با دیگر داستانهای حماسی بهویژه ماجراهای تلماک نوشتۀ فُرانسوا فنلون قابل مقایسه و قیاس است. مانتُور در ماجراهای تلماک و سیمرغ در داستان زال، هر دو موجودی اسطورهای، دارای خرد ایزدی و تعلیمدهنده هستند. مانتور تلماک را که روزی بهجای پدر قهرمانش، اُولیس، بر اریکۀ قدرت در سرزمین ایتاک خواهد نشست تعلیم میدهد و سیمرغ زال را که روزی بهجای پدر پهلوانش، سام، حاکمیت سیستان را بر عهده خواهد گرفت، میپرورد. هر دو اثر حماسی رویدادهای خود را در بستری از ادبیات تعلیمی پیش بردهاند. با توجه به نقشی که اسطورهها در این دو شاهکار حماسی ایفا میکنند، بر این بنا استوار است که خدایان اساطیری به لطف خرد ایزدی خود، در خصوص پرورش معنوی انسانها دارای خویشکاری هستند. جستار حاضر با روش توصیفیتحلیلی و رویکردی تطبیقی به بررسی و بازتاب ادب تعلیمی در شناخت اسطورهها پرداخته است. نتیجۀ این پژوهش حاکی از این است که ویژگی مشترک بنیادین در هر دو اثر، بازتاب خردورزی بهمنظور خودسازی و رشد معنویت درونی است، با این تفاوت که در داستان زال و سیمرغ، بیشتر به جنبۀ حماسی و در تلماک، بیشتر به آیین حکومتداری پرداخته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
103 - همنشینی ادب حماسی و ادب تعلیمی در اسکندرنامۀ نظامی گنجهای
شیرزاد طایفی حسین یاسریدر گسترۀ ادبیات جهان و ایران، آثار ادبی بر اساس اندیشه و محتوا به چهار قسم ادب حماسی، تعلیمی، غنایی و نمایشی تقسیم میشوند. برخی از متون ادبی، اعم از نظم و نثر، تکژانری هستند؛ اما گاهی متونی ظهور یافتهاند که ترکیبی از دو یا چند ژانر ادبی متفاوت بوده و با یکدیگر همنشی چکیده کاملدر گسترۀ ادبیات جهان و ایران، آثار ادبی بر اساس اندیشه و محتوا به چهار قسم ادب حماسی، تعلیمی، غنایی و نمایشی تقسیم میشوند. برخی از متون ادبی، اعم از نظم و نثر، تکژانری هستند؛ اما گاهی متونی ظهور یافتهاند که ترکیبی از دو یا چند ژانر ادبی متفاوت بوده و با یکدیگر همنشین شدهاند و از این رهگذر توانستهاند دستاوردهایی در تحقیقات متون ادبی فراهم سازند. از جمله همنشینی ژانرها، آمیختگی ادب حماسی و ادب تعلیمی است. ویژگی مشترک این دو ستیز با ناسازهاست: یکی در برون، دیگری در درون و سرانجام پیریزیکنندۀ یک جامعۀ آرمانی. در این پژوهش کوشیدهایم تا با تکیه بر مطالعات کتابخانهای و به روش توصیفیتحلیلی مبتنی بر استقرا، به بازخوانی بیناژانری در دو گونۀ ادب حماسی و ادب تعلیمی در اسکندرنامه بپردازیم. از جمله اهداف این نوشته، تبیین ویژگیها، وجوه افتراق و اشتراک این دو ژانر در اسکندرنامه است؛ نیز نقطۀ تلاقی آن دو در این اثر نمایانده میشود. از جمله دستاوردهای ترکیب ژانر حماسی و تعلیمی آن است که تکمیلکنندۀ یکدیگرند. تکیهگاه ادب حماسی (شرفنامه)، اغلب معطوف به اراده اما ادب تعلیمی (اقبالنامه) بر پایۀ عقل و معرفت استوار است. ادب حماسی، بر عینیت (تمشیت امور کشور) پای میفشارد و در مقابل، ادب تعلیمی بر ذهنیت (مفاهیم اخلاقی) اصرار دارد. علت غایی هر دو ژانر ادبی، بسترسازی صلح و آرامش است: یکی در بیرون (سطح آفاقی) و دیگری در درون (سطح انفسی) برای پایهگذاری مدینۀ فاضلۀ مورد نظر نظامی گنجهای. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
104 - مناظره، ادب بیاضطراب بررسی ژرفساخت معناییِ مناظرات در انواع ادبی با تکیه بر ادب تعلیمی
رحمان مشتاق مهر رسول کاظم زادهمناظره، گفتوگویی مبتنی بر ادب بیاضطراب است و آنگاه که درصدد اقناع و اثبات بربیاید، خود را با پوششی از کنایه و ایهام و ابهام و تحقیر و طنز بر حریف میآراید. طرفین مناظره و بیشتر طرف غالب آن، سخن خود را در لفافهای از الفاظ مؤدبانه میآرایند، حال آنکه ظرایف و لطایف و تع چکیده کاملمناظره، گفتوگویی مبتنی بر ادب بیاضطراب است و آنگاه که درصدد اقناع و اثبات بربیاید، خود را با پوششی از کنایه و ایهام و ابهام و تحقیر و طنز بر حریف میآراید. طرفین مناظره و بیشتر طرف غالب آن، سخن خود را در لفافهای از الفاظ مؤدبانه میآرایند، حال آنکه ظرایف و لطایف و تعریضهایی در پشت آن سخن برای تنبیه و تعلیم نهفته است. این مقاله بر آن است مناظره را با توجه به ظرفیت گفتمانی آن، از نظر نقش کارکردی آن در اجتماع بررسی کند و در انواع مختلف ادبی که ذهن انسان، آمال و خواستهها و وسعت نظر او را آینگی میکنند، نشان دهد. حاصل آنکه مناظره طبق بافتار و ساختار روایی خاص در جهت عینی کردن مسائل فلسفی و فکری و اجتماعی در انواع ادبی تجلی دارد و بر اصل رعایت بافت موقعیت و رندی در کنایه و ادب بیاضطراب استوار است. با تحلیل ژرفساختی مناظره، نگاشتی تازه از موضوع مبدأ برای شخص سؤالگر آشکار میشود که با کارکردهای کنایه و استعاره همخوانی دارد. موضوع غالب مناظرات عرفانی، عادتزدایی و حقیقتجویی، مناظرات حماسی، مفاخره و نبرد داد و بیداد، مناظرات تعلیمی، طرحوارههای تعلیمی برای ایجاد سؤالهایی در ذهن مخاطب و مناظرات غنایی، بافت موقعیتی و آموزش آداب است. با رعایت این آداب ظریف، شاه و نوکر، غنی و فقیر و... ضمن گفتاری مؤدبانه، موقّرانه، بیاضطراب سخن خود را بیان داشته از مزیت گفتوگویی راهگشا بهره میبرند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
105 - آموزه های تعلیمی ـ اخلاقی در غزلیات حکیم نزاری قُهستانی
پروین رضائیتعلیم و تربیت از دیرباز اهمیت بسیاری داشته است و شاعران و نویسندگان در ضمن آثار خود همواره به این مهم توجه کرده اند. نزاری قهستانی ازجمله شاعرانی است که به اهمیت آموزه های تعلیمی توجه کرده است؛ بهطوریکه غزلیات خود را بسیار به نوع تعلیمی آمیخته است؛ درنتیجه اشعارش سرشا چکیده کاملتعلیم و تربیت از دیرباز اهمیت بسیاری داشته است و شاعران و نویسندگان در ضمن آثار خود همواره به این مهم توجه کرده اند. نزاری قهستانی ازجمله شاعرانی است که به اهمیت آموزه های تعلیمی توجه کرده است؛ بهطوریکه غزلیات خود را بسیار به نوع تعلیمی آمیخته است؛ درنتیجه اشعارش سرشار از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی است. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفیـ تحلیلی و با ابزار کتابخانه به بررسی و تحلیل محتواییـآماری آموزه های تعلیمی در غزلیات حکیم نزاری بپردازد. حاصل مطالعه و بررسی این پژوهش نشان می دهد که نزاری در غزلیاتش خوانندگان را به فضایل مهم اخلاقی و انسان ساز مانند صبر، توبه، مهربانی، عفو، خُلق نیک، قناعت و وفای به عهد دعوت می کند و از رذایلی مانند کینه، حرص، مکر و حیله، غرور و عُجب، آزار دیگران، ظلم، حب دنیا و ریا و... برحذر می دارد.واژههای کلیدیتحلیل محتوایی، مضامین تعلیمی، نزاری قهستانی، غزل پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
106 - بررسی مضامین تعلیمی در مثنوی ناشناختۀ ظهیر کرمانی
پری مالملی احمدرضا یلمه ها پریسا داوریمثنوی ظهیر کرمانی یکی از آثار گرانسنگ سدۀ دوازدهم هجری است که سرشار از آموزههای تعلیمی است و تاکنون به زیور چاپ آراسته نشده است. این منظومه سرشار از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی است که شاعر به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است و هرکجا مجال یافته به پند و اندر چکیده کاملمثنوی ظهیر کرمانی یکی از آثار گرانسنگ سدۀ دوازدهم هجری است که سرشار از آموزههای تعلیمی است و تاکنون به زیور چاپ آراسته نشده است. این منظومه سرشار از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی است که شاعر به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است و هرکجا مجال یافته به پند و اندرز مخاطب پرداخته است. نگارندگان بر آن شدند تا در پژوهش حاضر براساس روش اسنادی ـ کتابخانهای، برای نخستینبار به بنمایهها و زمینههای تعلیمی و اخلاقی در این منظومة غنایی بپردازند. مهمترین پرسش در پژوهش حاضر این است که آیا ردّپای افکار و عقاید مذهبی سراینده در این اثر مشهود است و آیا افزونبر اخلاق فردی به اخلاق اجتماعی در این اثر نیز توجه شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که سراینده در مکتب شیعه پرورش یافته است و آبشخور تفکرات وی از مکتب شیعه و آیات و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت سرچشمه میگیرد؛ این تفکرات بهروشنی در اشعار وی نمود یافته است. همچنین او افزونبر ابعاد اخلاق فردی، به بعد اجتماعی اخلاق نیز در این اثر توجه داشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
107 - واکاوی تطبیقی جایگاه قناعت در مثنوی معنوی مولوی و بوستان سعدی با تأملی در دیدگاه مکتب معنادرمانی و ارائۀ الگویی از آن
حسنعلی بختیاری نصرآبادی حسین دولتدوست محمدحسین حیدری محسن محمدی فشارکیپرسش از معنای زندگی، از مهمترین سؤالات انسان است. ویکتور فرانکل در مکتب خویش که معنادرمانی نامیده میشود، کوشیده است به این پرسش اساسی پاسخ دهد. وی بر آن است به فرد بیاموزد که معنای زندگی خویش را دریابد و از رخوت و خلأ وجودی بیرون آمده و سرچشمههای زلال زندگی را ادراک چکیده کاملپرسش از معنای زندگی، از مهمترین سؤالات انسان است. ویکتور فرانکل در مکتب خویش که معنادرمانی نامیده میشود، کوشیده است به این پرسش اساسی پاسخ دهد. وی بر آن است به فرد بیاموزد که معنای زندگی خویش را دریابد و از رخوت و خلأ وجودی بیرون آمده و سرچشمههای زلال زندگی را ادراک کند. فضایل اخلاقی یکی از سرچشمههای زلال زندگی و از ارکان اساسی سعادت بشر و مایۀ تعالی و تکامل مادی و معنوی است. بزرگان ادب فارسی، غالب شاهکارهای خود را با بهرهگیری از فرهنگ اسلامی و آموزههای قرآنی خلق کرده و کوشیدهاند تا مخاطب را بهسمت فضایل اخلاقی در پرتو معنابخشی به زندگی رهنمون سازند. قناعت از جمله فضایل اخلاقی مهمی است که شاعران هرکدام بهشیوهای بدان اشاره کردهاند. مولوی و سعدی از جمله شاعرانی هستند که به گواهی آثارشان، نظرگاهی دینی و تربیتی دارند و از همین روی است که آشنایی با آیات و روایات و تسلط بر آموزههای دینی را در آثارشان قابل ستایش میبینم. سعدی در بوستان، فقط به توصیف افراد قناعتپیشه اکتفا نکرده است، بلکه ضمن ارائۀ بابی با عنوان قناعت، نمونهای از حکایات و تمثیل را برای روشنگری خوانندگان و تأثیر کلام و بیان نصایح ذکر میکند. مولوی نیز در مثنوی معنوی، ضمن ستودن قناعت به مذمت حرص و طمع میپردازد و میکوشد تا با از بین بردن رذایل، زمینۀ کسب فضایل را برای مخاطب فراهم سازد. در این راستا، مکتب معنادرمانی به مؤلفههایی چون رنج، جزء جداییناپذیر زندگی، محور کوشش و پاداش، وسعت نظر برای معنایابی، انسانساز بودن و پاسخی به معنای زندگی و شناخت خداوند اشاره دارد. تطبیق مؤلفههای حاکم بر جایگاه قناعت در متون یادشده و مؤلفههای مستخرج از مکتب معنادرمانی، منتج به شکلگیری الگویی تربیتی گردید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
108 - مظاهر انحطاط اخلاقی پادشاهان در شاهنامۀ فردوسی
علی آسمند جونقانییکی از محوریترین پایههای تفکر فردوسی در کنار حماسه، تعلیم است؛ چنانکه میتوان شاهنامه را کتاب تعلیم و اخلاق‎ورزی ارباب سلوکِ ملوک خواند. بدیها و نیکیها در محتوای شعر این شاعر، نمود ویژهای دارد. بهجرئت میتوان یکی از اهداف حماسۀ فردوسی را بیان راستی و ناراستی چکیده کاملیکی از محوریترین پایههای تفکر فردوسی در کنار حماسه، تعلیم است؛ چنانکه میتوان شاهنامه را کتاب تعلیم و اخلاق‎ورزی ارباب سلوکِ ملوک خواند. بدیها و نیکیها در محتوای شعر این شاعر، نمود ویژهای دارد. بهجرئت میتوان یکی از اهداف حماسۀ فردوسی را بیان راستی و ناراستی و زشتی و پلیدی و خوبی و بدی دانست. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه از جمله فضای اعتراضی، انتقادی و اندرزی در برابر رفتار پادشاهان، سبب شناخت بیشتر محتوای این اثر میشود. این جستار سعی دارد با مطالعۀ کتابخانهای، مظاهر رذایل اخلاقی و ناهنجاریهای معمول در رفتار پادشاهان را بهصورت توصیفیتحلیلی بررسی کند. از نتایج این پژوهش آن است که در دورههای مختلف، برخی پادشاهان دچار انحطاط اخلاقی شده و این رذایل اخلاقی به شکلهای مختلف از جمله غرور، نامردمی، زیادهخواهی، جاهطلبی، خشم، شهوت، ناپاکدینی، بدگمانی، استبداد رأی، دروغگویی، قتل، تهدید و ارعاب، پادشاهکشی و دهها خصلت زشت دیگر، در رفتار آنان جلوهگر شده است. نتیجۀ این ناراستیها عواقب وخیمی همچون ناخشنودی، فقر و فلاکت، از بین رفتن برکت، بدنامی، نابودی مُلک، ویرانی و شورش عمومی برای جامعه در پی داشته و در نهایت به سقوط حکومت منجر شده است. این رفتارها که از متن داستانهای شاهنامه استخراج شده، فضای اعتراضیـ انتقادی را در شاهنامه حاکم ساخته و با اندرزها و پندها در پایان داستانها باعث زیرساخت تعلیمی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
109 - گفتمانِ مدارا و رویکردِ تعلیمی در شعر فریدون مشیری
عباس باقی نژاد برات محمدی فروغ جلیلیفریدون مشیری از شاعران مطرح معاصر است که طی چند دهه شاعری، از شعر خود برای ستایش ارزشهای اخلاقی و اجتماعی سود برده و در جهت ترویج مهرورزی، نوعدوستی، خیرخواهی و صفاتی از این دست کوشیده است. چنین رویکردی ضمن اینکه حکایت از غلبۀ اندیشهای انسانی و آرمانی و نیز گرایشی جام چکیده کاملفریدون مشیری از شاعران مطرح معاصر است که طی چند دهه شاعری، از شعر خود برای ستایش ارزشهای اخلاقی و اجتماعی سود برده و در جهت ترویج مهرورزی، نوعدوستی، خیرخواهی و صفاتی از این دست کوشیده است. چنین رویکردی ضمن اینکه حکایت از غلبۀ اندیشهای انسانی و آرمانی و نیز گرایشی جامعهشناختی بر محتوای شعر مشیری دارد، کلام وی را از هنجاری تعلیمی برخوردار کرده و زمینۀ تکوین گفتمانی اجتماعی با ویژگیهای منحصربهفرد را در کار او فراهم کرده است؛ گفتمانی شاخصههایی دارد و میتوان رسالت آن را ترویج روحیۀ مدارا و تعلیمِ رواداری ارزیابی کرد. در این نوشتار، ضمن تبیین خاستگاه و ابعاد و عللِ موضعگیری مدارامدارانۀ مشیری در برابر مسائل انسانی و اجتماعی، مؤلفهها و تجلیات گفتمانِ مدارا در شعر وی بررسی و تحلیل میشود. یافتههای این پژوهش نشان میدهد گفتمان مسلط شعر مشیری برآیند نگرش انسانی و روحیۀ تساهل در او و نیز نگاه و موضعگیری مسئولانۀ مشیری در قبال مسائل انسانی است که با ذهن و زبان سادۀ مشیری پیوندی تنگاتنگ یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
110 - بررسی مقایسه ای آموزه های تعلیمی، اخلاق فردی و آیین کشورداری در قابوسنامه و سیاستنامه
حسین آریانادبیات تعلیمی سابقۀ طولانیمدت در ادبیات ایران دارد. هدف از نگارش آثار تعلیمی، آموزش و تعلیم مسائل و نکات اخلاقی برای ارتقای اخلاق مخاطب است. قابوسنامه اثر عنصرالمعالی و سیاستنامه نوشتۀ خواجه نظامالملک طوسی، که هر دو مربوط به قرن پنجم هجریاند، جزء ادبیات تعلیمی به ش چکیده کاملادبیات تعلیمی سابقۀ طولانیمدت در ادبیات ایران دارد. هدف از نگارش آثار تعلیمی، آموزش و تعلیم مسائل و نکات اخلاقی برای ارتقای اخلاق مخاطب است. قابوسنامه اثر عنصرالمعالی و سیاستنامه نوشتۀ خواجه نظامالملک طوسی، که هر دو مربوط به قرن پنجم هجریاند، جزء ادبیات تعلیمی به شمار میروند. این مقاله با شیوۀ توصیفی و تحلیلی سعی دارد با رویکردی مقایسهای، آموزههای تعلیمی این دو متن را در دو زمینۀ آموزههای مربوط به سیاست و کشورداری و اخلاق فردی بررسی کرده و به این پرسش پاسخ دهد که آیا بین این آموزهها در دو متن یادشده تفاوتی میتوان قائل شد. پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافته که در قابوسنامه بیشتر به آموزههای اخلاق فردی تأکید شده؛ ضمن آنکه از آموزههای مربوط به سیاست و کشورداری غفلت نشده است. در مقابل در سیاستنامه بیشتر در جهت هدف نویسنده و موضوع اثر بر آموزههای مربوط به سیاست و کشورداری، تأکید بیشتری صورت گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
111 - رازداری در داستان های عاشقانة شاهنامه (شاخصة مهم ادب تعلیمی)
حسین آقاحسینی ناهید نصرآزادانیرعایت مرزهای اخلاق انسانی، یکی از برجسته ترین خصوصیات شاعران بزرگ ادب فارسی است. خلق آثار ارزشمندی همچون شاهنامه در کنار ارزش های ادبی آن که در اوج زیبایی است به دلیل رعایت اصول اخلاقی بیشترین تأثیر را در برانگیختن خصایل انسانی در مخاطبان خویش داشته است. یکی از مهمترین چکیده کاملرعایت مرزهای اخلاق انسانی، یکی از برجسته ترین خصوصیات شاعران بزرگ ادب فارسی است. خلق آثار ارزشمندی همچون شاهنامه در کنار ارزش های ادبی آن که در اوج زیبایی است به دلیل رعایت اصول اخلاقی بیشترین تأثیر را در برانگیختن خصایل انسانی در مخاطبان خویش داشته است. یکی از مهمترین این خصایل، رازداری و کتمان سرّ است که در بسیاری از داستانهای شاهنامه از جمله داستان های عاشقانه در دو گونة رازداری ممدوح و مذموم دیده می شود. فردوسی با حفظ تعهد به تعلیم اخلاق رازداری، به بیان ماجرای عشق، در گیرودارهای قومی، نژادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی در جامعة نیمه تاریخی و نیمه افسانه ای داستان ها پرداخته است. این آموزه گاه به شکل پند و نصیحت و گاه در عمل و عکس العمل شخصیت ها همراه با بسیاری از ظرایف و نکات، اوج و فرود می یابد. بررسی رازداری در داستان های عاشقانة شاهنامه با توجه به ویژگی ها و عناصر برجسته ای مانند حماسه، عشق، پهلوانی، آیین سوگند و امثال آن اهمیت دارد. بررسی این داستانها برای اثبات عوامل تأثیرگذار در گسترش تعلیم رازداری و شناخت نقش عناصر اصلی داستان عاشقانه در رازداریهای ممدوح یا مذموم و همچنین بررسی تأثیر بن مایه های حماسی و عشق، در پایداری و یا ضعف رازداری اهمیت دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
112 - تأثیر بهکارگیری حوزۀ معنایی و واژگانی در تصحیح متن تعلیمی
عباسعلی وفایی سید مهدی حسینی میر محمدیاستفاده از نظریههای مختلف زبانشناسی برای تحلیل کیفیت متون ادبی، در دهههای اخیر از مقبولیت فراوانی برخوردار بوده؛ بهویژه که با بهکارگیری این امر، افقهای نگرش تازهای در نقد متون ادبی به وجود آمده است. یکی از مهمترین حوزههای زبانشناسی، مبحث معنیشناسی است که خود چکیده کاملاستفاده از نظریههای مختلف زبانشناسی برای تحلیل کیفیت متون ادبی، در دهههای اخیر از مقبولیت فراوانی برخوردار بوده؛ بهویژه که با بهکارگیری این امر، افقهای نگرش تازهای در نقد متون ادبی به وجود آمده است. یکی از مهمترین حوزههای زبانشناسی، مبحث معنیشناسی است که خود شامل مصادیق مختلفی است. از جمله موضوعات مهم معنیشناسی، مسئلۀ حوزۀ معنایی و واژگانی است که زبانشناسان مختلف، دربارۀ این دو حوزه در آثار خود صحبت کردهاند. این نظریه را حتی در تصحیح متون فارسی میتوان به کار گرفت. این مقاله با بهکارگیری تکرار، با همآیی معنایی، تضاد معنایی و جز اینها به بررسی دو اثر تعلیمی تصحیحشده (قابوسنامه و بوستان سعدی) از سوی مرحوم یوسفی میپردازد. باتوجه به مجال مقاله میکوشد تا با این عناصر، متن تصحیحشده را واکاود و انتخاب اصح و ادق را از غیر اصح باز نماید. باهمآیی واژگانی و معنایی در این دو اثر تعلیمی بررسی شد و دلیل انتخاب نسخهبدل به متن یا متن به نسخهبدلها باز نموده شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
113 - بررسی تطبیقی اشعار تعلیمیِ منسوب به امام رضا (ع) با اشعار تعلیمی سعدی شیرازی با رویکرد نظریة بینامتنیت
فاروق نعمتی سیده سمیه موسوی سالم ایوب مرادیامام رضا (ع) تجسّم زیباترین و والاترین نمودهای اخلاقی است. با بررسی اشعار ایشان پی می بریم شعر آن حضرتبا حِکَم و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی گره خورده است. در این میان، سعدی شیرازی که بوستان و گلستان او، آینة تمام نمای ادبیات تعلیمی در گسترة شعر کهن پارسی است، مضامین اخلاقی چکیده کاملامام رضا (ع) تجسّم زیباترین و والاترین نمودهای اخلاقی است. با بررسی اشعار ایشان پی می بریم شعر آن حضرتبا حِکَم و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی گره خورده است. در این میان، سعدی شیرازی که بوستان و گلستان او، آینة تمام نمای ادبیات تعلیمی در گسترة شعر کهن پارسی است، مضامین اخلاقی ـ تعلیمی بسیاری را در اشعار خود جای داده است. نکتة تأمل برانگیز در مقایسة اشعار تعلیمی امام رضا(ع) با مضامین تعلیمی در سروده های سعدی، شباهت های بسیار میان این اشعار است؛ به گونه ای که گویی سعدی پس از چند قرن، پیام های اخلاقی آن حضرترا دوباره با الفاظی دیگر تکرار کرده است. نگارنده در این پژوهش می کوشد تا با استفاده از نظریة بینامتنیّت، ضمن برجسته کردن مضامین تربیتی و اخلاقی در اشعار امام رضا(ع)، به شباهت ها و اشتراکات اشعار تعلیمی سعدی با سروده های رضوی بپردازد و آن را در گذرگاه ادبیات تعلیمی بررسی و تحلیل کند. پژوهش برپایة روش تحلیلیـتوصیفی و براساسِ مکتب امریکایی در ادبیات تطبیقی است. همچنین در میان آثار سعدی، تمرکز بیشتر بر دو اثر گلستان و بوستان است که بارِ تعلیمی دارد. فرایند بینامتنی در این پژوهش بیانگر آن است که بیشترین شکلِ بینامتنیِ اشعار سروده های تعلیمی سعدی با اشعار تعلیمی رضوی، بینامتنیتِ امتصاص یا همان نفی متوازی است که سعدی در آن، معانی و مفاهیمِ اشعار آن امام(ع) را در موضوعاتِ مختلفِ تعلیمی و اخلاقی، به شیوه های مختلف بیان کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
114 - متن شناسی و تحلیل آموزههای تعلیمی و عرفانیِ ملاحتِ احمدی منظومه ای اخلاقی در مدح نبی (ص)
سید امیر جهادی حسینی حمیدرضا خوارزمیمحمد کاظم صاحب (قرن یازدهم قمری) متخلص به مسیح البیان از شاعران خوش قریحه و در عین حال کمتر شناخته شدۀ روزگار صفوی است که در برخی منابع نیز با شاعر دیگری اشتباه گرفته شده است. آثار وی مشتمل بر دیوان و مجموعه مثنوی هایی است به عناوین ملاحت احمدی، صباحت یوسفی، آینه خانه و چکیده کاملمحمد کاظم صاحب (قرن یازدهم قمری) متخلص به مسیح البیان از شاعران خوش قریحه و در عین حال کمتر شناخته شدۀ روزگار صفوی است که در برخی منابع نیز با شاعر دیگری اشتباه گرفته شده است. آثار وی مشتمل بر دیوان و مجموعه مثنوی هایی است به عناوین ملاحت احمدی، صباحت یوسفی، آینه خانه و پری خانه. دیوان وی را یکی از محققان در سال های گذشته تصحیح و طبع کرده است، اما مثنوی های صاحب هنوز تصحیح و منتشر نشده است. مسئلۀ پژوهش فعلی در ناشناخته ماندن مثنوی ملاحت احمدی و عدم توجه به ارزش های متنی و ادبی اثر است. در این نوشتار مثنوی ملاحت احمدی که از جمله منظومه های تعلیمی و آیینی ادب فارسی در عصر صفوی است، از منظر متن شناسی و با روش تحلیل و توصیف محتوای کیفی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ملاحت احمدی در بحر خفیف سروده شده است؛ کلیّت اثر به ستایش نبی مکرم اسلام (ص) اختصاص دارد. مهم ترین خصیصۀ اثر، جنبۀ آیینی منظومه است. ضمن متن حکایات کوتاه و بلند بسیاری که بعضاً رنگ و بوی واقعیت دارند نیز نقل شده است و شاعر گاه با زبانی صریح و مستقیم و گاه در خلال همین حکایات و تمثیلات آموزه های تعلیمی و عرفانی را با زبانی غیر مستقیم و با لحنی ساده و بی پیرایه برای مخاطبان تبیین می کند. از جمله عناصر تعلیمی پربسامد و مؤکد در منظومه؛ اهتمام شاعر نسبت به نفی اخلاق ذمیمه و ملکه ساختن فضایل معرفتی است؛ توضیح و تبیین مبانی و اصطلاحات عرفانی و مباحث تفسیری قرآن و حدیث را نیز وجهۀ همّت شاعر بوده است. سبک اثر تا حد زیادی متأثر از حدیقۀ سنایی است، زبان اثر نسبتاً روان و استوار است و گاهی لحن و رنگ و بوی غنایی نیز در شعر تنیده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
115 - بررسی انگارههای تعلیمی در کتاب «ریاض الخلود» اثر ملا ابوبکر مصنّف چوری(اثرِ تقلیدیِ ناشناخته از گلستان سعدی)
فاروق نعمتی هادی یوسفیملا ابوبکر مصنّف چوری، از ادیبان و علمای قرن یازدهم هجری است؛ او آثار و تألیفات گرانسنگی در حوزههای مختلف دینی و ادبی از خود به یادگار گذاشته است. کتاب ریاض الخلود، اثری تعلیمی ـ اخلاقی به زبانِ پارسی است که یکی از مهمترین آثار نویسندة آن به شمار میرود. این کتاب درب چکیده کاململا ابوبکر مصنّف چوری، از ادیبان و علمای قرن یازدهم هجری است؛ او آثار و تألیفات گرانسنگی در حوزههای مختلف دینی و ادبی از خود به یادگار گذاشته است. کتاب ریاض الخلود، اثری تعلیمی ـ اخلاقی به زبانِ پارسی است که یکی از مهمترین آثار نویسندة آن به شمار میرود. این کتاب دربردارندة بسیاری از مضامین اخلاقی و تربیتی است و به تقلید از گلستان سعدی، در هشت باب به نگارش درآمده؛ مصنّف در آن، بارزترین مقولههای تعلیمی را گاه بهصورت نظم و گاه بهصورت نثر بیان کرده است. این مقاله بهروش تحلیلی ـ توصیفی و با هدفِ بررسیِ کلّی کتاب ریاض الخلود ازمنظر ادبیات تعلیمی میکوشد تا به مهمترین افکار و اندیشههای حِکمیـاخلاقی مصنّف در خلالِ این اثر تعلیمی بپردازد و به این پرسش اصلی پاسخ دهد: مهمترین درونمایههای تعلیمی و اخلاقی در کتاب ریاض الخلود چیست؟ و نویسنده از چه ابزارهایی در این زمینه استفاده میکند؟. یافتههای پژوهش گویای آن است که مصنّف چوری با پیروی از سبک و رویکرد اخلاقی سعدی در گلستان، با گوشزدکردن برخی از ویژگیهای نیک و برحذرداشتن از برخی صفات مذموم، توانسته است علاوهبر تصنیف یک اثر بدیع و تأملبرانگیز در حوزة ادب تعلیمیِ فارسی، نقش خود را در جایگاه یک معلم اخلاق در دورة خود نمایان کند. بهرهگیری از آیات قرآن کریم و احادیث، توجه به سخنانِ بزرگان ایران باستان، استفاده از ضربالمثلها، حکایات و... از اسلوبهای نویسندة کتاب در بیان مضامین تعلیمی است. در این میان، آوردنِ ابیاتی به زبان فارسی و عربی، از مهمترین ابزارهای ملا ابوبکر مصنّف در کتاب ریاض الخلود است که دربردارندة معانیِ اخلاقی و تعلیمی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
116 - بازتاب آموزههای تعلیمی در آیینۀ اشعار تقی دانش
رجب توحیدیانتقی دانش از شاعران و ادبای اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی است که در جایجای دیوان اشعارش به بیان آموزههای تعلیمی (اخلاقی، عرفانی و مذهبی) پرداخته است. دانش با بهرهگیری از آیات قرآنی و احادیث و اقوال بزرگان دینی و با استفاده از امثال و حکم عربی و فارسی و تمثیل، بهترین چکیده کاملتقی دانش از شاعران و ادبای اواخر دورۀ قاجار و اوایل پهلوی است که در جایجای دیوان اشعارش به بیان آموزههای تعلیمی (اخلاقی، عرفانی و مذهبی) پرداخته است. دانش با بهرهگیری از آیات قرآنی و احادیث و اقوال بزرگان دینی و با استفاده از امثال و حکم عربی و فارسی و تمثیل، بهترین آموزههای تعلیمی را در آیینۀ اشعارش بازتاب داده است. هدف از این پژوهش، بررسی آموزههای تعلیمی در اشعار تقی دانش، در محدودۀ قصاید و غزلیات و قطعات بوده است. این پژوهش، درپی پاسخ به این سؤال است که تقی دانش در اشعار خویش با استفاده از چه شیوههایی آموزههای تعلیمی، (اخلاقی، عرفانی و مذهبی ـ دینی) را بیان کرده است؟. در این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهرهگیری از منابع کتابخانهای، آموزههای تعلیمی دانش، در کل قصاید و غزلیات و قطعات دیوانش بررسی شده است. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان میدهد که دانش با تأثیر از پیشینیان، آموزههای تعلیمی را بهصورتهای گوناگون و در سطحی گسترده، در دیوان خود انعکاس داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
117 - سبک اقناعی نظامی در بیان مضامین تعلیمی با تکیه بر قصاید
سید احمد پارسا محمد سعیدی مقدمآموزه های تعلیمی از مضامین رایج در قصاید نظامی است که در کنار خمسة او، تا کنون از نظر مغفول مانده است. در فرایند خوانش این قصاید، مشخص می شود که نظامی در بیان مسایل تعلیمی، سبکی اقناعی به کار می گیرد؛ به این معنی که با روش هایی چون انذار، تبشیر، اسلوب استفهام و اسلوب شر چکیده کاملآموزه های تعلیمی از مضامین رایج در قصاید نظامی است که در کنار خمسة او، تا کنون از نظر مغفول مانده است. در فرایند خوانش این قصاید، مشخص می شود که نظامی در بیان مسایل تعلیمی، سبکی اقناعی به کار می گیرد؛ به این معنی که با روش هایی چون انذار، تبشیر، اسلوب استفهام و اسلوب شرط سعی در قبولاندن مفهوم مورد نظر خود و یا تغییر نگرش مخاطب دارد. البته؛ گاهی از شگردهای بلاغی چون: تکرار، تلمیح، تمثیل و اسلوب معادله برای قانع کردن مخاطب استفاده می کند. توجه به این امر می تواند، بیانگر تلاش شاعر و حُسن توجّه او در مستدل ساختن کلام بر پایة منطق عقلی و هنری باشد تا آنچه در مدّ نظر او است، مقبول طبع واقع شده و مورد پذیرش خواننده قرار گیرد. این پژوهش با روش توصیفی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا، به بررسی ابیات تعلیمی قصاید نظامی می پردازد تا هم شگرد خاص وی را در بیان موعظه، پند و حکمت بنمایاند و هم بابی برای آشنایی با این مضامین در قصاید نظامی باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
118 - آموزه های ادب تعلیمی در پریشانِ حکیم قاآنی
عبدالعلی اویسی حسین صادقییکی از سخنسرایان و نویسندگان بزرگ در قرن سیزدهم ه.ق حکیم میرزا حبیب شیرازی متخلص به قاآنی است. وی علی رغم شاعری به نویسندگی نیز پرداخته و کتابِ پریشان خود را برای تعلیم آموزه های تربیتی، اخلاقی و پند و اندرز نوشته است. اگر از دریچه ی ادبیّات تعلیمی به کتاب پریشان بنگریم چکیده کاملیکی از سخنسرایان و نویسندگان بزرگ در قرن سیزدهم ه.ق حکیم میرزا حبیب شیرازی متخلص به قاآنی است. وی علی رغم شاعری به نویسندگی نیز پرداخته و کتابِ پریشان خود را برای تعلیم آموزه های تربیتی، اخلاقی و پند و اندرز نوشته است. اگر از دریچه ی ادبیّات تعلیمی به کتاب پریشان بنگریم، به گنجینه ای سرشار از معرفت شناسی عرفانی و مواعظ، نکات تربیتی و اخلاقی ارزشمند بر می خوریم، به گونه ای که هر کدام از این مفاهیم و آموزه های تعلیمی او می تواند سرمشقی برای زندگی علمی و عملی جامعه انسانی قرار گیرد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی – توصیفی به بررسی آموزه های تعلیمی کتابِ پریشان پرداخته و ساختِ معناییِ دوگانه ی حکایت ها و پند ها را بررسی نموده است. صفات تربیتی و اخلاقی خوب و بد نشان می دهد آموزه های تعلیمی حکیم قاآنی چه بوده و نیز چه بسامدی داشته اند، چه صفات تربیتی و اخلاقی نزد وی نیکو و چه صفاتی نزد وی مذموم و نکوهیده شمرده شده است که غالبا جنبه ی بازدارندگی داشته است. از خلال همین صفات نیز می توان دریچه ای به دنیای انسان های عصر حکیم قاآنی باز کرده و جامعه ی آندوران را به خوبی تماشا نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
119 - بررسی کارکردهای تکرار در القای مضامین اخلاقی و تعلیمی (مطالعه موردی شعر شفیعی کدکنی)
محسن ذوالفقاری اکبر اسدی دامنابتکرار در زیبایی شناسی شعر معاصر نقش بسزایی دارد و این آرایه بلاغی موجب پیوند نا گسستنی شعر معاصر با موسیقی و اندیشه شدهاست. هدف این مقاله بررسی نقش تکرار و کارکردهای آن در تبیین و تعلیم اندیشه های اخلاقی شعر شفیعی کدکنی در دو مجموعه شبخوانی و در کوچه باغ های نشابور است چکیده کاملتکرار در زیبایی شناسی شعر معاصر نقش بسزایی دارد و این آرایه بلاغی موجب پیوند نا گسستنی شعر معاصر با موسیقی و اندیشه شدهاست. هدف این مقاله بررسی نقش تکرار و کارکردهای آن در تبیین و تعلیم اندیشه های اخلاقی شعر شفیعی کدکنی در دو مجموعه شبخوانی و در کوچه باغ های نشابور است و این که عنصر تکرار و کارکردهای آن تا چه اندازه در القای مضامین تعلیمی کلام شفیعی کدکنی نقش دارد. تکرار در این اشعار بیشتر در چهار حوزه صامت ها و مصوت ها، هجاها، واژگان و جملات صورت گرفته است. این عامل در به وجود آمدن مضامین اخلاقی و تعلیمی نقش مهمی بر عهده گرفته است؛ مفاهیم و مضامینی همچون دعوت به مبارزه با ظلم، وطن خواهی، بیان محرومیت ها و ستم کشی ها، توجه به فرهنگ شهادت و بیان مطالب مربوط به آن، دمیدن روح امید در دل مخاطب و عصیان علیه خفقان و استبدادو ... . شفیعی کدکنی برای انتقال و تعلیم آموزه های اخلاقی، باورهای ملی و دینی و مسائل اجتماعی به بهترین وجه از عنصر تکرار در شعر خود بهره برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
120 - بینامتنیت قرآن و حدیث در اشعار تعلیمی حافظ شیرازی بر اساس نظریه های ناقدان ادبی
احمد خواجه ایم سیدمحمد علوی مقدم عباس محمدیان مسلم رجبییکی از رموز مانایی و ماندگاری اشعار تعلیمی حافظ، پیوند ناگسستنی آن با آیات و احادیث است. این شاعر زبردست در بهره بردن از این مضامین وحیانی و روایی، چنان استادانه و ماهرانه عمل می کند که عواطف هر خواننده ای را برمی انگیزد و او را به تأمّل در این آموزه های قرآنی- روایی و چکیده کاملیکی از رموز مانایی و ماندگاری اشعار تعلیمی حافظ، پیوند ناگسستنی آن با آیات و احادیث است. این شاعر زبردست در بهره بردن از این مضامین وحیانی و روایی، چنان استادانه و ماهرانه عمل می کند که عواطف هر خواننده ای را برمی انگیزد و او را به تأمّل در این آموزه های قرآنی- روایی وامیدارد. از آن جا که بینامتنیّت یکی از مهم ترین مباحثی است که توجّه پژوهشگران ساختارگرا و پساساختارگرا را به خود معطوف کرده است و این دستاورد نوین در حوزۀ ادبیات، به بررسی وجوه تشابه و تفارق و نیز تأثیرپذیری یک متن از متون دیگر می پردازد و مقتضی آن است که ادیب از متون قدیمی یا معاصر خود آگاهی لازم را داشته باشد تا بتواند از آن متون در اثر خود بهره گیرد. ما در این پژوهش برآنیم تا دیوان اشعار حافظ را بر اساس نظریۀ بینامتنی ناقدانی هم چون باختین، کریستوا، بارت، ریفاتر، لوران ژنی، ژرار ژنت و ... نقد و بررسی کنیم تا وام گیری هایِ آگاهانه یا غیرمستقیم خواجه از آیات و روایات و نیز ترفندهای ادبی بیان این مضامین، بیشتر بر همگان مکشوف گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
121 - رویکردهای نوین تعلیم و تربیت در شعر شاعر مشروطه، میرزا قهرمان پاکبین ملایری
رسول حیدری سمانه امیریشعر دورۀ مشروطه از حیث نگاهی نو به مبانی تعلیم و تربیت، جایگاهی ویژه دارد. یکی از شاعران سخنور و اندیشهورز این دوره که نام او کمتر برده شده و قدر او کمتر شناخته شده، میرزا قهرمان پاکبین ملایری است که اولین بار توسط ادیب شهیر، وحید دستگردی به جامعۀ ادبی معرفی شد. میرجل چکیده کاملشعر دورۀ مشروطه از حیث نگاهی نو به مبانی تعلیم و تربیت، جایگاهی ویژه دارد. یکی از شاعران سخنور و اندیشهورز این دوره که نام او کمتر برده شده و قدر او کمتر شناخته شده، میرزا قهرمان پاکبین ملایری است که اولین بار توسط ادیب شهیر، وحید دستگردی به جامعۀ ادبی معرفی شد. میرجلالالدین کزازی در مقدمهای بر دیوان اشعارش، او را یکی از چند قهرمان سخن پارسی در اوان مشروطیت دانسته و روانی و پختگی اشعارش را به سرودههای ایرج میرزا و بهار مانند کرده است. در این پژوهش به روشی توصیفیتحلیلی، مهمترین موضوعات تربیتی مرتبط با مسائل عصر مشروطه که در اشعار قهرمان نمود یافته، بررسی و تحلیل شده است. توصیه به فراگیری دانش جدید، لزوم کاربست دین برای مهار مدنیت، توجه به حقوق رنجبران، توجه به تعلیم و تربیت زنان و مسائلی از این دست، از موضوعات تربیتی مهم در شعر قهرمان است. تحلیل آماری اشعار تعلیمی قهرمان نشان میدهد که در بین تعالیم مشروطه، دو موضوع توصیه به فراگیری دانش جدید و دعوت به کار و نکوهش کاهلی بیشترین بسامد را دارند. همچنین در یک برآورد کلی، آموزههای نوین ِ برخاسته از فضای فکری مشروطه، بهطور تقریبی 65 درصد اشعار تعلیمی قهرمان را شامل میشود. بر این اساس، اندیشۀ قهرمان در مسائل مرتبط با تعلیم و تربیت، اندیشهای پیشرو، هوشمند و مطالبهگر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
122 - بررسی اندیشههای اخلاقی و تعلیمی در شعر اجتماعی عصر مشروطیت
سید احمد حسینی کازرونیدر تاریخ ایران حوادث بسیاری منجر به شکلگیری مشروطه شد. پیدایش مشروطه نیز به نوبة خود در تغییر روند ادبیات و مفاهیم و مضامین آن بسیار تأثیرگذار بود. این تغییرات در حوزة موضوع و مضمون و اندیشه صورت گرفت و باعث شد مضامین اخلاقی و تعلیمی همچون دادگری، وطنخواهی و انسانگرا چکیده کاملدر تاریخ ایران حوادث بسیاری منجر به شکلگیری مشروطه شد. پیدایش مشروطه نیز به نوبة خود در تغییر روند ادبیات و مفاهیم و مضامین آن بسیار تأثیرگذار بود. این تغییرات در حوزة موضوع و مضمون و اندیشه صورت گرفت و باعث شد مضامین اخلاقی و تعلیمی همچون دادگری، وطنخواهی و انسانگرایی در شعر به گونهای متفاوت از ادوار قبل مطرح شود. با طرح این مضامین، شعر و نثر این دوره آیینة تمام نمای حقایق و بیان محرومیت ها و ستمکشیهای مردم شد؛ به طوری که میتوان گفت در هیچ دورهای شعر تا این حد بین مردم راه پیدا نکرد. بیان مستقیم آموزههای اخلاقی و اجتماعی در شعر این دوره متفاوت و اثرگذار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
123 - انعکاس آموزههای تعلیمی شیخ عبدالقادر گیلانی در نکات بیدل دهلوی
محمد فولادی زینب پناهشیخ عبدالقادر گیلانی از عارفان قرن پنجم که در علوم فقه، حدیث، تفسیر و ادب، سرآمد روزگار خویش بود و سبک نگارش او در آموزههای تعلیمیاش بهگونهای بود که بزرگانی چون محییالدین ابنعربی را تحتتأثیر قرار داده بود. در بغداد کار وعظ را برگزید و گفتاری شیرین داشت. در مجلس چکیده کاملشیخ عبدالقادر گیلانی از عارفان قرن پنجم که در علوم فقه، حدیث، تفسیر و ادب، سرآمد روزگار خویش بود و سبک نگارش او در آموزههای تعلیمیاش بهگونهای بود که بزرگانی چون محییالدین ابنعربی را تحتتأثیر قرار داده بود. در بغداد کار وعظ را برگزید و گفتاری شیرین داشت. در مجلس تعلیم او بیش از چهار هزار نفر گرد میآمد که سهروردی، مقدسی و ابن جوزی از شاگردان تحت تربیت او بودهاند. مبنای روش تربیتی وی هماهنگی طریقت با شریعت و اطاعت از قرآن و سنت است و لازمۀ سیروسلوک را تربیت اخلاقی میداند. فتوح الغیب اثری تعلیمی از عبدالقادر گیلانی است. نویسنده با نگاهی شریعتمدارانه، مفاهیم معرفتشناسی، نکات تربیتی و اخلاقی را برای تعلیم مخاطب تبیین میکند. در این نوشتار بر آنیم تا با روش توصیفی و رویکرد تحلیلی بر مبنای یافتهها، اصول تربیتی شیخ را که به سالک متربی برای تبدیل نفس اماره به نفس مطمئنه توصیه میکند، بررسی کنیم و تأثیر تعلیمات وی را در نکات بیدل از مریدان عبدالقادردر شبهقارۀ هند نشان دهیم. لزوم این تحقیق آنکه گیلانی مؤسس سلسلۀ تصوف قادریه، در شبهقاره، طرفداران بسیاری دارد و مریدانش بسیاری از سیرههای تعلیمی او را برای تزکیۀ نفس به کار میبرند اما تعلیمات او ناشناخته است. در این تحقیق، سعی شده جلوهای روشنتر از اصول تربیتی او برای محققان ارائه شود. نتایج پژوهش بیانگر این است که بیدل در نگارش نکات علاوه بر قالب و محتوا، با بهرهگیری از آموزههای تعلیمی گیلانی به اثر خود ارزش و غنای بیشتری بخشیده است. بیدل و عبدالقادر در مبانی و مباحث اخلاقی و تعلیمی خود مشترکات فراوانی دارند، اما در برخی موارد تفاوت دیدگاه نیز دارند که در این مقاله بررسی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
124 - بررسی و تحلیل مضامین تعلیمی در منظومۀ عاشقانۀ هشتبهشت امیرخسرو دهلوی
احمدرضا یلمه ها آسیه ذبیح نیا عمراناکثر مضامین و درونمایۀ داستانهای ادبیات فارسی را اندرزهای اخلاقی تشکیل میدهد. شاعران عارف و اخلاقگرا کوشیدهاند تا مباحث تعلیمی را در لفافۀ داستان بیان کنند؛ که این امر بهسبب جذابیت و تأثیرگذاری بیشتر داستان بوده است. امیرخسرو دهلوی از عارفان نامدار پارسیگوی هندوس چکیده کاملاکثر مضامین و درونمایۀ داستانهای ادبیات فارسی را اندرزهای اخلاقی تشکیل میدهد. شاعران عارف و اخلاقگرا کوشیدهاند تا مباحث تعلیمی را در لفافۀ داستان بیان کنند؛ که این امر بهسبب جذابیت و تأثیرگذاری بیشتر داستان بوده است. امیرخسرو دهلوی از عارفان نامدار پارسیگوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. هشتبهشت داستانی غنایی و عاشقانه است که با رویکرد تعلیمی و زبان ساده سروده شده و در مقابل هفتپیکر نظامی گنجهای است. امیرخسرو در سرودن منظومۀ عاشقانۀ هشتبهشت هدفی والاتر و بالاتر از بیان قصهای عاشقانه داشته است و هرجا که موقعیت را مناسب میدید، مبانی تعلیمی و اخلاقی را ذکر میکرد. تأکید و ترغیب امیرخسرو در منظومۀ هشتبهشت به اخلاق اجتماعی بوده و او در اشعارش رفتار و اخلاق خوب را توصیه میکند. در این ابیات اندرزی با بیانی حکمتآمیز و خردمندانه، حال و کار آدمی در عرصۀ گیتی به سنجش درمیآید و بیوفایی، عهدشکنی، فزونخواهیها و دیگر صفات اهریمنی سرزنش میشود. هدف از تدوین این مقاله آن است که مضامین تعلیمی و انگیزۀ کاربرد آن در هشتبهشت بررسی شود. از آنجایی که این منظومه از تنوع مضامین اندرزی بسیاری برخوردار است، مقالۀ حاضر میکوشد تا این محتوای آموزشی را تبیین و تفسیر نماید. به همین دلیل محور کلی این تحقیق، بررسی امکانات معانی نهفتۀ تعلیمی در این منظومۀ غنایی و علل بهکارگیری آن است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
125 - مطالعۀ تطبیقی ساختار روایی حکایت در ادبیات تعلیمی و قالب رسانهای آگهی خدمات عمومی مطالعۀ موردی: گلستان سعدی
محمد اخگری منوچهر دانش پژوهانحکایت یکی از پرکاربردترین قالبهای روایی در ادبیات فارسی است که ادبیات تعلیمی برای انتقال مفاهیم اخلاقی و اجتماعی از آن بسیار بهره برده است. با پیدایش رسانههای جمعی و اجتماعی در عصر حاضر و کارکرد تعلیمی و آموزشی رسانه، این مسئله قابل طرح است که آیا قالبهای ادبیات تعل چکیده کاملحکایت یکی از پرکاربردترین قالبهای روایی در ادبیات فارسی است که ادبیات تعلیمی برای انتقال مفاهیم اخلاقی و اجتماعی از آن بسیار بهره برده است. با پیدایش رسانههای جمعی و اجتماعی در عصر حاضر و کارکرد تعلیمی و آموزشی رسانه، این مسئله قابل طرح است که آیا قالبهای ادبیات تعلیمی میتوانند در تولیدات تعلیمی رسانهای بازآفرینی شوند و چگونه میتوان از قالبها و شیوهای روایی ادبیات کهن برای رسانههای امروز الگو گرفت. پژوهش حاضر با روش مطالعۀ موردی به مقایسۀ شیوۀ روایت در حکایات گلستان سعدی و قالب رسانهای آگهی خدمات عمومی (PSA) میپردازد. آگهی خدمات عمومی، قالبی کوتاه برای انتقال پیامهای عامالمنفعه و غیرتجاری است که چندین دهه از تولید آن در همۀ انواع رسانههای مکتوب، شنیداری، دیداری و نوین تولید میگذرد و بهلحاظ کارکرد و نوع روایت، با حکایات تعلیمی گلستان سعدی قابل مقایسه است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که روایت مسجع گلستان سعدی از منظر محتوایی، شیوۀ روایت، ایجاد تعلیق در ذهن مخاطب و نیز پایانبندی اخلاقی در قالب زبانی آهنگین، الگویی مناسب برای نوشتن متن قالب رسانهای آگهی خدمات عمومی است که میتوان آن را روایت مسجع رسانهای نامید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
126 - تحلیل کارکرد تعلیمی روانشناختی کهنالگوی «جهان» در اشعار ناصرخسرو بر پایۀ نظریۀ ژیلبر دوران
آرزو احمدبیگی قربانعلی ابراهیمی شهرزاد نیازیکهنالگوی جهان از جمله قدیمیترین تصاویری است که از ابتدای شعر فارسی در شعر برخی شاعران وجود داشته و تا اواخر قرن هشتم بازتاب یافته است. تصویری که ناصرخسرو در ارتباط خود با جهان ترسیم کرده، عمدتاً حائز صفات ناپسندی همچون ناسازگاری و دشمنی و کینهجویی و... بوده است. وی چکیده کاملکهنالگوی جهان از جمله قدیمیترین تصاویری است که از ابتدای شعر فارسی در شعر برخی شاعران وجود داشته و تا اواخر قرن هشتم بازتاب یافته است. تصویری که ناصرخسرو در ارتباط خود با جهان ترسیم کرده، عمدتاً حائز صفات ناپسندی همچون ناسازگاری و دشمنی و کینهجویی و... بوده است. وی از جمله شاعرانی است که با چشمانداز تعلیمی و با هدف برحذر داشتن انسان از دلبستگی به جهان و گوشزد کردن آفات و خطرات آن، بهوفور از این کهنالگو در شعر خود بهره میبرد و از طریق امر به معروف و تمرکز بر نهی از منکر صفات منفی جهان را به نمایش میگذارد و آنها را در ساختار تخیلات و منظومۀ فکریتعلیمی خود به کار میگیرد. این مقاله بر آن است تا با بهرهگیری از آراء ژیلبر دوران، نظریهپرداز و انسانشناس مشهور فرانسوی، در زمینۀ ساختار تخیلات، نشان دهد بین مفهوم روانشناختی گذر زمان و نزدیک شدن به مرگ و واکنش شاعر در مهار زمان، ارتباط مستقیم و تنگاتنگی وجود دارد و آفرینش تصاویر تعلیمی از سوی شاعر، اساساً نوعی جدال برای کنترل زمان و رهایی از مرگ و ترس ناشی از آن است و بسامد این گونه تصاویر در دیوان ناصرخسرو، اثباتکنندۀ این موضوع است که ترس از گذر زمان در وجود شاعر رخنه کرده و منجر به خلق ایماژهایی شده که اغلب بهصورت پند و اندرز در کلامش آمده است. نکتهای که در نظریۀ دوران مغفول مانده و این مقاله به آن توجه داشته، تبیین و تحلیل جنسیت مؤنث در شکلگیری تصویر کهنالگوی جهان بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
127 - تأثیر واج در القای مفاهیم با تأکید بر زبان تعلیمی
عباسعلی وفایی مانا اخلاقدر ادبیات تعلیمی نیز همانند هر نوع ادبی دیگر ارتباط و تناسب بین صوت حروف و مضمون اهمیت زیادی دارد. نحوه استفاده از واجها در کلام یک اثر نقش بسیار مهمی در آفرینش آن و بیان مقصود گوینده ایفا میکند. واجهای یک نوع ادبی زبان خاص، از لحاظ اصوات، چگونگی ایجاد معنا و نحوه قر چکیده کاملدر ادبیات تعلیمی نیز همانند هر نوع ادبی دیگر ارتباط و تناسب بین صوت حروف و مضمون اهمیت زیادی دارد. نحوه استفاده از واجها در کلام یک اثر نقش بسیار مهمی در آفرینش آن و بیان مقصود گوینده ایفا میکند. واجهای یک نوع ادبی زبان خاص، از لحاظ اصوات، چگونگی ایجاد معنا و نحوه قرارگرفتن در کنار هم میتواند به غنای آن نوع ادبی بیفزاید؛ بنابراین به کارگیری واجها در انواع مختلف ادبی یکسان نیست و استفاده از برخی همخوانها در مقابل دیگر همخوانهای زبان میتواند در هر نوع ادبی نقشی بهسزا داشته باشد و مخاطب خود را آنطور که باید برانگیزاند. پژوهش حاضر ضمن بیان اهمیت واج در کلام به بررسی همخوانها، واکها و توازن واجی در زبان ادب تعلیمی به خصوص آثار حافظ، سعدی (بوستان و گلستان) و ناصرخسرو پرداخته است و نه تنها به کمیت کاربرد همخوانها و واکها نظر دارد بلکه دلیل استفاده بیشتر برخی واجها به نسبت واجهای دیگر را نیز بازگو کرده است و از این طریق تلاش شده است میزان نقش و تأثیرگذاری برخی واجها در انتقال مفاهیم اخلاقی و اندرزگونه به مخاطب تعلیمی اثبات شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
128 - کارکردهای تعلیمی اسطوره در مثنوی مولوی
فروغ صهبا حسین پریزادآموزههای اخلاقی و تعلیمی یکی از گستردهترین مفاهیم و مقاصد شعر فارسی است و شاعران برای تأیید، تثبیت و پروراندن این آموزهها از پشتوانههای مختلفی بهره بردهاند. هدف این مقاله بررسی کارکردهای تعلیمی باورهای اسطورهای در مثنوی معنوی است که در دو حوزه باورها و موجودات اسط چکیده کاملآموزههای اخلاقی و تعلیمی یکی از گستردهترین مفاهیم و مقاصد شعر فارسی است و شاعران برای تأیید، تثبیت و پروراندن این آموزهها از پشتوانههای مختلفی بهره بردهاند. هدف این مقاله بررسی کارکردهای تعلیمی باورهای اسطورهای در مثنوی معنوی است که در دو حوزه باورها و موجودات اسطورهای، چگونگی بهرهگیری مولوی از آنها و ویژگیها و نحوه کاربردشان در راستای ادبیات تعلیمی بررسی شده است. در مثنوی مولوی، عرصه اسطوره در راستای مقاصد تعلیمی و اخلاقی بسیار گسترده است. مولوی از ویژگی های رفتارها و باورهای اسطورهای مانند جادو و انواع آن، کوبیدن بر طبل هنگام ماهگرفتگی و... برای تبیین گزارههایی مانند نکوهش نفس و دنیادوستی و پرهیز از فریبخوردن از آنها و بیدار شدن از خواب غفلت استفاده کرده است. در حوزه موجودات اسطورهای نیز جن و پری و غول از پربسامدترین موجودات در مثنوی محسوب میشوند که مولوی از آنها نیز در راستای اهداف تعلیمی و برای بیان گزارههای اخلاقی مانند اعتماد نکردن به هر چیز و دعوت به هوشیاری و ضرورت تقویت بینش درونی بهره گرفته است. بهرهبرداری تعلیمی از اسطورهها علاوه بر عمق و ژرفا بخشیدن به این اثر، آن را از یکنواختی موجود در متون اخلاقی و تعلیمی نجات میدهد. ذهنیت تعلیمی مولوی توانسته است که از این حوزه فکری بشر در راستای مقاصد تعلیمی با خلاقیت و مهارت بهره ببرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
129 - آموزههای تربیتی ملوک در شعر ملِک
سید احمد حسینی کازرونی غلامحسین ملاییشعر در بین ایرانیان از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چنان که اغلب فرمان روایان در گذشته از شعر و شاعر به عنوان سلاحی برای منافع خود استفاده می کردند؛ با آغاز جنبش مشروطیت نگرش شاعران به حکمران و مسائل اجتماعی دگرگون شد. ملکالشعرای بهار برجسته ترین شخصیت ادبی – سیاس چکیده کاملشعر در بین ایرانیان از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ چنان که اغلب فرمان روایان در گذشته از شعر و شاعر به عنوان سلاحی برای منافع خود استفاده می کردند؛ با آغاز جنبش مشروطیت نگرش شاعران به حکمران و مسائل اجتماعی دگرگون شد. ملکالشعرای بهار برجسته ترین شخصیت ادبی – سیاسی و بهترین نمونة این دگرگونی به شمار می رود. شعر او آکنده از آموزه های اخلاقی و تعلیمی است؛ آموزههایی همچون دادگری، بخشش، ایثار و مهربانی و امثال آن که به قصد بیداری فرمان روایان از خواب غفلت و برحذر داشتن آنان از خودسری و ستم سروده شده است. این آموزهها آن چنان متنوع و گسترده اند که زوایای گوناگون عرصة حکمرانی را در بر می گیرند. شاعر بر اساس فرهنگ الهی و اسلامی، دادگری و عدالت را محور تعالیم خود قرار میدهد و آن را مایة سعادت دو جهان معرفی می کند؛ همچنین وی تحقق ارزشهای معنوی و کمال انسان را در فضای استبداد امکان پذیر نمی داند. ریشة آموزه های تعلیمی بهار را باید در تعالیم دین مبین اسلام و فرهنگ و تاریخ ایران باستان جست که با درایت، دل سوزی، شجاعت و هنر او همراه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
130 - ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی
مریم خلیلی جهانتیغ مهدی دهرامیشاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستانهایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامعالاطراف که جلوههایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش میگذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله چکیده کاملشاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستانهایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامعالاطراف که جلوههایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش میگذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه های آن را در شاهنامه واکاود. موضوعاتی مانند توجه به مذهب و تعالیم دینی، پند و اندرز و نتایج اخلاقی پایان داستان ها، ستایش علم و دانش و آگاهی، فضایل اخلاقی و عفّت کلام سراینده، فضایی تعلیمی و اخلاقی را بر شاهنامه حاکم ساخته است. پیام های اخلاقی در این اثر به دو شیوة درون مایه داستانی و بیان مستقیم تبیین شده است. یکی از رازهای ماندگاری شاهنامه پند و اندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفة نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیّت و شمول آن از زمان و مکان خاص، فراتر است و همة آفاق را در بر می گیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
131 - نیم نگاهی به جنبه های تعلیمی شعر حافظ از منظر نظریه ی روایت شنو
مهری تلخابی حسین آریانهدف مقاله ی حاضر، آن است که با استفاده از نظریه ی روایت شناسی و با تأکید بر روایت شنو، نشان دهد، شعر حافظ در کلیّت خویش، چونان یک اثر روایی است که در آن با بیانِ غیرِ خطّی رخدادهای راستینی از زندگی بشری مواجهیم؛ رخدادهای مکرّری چون جدال ناتمام رند و صوفی، عهد الست، پذیر چکیده کاملهدف مقاله ی حاضر، آن است که با استفاده از نظریه ی روایت شناسی و با تأکید بر روایت شنو، نشان دهد، شعر حافظ در کلیّت خویش، چونان یک اثر روایی است که در آن با بیانِ غیرِ خطّی رخدادهای راستینی از زندگی بشری مواجهیم؛ رخدادهای مکرّری چون جدال ناتمام رند و صوفی، عهد الست، پذیرش بار امانت الهی و اتّفاقات متعاقب آن و...که همگی با صراحت و قدرت، در بسترِ زمانِ دوری ، آشکار شده است.در این مقاله، نخست بر روی خاصیّت روایی شعر حافظ، تأمل کرده ایم و سپس بر مبنای نظریّه ی روایت شناسی، نشان داده ایم که ساختار روایی شعر حافظ ،می تواند به قلمروِ شعر تعلیمی نیز تعلّق داشته باشد .توجه ژرف و بنیادین حافظ، به روایت شنو، از آن روست که در پی القای مفهوم یا آموزش و تعلیم اندوخته ای است .دراین مقاله، بعد از گزارش اقسام روایت شنوها در شعر حافظ، به این نتیجه می رسیم که شعر حافظ، جدای از ابعاد عمومیِ تعلیمیِ خویش ، روایت گر مناسبات نظام تک صدایی و چند صدایی است و با غور و ژرف کاوی خاص خویش، آموزه های لازم را برای انتخاب یکی از این دو مسیر، در اختیار مخاطب خود قرار می دهد.این پژوهش، به روش تحلیلی-توصیفی، بر مبنای مطالعات کتابخانه ای، انجام شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
132 - مضامین و ساختارهای تعلیمی و اخلاقی در منشورهای دیوانی با تکیه بر عتبة الکتبة، التوسّل الی الترسّل، دستور دبیری و دستورالکاتب
سید امیر جهادی حسینییکی از اقسام مهم و در عین حال مورد توجه نویسندگان برجستۀ درباری، نثر منشیانۀ دیوانی است. این گونه نثر از قرن پنجم قمری در قالب آثار مانند تاریخ بیهقی، سیاستنامه، قابوسنامه و... آغاز میشود و در قرن ششم با نمونههای اعلایی چون عتبة الکتبةو التوسّل الی الترسّل به قوام و ن چکیده کاملیکی از اقسام مهم و در عین حال مورد توجه نویسندگان برجستۀ درباری، نثر منشیانۀ دیوانی است. این گونه نثر از قرن پنجم قمری در قالب آثار مانند تاریخ بیهقی، سیاستنامه، قابوسنامه و... آغاز میشود و در قرن ششم با نمونههای اعلایی چون عتبة الکتبةو التوسّل الی الترسّل به قوام و نضج میانجامد. آثار ترسّل و انشا از جهات گوناگون سیاسی، تاریخی، اجتماعی و ادبی ارزش فراوان دارند. از حیطههای کمتر بررسیشده در متون مزبور، جنبۀ تعلیمی و اخلاقی برجستۀ حاکم بر روح متن است که در جزءجزء ساختار بیانی نوشتار دیده میشود. دبیران که وظیفۀ نگارش مکتوبات دیوانی را به عهده داشتند، بنا به سابقۀ فکری اسلامی و اخلاقی، در ضمن نامهها نیز به ذکر مبانی تعلیمی و اخلاقی مبادرت میکردند. در میان اقسام مختلف مکتوبات دیوانی، منشورها و فرمانهای گماشتن افراد نیز از بابت ساختارهای بهکاررفته و هم از جهت تعدد و تنوع مضامین اخلاقی و تعلیمی جایگاه ویژهای دارند. بررسی تعلیمی مناشیر در آثار مورد بحث این نوشتار، نشاندهندۀ آن است که دبیران توصیههای دیوانی را در خطاب به سه گروه سلاطین، افراد منصوبشده و جامعۀ تحت امر تدوین نمودهاند. مهمترین توصیه به شاهان، اقامۀ مبانی اسلام و دادپیشگی است و به منصوبان، رعایت عدل و داد و حسن خلق با مردم و به زیردستان، توصیه به اطاعت و انقیاد است. توصیهها گاه صرفاً اخلاقیات را تأکید کردهاند و در مواردی هم نوعی مبانی تعلیمی و آموزشی را بیان کردهاند که اقامۀ آنها در جهت بهبود سیرت و صورت سلطان و منصوبان مؤثر واقع میشود. نگارنده در پژوهش حاضر با شیوۀ تحلیلیتوصیفی و از زاویۀ ادب تعلیمی مناشیر و احکام دیوانی را بررسیده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
133 - نگاهی به کارکرد اخلاقیـ تعلیمیِ عقل در حدیقة الحقیقه و مثنوی معنوی
علی سینا رخشنده مند زهرا حسینیعقل آدمی و نیروی آن از اساسیترین مقولههایی است که در درازنای زمان، نگرش صاحبنظران و دانشمندان را به خود معطوف داشته است؛ آنگونه که در مورد مسئلۀ عقل از زوایای مختلف آن به مداقه پرداختهاند.اخلاق از منظرهای متعدد، سزاوار تعمق، تحلیل و بررسی است. در آموزشهای اخلاقی، چکیده کاملعقل آدمی و نیروی آن از اساسیترین مقولههایی است که در درازنای زمان، نگرش صاحبنظران و دانشمندان را به خود معطوف داشته است؛ آنگونه که در مورد مسئلۀ عقل از زوایای مختلف آن به مداقه پرداختهاند.اخلاق از منظرهای متعدد، سزاوار تعمق، تحلیل و بررسی است. در آموزشهای اخلاقی، چه در زمینۀ شناخت احکام و محاسن اخلاقی و چه در زمینۀ ادا کردن آنها، اموری همانند دین، عقل، وجدان اخلاقی و... ممکن است کارگر باشد؛ در این میان نقش و جایگاه عقل و توجه به کارکرد اخلاقی ـ تعلیمی آن، اهمیت و ارزش ویژهای دارد؛ چنانکه میدانیم پیوستگی عقل و اخلاق از جستارهای ویژه و مختص عقلشناسی و علم اخلاق است و اوصاف اخلاقی، بهوسیلۀ عقل محقق میشوند. ارزشهای اخلاقی در شعر سنایی و مولانا از اهمیت ویژهای برخوردارند؛ یکی از مفاهیمی که بارها در اندیشۀ سنایی و مولوی تکرار شده است و نقش و جایگاه مهمی در جهانبینی و مکتب آنان دارد، مفهوم و کارکرد عقل بهطور کلی و بهویژه کارکرد تعلیمی آن است. این پژوهش که به روش توصیفیـ تحلیلی سامان یافته، در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که کارکردهای اخلاقیـ تعلیمی عقل چه نقشی در زندگی انسان ایفا میکند. بر اساس نتایج بهدستآمده مشخص شد که این نوع کارکرد عقل دارای بُعد معرفتشناختی، انگیزشی و بازدارندگی است؛ ازاینرو عقل در این آثار متولی درک حقایق و بایدها و نبایدهاست. بنابراین راهبر انسان بهسوی اکتساب فضیلتها و سعادت و بازدارندۀ او از ورطۀ هلاکت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
134 - بررسی مضامین تعلیمی در سفرنامههای ناصرخسرو، نزاری قُهستانی، خسی در میقات جلال آلاحمد
عبدالرضا مدرس زاده معصومه پورسیددرونمایه و هدف اصلی سفرنامهها انتقال تجربیات، دیدهها و شنیدههای نویسنده است. نویسندگان کوشیدهاند تفاوتهای فرهنگی و مظاهر مختلف تمدنهای هر ملت را در آثار خود نشان دهند. هرچند هدف آنها بازتاب آموزههای اخلاقی و ایجاد اثری تعلیمی نیست، در پویش ناشناختهها، عادات و چکیده کاملدرونمایه و هدف اصلی سفرنامهها انتقال تجربیات، دیدهها و شنیدههای نویسنده است. نویسندگان کوشیدهاند تفاوتهای فرهنگی و مظاهر مختلف تمدنهای هر ملت را در آثار خود نشان دهند. هرچند هدف آنها بازتاب آموزههای اخلاقی و ایجاد اثری تعلیمی نیست، در پویش ناشناختهها، عادات و اخلاق مردم را انعکاس میدهند. هدف مقالۀ حاضر یافتن آموزههای تعلیمی در سفرنامههایی چون سفرنامۀ ناصرخسرو، اولین سفرنامۀ منثور نوشتهشده در قرن پنجم، سفرنامۀ نزاری قهستانی از اولین سفرنامههای منظوم که اواخر قرن هفتم در قالب مثنوی سروده شد و بیشتر اثری تعلیمی است تا سفرنامهای، و خسی در میقات جلال آلاحمد، بهعنوان نمونهای از سفرنامههای معاصر، انتخاب شد که مشحون از نکات اخلاقیاجتماعی است. مبانی اخلاقی و اندرزی هر سۀ آنها برجسته گردید. معیار گزینش این سه اثر آن بوده است که توجه خوانندگان به همۀ انواع سفرنامهها جلب شود؛ زیرا غالب تصور بر آن است که سفرنامهها فقط بهشکل نثر نگارش یافتهاند. نکتۀ دیگر آنکه بزرگانی که بهدلیل آثاری خاص مشهورند، اثرهایی هم دارند که میتواند در دیگر انواع ادبی بدرخشد. مهمترین هدف، یافتن و معرفی ادیبانی است که آثار سفرنامهای دارند. نتیجۀ پژوهش نشان میدهد تاکنون بخش بسیاری از سفرنامهها از منظر ادب تعلیمی نادیده گرفته شدهاند. بهطور کلی، این آثار مصادیقی از ادبیات تعلیمی به شمار میروند. دستاورد بعدی آنکه ناصرخسرو بیشتر بر نکات اخلاقی در اجتماع تأکید دارد و نزاری بر رعایت اخلاق فردی؛ اما آلاحمد اصلاح عقاید مذهبی را موجب تغییر در رفتار میداند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
135 - بررسی و تحلیل بنیانهای تعلیمی در رباعیات سعدی
حمزه اکبری زاده نعمت اصفهانی عمران حمید طبسیبسامد بسیار چند مضمون اخلاقی در متن، بیانگر بنیانهای تعلیمی در تفکّر نویسندۀ آن است. بنیانهای تعلیمی در قالبهای ادبی منسجم و کوتاه مانند رباعی نمایانتر است؛ زیرا شاعر میکوشد با مختصرترین فرم اندیشگانی، برای تأثیرگذاری بیشتر، تفکّرات پندآموز خود را به تصویر بکشد. سع چکیده کاملبسامد بسیار چند مضمون اخلاقی در متن، بیانگر بنیانهای تعلیمی در تفکّر نویسندۀ آن است. بنیانهای تعلیمی در قالبهای ادبی منسجم و کوتاه مانند رباعی نمایانتر است؛ زیرا شاعر میکوشد با مختصرترین فرم اندیشگانی، برای تأثیرگذاری بیشتر، تفکّرات پندآموز خود را به تصویر بکشد. سعدی از شاعران جامعالاطرافی است که در قالبهای متعدد شعری ازجمله رباعیات، دغدغههای تعلیمیاش را بیان کرده است. این دغدغهها و بنیانهای تعلیمی در رباعیات سعدی، بهدلیل ایجاز و اختصار فرمی و ساختاری نسبتبه دیگر آثار وی نمود بارزتری دارد. این پژوهش از این نظر اهمیت و ضرورت دارد که در پژوهشهای ادبی کمتر به تحلیل رباعیات تعلیمی سعدی پرداخته شده است؛ نیز رباعیاتْ ظرفیّت ویژهای برای دستیابی به بنیانهای تعلیمی سعدی دارد؛ بر این اساس در این مقاله تلاش شده است با روشی توصیفی و تحلیلی، بنیانهای تعلیمی رباعیات سعدی بررسی شود که البته تا بهحال واکاوی نشده است. مضامین متعددی ازجمله مرگ، بیاعتباری دنیا، عشق، جبر، اختیار، عدالت و اخلاقیات (تذکرات خاص رفتاری)، ژرفساخت تعلیمی رباعیات سعدی را تشکیل میدهد. فهم و درک این مضامین تعلیمی نیازمند طبقهبندی و نگاهی تبارشناسانه است تا بتوان به خاستگاه فکری و عقیدتی شاعر دست یافت. یافتههای پژوهش نشان میدهد که بنیانهای تعلیمی در رباعیات سعدی، متأثّر از اندیشههای فقهی و کلامی دوران خود و اندیشههای فلسفی ایران باستان بوده و شاعر بنابر اوضاع نابسامان اجتماعی عصر خود به سرودن رباعیات پندآمیز و تعلیمی پرداخته است تا بتواند مجموعهای از کنشهای نیک اخلاقی را به مخاطب تعلیم دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
136 - بررسی دگرگونی ادب تعلیمی در جریانهای شعر معاصر در ارتباط با تحولات اجتماعی
رحیم کوشش فاطمه مدرسی زهرا نوریادب تعلیمی، از آغاز شعر فارسی تاکنون به صورت نوع ادبی مجزا یا درآمیخته با انواع دیگر ادبی کاربرد داشته و در هر دورة ادبی متناسب با تغییرات سبکی آن دوره، دگرگونیهای آرامی را پذیرفته است. این گونة ادبی با انقلاب مشروطه و تغییر در مبانی نظری شعر، چندین دگرگونی اساسی یافت؛ چکیده کاملادب تعلیمی، از آغاز شعر فارسی تاکنون به صورت نوع ادبی مجزا یا درآمیخته با انواع دیگر ادبی کاربرد داشته و در هر دورة ادبی متناسب با تغییرات سبکی آن دوره، دگرگونیهای آرامی را پذیرفته است. این گونة ادبی با انقلاب مشروطه و تغییر در مبانی نظری شعر، چندین دگرگونی اساسی یافت؛ مهمترین دگرگونی آن همسوشدن با تحولات سیاسی و اجتماعی کشور بود؛ درنتیجه تعالیمی مانند سفارش مخاطب به وطندوستی و مبارزه با استبداد و استعمار افزایش یافت. در این پژوهش چهار جریان اصلی شعر معاصر (شعر مشروطه، سنتگرایان معاصر، شعر نو، شعر مقاومت) ازنظر این دگرگونی سبکی بررسی میشود. نتیجة بررسی بیانگر این نکته است که دگرگونیهای اجتماعی در همة جریانها بر ادب تعلیمی تأثیر گذاشته و آن را به سمت شعر پایداری و اعتراضی هدایت کرده است. این تأثیر در جریانهای مشروطه و شعر نو و جریان مقاومت کاملاً آشکار است؛ اما در جریان سنتگرایان نمودی ندارد؛ گفتنی است در همة جریانها نگرش شاعران در بیان آموزههای اخلاقی هماهنگ با مسائل جامعه تغییر یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
137 - جایگاه خبر و انشای طلبی در انتقال اندیشه های تعلیمی خسرو و شیرین نظامی
سیده مریم روضاتیان فرزانه امیرپور حسین آقاحسینیحکیم نظامی از بزرگترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشههای تعلیمی توجه ویژه دارد. او در غناییترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره میکند و در این راه به نحو مؤثری از ابزارهای بلاغی و بهویژه علم معانی بهره میبر چکیده کاملحکیم نظامی از بزرگترین شاعران ادب فارسی است که در آثار خود به اندیشههای تعلیمی توجه ویژه دارد. او در غناییترین اثر خود یعنی منظومه خسرو و شیرین نیز بسیار به مسائل تعلیمی و اخلاقی اشاره میکند و در این راه به نحو مؤثری از ابزارهای بلاغی و بهویژه علم معانی بهره میبرد. این شاعر بزرگ با استفاده از علم معانی و ابزارهای مناسب آن مانند جملات خبری، امری و پرسشی به شیوهای مؤثر، موفق به انتقال مفاهیم اخلاقی و تعلیم آنها به مخاطب خود شدهاست و در عین حال از این طریق حضور مخاطب در متن را نیز برجستهتر نشان دادهاست. در این پژوهش به بررسی این دسته از جملات و معانی ثانویه آنها پرداخته شده، لطایف و ظرایف سه مبحث از علم معانی یعنی جملات خبری، امری، پرسشی و نقش و تأثیر آنها در انتقال مؤثر اندیشههای تعلیمی شاعر در یک متن غنائی تبیین شدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
138 - بررسی آموزههای تعلیمی در نخستین مطبوعات تخصصی زنان
محمدرضا حاجی آقا بابایی نرگس صالحیبا پیدایی انقلاب مشروطه و طرح مفاهیم جدید در حوزۀ فرهنگی و اجتماعی، پرداختن به مسائل تعلیمی مرتبط به زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. از اواخر عصر قاجار شاهد انتشار نشریاتی هستیم که بهصورت اختصاصی به موضوعات مربوط به آنان پرداختهاند. در پژوهش حاضر با تأکید بر نخستین نشری چکیده کاملبا پیدایی انقلاب مشروطه و طرح مفاهیم جدید در حوزۀ فرهنگی و اجتماعی، پرداختن به مسائل تعلیمی مرتبط به زنان نیز مورد توجه قرار گرفت. از اواخر عصر قاجار شاهد انتشار نشریاتی هستیم که بهصورت اختصاصی به موضوعات مربوط به آنان پرداختهاند. در پژوهش حاضر با تأکید بر نخستین نشریات تخصصی زنان که در اواخر دورۀ قاجار با مدیریت بانوان ایرانی انتشار یافته، مباحث و موضوعات تعلیمی و تربیتی بررسی شده است. این نشریات با بهرهگیری از شیوههای گوناگون، بهویژه استفاده از آموزههای ادب تعلیمی و گونههای ادبی همچون شعر و داستان و نمایشنامه، در پی تربیت نسل جدید دختران ایرانی بودند که همسو با تحولات پدیدآمده در جامعۀ آن روز ایران است. آنچه در وهلۀ اول برای نویسندگان این نشریات اهمیت داشته، تشویق بانوان به علمآموزی و کسب دانش است. در این دسته از نشریات به هیچ روی دیدگاههای برتریجویانۀ زنانه دیده نمیشود و شاید بتوان گفت همچنان نوعی نگاه مردسالار در این مطالب دیده میشود. مضامین تعلیمی بهکاررفته در این نشریات با توجه به مسائل موجود در جامعۀ آن روزگار، بهعنوان گامهایی ارزشمند در راستای احیای حقوق زنان در جامعۀ ایران به شمار میآید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
139 - تحلیل کهن الگوهای «سایه» و «پیرخردمند» در طوطینامة ضیاء الدین نخشبی
سیده زکیه دستمرد محمود حیدری علیرضا شانظریطوطینامه اثر ضیاءالدین نخشبی، عارف قرن هشتم هجری، داستانی تعلیمی، پندآموز و با موضوع محوری فریبکاری زنان، با ساختار داستان در داستان بهشیوة هزار و یک شب است. موضوع اصلی بسیاری از این داستانها، جدال بین خیر و شر و سعادت و شقاوت است و نویسنده در این داستانها درپی رسی چکیده کاملطوطینامه اثر ضیاءالدین نخشبی، عارف قرن هشتم هجری، داستانی تعلیمی، پندآموز و با موضوع محوری فریبکاری زنان، با ساختار داستان در داستان بهشیوة هزار و یک شب است. موضوع اصلی بسیاری از این داستانها، جدال بین خیر و شر و سعادت و شقاوت است و نویسنده در این داستانها درپی رسیدن به نتیجة اخلاقی برای مخاطب است؛ به همین سبب، فرض بر این است که این ویژگیها از یکسو با آموزههای عارفان مسلمان و ریاضتها و مجاهدتهایی که آنها در سیروسلوک عارفانة خویش بر نفس سرکش تحمیل میکنند و ازسوی دیگر با کهنالگوهای سایه و پیرِخردمند در نزد یونگ، منطبق هستند. این پژوهش بهشیوة تحلیل محتوای کیفی و با رهیافت نقد روانکاوانه درپی اثبات این فرضیه و پاسخ به این پرسشهاست که چگونه داستانهای عامیانة طوطینامه قابلیت تطبیق با دو کهنالگوی مذکور را دارند و این کهنالگوها چگونه در تکمیل فرایند ناخودآگاه جمعی و رسیدن به کمال و تعلیم مسائل اخلاقی مؤثر واقع شدهاند؟. فرجام سخن حکایت از آن دارد که این کهنالگوها در مشاجرات طوطی و خجسته کاملاً مشهود است. اصرار خجسته در دنیاطلبی و کامگرفتن از معشوق و بیم و هشدار ازسوی طوطی به خجسته، جلوهای از رابطة نفس اماره و نفس مطمئنه است که با کهنالگوهای سایه و پیرخردمند تحلیلپذیر و درخور واکاوی است. کهنالگوی سایه در این داستانها بهصورت حماقت و نادانی، حیله و نیرنگ، خباثت، خیانت، حرص و طمع، شهوترانی و... و کهنالگوی پیر فرزانه در هیأت پادشاه، طوطی سخنگو، حکیم، وزیر، دایه، پیرزن معمّر و عناصر طبیعی همچون باد و دریا نمایان میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
140 - بررسی و مقایسه جنبه های تعلیمی دو مفهوم انصاف و عشق در تذکره الاولیا و منطق الطیر عطار
سیده مریم روضاتیان فاطمه السادات مدنیتردید نیست که بخش قابل توجهی از آثار عرفانی با اهداف تعلیمی شکل گرفته اند و پدیدآورندگان این آثار، هریک از منظری خاص به عرفان و مباحث پیرامون آن نگریسته اند. بعضی با به کاربستن زبانی دشوار تنها خواص را مخاطب خویش قرار داده اند و برخی دیگر با به کارگیری زبانی ساده و روشن چکیده کاملتردید نیست که بخش قابل توجهی از آثار عرفانی با اهداف تعلیمی شکل گرفته اند و پدیدآورندگان این آثار، هریک از منظری خاص به عرفان و مباحث پیرامون آن نگریسته اند. بعضی با به کاربستن زبانی دشوار تنها خواص را مخاطب خویش قرار داده اند و برخی دیگر با به کارگیری زبانی ساده و روشن، گسترۀ مخاطبان خویش را وسعت داده اند. عطار نیشابوری در زمرۀ شاعران و نویسندگانی قرار دارد که روش دوم را برای انتقال اندیشه های خویش برگزیدند. اگرچه آثار بسیاری را به وی نسبت داده اند اما مجموع آثار قطعی او از هفت اثر فراتر نمی رود. به کارگیری تمثیل و حکایات متعدد، شیوۀ مورد علاقۀ عطار است؛ از این رو بدون شک می توان در میان مثنوی های وی و تذکره الاولیا که مبتنی بر حکایات است، مفاهیم و حکایات مشترکی را مشاهده نمود. از میان آثار عطار، دو اثر تذکره الاولیا و منطق الطیر را مبنای پژوهش کنونی خویش قرار دادیم تا به بررسی حکایات مشترک این دو اثر با محوریت دو مفهوم تعلیم انصاف و تفاوت عشق ظاهری و حقیقی بپردازیم. هدف آن است که شیوۀ عطار در بیان مفاهیم ذکر شده، در دو اثر متفاوت مورد مقایسه قرار گیرد و دامنۀ تغییرات اعمال شده از سوی وی مشخص گردد تا دریابیم کدام یک از شیوه های به کارگرفته شده در بیان حکایات، از قدرت تأثیرگذاری بیشتری برخوردار است. عطار در گزینش شیوۀ بیان خود، اقتضای ساختار اثر و اهدافی که به دنبال تحقق آن است را در نظر داشته و برای تعلیم یک مفهوم، آگاهانه شیوۀ بیان خود را دگرگون ساخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
141 - «رویکرد نصرالله منشی به ادب تعلیمی در دوره سلجوقی»
عبدالرضا مدرس زاده محبوبه خراسانی فاطمه نعنافروشکتاب ارجمند کلیله و دمنه یکی از تأثیرگذارترین متون ادب فارسی است که کوشش کرده است به زبان حیوانات حرفهای جدی و اساسی مورد نیاز انسان را بیان کند. در کنار همه آنچه به عنوان زیرساختهای شکلگیری ترجمه نصرالله منشی در این کتاب مطرح است، به نظر میرسد تغییر اوضاع سیاسی و ن چکیده کاملکتاب ارجمند کلیله و دمنه یکی از تأثیرگذارترین متون ادب فارسی است که کوشش کرده است به زبان حیوانات حرفهای جدی و اساسی مورد نیاز انسان را بیان کند. در کنار همه آنچه به عنوان زیرساختهای شکلگیری ترجمه نصرالله منشی در این کتاب مطرح است، به نظر میرسد تغییر اوضاع سیاسی و نهایتاً آشفتگیهای دوران، مترجم فرزانه را متقاعد کرده است که بسیاری از دردها و دشواریها و گرفتاریها را به زبان حیوانات بیان کند و این را میتوان از بابهای اضافه شده به متن اصلی کتاب هم دریافت.راست این است که سلجوقیان بیکمترین استحقاق و شایستگی اداره ایران، بر مسند قدرت قرارگرفتند و این پریشان احوالی پیش آمده بر چنین استیلایی کار را بر اهل فرهنگ و اندیشه سخت کرد. نصرالله منشی موفق شده است در سایه تحولات سیاسی سلجوقی سبک و سیاق کتاب خویش را دست کم در بخش بازتاب اندیشه به سوی نقد رفتارها پیش ببرد و حتی به آموزش شیوه های کشورداری به پادشاهان کم مایه سلجوقی دست بزند؛ حتی اگر این آموزش به زبان حیوانات باشد. هنر مترجم کلیله و دمنه استفاده از نقاب تمثیلهای جانوری (fable) در به تصویر کشیدن اوضاع جامعهای است که چندان خوشایند او نیست و کافی است گوش به فریادهای مترجم در مقدمه و متن کتاب بسپاریم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
142 - بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران
احمدرضا یلمه هاادبیات شاخصههای محتوایی و صوری خاصی دارد. ادبیات تعلیمی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از شاخصههای برجسته آن آموزش نکات اخلاقی و تربیتی به شیوه پند و اندرز است که در دایره اهداف رشد و تعالی انسان، خود یکی از حوزههای اخلاقی و تربیتی مهم و وسیع به شمار میآید. از سوی د چکیده کاملادبیات شاخصههای محتوایی و صوری خاصی دارد. ادبیات تعلیمی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از شاخصههای برجسته آن آموزش نکات اخلاقی و تربیتی به شیوه پند و اندرز است که در دایره اهداف رشد و تعالی انسان، خود یکی از حوزههای اخلاقی و تربیتی مهم و وسیع به شمار میآید. از سوی دیگر درونمایههای تعلیمی و اخلاقی چنان با انواع شعر و ادب فارسی درآمیخته است که هیچ یک از انواع ادبی را نمیتوان یافت که از این درونمایهها جدا باشد؛ آنچه ادبیات تعلیمی را شکل میدهد، قصد و نیت صاحب اثر از تعلیم و آموزش است بنابراین قلمرو پژوهش حاضر برخی از برجستهترین آثار ادبیات تعلیمی منظوم و خاستگاه تعلیمی آنهاست. بر این اساس مطالعه تاریخ ادبیات دوره شاعر، نوشتهها و سرودههای او ثابت کرد ادب تعلیمی خاستگاهی دوگانه دارد: مهمتر از همه من فردی شاعر است که اگر رشد یافته باشد و به من اجتماعی و گاه متعالیتر ارتقا یافته باشد، در رد گفتمانهای منفی یا اثبات گفتمان مثبت جامعه به پند و اندرز میپردازد. دوم گفتمانهای غالب جامعه است که بر شاعر و شعر او تأثیر مستقیم دارد بنابراین ادب تعلیمی پیش از اسلام بازتاب حکومت استبدادی و نظام سلسلهمراتبی حاکم بر جامعه ایرانی است که روحیاتی چون ترس و ارتباط یکطرفه و تکگویانه را ترتیب داده است و چون هنرمند در تعالی منِ فردی خود تلاش نکرده، همسو با گفتمان غالب جامعه آن روزگار که استیلای نظام طبقاتی است، حرکت کرده است. بعد از اسلام به ویژه در سنایی و شاعران بعد از او شاعر در رد گفتمان غالب جامعه در گونه ادب تعلیمی سخن گفته است که نشانه رشد یافتن منِ شاعر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
143 - لزوم نقش کهن الگوی پیرخردمند در تعلیم بشر
محمد بارانی فاطمه تیموری فتحیآثار نظامی به دلیل پیچیدگیهای معنایی و زبانی، همواره از متـون باز و تاویلپذیر به شمار آمده و دربارهی آن از منظرهای گوناگون سخنرفته است. نقد کهنالگویی آثار ادبی از فروع نقدهای روانشناختی است که در دهههای اخیر همچون مطالعات میانرشتهای دیگر رونق و روایی یافتهاست چکیده کاملآثار نظامی به دلیل پیچیدگیهای معنایی و زبانی، همواره از متـون باز و تاویلپذیر به شمار آمده و دربارهی آن از منظرهای گوناگون سخنرفته است. نقد کهنالگویی آثار ادبی از فروع نقدهای روانشناختی است که در دهههای اخیر همچون مطالعات میانرشتهای دیگر رونق و روایی یافتهاست. این نقد که به بررسی مضامین و تصاویر کهنالگویی در نهاد انسانها میپردازد، از جهتی نشاندهندهی جهانیبودن پیام انسانی و احساسات شاعر است؛ از طرفی هم یکی از ارکان استوار ماندگاری و جاودانگی یک اثر در مشرق زمین، تاکید بر اصول و آموزههای پندگونه و اخلاقی است که هدف اصلی سراینده در شعرهای تعلیمی، آموزش حکمت و اخلاق، هم چنین تشریح و تبیین مسایل و اندیشههای تربیتی، فلسفی و مضامین عبرتآموزاست، میباشد. حکیم نظامیگنجوی نیز منظومهی اسکندرنامه را جلوهگاه اندیشهها، اصولاعتقادی، اخلاقی و فلسفی خویش قرارمیدهد و ارزندهترین مفاهیم بشردوستانه را در اشعار خود از زبان قهرمان و پیرخردمند به تصویرمیکشد. او که متفکّری آرمانگراست، شخصیت اسطورهای قهرمان داستانش یعنی اسکندر را به کمک راهنماییهای پیردانا تا حد یک انسان آرمانی بالا میبرد؛ انسانیکه با ویژگیهای رفتاریاش هر لحظه در فرآیندفردیت کمالی به کمالات قبلی او افزوده میگردد. در این پژوهش با دید مکتب روانکاوییونگ وازمنظرکهنالگویی به اسکندرنامهی نظامی نگریستهشده و به شخصیت پررنگ و تکرارشوندهی پیرخردمند و نقش او در نکات تعلیمی پرداخته شدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
144 - روشهای تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی
محمدصادق بصیری گلناز امجدیفلسفة تعلیم و تربیت را می توان رشته ای مستقل فرض نمود که در آن اساس تعلیم و تربیت،رابطة تعلیم و تربیت با دیگر رشتههای معرفت انسانی،روش های تربیتی و نحوة برخورد با مسائل و مشکلات تربیتی است. در باب تعلیم و تربیت نمی توان از مبنایی واحد سخن گفت، بلکه تعلیم و تربیت را چکیده کاملفلسفة تعلیم و تربیت را می توان رشته ای مستقل فرض نمود که در آن اساس تعلیم و تربیت،رابطة تعلیم و تربیت با دیگر رشتههای معرفت انسانی،روش های تربیتی و نحوة برخورد با مسائل و مشکلات تربیتی است. در باب تعلیم و تربیت نمی توان از مبنایی واحد سخن گفت، بلکه تعلیم و تربیت را میتوان به مبانی متعددی چون روان شناسی، جامعهشناسی، دینشناسی،انسان شناسی و امثال آن تقسیم کرد.بررسی انواع روشهای تربیتی و تطبیق آنها با متون ادب فارسی در این پژوهش جای میگیرد. تمام متون ادبی قابلیت تطبیق با روشهای تعلیم و تربیت را دارند.این مقاله بر آن است که به تعریف تعلیم و تربیت،تربیت از دیدگاه قرآن،گونههای زبان تربیتی قرآن و همچنین چگونگی ارتباط زبان قرآن با تعلیم و تربیت بپردازد.در این مقاله به روشهای تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی خواهیم پرداخت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
145 - حکمتهای تعلیمی مشترک در شاهنامة فردوسی و نهجالبلاغه
عبدالعلی اویسی کهخاشاهنامة فردوسی مجموعهای دلپذیر از معارف ارزندة بشری است. دامنة این معارف آنچنان گسترده است که این اثر بزرگ را از زمرة آثار حماسی محض فراتر برده و آن را به دایرةالمعارفی از اخلاق، علم و دانش، تعلیم و تربیت، عدل و داد تبدیل کرده است. با اندک تأملی در شاهنامه، تأثیر تعلیم چکیده کاملشاهنامة فردوسی مجموعهای دلپذیر از معارف ارزندة بشری است. دامنة این معارف آنچنان گسترده است که این اثر بزرگ را از زمرة آثار حماسی محض فراتر برده و آن را به دایرةالمعارفی از اخلاق، علم و دانش، تعلیم و تربیت، عدل و داد تبدیل کرده است. با اندک تأملی در شاهنامه، تأثیر تعلیمات ادیان الهی را در آن در مییابیم اما آنچه در این زمینه بیشتر جلوهگری میکند، پیوند بسیار عمیق شاهنامه با مبانی اسلام و بهرهمندی از قرآن و کلام امامان معصوم است. خطبهها، نامهها و کلمات قصار نهجالبلاغه نیز دریای جوشانی از علم، فضل، تعلیم و تربیت و معارف ارزندة بشری است. در این مقاله سعی برآن است تا نکات تعلیمی مشترک در شاهنامة فردوسی و نهجالبلاغة امام علی(ع)مورد بررسی قرار گیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
146 - پند منظوم در ادب عالمانه
اکرم رحمانیشناخت افکار و اندیشۀ شاعران، مهمترین ابزار رسیدن بهاندیشه و تفحص در اوضاع تاریخی و اجتماعی آنان است. آثار ادبی هر ملتی همچون گنجینهای پربها در تحرک اندیشه و احساس مخاطب خود، نقش بسزایی دارد. شاعران هر عصر در شکوفایی اذهان عمومی نقش مؤثری داشته و تلاش نمودهاند تا در چکیده کاملشناخت افکار و اندیشۀ شاعران، مهمترین ابزار رسیدن بهاندیشه و تفحص در اوضاع تاریخی و اجتماعی آنان است. آثار ادبی هر ملتی همچون گنجینهای پربها در تحرک اندیشه و احساس مخاطب خود، نقش بسزایی دارد. شاعران هر عصر در شکوفایی اذهان عمومی نقش مؤثری داشته و تلاش نمودهاند تا در آموزش و تعلیم انسان برای داشتن زندگی بهتر و بهرهوری از عرض زندگی مفید، او را یاری نمایند. عینیتبخشی به معارف ذهنی از رسالتهای مهم ادبیات تعلیمی است. اشعار پندآموز که سراسر حکمت و اندرز است، موجب عبرت مخاطب میگردد. گاه کلام شاعر با تشویق و ترغیب همراه است و گاه با تحذیر. دیوان شاعران سرزمین ما گنجینهای از گوهرهای پندآموز و مشحون از رموز زندگی اجتماعی و طرق مختلف کسب معرفت و معاشرت است. در این مقاله تلاش شده است تا نیمنگاهی به روند و اوج و افول ابیات تعلیمی در آثار شاعران، از آغاز تا قرن هشتم انداخته شود و علل بروز و ظهور این نوع ادبی در ادبیات ایران مورد واکاوی قرار گیرد. هدف از این پژوهش تأثیر بسزای تعلیم و تربیت بزرگان ادب، بر رشد و بالندگی مردم است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که سیر تحول ادبیات تعلیمی از آغاز تا قرن هشتم روندی رو به رشد داشته است و شاعران از روشهای ارشاد و راهنمایی، استدلال و پند و اندرز، تذکر، ترغیب، تکریم، تنبیه، تنذیر، گفتگو و موعظه برای تعلیم و تربیت بهره بردهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
147 - بررسی و تحلیل شاخصههای تعلیمی قابوسنامه در ارتباط با روابط والدین ـ فرزند براساس نظریۀ رمزگانهای پنجگانۀ رولان بارت
رحمت الله حق طلب مهدی نوروز محبوبه ضیاءخدادادیانقابوسنامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنتشکنیهای آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب میکند و رمزهایی را در لایههای زیرین متن میگنجاند که مخاطب جزئینگر را بهسوی معنا راهنمایی میکند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانه چکیده کاملقابوسنامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنتشکنیهای آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب میکند و رمزهایی را در لایههای زیرین متن میگنجاند که مخاطب جزئینگر را بهسوی معنا راهنمایی میکند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانهشناسی ـ روشی برای تحلیل ابعاد جدیدی از یک اثر ـ رمزگان نام دارد. رولان بارت پژوهشهایی را در این باره انجام داده و رمزگان را به پنج نوع کنشی، هرمنوتیکی، نمادین، معنابُنی و فرهنگی تقسیم کرده و برای هرکدام کارکردی را شرح داده است. در مقالۀ حاضر، با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی اخلاقی روابط والدین ـ فرزند در دو باب از قابوسنامه (نهم و بیستوهفتم) براساس مبانی نظریۀ رمزگان بارت کاویده شده است تا اغراض ثانویۀ عنصرالمعالی از بازگویی حکایتهای تعلیمی بررسی شود. نتایج کلی پژوهش نشان میدهد که در سطح رمزگان فرهنگی، ایدئولوژی و بینامتنیت دینی برای تبیین آموزهها نمودی فراگیر داشته است. رمزگان هرمنوتیکی در بازنمایی زوایای مبهم روایت تعلیمی مؤثر بوده است. تقابلهای دوگانی در رمزگان نمادین، بر تقابل پیوسته میان خیر و شر تأکید دارد. با بررسی رمزگان معنابنی مشخص شد که عنصرالمعالی با بهرهگیری از کلمات و عبارتهای دینی، نظام دلالتی اخلاقبنیاد خود را تبیین کرده و با هدف تقویت آگاهی مخاطب، به تشریح نکات تعلیمی مدّنظر خود پرداخته است. همچنین، استفاده از رمزگان کنشی در عینیّتنمایی روابط اخلاقی میان فرزندان و والدین تأثیری بسزا داشته است.عنصرالمعالی، قابوسنامه، آموزههای تعلیمی، رولان بارت، رمزگانهای پنجگانه پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
148 - اندرزنامه، رسالة تعلیمی تازه یافته از بسمل شیرازی
احمدرضا یلمه هااندرزنامه عنوان عمومی کتابها و رسالههایی است که به حکمتها، دستورهای اخلاقی، پند و اندرزهای تربیتی و دینی پرداخته و بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را تشکیل میدهند. بنیاد این قبیل آثار بر اخلاق نهاده شده و موضوع عمدة آنها اخلاقیات، شیوة زندگی و راه و رسم آمیزش با مردم است. چکیده کاملاندرزنامه عنوان عمومی کتابها و رسالههایی است که به حکمتها، دستورهای اخلاقی، پند و اندرزهای تربیتی و دینی پرداخته و بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را تشکیل میدهند. بنیاد این قبیل آثار بر اخلاق نهاده شده و موضوع عمدة آنها اخلاقیات، شیوة زندگی و راه و رسم آمیزش با مردم است. ساختار اندرزنامهها نیز متنوع و بیشتر در سه قالب منثور، منظوم و پندهای منثور آمیخته به نظم است. با وجود شناسایی بسیاری از پندنامههای دوران پیش از اسلام و نیز دوران اسلامی، هنوز فهرست کاملی از اینگونه آثار تدوین نشده و اندرزنامههای ناشناخته و مجهولالقدر بسیاری وجود دارد. یکی از این اندرزنامههای ارزنده، اندرزنامة علی اکبر نواب شیرازی، ادیب و شاعر ایرانی سدة سیزدهم قمری، معروف به بسمل است. از این اثر، سه دست نوشته (و عکس) در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران باقی مانده است که تاکنون تصحیح و چاپ نگردیده است. این پژوهش با نگاهی کوتاه به اندرزنامهنویسی در ادب فارسی، به معرفی نسخههای خطی باقی مانده از این اثر، به همراه تحلیلی کوتاه از آن پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
149 - پند داستانهای مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی
تیمور مالمیرمطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیبگویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگوییها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالعبینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگوییها آن است که ه چکیده کاملمطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیبگویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگوییها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالعبینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگوییها آن است که هرچه انسان انجام میدهد نتیجة تدبیر و عملکرد خود اوست. نقل روایتهایی که بیانگر موافق آمدن تدبیر شخص با آگاهی از عاقبت کار است، پندی است برای انسان که حدّ انسانی خود را نگه دارد؛ چون دانایی او نسبت به مسائلی که به وی مربوط نیست برای او توانایی ایجاد نمیکند. در برخی موارد نیز پیشگویی، شیوهای است که خردمندان برای پند دادن به حاکمان ستمگر در پیش گرفتهاند. گاهی نیز ادعای پیشگویی، شیوهای برای عملی کردن تدبیرهای پنهان است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
150 - بررسی انگارههای تعلیمی در کتاب «مُلستان» اثر میرزا ابراهیم تفرشی (مدایحنگار) (تقلیدی از گلستان سعدی)
هادی اکبرزادهمیرزا ابراهیمخانِ تفرشی، معروف به مدایحنگار که گاهی از او با نام محمّدابراهیم یاد کردهاند، از منشیان معروف دورۀ ناصری است. از او، سه تذکرۀ مجدیّه، تذکرۀ انجمن ناصری، تذکرۀ قدسیّه و نیز کتابی به نام مُلستان بر جای مانده است. مدایحنگار، مُلستان را که اثری تعلیمی ـ اخل چکیده کاملمیرزا ابراهیمخانِ تفرشی، معروف به مدایحنگار که گاهی از او با نام محمّدابراهیم یاد کردهاند، از منشیان معروف دورۀ ناصری است. از او، سه تذکرۀ مجدیّه، تذکرۀ انجمن ناصری، تذکرۀ قدسیّه و نیز کتابی به نام مُلستان بر جای مانده است. مدایحنگار، مُلستان را که اثری تعلیمی ـ اخلاقی به شمار میآید، به تقلید از گلستان سعدی در سال 1310 در پنج ساغر و یک جرعه به زبان فارسی به رشتۀ تحریر درآورد. در مُلستان بارزترین مقولههای تعلیمی بهصورت نظم و نثر آمده است. این جستار به روش تحلیلی ـ توصیفی میکوشد با بررسی کتاب مُلستان ازنظر تعلیمی مهمترین درونمایههای ادبیات اندرزی را در این اثر یافته است و به تحلیل افکار و اندیشههای اخلاقی مؤلّف بپردازد و به این سؤالات پاسخ دهد: شاخصههایِ اخلاقی کتاب مُلستان ـ که براساسِ آن، اندرزهای حکمی و تربیتی به نگارش درآمده است ـ چیست؟ نویسنده از چه روشهایی برای بیان مفاهیم اخلاقی خود استفاده کرده است؟ آبشخور آموزههای تعلیمی این اثر چیست؟ میزان تقلید یا نوآوری مصنّف در ارائۀ آموزههای تعلیمی چگونه است؟ یافتههای پژوهش گویای آن است که مدایحنگار با آوردن پنج ساغر (در حسن سلوک و عادات ملوک؛ اخلاق درویشان؛ در تفویض امور به ذات باری؛ در حمق و دانایی؛ در حکم و آداب) و یک جرعه که مختصری از احوال مصنّف است با پیروی از گلستان سعدی با آوردن انگارهها و مفاهیم بلند اخلاقی توانسته است قابلیّت و صلاحیّت خود را در نگارشِ اثری بدیع با نثری مسجّع و سرشار از صنایع ادبی و ممزوج از عبارات و اشعار عربی نشان دهد و لقبِ مدایحنگار را برای خود بامسما کند. استفاده از آیات و روایات، آوردن سخنان حکما و پادشاهان (بهشکلی تلفیقی از چهرههای متعلّق به سه تمدّن بزرگ دنیای کلاسیک ایران، یونان و اسلام)، بهکارگیری ضربالمثلها، استفاده از اشعار فارسی و عربی، بازنویسی برخی از حکایات گلستان سعدی از مهمترین روشهای مؤلّف در خلق این اثر تعلیمی است. مدایحنگار تقریباً نود و هشت آموزۀ تعلیمی را بهصورتهای مختلف در کتاب خود آورده که در آن میان، ستایش خرد و دانایی و نکوهش حُمق و نادانی بیش از دیگر تعالیم گوشزد شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
151 - بررسی و تحلیل سبکشناختی فعل در غزلهای تعلیمی سعدی با رویکرد زبانشناسی نقشگرا
طاهره ایشانی نرگس نظیفیکی از مباحث پرکاربرد در زبانشناسی نقشگرا این است که زبان، نظامی اختیاری و قراردادی نیست بلکه طبیعی و پرورده جامعه و انسان است.بر همین اساس در دستور زبان نظام مند نقش گرابرای تحلیل گفتمان،سه فرانقش متنی،بینافردی،واندیشگانی در نظرگرفته میشود. در کارکرد تجربی که زیرمجم چکیده کاملیکی از مباحث پرکاربرد در زبانشناسی نقشگرا این است که زبان، نظامی اختیاری و قراردادی نیست بلکه طبیعی و پرورده جامعه و انسان است.بر همین اساس در دستور زبان نظام مند نقش گرابرای تحلیل گفتمان،سه فرانقش متنی،بینافردی،واندیشگانی در نظرگرفته میشود. در کارکرد تجربی که زیرمجموعه فرانقش اندیشگانی است، این موضوع مطرح است که تجربیات دنیای درون و بیرونِ کاربرِ زبان از طریق زبان او بیان میگردد.محصول این کارکرد در جمله، گذراییاست که برای مشخص نمودن انواع متفاوت فرایندهادر جمله-که در فعل نمود مییابد-به کار میرود و از این طریق یک فرستنده،تجارب،اندیشهها و برداشتهای خویش را از حوادث، وقایع و پدیدههای جهان بیرون و درونش به مخاطب عرضه میکند. لذا با توجه به این مسأله و ارتباط تنگاتنگ ذهن و زبان؛ این مقاله با روش تحلیلی- آماری و استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی سبکی افعال به کار رفته در غزلهای تعلیمیِ سعدی با این رویکرد پرداخته است و از رهگذر این بررسی سبکی و ارتباط ذهن و زبان، ضمن ارائه شاخص یا شاخصهای سبکی در اینگونه غزلهای تعلیمی سعدی، اشارهای نیز به مهمترین و برجستهترین اندیشههای تعلیمی و برخی ابعاد شخصیتی وی داشته است. نتایج این پژوهش حاکی از این است که یکی از شاخصهای سبکی سعدی با این رویکرد،کاربرد فراوان فرایند رابطهای است که نقش آن توصیف ویژگیها و صفات یک موجود یا شناسایی و تعریف هویت آن است. همچنین سعدی در غزلهای تعلیمی خود از طریق فرایند رابطهایِ وصفی یا هویتی دو اندیشه تعلیمی را برجسته و مطرح می سازدکه یکی در راستای اندیشه غنایی غزل یعنی عشق است که مبیّن شخصیت عاطفی- عاشقانه و اخلاقگرای وی استو دیگری اندیشه فلسفی خیام است که حاکی از بشر دوستی و خیام گرایی سعدی است و نشان می دهد که وی شاعر عشق و زندگی است .لذا میتوان گفت سعدی سعی دارد انسانها را به سوی فلسفه زندگی یعنی تعلیم چگونه زندگی کردن و لذت بردن از آن سوق دهد و به آن دعوت کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
152 - مراتب کمال گرایی در بلوهر و بوذاسف بر اساس نظریه یونگ
رسول کاظم زاده محمد پاشایی ملیحه حدیدیداستان بلوهر و بوذاسف حاوی سرگذشت بوداست و پس از قرنها با حکایات و سخنان حکمتآمیز درآمیخته و در قالب تمثیلها و داستانهای عبرتانگیز بیان شده است. این تمثیلها از زبان فرزانهای وارسته به نام بلوهر برای ارشاد بوذاسف و ترغیب وی برای رهاکردن جاه دنیا و تشویق برای یافتن چکیده کاملداستان بلوهر و بوذاسف حاوی سرگذشت بوداست و پس از قرنها با حکایات و سخنان حکمتآمیز درآمیخته و در قالب تمثیلها و داستانهای عبرتانگیز بیان شده است. این تمثیلها از زبان فرزانهای وارسته به نام بلوهر برای ارشاد بوذاسف و ترغیب وی برای رهاکردن جاه دنیا و تشویق برای یافتن حقیقت نقل میشود. در این داستان بیشتر بر مفهوم کمال گرایی تاکید شده است. کمال گرایی به معنای بالاتر رفتن، بلند شدن، رسیدن به اوج، گرایش به رشد و پیشرفت و تعالی و کامل تر شدن، مهم ترین ویژگی انسان است و خود شناسی تنها نشانِ انسانِ پخته و فرهیخته است که در ادب تعلیمی بر آن تاکید می شود. این الگو در میان تمام ملت ها، ادیان و مکاتب با عناوین متفاوت مطرح شده است. در اسلام با هدایت تکوینی، در عرفان با سیر و سلوک به سوی حضرت حق و در تعالیم بودا با تمرکز روانی یا مراقبه میتوان به نیروانا یا آزادی از اوهام و رهایی از رنج و تعلقاتِ دنیای فانی رسید. بدین ترتیب انسان همواره در اقیانوس زایش های دوباره، گذرگاهی یافته و به کمال می رسد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر روش کتابخانه ای مراحل نمادین فرازپویی در داستان تعلیمی بلوهر و بوذاسف را مورد بررسی قرار می دهد و بن مایه های اصلی و شاکله مفهومی این کتاب تعلیمی را نشان می دهد. با ارزش تعلیمی این اثر آشنا می کند بن مایه ها و شاکلۀ مفهومی آموزش آن را بیشتر آشکار می کند. این داستان در پیرنگ پاگشایی، دارای کهن الگوهای تولد قهرمان، پیر فرزانه، آنیما، سایه است. در پیرنگ سیر و سلوک و نیمه دوم زندگی، وحی و الهام، فراخوان و دعوت به سفر، قبول دعوت، جدایی و عبور از آستانه، تشرف به سرزمین خاص دیده می شود. در مرحلۀ سوم کهن الگوها و در بازگشت به خویشتن، کهن الگوی خویشتن با تجلی حق تعالی، بازگشت و فرازپویی مشاهده می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
153 - یکسونگری در ادبیات تعلیمی و پندنامههای فارسی
منیژه عبداللهیحوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع مینماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده که از فردیترین عرصة خودسازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر میگیرد. در نوشتار چکیده کاملحوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع مینماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده که از فردیترین عرصة خودسازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر میگیرد. در نوشتار حاضر شاخصههای ادبیات تعلیمی فارسی از منظر نگرش جنسیتی مخاطبِ این آثار، بررسی شد و نشان داده شد رویکرد اساسی پندنامههای فارسی در جهت تعلیم و تربیت پسران طرحریزی شده و زنان که در این نظام تربیتی به طور کامل نادیده انگاشته شده و مغفول ماندهاند، ناگزیر بودهاند همان نقشها را بپذیرند و ارزشها و منطق خود را بر اساس همان گفتمان غالب پیریزی کنند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
154 - بررسی شگردها و تحلیل آموزه های تعلیمی در هدایت نامة عبدالرحیم شیروانی
صدیقه درستی مجتبی صفرعلیزاده شهریار حسن زادهاشعار تعلیمی بخش رایج و گستردة ادب فارسی است که به شأن اثر و اندیشة دارندة آن در جنبه های تعلیمی به صورت نظری و عملی، از دیدگاه ادبی، اهمیت داده است. هدایت نامة میرزا عبدالرحیم شیروانی متخلّص به حزین، از سخن سرایان قرن دوازدهم هجری قمری سرشار از آموزه های تعلیمی دورة قا چکیده کاملاشعار تعلیمی بخش رایج و گستردة ادب فارسی است که به شأن اثر و اندیشة دارندة آن در جنبه های تعلیمی به صورت نظری و عملی، از دیدگاه ادبی، اهمیت داده است. هدایت نامة میرزا عبدالرحیم شیروانی متخلّص به حزین، از سخن سرایان قرن دوازدهم هجری قمری سرشار از آموزه های تعلیمی دورة قاجار است. این منظومة خطّی که در شمار آثار ارزشمند اخلاقی ـ حکمی است، تاکنون شناخته نشده است. هدایت نامه برای هدایت طالبان معرفت، اثری تعلیمی است که مضامین و معانی تعلیمی آن برپایة معارف دینی و فرهنگ اجتماعی و آموزه های اخلاقی قرار گرفته است و شاعر به اقتضای گفتمان رایج آموزشی به ایفای مسئولیت فکری و هنری پرداخته است. نگارندگان در این پژوهش بر آن اند تا ضمن معرفی اجمالی منظومة هدایت نامه، جایگاه و تأثیر آموزه های دینی و اخلاقیِ به کاررفته در این اثر را بررسی کنند. نتایج به دست آمده در این پژوهش بیانگر این است که شاعر فردی پرمایه بوده و به اقتضای موقعیّت، در حکایات خود معیارهای تعلیمی را بیان کرده است. در این اثر آموزه های اخلاقیِ مثبتِ نیکی به والدین، دعا، شکرگزاری، تقوا، امید، وفای به عهد و... فراوانی بسیاری دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
155 - نگاهی به برخی آموزههای اخلاقی- تعلیمی شهریار
تورج عقدایی حسین آریانشهریار، شاعری اخلاق گراست که در تبیین مضامین اخلاقی و تعلیمی در اشعار خود با مهارت و ملاحت تمام عمل کرده است. اگر چه در این مقال، مجال نشان دادن ادبیت کار شهریار نیست اما خواننده با ذوق درخواهد یافت که این شاعر زبردست، آموختن و لذت بخشیدن را دو عنصر متقابل و متعامل ادب چکیده کاملشهریار، شاعری اخلاق گراست که در تبیین مضامین اخلاقی و تعلیمی در اشعار خود با مهارت و ملاحت تمام عمل کرده است. اگر چه در این مقال، مجال نشان دادن ادبیت کار شهریار نیست اما خواننده با ذوق درخواهد یافت که این شاعر زبردست، آموختن و لذت بخشیدن را دو عنصر متقابل و متعامل ادبیات میداند و خود نیز ادبیات را در خدمت اندیشههایش قرار میدهد. بررسی اشعار شهریار نشان میدهد که وی به تعلیم مخاطب خود بسیار اهتمام ورزیده است. مهمترین مضامین تربیتی مورد توجه وی عبارتند از: مبارزه با هوای نفس، پرهیز از دنیاپرستی، مهرورزی و ترک خصومت، شرم، شکیبایی، ادب، سخاوت، قناعت، ترک آزمندی، فروتنی و نوعدوستی. در این پژوهش نگارندگان میکوشند به بررسی و تحلیل مضامین تربیتی به کار رفته در آثار شهریار بپردازند و ویژگیهای بارز آن ها را تبیین نمایند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
156 - زنانگی ادب تعلیمی، رهاننده پروین از اضطراب تأثیر
عبدالرضا مدرس زاده صدیقه ارباب سلیمانیپروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر، بیشتر به سبب گرایشهای تعلیمی و اخلاقیاش شناخته میشود. وی کوشش داشته است از شعر برای دانشافزایی و حکمت سرایی یاری بگیرد. بیتردید شاعران پش از پروین هم، همین رویه و رویکرد را دنبال میکردهاند و به طور کلی یکی از شباهتهای وی با کسانی چکیده کاملپروین اعتصامی شاعر نامدار معاصر، بیشتر به سبب گرایشهای تعلیمی و اخلاقیاش شناخته میشود. وی کوشش داشته است از شعر برای دانشافزایی و حکمت سرایی یاری بگیرد. بیتردید شاعران پش از پروین هم، همین رویه و رویکرد را دنبال میکردهاند و به طور کلی یکی از شباهتهای وی با کسانی مانند ناصرخسرو، سعدی، ابن یمین و... همین روند اخلاقی کردن فضای شعر است. متأسفانه برخی منتقدان ادبی سطح کار پروین را در این زمینه، تا حد شاعری مقلد پایین آوردهاند؛ درحالیکه چنین نیست. وی بی آنکه از نظریات ادبی جدید در روزگار ما باخبر باشد، به شیوهای کاملاً هنرمندانه توانسته است خود را از سطح تأثیرپذیری صرف و معمولی نجات دهد و در حد شاعری توانمند و صاحب سبک ظاهر شود. گرایش پروین به ادب تعلیمی آن هم با رنگ و بویی کاملاً زنانه، نقطه آغاز توفیق او در شاعری است. در مقاله حاضر با نگاهی به نظریه اضطراب تأثیر هرولد بلوم، سعی شده است هنر ورزیهای پروین اعتصامی در بیرون آمدن از سایه اضطراب تأثیر شاعران پیش از او نشان داده شود؛ نتیجه این ارزیابی نشان میدهد وی با در نظر داشتن تحولات سیاسی و فکری روزگار خود، همه راه شاعری را با شاعران متقدم- و البته مرد- نپیموده است و بر اساس سبک شخصی خود، مبتکرانه رفتار کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
157 - کاربست گفتمان عاطفی در متون تعلیمی با تکیه بر باب پنجم گلستان سعدی
مریم محمودی اعظم خادمدر متون تعلیمی برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب اهمیت بسیار دارد. باب پنجم گلستان سعدی نمونه ای کارآمد در این ارتباط است و شامل مجموعه مهارتهایی است که برای مدیریّت عواطف بشری و بهمنظور تبدیل وضعیتی تنشزا به وضعیتی مطلوب به کار میرود. موضوع این باب نیز توصیف هیجانات دور چکیده کاملدر متون تعلیمی برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب اهمیت بسیار دارد. باب پنجم گلستان سعدی نمونه ای کارآمد در این ارتباط است و شامل مجموعه مهارتهایی است که برای مدیریّت عواطف بشری و بهمنظور تبدیل وضعیتی تنشزا به وضعیتی مطلوب به کار میرود. موضوع این باب نیز توصیف هیجانات دوران جوانی است. چرخش رویکرد مخاطب از اثر زودگذر به اثر ماندگار در رویارویی با یک متن تعلیمی مسلماً مشروط بر تأمّل و ممارست در تعالیم آن است. بر اساس همین ضرورت، در این نوشتار باب پنجم گلستان از منظر گفتمان عاطفی بررسی شده است. در این تحقیق، مبانی نظری، تقسیمبندی هیجانات اساسی از شیوِر و نظریّة هوش هیجانی از گلمن و همچنین مبانی نظری مربوط به توانشهای چهارگانه و گفتمان عاطفی در نشانهمعناشناسی و زبانشناسی جدید بودهاست. نتایج تحقیق نشان می دهد که لذت مهمترین کنش عاطفی در این متن است که تفاهم و هماهنگی میان همنشینان از عوامل اصلی ایجاد آن است. همچنین از منظر گفتمانی ادّعای حضور گفته پرداز بهعنوان دانای محدود، واقع گرایی و باورپذیری متن را افرایش داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
158 - بررسی اثرپذیری منظومۀ ویس و رامین از اندرزنامههای پهلوی در حوزۀ مفاهیم تعلیمی
مظاهر نیکخواه علی محمد رضایی هفتادر حسین خسرویویس و رامین داستانی عاشقانه و مربوط به دوران اشکانی- ساسانی است. فخرالدین اسعد گرگانی این اثر را در قرن پنجم هجری به نظم درآورد. نگرش اصلی در این سروده، غنایی است؛ اما نمود مضامین تعلیمی نیز در آن دیده میشود. این آموزهها بهطور مستقیم (از زبان راوی- شاعر) یا غیرمستق چکیده کاملویس و رامین داستانی عاشقانه و مربوط به دوران اشکانی- ساسانی است. فخرالدین اسعد گرگانی این اثر را در قرن پنجم هجری به نظم درآورد. نگرش اصلی در این سروده، غنایی است؛ اما نمود مضامین تعلیمی نیز در آن دیده میشود. این آموزهها بهطور مستقیم (از زبان راوی- شاعر) یا غیرمستقیم (از زبان شخصیتها) تبیین شدهاند. فخرالدین اسعد با قواعد زبان و ادبیات پهلوی کاملاً آشناست؛ ازاینرو بدون دخالت عناصر اسلامی و با حفظ سنتهای مَنشی ایرانیان در دوران پیش از اسلام (که بهطور ویژه در اندرزنامههای پهلوی نمایان است)، موفق شد شاهکاری غنایی- تعلیمی بسراید. بنابراین در این مقاله، تأثیرگذاری تعلیمی اندرزنامههای پهلوی بر منظومۀ ویس و رامین به روش توصیفی- تحلیلی بررسی میشود. سنتهای اخلاقی مانند خردستایی و دانشآموزی، ستایش خداوند و توکل به او، وفای به عهد، دادگری، خرسندی و قناعت، منش و گفتار راست، دنیاستیزی و آزمندی، در اندرزنامهها بسیار دیده میشود. این سنتهای اخلاقی در منظومۀ ویس و رامین نیز بیان شده است. درنتیجه این گمان تأیید میشود که سرودۀ فخرالدین اسعد با تأثیرپذیری از فرهنگ و اخلاق ایرانیان باستان سروده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
159 - علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی در منظومۀ غنایی ازهر و مزهر نزاری قهستانی
یوسف صفیان بلداجی احمدرضا یلمه ها عطامحمد رادمنشیکی از عمدهترین گونههای ادب فارسی، اشعار تعلیمی هستند؛ این اشعار بر پایۀ اخلاق و پند و موعظه بهصورت غیرمستقیم در گونههای دیگر ادبی بهمانند منظومههای غنایی یافت میشوند. منظومۀ ازهر و مزهر در سدۀ هفتم، یکی از آثاری است که سرشار از آموزههایی با مضمونهای گوناگون تع چکیده کاملیکی از عمدهترین گونههای ادب فارسی، اشعار تعلیمی هستند؛ این اشعار بر پایۀ اخلاق و پند و موعظه بهصورت غیرمستقیم در گونههای دیگر ادبی بهمانند منظومههای غنایی یافت میشوند. منظومۀ ازهر و مزهر در سدۀ هفتم، یکی از آثاری است که سرشار از آموزههایی با مضمونهای گوناگون تعلیمی است. سعدالدین نزاری قهستانی در این منظومه، مفاهیم مختلف تعلیمیاخلاقی را به شیوههای گوناگون بیان کرده است و از شگردهایی مانند تذکر، تبشیر، انذار و عبرت و استدلال و مفاخره بهره جسته است تا بهتر بتواند در جهت اقناع مخاطب بکوشد. هدف این پژوهش آن است که چرایی بازتاب مضامین تعلیمی را در این منظومه بررسی و مشخص کند شاعر در اقناع مخاطب بیشتر از چه راههایی استفاده کرده و کدامیک از مفاهیم اخلاقی را با چه شگردی برای خوانندۀ خود تبیین کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
160 - بررسی چگونگی بازتاب اندرزگزاری و اندرزگزاران در دیوان حافظ
رویین تن فرهمند لیدا صباحی گراغانیادب تعلیمی یکی از اغراض بنیادی سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذیب نفس و مهارتهای زندگی است. این گونۀ ادبی، از دیرباز در ادب فارسی حضوری برجسته داشته و در غزل فارسی نیز از موضوعات پربسامد بوده است. غزل حافظ سرشار از مضامین اندرزگونه است. حافظ از اشارات اندرزی غافل نمی چکیده کاملادب تعلیمی یکی از اغراض بنیادی سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذیب نفس و مهارتهای زندگی است. این گونۀ ادبی، از دیرباز در ادب فارسی حضوری برجسته داشته و در غزل فارسی نیز از موضوعات پربسامد بوده است. غزل حافظ سرشار از مضامین اندرزگونه است. حافظ از اشارات اندرزی غافل نمیماند و با بهرهگیری از شیوههای خاص روایت، پردازش صحنه و انتخاب شخصیت مناسب، اندرزهای ترغیبی و تحذیریاش را با بهترین شیوههای فصاحت و بلاغت، با مخاطب در میان میگذارد. حافظ با آگاهی از میراث تعلیمی گذشتۀ ادب فارسی و عربی و شناخت این گونۀ ادبی، از شیوههای خاص برای بیان اندرزهایش بهره میگیرد. حافظ، بنا بر اقتضای کلام، از صحنهپردازی، شخصیتگزینی و چگونگی لحن بیان و دیگر شیوههای روایت، برای انتقال اندرز بهره میبرد. در این پژوهش، به پیشینۀ ادب تعلیمی در گذشتۀ ادب فارسی، چگونگی اندرزگزاری، شأن و جایگاه اندرزگزاران، شیوههای انتقال اندرز، خاستگاه و سرچشمۀ اندرزهای حافظ و بسامد موضوعی اشعار حکمی شاعر، اشاره شده است. حافظ از داستانهای شاهنامه و شخصیتهای آن، قصص اسلامی، امثال، کلیلهودمنه و قابوسنامه، برای پردازش اندرزهایش بهره میبرد. کاربرد عنصر طنز در پارهای از اندرزهای حافظ، شیوهای بلاغی برای مبارزه با ریاکاران است. حافظ در برابر مُفتی زمان ناشنیده پند است؛ اما فتوای پیر مغان را به گوش دل میشنود. در این پژوهش، به شیوههای اندرزگزاری حافظ از زبان سومشخص، پیران، اندرزهای طنزآمیز و مقابله با طبقات ریاکار و اندرزپذیری از پیر مغان اشاره شده و بسامد موضوعی اندرزهای حافظ بهصورت نمودار نشان داده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
161 - درونمایههای تعلیمی- اخلاقی در انیمیشن قصههای شاهنامه
اعظم برامکی غلامعلی فلاحدرونمایههای تعلیمی- اخلاقی چنان با ادبیات پارسی و انواع آن درآمیخته است که کمتر اثر ادبی را میتوان یافت که از آموزههای اخلاقی و تعلیمی بیبهره باشد. شاهنامه فردوسی اثری حماسی است اما آکنده از آموزههای اخلاقی چون دعوت به نیکی، تاکید بر خردورزی، دفاع از مظلوم، نکوهش ظ چکیده کاملدرونمایههای تعلیمی- اخلاقی چنان با ادبیات پارسی و انواع آن درآمیخته است که کمتر اثر ادبی را میتوان یافت که از آموزههای اخلاقی و تعلیمی بیبهره باشد. شاهنامه فردوسی اثری حماسی است اما آکنده از آموزههای اخلاقی چون دعوت به نیکی، تاکید بر خردورزی، دفاع از مظلوم، نکوهش ظلم، آز، دروغ، پیمانشکنی، تجاوز به حقوق دیگران و به طور کلی هر آنچه با بدی و زشتی پیوند دارد. این مقاله سعی دارد درونمایههای تعلیمی- اخلاقی اقتباس شده از شاهنامه فردوسی و شیوههای اقتباس آن ها را در انیمیشن قصههای شاهنامه (به کارگردانی امیرمحمد یمینی و نویسندگی احمد نیککار، تهیه شده در شبکه آموزش، 1389- 1388) مورد بررسی قرار دهد و از این گذر به چند پرسش اساسی پاسخ دهد: آموزههای تعلیمی و اخلاقی و تکنیکهای سینمایی به کارگرفته شده برای تبدیل این آموزه به تصویر و انتقال آن ها به مخاطب در انیمیشن به چه صورت است؟ آیا کارگردان در استفاده از مفاهیم تعلیمی به متن اصلی وفادار است یا بخشهایی را به فیلم افزوده است؟ استفاده از نظام تصویری تا چه اندازه در القای این مفاهیم و تاثیر آنها بر مخاطب موثر بوده است؟ پژوهش در پایان به این نتیجه دست مییابد که آموزههای تعلیمی و اخلاقی از اندیشه های محوری انیمیشن است و با وجود وفادار بودن انیمیشن به متن اصلی، در بخش اقتباس آموزههای اخلاقی و تعلیمی، بخشهایی به فیلم افزوده شده و بخشهایی با تاکید بیشتر پررنگتر شده است. همچنین استفاده از نظام نشانهای تصویری به جای نظام نشانهای کلامی با توجه به نوع مخاطب انیمیشن که کودکان و نوجوانان هستند در القای اهداف آموزشی فیلمساز بسیار موثر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
162 - کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی
احمد رضیادبیات منبعی با ارزش برای کسب اطلاعات و یادگیری دانشها و مهارتها و کسب آگاهی نسبت به خود، دیگران و پدیدههای هستی است و نوعِ تعلیمی آن مهمترین و اصلیترین گونة ادبی در تاریخ ادبیات ایران است که از ابتدای شکلگیری ادب فارسی تاکنون رواج داشته است. این مقاله بر آن است ت چکیده کاملادبیات منبعی با ارزش برای کسب اطلاعات و یادگیری دانشها و مهارتها و کسب آگاهی نسبت به خود، دیگران و پدیدههای هستی است و نوعِ تعلیمی آن مهمترین و اصلیترین گونة ادبی در تاریخ ادبیات ایران است که از ابتدای شکلگیری ادب فارسی تاکنون رواج داشته است. این مقاله بر آن است تا ضمن یادآوری کارکردهای ادبیات در دورة معاصر، ادبیات تعلیمی را از نگاه کارکردی مورد بررسی قرار دهد و ویژگیهای آموزش از راه ادبیات را برشمرد و نشان دهد که امروزه این نوعِ ادبی از جهت محتوا و فرم و انواع، گستردهتر شده است. این پژوهش میتواند جایگاه ادبیات تعلیمی را به عنوان یک پدیدة فرهنگی و هنری در مجموعة آثار ادبی بنمایاند و مشخص کند که این گونه به چه کار میآید و پاسخگوی کدام نیازهاست. این مطالعه نشان میدهد که ادبیات تعلیمی دارای کارکردهای متنوّعی است و آن را میتوان امروزه در گونههای مختلف، ازجمله در ادبیات کودک، ادبیات عامّهپسند و ادبیات اینترنتی نیز دید و در فرمهای ادبی مختلف ازجمله رمان، داستان کوتاه، داستان مینیمالیستی، فیلمنامه، نمایشنامه، وبلاگ و حتّی ترانه ردیابی کرد. با این تفاوت که در این دوران، مفاهیم اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، حقوقی و... بیشتر به صورت پوشیده و از طریق دلالت ضمنی به مخاطبان القا میشود؛ بویژه در ادبیات داستانی که در آن تعلیم مفاهیم به صورت غیرمستقیم از راه نشان دادن وضعیتها و شخصیتها اتفاق میافتد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
163 - انعکاس آموزه های تعلیمی در خمسة نظامی
محمدحسین خانمحمدی حجت الله همتیحوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع می نماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده و از فردیترین عرصة خود سازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه و حتی آثار غنایی تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر می گی چکیده کاملحوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع می نماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده و از فردیترین عرصة خود سازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه و حتی آثار غنایی تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرد. ادب تعلیمی، همچنان که از نام آن برمی آید، ادبیاتی است که در خدمت ارشاد و تعلیم باشد. هدف اصلی سراینده در این نوع از اشعار، تشریح و تبیین مسائل اخلاقی و اندیشههای مذهبی، حکمی و مضامین پند واندرزی است.اشعار تعلیمی گاهی به صورت منظومهها و داستانها و قطعاتی مستقل و جداگانه و گاه در میان موضوعات دیگر ادبی به تعلیم و پند و اخلاق و مفاهیم حکمی، مذهبی، پندواندرز می پردازد. نظامی گنجوی، هرچند بیشتر به عنوان شاعری تغزّلی و غنایی شهرت دارد؛ اما بررسی دقیق آثار وی، نشانگر سیمای خردورزانه و تعلیمی آثار وی، در پسِ سخنپردازی های هنرمندانه اوست. نظامی با بهرهگیری از آموزههای اخلاقی شعر خود را ارزش و غنای بیشتری بخشیده است. شعر او پیام جامع و جهانی دارد و مختص به تاریخ یا فرهنگ خاصی نیست. این مقاله درون مایههای تعلیمی منظومههای نظامی گنجوی را می کاود تا ارزش واعتبار هنری آثار او در همراهی با آموزههای تعلیمی و اخلاقی را نشان دهد واز طریق همین آموزهها گرایشهای اخلاقی، سلایق رفتاری و جهانبینی او را بررسی نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
164 - بازتاب متون تعلیمی ایرانی در ادبیات گرجی
سیدمحسن حسینیزبان، ادب، فرهنگ و تمدن ایرانی، طی سه هزار سال در گرجستان حضور و بروزی پررنگ داشته است و بازتاب این تأثیرگذاری به خوبی در فرهنگ، ادب و هنر گرجی نمایان است. در کنار روایتهای حماسی و غنائی بخشی از متون تعلیمی ادبیات فارسی نیز به زبان گرجی ترجمه شده است. این تحقیق که به ر چکیده کاملزبان، ادب، فرهنگ و تمدن ایرانی، طی سه هزار سال در گرجستان حضور و بروزی پررنگ داشته است و بازتاب این تأثیرگذاری به خوبی در فرهنگ، ادب و هنر گرجی نمایان است. در کنار روایتهای حماسی و غنائی بخشی از متون تعلیمی ادبیات فارسی نیز به زبان گرجی ترجمه شده است. این تحقیق که به روش تحلیلی توصیفی صورت گرفته در پی آن است تا این بخش از حیات فرهنگی ادبی ایران را در گرجستان آشکار سازد. خدای نامه ها و اندرزنامه های پهلوی، کلیله و دمنه، قابوسنامه، گلستان سعدی و بلوهر و بوذاسف از جمله متون تعلیمی فارسی هستند که به زبان گرجی ترجمه شدهاند. علاوه بر این، برخی متون گرجی دیگر نیز چون گنجینه شاهان که اصل فارسیشان ناشناخته بوده، احتمالاً گزیده ای از متون تعلیمی فارسی متقدماند. بر خلاف روایتهای حماسی که آکنده از دخل و تصرفات مترجمان و کاتبان گرجی است، متون تعلیمی عمدتاً به اصل فارسی شان نزدیکاند. هر چند مترجمان گرجی برخی اشارات و نکات اسلامی- ایرانی و ظرایف ادبی- بلاغی را از آنها حذف کرده اند گاه تغییراتی نیز متناسب با ذوق و پسندِ مخاطب گرجی در آنها ایجاد کرده اند. این متون ترجمه شده بعدها موجب پیدایش آثار تعلیمی دیگری در ادبیات گرجی شدند و امروزه از منظر ارتباطات بین فرهنگی و نیز دستیابی به نسخه های منقح متون فارسی می توانند کارآمد و مفید واقع شوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
165 - پژوهشی دربارة جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید پارسی
ناصر محسنینیا محمدرضا برزگر خالقی وحیده نوروززاده چگینیادبیات تعلیمی، یکی از مهمترین انواع ادبی است که در فرهنگ و ادبیات هر کشوری یافت میشود و سعی در پرورش قوای روحی و صفات نیک اخلاقی انسانها دارد. این نوع ادبی در بسیاری از آثار شاعران ایرانی وجود دارد. آثاری که به شیوههای گوناگون به تعلیم مردم و آموزههای اخلاقی ایشا چکیده کاملادبیات تعلیمی، یکی از مهمترین انواع ادبی است که در فرهنگ و ادبیات هر کشوری یافت میشود و سعی در پرورش قوای روحی و صفات نیک اخلاقی انسانها دارد. این نوع ادبی در بسیاری از آثار شاعران ایرانی وجود دارد. آثاری که به شیوههای گوناگون به تعلیم مردم و آموزههای اخلاقی ایشان اشاره دارد. شعرا با استفاده از صنایع مختلف ادبی، کلامی پر از پند و اندرز میسرایند و با استفاده از تمثیلهای مختلف به فهم مسائل خوب و بد زندگی کمک میکنند. این مقاله که جایگاه ادبیات تعلیمی در قصاید را مورد بررسی قرار میدهد، به سیر تحول این نوع ادبی و تعلیمات دینی و مذهبی، آموزشهای اخلاقی- عرفانی و تعلیمات سیاسی- اجتماعی در قصاید شاعران بزرگ قصیدهسرای پارسی میپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
166 - پیرنگِ تعلیم (سنجش تطبیقی باب «شیر و گاو»، در سه تحریر از کلیله و دمنه با تکیه بر عنصر داستانی پیرنگ)
سیدفرشید ساداتشریفی نسرین حیایی طهرانیمروری بر تعاریف نویسندگان فرنگی و ایرانی دربارۀ طرح (پیرنگ)، نشان از اهمیت انکارناپذیر آن در بررسی و تحلیل کیفیت پرداخت داستانی انواع روایت (از قصههای کهن تا روایات مدرن و پسامدرن دارد. از این منظر، این مقاله میکوشد قصۀ شیر و گاو را در سه روایت از کتابهای کلیله و دم چکیده کاملمروری بر تعاریف نویسندگان فرنگی و ایرانی دربارۀ طرح (پیرنگ)، نشان از اهمیت انکارناپذیر آن در بررسی و تحلیل کیفیت پرداخت داستانی انواع روایت (از قصههای کهن تا روایات مدرن و پسامدرن دارد. از این منظر، این مقاله میکوشد قصۀ شیر و گاو را در سه روایت از کتابهای کلیله و دمنۀ بهرامشاهی، داستانهای بیدپای و انوار سهیلی بررسی کند و با بیان چارچوب کلی سه روایت مورد بررسی، تفاوتها و شباهتهای پیرنگ میان روایتها در این سه کتاب را بیان کند تا از این رهگذر، همگراییها و تفاوتهای این سه مؤلف/متن در امر تعلیم را در نگرشی مطابقهای آشکارتر سازد. مهمترین ویژگی داستان در هر سه کتاب، بیان داستانهایی بهعنوان تمثیل بر درستی و روایی سخن خویش از زبان اشخاص مختلف است. در اکثر قریببهاتفاق این داستانها، شخص گوینده در پایان داستان نتیجۀ مورد نظر خود را با جملاتی مانند این مثل را بدان گفتم/ آوردم که ... بیان میکند. در پایان این کنکاش دریافتیم که در هر دو روایت قدیمتر (کلیله و دمنه و داستانهای بیدپای)، از الگوی عطف دو شخصیت اصلی داستان که بهترتیب اثرگذار اصلی (فاعل اصلی) و اثرپذیر اصلی (منفعل اصلی) هستند، پیروی میکنند؛ اما در روایت سوم (انوار سهیلی)، همان عنوانِ اخلاقیِ باب، عنوان روایت نیز هست و این الگو در تمامِ ابواب کتاب رعایت شده است و نشان از نگاهِ اخلاقی کتاب و زمینههای فکری نویسندۀ کتاب انوار سهیلی بهعنوان یک معلم اخلاق دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
167 - آموزههای تعلیمی در قطعات ابنایمین
شهریار حسن زادهیکی از ویژگیهای اصلی ادبیات فارسی تجلی اندیشهها و کردارهای تعلیمی است که بخش گستردهای را به خود اختصاص داده است. از رسالتهای فکری شاعران در این حوزه، بازتاب تجربههای ملموس و بیان هنرمندانة موضوعاتی است که راه روشن را در مسیر پیشرفت انسانی قرار میدهد. گفتنی است ابن چکیده کاملیکی از ویژگیهای اصلی ادبیات فارسی تجلی اندیشهها و کردارهای تعلیمی است که بخش گستردهای را به خود اختصاص داده است. از رسالتهای فکری شاعران در این حوزه، بازتاب تجربههای ملموس و بیان هنرمندانة موضوعاتی است که راه روشن را در مسیر پیشرفت انسانی قرار میدهد. گفتنی است ابنایمین در میان سرایندگان دورة مغول، در دیوان خود بهویژه در قطعات دلانگیزش، افق روشنی را پیش رو دارد. اشعار سرشار از نکتههای اخلاقی و حکمت و پندش بیانگر علاقه و توجه او به ادب تعلیمی است. سفارش به خردورزی، پند و اندرز، نیکی و بدی، قناعت، فقر و آزادگی، صبر و شکیبایی، طنز و انتقاد و نکوهش انسانهای یاوهگو... با بزرگمنشی و مبادی فکری و اخلاقی ابنایمین پیوستگی کامل دارد. بخشی از این اندیشههای تعلیمی برخاسته از شرایط زمانی و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شاعر در قرن هشتم است که با غلبة دورة سیاه مغول بهطور طبیعی آشکار میشود؛ بخشی نیز نتیجة دنیای آرمانی است که در قالب آرزوهای شاعر برای هدایت نسلهای بعدی در جامعه شکل گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
168 - بررسی آموزههای تعلیمیاخلاقی در شعر دورۀ قاجار با تکیه بر دیوان محمدتقی سپهر
علیرضا شانظری سید حجت هاشمیدورۀ قاجار دورهای سرشار از رخدادهای اجتماعی و سیاسی است. شاهان قاجار، شاعران مدیحهسرا و شعر مدحی را پروپاگاندای دربارهای خود قرار دادند. شاعران نیز برای پسند خاطر شاهان، به پیروی از شاعران سبک خراسانی، به مدیحهسرایی روی آوردند. آموزههای تعلیمی در شعر عصر قاجار را می چکیده کاملدورۀ قاجار دورهای سرشار از رخدادهای اجتماعی و سیاسی است. شاهان قاجار، شاعران مدیحهسرا و شعر مدحی را پروپاگاندای دربارهای خود قرار دادند. شاعران نیز برای پسند خاطر شاهان، به پیروی از شاعران سبک خراسانی، به مدیحهسرایی روی آوردند. آموزههای تعلیمی در شعر عصر قاجار را میتوان به دو موضوع کلی تقسیم کرد: یکی شعر آیینی که بیشتر در ذکر مناقب پیامبر اسلام(ص) و ائمۀ شیعه(ع) است، و دیگری آموزههای اخلاقیتعلیمی که بهشکل پند و اندرز و تحت تأثیر آموزههای ادب تعلیمی پیشینیان (سنایی، عنصری، خاقانی، انوری و ناصر خسرو) سروده شدهاند. دیوان اشعار پنج نفر از شاعران این عصر، سپهر لسانالملک، سروش، قاآنی شیرازی، وصال و صبای کاشانی از نظر توجه به ادب تعلیمی قابل بررسی است. پرکاربردترین مضامین در دیوان شاعران دورۀ قاجار بهترتیب عبارتاند از: دعوت به توحید و خداشناسی، اهمیت فضل و دانش، دعوت به صداقت و راستی، دعوت به شادی و امیدواری، دعوت به وفاداری، بیزاری از ناکسان و دونهمتان، نفی دلبستگی به دنیا، یادآوری مرگ، برتری عشق بر عقل، دعوت به انسانیت و تحمل سختیها، تعمیر ضریح و بقعههای امامان و امامزادگان، شکایت از روزگار، گلایه از بیتوجهی به فضل و دانش، و خودشناسی. یکی از شاعران و نویسندگان این عصر، محمدتقی سپهر لسانالملک (صاحب تاریخ ناسخ التواریخ) است که مضامین تعلیمی و اخلاقی دیوانش شایان توجه است. در این پژوهش، سعی شده با روش توصیفیتحلیلی، به آموزههای تعلیمیاخلاقی دیوان سپهر پرداخته شود تا مشخص گردد این آموزهها در شعر دورۀ بازگشت چگونه بازتاب یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
169 - بازنمایی آموزههای تعلیمی کودکان در افسانههای لافونتن
خلیل بیگ زاده عطا الماسیآموزههای تعلیمی- اخلاقی از مؤلفههای مهم آثار ادبای بزرگ هستند که در شکلگیری صحیح مبانی تعلیمی- اخلاقی در جوامع انسانی نقش اساسی ایفا میکنند. ژاندو لافونتن از شاعران کلاسیک قرن هفدهم فرانسه ادبیات تعلیمی را محدود به تلقین و تبلیغ نصایح خشک نکرد و مسائل گوناگون تعلیم چکیده کاملآموزههای تعلیمی- اخلاقی از مؤلفههای مهم آثار ادبای بزرگ هستند که در شکلگیری صحیح مبانی تعلیمی- اخلاقی در جوامع انسانی نقش اساسی ایفا میکنند. ژاندو لافونتن از شاعران کلاسیک قرن هفدهم فرانسه ادبیات تعلیمی را محدود به تلقین و تبلیغ نصایح خشک نکرد و مسائل گوناگون تعلیمی- اخلاقی را حسب شرایط مخاطب ارزیابی نمود و آن چه را در نگاهش سدّ راه تکامل جامعه انسانی بود، در قالب افسانه بازنمایی کرد تا به مخاطبانش (کودکان) عرضه کند. این پژوهش با رویکردی توصیفی- تحلیلی برای تبیین اندیشههای تعلیمی- اخلاقی لافونتن در مجموعة افسانههایش انجام شدهاست تا به مخاطب بنمایاند، گونههای آموزههای تعلیمی در افسانههای لافونتن کدامند؟ و رویکرد وی در بیان این آموزهها چگونه است؟ بررسیها نشان میدهد، لافونتن اندیشههای تعلیمی- اخلاقی خود را مانند علمآموزی، دعوت به کار و تلاش، نکوهش تملق، نهی خودپسندی، دعوت به نرمخویی و ملایمت، نوع‎دوستی و دیگرگزینی در قالب فابلها و پارابلهای داستانی- تخیّلی تبیین کردهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
170 - تبارشناسی ادبیات تعلیمی (نگاهی به چرایی شکلگیری و گسترش ادبیات تعلیمی در ایران)
منا علی مددیادبیات تعلیمی و زبان آن در ایران از سابقهای طولانی برخوردار بوده، آثار فراوانی از ادبیات سنتی فارسی با مضمون پند و اندرز به دست ما رسیده است. این سابقه و وجود شواهد فراوان به اندازهای است که میتوان ادبیات تعلیمی را یک نوع ادبی مستقل که گویا ویژۀ ایرانیان است به شمار چکیده کاملادبیات تعلیمی و زبان آن در ایران از سابقهای طولانی برخوردار بوده، آثار فراوانی از ادبیات سنتی فارسی با مضمون پند و اندرز به دست ما رسیده است. این سابقه و وجود شواهد فراوان به اندازهای است که میتوان ادبیات تعلیمی را یک نوع ادبی مستقل که گویا ویژۀ ایرانیان است به شمار آورد. با این حال در عصر مشروطه این نوع ادبی با انتقادات فراوانی روبهرو گردید و اندک اندک به حاشیه رانده شد؛ دلیل این گسترش در دورۀ پیشامدرن و سپس به حاشیه رفتن آن در دورۀ مدرن را باید در نوع حکومت ایرانیان و ساختار طبقاتی جامعۀ ایران تا عصر مشروطه و تحولاتی جستوجو کرد که در این دوره در ایران اتفاق افتاد. حکومت استبدادی بر بنیاد ترس تثبیت میشود؛ ترسی که اگر زبان خیرخواهانی چون سعدی، نظام الملک و... را الکن نسازد، سبب میشود که آنها با احتیاط و با زبان اندرز سخن بگویند. همچنین یک جامعۀ سلسله مراتبی که در آن همواره عدهای برتر از دیگران قرار دارند، زبان پند و نصیحت را ناگزیر میسازد؛ چرا که در این فضا بالادستان که همواره خود را داناتر از دیگران میدانند، به خود جرأت میدهند با امر و نهیهای مستقیم زیردستان خود را ارشاد نمایند و درستی و نادرستی امور را به آنها بیاموزند. با فرا رسیدن مشروطه که به حکومت استبدادی و نظام سلسلهمراتبی پایان داد، زمینه برای گسترش و پذیرش ادبیات تعلیمی نیز پایان گرفت و این نوع ادبی به حاشیه رفت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
171 - بررسی آموزههای اخلاقی آفریننامۀ ابوشکور بلخی با نگاهی به میزان تأثیر آن بر قابوسنامه
بتول مهدوی فاطمه تقی زادهمثنوی آفریننامۀ ابوشکور بلخی از آثار تعلیمی قرن چهارم و موضوع آن اخلاق و پند و اندرز است. هرچند بخشهای زیادی از این مثنوی از میان رفته، همین مقدار اندک، گواه بر استادی و مهارت شاعر آن در عرصۀ ادبیات تعلیمی است. در جستار پیش رو، ابتدا ناظر به دلالتها و نشانههای زبانی چکیده کاملمثنوی آفریننامۀ ابوشکور بلخی از آثار تعلیمی قرن چهارم و موضوع آن اخلاق و پند و اندرز است. هرچند بخشهای زیادی از این مثنوی از میان رفته، همین مقدار اندک، گواه بر استادی و مهارت شاعر آن در عرصۀ ادبیات تعلیمی است. در جستار پیش رو، ابتدا ناظر به دلالتها و نشانههای زبانی و تصویری، آموزههای تربیتی آفریننامه با بسیاری از کتابهای اخلاقی پیش از اسلام تطبیق داده شد؛ حاصل کار حاکی از آن است که توصیههای حکمی آفریننامه، متأثر از اندرزهای پیش از اسلام، بهویژه آموزههای اخلاقی دورۀ ساسانیان است. پس از ابوشکور، نویسندگان و شعرای بسیاری آفریننامه را سرمشق کار خود قرار دادهاند؛ از جملۀ این نویسندگان میتوان عنصرالمعالی کیکاوس را نام برد که در نگارش اثر ارزشمند خود، قابوسنامه، به آفریننامۀ ابوشکور نظر داشته است. گام دیگر پژوهش حاضر، نقد و بررسی آموزههای اخلاقی مشترک آفریننامه و قابوسنامه از حیث محتوایی، زبانی و بلاغی است. مؤلفههای تربیتی آفریننامه به سه شکل در قابوسنامه نمود یافته است: بخشی از ابیات آفریننامه عیناً در قابوسنامه تضمین شده است، قسمتی دیگر شامل مضامین و پیام اخلاقی مشترکی است که از حیث زبانی وبیانی و تصویری نیز بهسبب تشابهات بسیار، خواننده را به اقتباس عنصرالمعالی از بوشکور و یا بهرهگیری آن دو از آبشخوری واحد راهنمایی میکند؛ افزون بر موارد یادشده، بخشی از آموزههای این دو اثر، فقط بهلحاظ محتوایی مشترکاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
172 - بررسی و تحلیل کارکرد تقابل ها در بازنمایی مفاهیم اخلاقی و تعلیمی در باب هفتم از بوستان سعدی
غلامحسین گیاهی حمید رضا سلیمانیان حسن دلبرییکی از شگردهای سعدی برای بازنمایی آموزه های تعلیمی و اخلاقی در باب هفتم بوستان، استفاده از تقابل سازی های دوگانه در سطح واژگان و معانی است. او می کوشد با ذکر موضوعات اندرزی و اخلاقیِ مطلوب، مجموعه ای از کنش های رفتاری و گفتاری نیک را به مخاطب خود انتقال دهد و در ادامه، چکیده کاملیکی از شگردهای سعدی برای بازنمایی آموزه های تعلیمی و اخلاقی در باب هفتم بوستان، استفاده از تقابل سازی های دوگانه در سطح واژگان و معانی است. او می کوشد با ذکر موضوعات اندرزی و اخلاقیِ مطلوب، مجموعه ای از کنش های رفتاری و گفتاری نیک را به مخاطب خود انتقال دهد و در ادامه، متضاد آن مسائل را بازنمایی کند تا بر قدرت ممیزۀ اخلاقی مخاطبانش بیفزاید. در این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، کیفیت بازتاب تقابل ها در باب هفتم بوستان با رویکرد به نظریۀ تقابل های دوگانه کاویده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد کلیّت این باب، بازنمایندۀ تقابل میان خیر و شر در سطح کلان است. سعدی در گام بعدی، ذیل هر مؤلفه به مصداق هایی اشاره می کند تا گسترۀ بینش و شناخت مخاطب تقویت شود. همچنین، شخصیت هایی که این تقابل ها را منعکس می کنند، در دو دستۀ حقیقی و مجازی جای می گیرند. درمجموع، سعدی قصد دارد با فراهم کردن بسترهای اخلاقی لازم برای تزکیۀ درونی افراد، شهرِ جسم و جان آن ها را به مدینۀ فاضله ای بدل کند که براساس بایدهای اخلاقی بنا شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
173 - آموزههای تعلیمی در جامع الاسرار نورعلیشاه اصفهانی و شگردهای تعلیمی آن
نسرین خدابنده مهین پناهیجامع الاسرار رسالهای عرفانیتعلیمی است که محمدعلی اصفهانی ملقب به نورعلیشاه (وفات 1212ق)، عارف مشهور اوایل قرن سیزدهم هجری، آن را به تقلید از گلستان سعدی، به نظم و نثر مسجع نوشته است. نورعلیشاه سرآمد عارفان دورۀ قاجار است که آثار عرفانی متعددی به نظم و نثر، از وی ب چکیده کاملجامع الاسرار رسالهای عرفانیتعلیمی است که محمدعلی اصفهانی ملقب به نورعلیشاه (وفات 1212ق)، عارف مشهور اوایل قرن سیزدهم هجری، آن را به تقلید از گلستان سعدی، به نظم و نثر مسجع نوشته است. نورعلیشاه سرآمد عارفان دورۀ قاجار است که آثار عرفانی متعددی به نظم و نثر، از وی به جا مانده است. بررسی آثار وی به شناخت متون ادب عرفانی دورۀ قاجار کمک خواهد کرد. مقالۀ حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسشهاست: جامع الاسرار دارای چه آموزههای تعلیمی است و نورعلیشاه از چه شگردهایی برای آموزش آنها استفاده کرده است؟ در این پژوهش، آموزههای تعلیمی جامع الاسرار با شیوۀ توصیفیتحلیلی مورد بررسی قرار گرفت و آموزههای بارز آن در سه عنوان عرفان نظری، اخلاقیتربیتی و عرفانیصوفیانه دستهبندی شد. با وجود آنکه نورعلیشاه همچون شیخ اجل، سعدی، به آموزههای اخلاقیتربیتی توجه زیادی داشته و بهدلیل اقبال عموم به گلستان سعدی مایل بوده است، همچون بسیاری دیگر، نظیرهای بر این شاهکار ادب فارسی بنویسد اما آموزههای عرفانیصوفیانه که علت غایی نگارش این رساله بوده، از دو آموزۀ دیگر در جامع الاسرار بیشتر است. همچنین مؤلف برای آموزش مفاهیم مورد نظر از دو روش مستقیم و غیرمستقیم و از شگردهایی نظیر قصهگویی، آموزش از طریق گفتوگو بین شخصیتها، آموزش از طریق مناجات، آموزش از طریق پند و اندرز و آموزش از طریق پرسش و پاسخ استفاده کرده و در نگارش این اثر، به تمام اقشار جامعه از افراد عامی تا خواص عارفان، بهعنوان مخاطب توجه داشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
174 - علل و انگیزه های کاربردی مضامین تعلیمی مبتنی بر سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی در مثنوی معنوی
فرزانه آباد شبنم حاتم پور فرزانه سرخی فریدون طهماسبیمبانی اعتقادی، ارزش ها، نظام باورها و شیوه های حکومتی در هر جامعه، سبک زندگی معینی را تعیین می کند. درواقع هر جامعه برای شکل گیری و رشد اجتماعی خود، نیازمند بهره گیری از الگوهای متعدد رفتاری و کنشی در سطوح مختلف است. توجه به سبک زندگی به اقتضای اسلامی بودن جامعۀ ایرانی چکیده کاملمبانی اعتقادی، ارزش ها، نظام باورها و شیوه های حکومتی در هر جامعه، سبک زندگی معینی را تعیین می کند. درواقع هر جامعه برای شکل گیری و رشد اجتماعی خود، نیازمند بهره گیری از الگوهای متعدد رفتاری و کنشی در سطوح مختلف است. توجه به سبک زندگی به اقتضای اسلامی بودن جامعۀ ایرانی یکی از ضروریات است که در جامعۀ ایرانی به آن توجه بسیاری شده است. بر این اساس، مثنوی مولوی ـ که نقش مهمی در ادبیات تعلیمی و اخلاقی دارد ـ در شکل دادن به نوعی از سبک زندگیِ متناسب با مقوله های فرهنگی و خاص جامعۀ اسلامی ایرانی تأثیرگذار بوده است. بر همین مبنا، ساختار اصلی این مقاله با رویکرد تحلیل این موضوع با دو هدف عمده دنبال می شود: 1) علل و انگیزه های کاربردی مضامین تعلیمی مولانا در مثنوی به چه شیوه هایی بیان شده است؟ 2) گستردگی این مضامین در مثنوی در چه حدی بوده است؟ برای دستیابی به این دو مقصود، اشعار مولانا در شش دفتر مثنوی بررسی شد. بر همین اساس به بررسی و تحلیل مطالبی دربارة علل و انگیزه های کاربردی مضامین تعلیمی در مثنوی پرداخته شد که می تواند در سبک زندگی اسلامی مؤثر باشد. در این تحقیق که رویکردی توصیفی ـ تحلیلی دارد، ضمن تبین علل و انگیزه های کاربرد تعلیمی مولانا در مثنوی سعی شده است به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که مولانا تا چه میزان از روش ها و شیوه های تنبیه، تبشیر، انذار، تذکار، تمثیل و مانند آن بهره برده است؟. مهم ترین نتیجه آن شد که مولانا در مثنوی برای هدایت انسان ها به سوی کمال انسانی، از روش تبشیر و تنبیه بیشتر بهره برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
175 - رویکرد نظامی گنجوی به تمثیل حیوانات از دیدگاه ادبیات تعلیمی
ناهید جعفری زهرا بخشی پیش کنارینظامی در مخزن الاسرار از میان عناصر صور خیال، از آرایۀ تمثیل بهره های فراوانی گرفته است تا بدین وسیله بتواند مفاهیم و مقاصد مورد نظر خویش را که سرشار از نکات تعلیمی و اخلاقی ناب است به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان خود بیان کند. مخزن الاسرار نظامی از جمله آثاری است که چکیده کاملنظامی در مخزن الاسرار از میان عناصر صور خیال، از آرایۀ تمثیل بهره های فراوانی گرفته است تا بدین وسیله بتواند مفاهیم و مقاصد مورد نظر خویش را که سرشار از نکات تعلیمی و اخلاقی ناب است به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان خود بیان کند. مخزن الاسرار نظامی از جمله آثاری است که شخصیت حیوانات در آن نقش های مختلفی را ایفا می کنند؛ حیوانات در این اثر، برخلاف باورهای عامیانه که تنها چهرۀ منفی دارند، گاه چهره ای مثبت و در برخی از اوقات نیز جنبه ای دوگانه می یابند. این پژوهش توصیفی- تحلیلی، با هدف شناخت کارکردهای تمثیلی حیوانات در مخزنالاسرار، انتخاب و تمثیلات حیوانی در آن بررسی شدهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
176 - بررسی و تحلیل آموزههای تعلیمی در آثار برجستۀ عرفانی و صوفیانۀ حکیم ملاعباسعلی کیوان قزوینی
ناصر محسنی نیا محسن ابوالقاسمی رقیه صدراییدر میان انواع ادبی، نوع تعلیمی حدومرز خاصی ندارد و این گونۀ ادبی بعد از نوع غنایی بیشترین بسامد را در ادبیات ایران دارد. تصوف و عرفان و باز شدن پای آن به ادبیات نقش مهمی در تکمیل و توسعۀ این نوع مهم ادبی ایفا نموده است و متصوفه و عرفا دیدگاههای خود را بیشتر در قالب این چکیده کاملدر میان انواع ادبی، نوع تعلیمی حدومرز خاصی ندارد و این گونۀ ادبی بعد از نوع غنایی بیشترین بسامد را در ادبیات ایران دارد. تصوف و عرفان و باز شدن پای آن به ادبیات نقش مهمی در تکمیل و توسعۀ این نوع مهم ادبی ایفا نموده است و متصوفه و عرفا دیدگاههای خود را بیشتر در قالب این نوع ادبی بیان کردهاند. پژوهش پیش رو میکوشد تا با بررسی و تحلیل چهار اثر از برجستهترین آثار صوفیانۀ حکیم ملاعباسعلی کیوان قزوینی (1277ـ1357ق) فیلسوف، مفسر، شاعر و صوفی بزرگ اواخر دورۀ قاجار و پهلوی اول، شامل رازگشا، بهین سخن، استوار رازدار و عرفاننامه، مهمترین دیدگاههای او در خصوص نقد اخلاقی اقطاب گنابادیه را بعد از گسستن از آنها، با استناد به اقوال خود او توضیح دهد و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که علت اصلی جدا شدن وی از گنابادیه بعد از همراهی طولانیمدت با آنها چه بوده و انتقادهای او از آنها بر مبنای چه اصولی صورت گرفته است. و دیگر آنکه آرا و نوآوریهای بهقول خود او، منحصربهفرد و بیسابقهاش در مسائل تصوف و عرفان کداماند و ارزش علمی و مقبولیت آنها تا چه اندازه است. شیوۀ کار در این پژوهش، از نوع تحلیلیتوصیفی است و روش کار کتابخانهای و با رویکرد گفتمان انتقادی است، که از طریق بررسی و تحلیل آثار مورد نظر صورت میپذیرد. جستار حاضر با واکاوی دقیق اندیشههای مؤلف در موارد یادشده به این نتیجه میرسد که علت جداشدن کیوان قزوینی از گنابادیه و اقطاب آن و بریدن از تصوف مرسوم مریدومرادی و نقد اخلاقی گنابادیه، بهدلیل سرخوردگی ناشی از نرسیدن به اغراض مادی و کسب عنوان قطبیت سلسلۀ مزبور نبوده، بلکه او بعد از حدود سی سال همراهی با سلاسل گوناگون تصوف مرسوم بالاخص گنابادیه درمییابد که این نوع از تصوف و عرفان آن گمشدۀ حقیقی انسان طالب کمالی چون او نبوده و با معلوم شدن این حقیقت تلخ تصمیم به نقد اخلاقی و رد آن میگیرد، و خود دست به تعریف و توضیح دقیق و جدیدی از تصوف و عرفان حقیقی میزند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
177 - بررسی و تحلیل شیوههای اقتباس شاعران معاصر از ضربالمثلهای اشعار حافظ
آرمینه کاظمی سنگدهی احمد گلی ناصر علیزاده خیاطضربالمثلها آینة فرهنگعامه هستند که سینهبهسینه از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابند و میتوان با بررسی آنها به شیوة تفکر و روح عامة یک سرزمین دست یافت. مضامین تعلیمی ضربالمثلها بر عوام و خواص جامعه تأثیری بسزا دارد و شاید همین یکی از عوامل مهم ماندگاری آن طی قرون چکیده کاملضربالمثلها آینة فرهنگعامه هستند که سینهبهسینه از نسلی به نسل دیگر انتقال مییابند و میتوان با بررسی آنها به شیوة تفکر و روح عامة یک سرزمین دست یافت. مضامین تعلیمی ضربالمثلها بر عوام و خواص جامعه تأثیری بسزا دارد و شاید همین یکی از عوامل مهم ماندگاری آن طی قرون متمادی باشد. غزلیات حافظ سرشار از تمثیلات است. ایجاز زبان اشعار او سبب شده است مقبول طبع مردم صاحبنظر شود و هفت سده، در اذهان و زبان این مرزوبوم باقی بماند. در شعر معاصر چه از نوع نیمایی باشد یا غزل معاصر، الگوبرداری از زبان و اندیشة حافظ دیده میشود. در این پژوهش با مطالعة آثار هجده شاعر معاصر، انواع تأثیرپذیری و اقتباس از ضربالمثلهای غزلیات حافظ در اشعار آنان، کشف و استخراج شده است؛ نیز وامگیری صریح و غیرصریح از 110 ضربالمثل غزلیات حافظ در اشعار آنان دیده میشود. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که مضامین اندرزگونه، توصیههای شاعرانه، تشویق، نهی و تحذیر ضربالمثلهای دیوان حافظ در شعر معاصر بازآفرینی شده است. شاعر معاصر چه در محور فرم و صورت و چه از جنبة مضمون و محتوا، گاه بهصورت نقلقولی شاعرانه برای بیان تأثرات و گاه بهمنظور نقد شرایط روزگار، از آموزههای نهفته در محتوای ضربالمثلهای اشعار خواجه وام میگیرد و میکوشد با افزودن و یا اندک تغییراتی در واژگان، تمثیلات اشعار او را بازآفرینی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
178 - تجلی مضامین تعلیمی- اخلاقی در قصاید سنایی
محمدرضا قاری محسن عامری شهرابیدر این پژوهش مضامین و درونمایههای تعلیمی (اخلاقی) سنایی بر اساس قصاید این شاعر سترگ ادب فارسی با روش توصیفی بررسی شده است زیرا مضامین و اندیشههای تعلیمی- اخلاقی سنایی بر اساس آثار گرانسنگ و ارزشمند او در ادب فارسی، بارز و برجسته است. نگارندگان بر آنند تا با بررسی این چکیده کاملدر این پژوهش مضامین و درونمایههای تعلیمی (اخلاقی) سنایی بر اساس قصاید این شاعر سترگ ادب فارسی با روش توصیفی بررسی شده است زیرا مضامین و اندیشههای تعلیمی- اخلاقی سنایی بر اساس آثار گرانسنگ و ارزشمند او در ادب فارسی، بارز و برجسته است. نگارندگان بر آنند تا با بررسی این موضوع، ارزشها و آموزههای اخلاقی موجود در قصاید این شاعر بلندپایه را بکاوند و برخی فضایل و رذایل اخلاقی به کار رفته در سرودههای او را تبیین کنند. آنچه در این پژوهش حائز اهمیت است، پرداختن به موضوعات مشترکی است که در آثار دیگر سنایی از جمله حدیقهالحقیقه مورد توجه قرار گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
179 - ادب دادوری در حکایتهای منظوم و منثور ادبیات فارسی
عباس ایزدی سعدی شهرزاد نیازی عطامحمد رادمنشمنصب قضاوت یکی از مناصب اجتماعی مهم، حساس و ارزنده است که بر عهدۀ قاضی گذاشته شده و بزرگان دین و بلندپایگان عرصۀ ادبیات فارسی، شرایطی دقیق را برای آن قائل شدهاند. در این مقاله کوشش شده است با بهرهگیری از برخی متون ادبی همچون بوستان و گلستان سعدی، مثنوی معنوی مولوی، حد چکیده کاملمنصب قضاوت یکی از مناصب اجتماعی مهم، حساس و ارزنده است که بر عهدۀ قاضی گذاشته شده و بزرگان دین و بلندپایگان عرصۀ ادبیات فارسی، شرایطی دقیق را برای آن قائل شدهاند. در این مقاله کوشش شده است با بهرهگیری از برخی متون ادبی همچون بوستان و گلستان سعدی، مثنوی معنوی مولوی، حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة سنایی، دیوان پروین اعتصامی، سیاستنامه (سیرالملوک)، چهارمقاله، روضۀ خلد، لطایف الطوایف و نصیحة الملوک، جایگاه قضاوت و موقعیتقاضیان و تأثیر آنان بر جامعۀ پیرامونشان مشخص و روشن گردد و تعریفی صحیح از یک قاضی ذیصلاح که متّصف به اوصافی چون امانتداری، پرهیز از هوای نفس و آراسته به زیورهای اخلاقی، دوری از رشوهستانی و... است به مخاطبان ارائه دهد. روش کار در این پژوهش، تحلیل محتوا بر اساس منابع کتابخانهای بوده است؛ بهگونهای که در ابتدا متون مذکور خوانده شده، سپس حکایتهای قضاوت استخراج گردیده و با توجه به قرابت موضوعی دستهبندی شدهاند. بر اساس پژوهش بهعملآمده مشخص شده است بهطور میانگین میزان 873/3درصد از حکایتهای متون مورد بررسی، به آداب و اخلاق قاضیان پرداخته است. در این میان کتابهای سیاستنامه، لطایف الطوایف و گلستان سعدی بخش بیشتری از حکایتهای خود را به این موضوع اختصاص دادهاند. همچنین 25/81درصد آموزهها به اخلاق اجتماعی قاضیان و تنها 75/18درصد آن به اخلاق فردی آنها پرداخته است؛ از این میان بوستان سعدی، دیوان پروین اعتصامی، چهارمقاله و نصیحة الملوک غزالی بیشترین سهم استفاده از اخلاق اجتماعی، و مثنوی معنوی و لطایف الطوایف بیشترین سهم استفاده از اخلاق فردی را دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
180 - گذر از رمز به تعلیم خوانش انتقادی دو بیت رمزی در اولین داستان مثنوی
ساسان زندمقدم مهدی نوریانسالهاست که وجود و چگونگی ساختار مثنوی معنوی محل بحث است. اگر مثنوی از نوع ادب تعلیمی باشد، ساختار آن همان طرح درسی مثنوی است. نیز بر اساس ماهیت رمزی متون عرفانی میبایست بازخوانی آن در گرو بازگشایی رمزهای زبان عرفانی مولوی از طریق تتبع آنها در آثاری از باشد که تقدم ز چکیده کاملسالهاست که وجود و چگونگی ساختار مثنوی معنوی محل بحث است. اگر مثنوی از نوع ادب تعلیمی باشد، ساختار آن همان طرح درسی مثنوی است. نیز بر اساس ماهیت رمزی متون عرفانی میبایست بازخوانی آن در گرو بازگشایی رمزهای زبان عرفانی مولوی از طریق تتبع آنها در آثاری از باشد که تقدم زمانی بر مثنوی داشتهاند؛ زیرا در تعلیم، معلم ناگزیر از رعایت عهدهای ذهنی و و روشهای بیانی است که از ابتدا برگزیده است. در این پژوهش برای آزمودن صحت این فرضیه، دو بیت متوالی تمثیلیِ نخستین حکایت مثنوی، داستان معروف شاه و کنیزک، و ارتباط آنها با یکدیگر و با کل داستان، نمونه قرار گرفت. با تکیه بر ابیات و جملاتی از آثار منظوم و منثور مولوی که پیش از مثنوی تصنیف شدهاند و نیز تکیه بر ابیات خود مثنوی، خوانش دو بیت مورد بررسی قرار گرفت و با شروح دیگر مقابله شد و این نتایج حاصل شد: نخست اینکه دو بیت مورد پژوهش، موقوفالمعانی و مصداق صنعت ادبی براعت استهلال و لذا مبین مضمون نخستین داستان مثنوی هستند. دیگر اینکه مضمون دو بیت شناختِ امر اولی از امر ثانوی است. دو دیگر اینکه چون هدف غایی سلوک مولوی بر اساس نینامه، بازگشت به اصل است، مضمون داستان نخست آشکار می کند که راه بازگشت به اصل در سلوک روحانی مولوی مبتنی بر شناخت است. بر اساس این یافتهها میتوان گفت که برای یافتن ساختار مثنوی بهعنوان اثری از ادب تعلیمی صوفیانه، خوانش روشمند آثار متقدم مولوی مبتنی بر رمزگشایی و کشف زبان عرفانی او شرط اساسی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
181 - بررسی و تحلیل کارکرد تعلیمی« امر و نهی » در غزلیات شمس
فاطمه جمالیمتون ادبی زبان فارسی، همواره از مهمترین مصادیق و کارآمدترین عناصر تعلیم و تبیین آموزههای تربیتی و اخلاقی جامعه به شمار آمدهاند. حال با در نظرگرفتن این حقیقت که متون عرفانی ذاتاً و فی نفسه رسالت تعلیمی و انتقال آموزههایی تعالیبخش دارند؛ میتوان دریافت که بررسی و تحل چکیده کاملمتون ادبی زبان فارسی، همواره از مهمترین مصادیق و کارآمدترین عناصر تعلیم و تبیین آموزههای تربیتی و اخلاقی جامعه به شمار آمدهاند. حال با در نظرگرفتن این حقیقت که متون عرفانی ذاتاً و فی نفسه رسالت تعلیمی و انتقال آموزههایی تعالیبخش دارند؛ میتوان دریافت که بررسی و تحلیل وجوه تعلیمی این آثار با رویکردهای پژوهشی مختلف، یک ضرورت به شمار میآید. مولانا یکی از شاخصترین چهرههای عرفانی- تعلیمی ادب فارسی است که با بررسی سخن وی میتوان سویههای کارآمد پیوند عرفان و تعلیم را آشکار ساخت. وی برای تبیین و ابلاغ تعالیم روحانی خود، از همة شگردهای زبانی و بلاغی بهره میگیرد. در این زمینه، علم معانی و ابزارهای بلاغی آن؛ بهویژه اغراض ثانوی جملات، به دلیل آنکه بیشتر به ظرایف و ظرفیّتهای درونی سخن و اندیشهها وتعالیم عارف میپردازد، توانسته در خدمت رسالت هدایتمحور این شاعر قرار گیرد. هدف نگارنده در پژوهش حاضر بررسی، دریافت و معرفی تلاقی تعلیم و عرفان با استفاده از امر و نهی در غزلیات مولاناست. این که آیا غزلیات شمس به عنوان اثری عاشقانه- عارفانه، میتواند به عنوان اثری تعلیمی قلمداد شود؟ و امر و نهی چگونه و چقدر توانسته در خدمت وجه تعلیمی کلام مولانا باشد؟ روش بررسی در این مقاله تحلیلی- توصیفی با مطالعه موردی غزلیات شمس است. نتایج حاصل نشان میدهد؛ با توجه به نگاه مخاطبمحور مولانا در سخنانش و نیز آنکه در کاربرد امر و نهی، حضور مخاطب زنده و پویا است؛ توانسته در این اثر با وجود ماهیت غیرتعلیمی و غنایی آن، به دوشیوه مستقیم و غیرمستقیم و با هدف ارشاد و تعلیم به بیان اندیشه های تعلیمی خود بپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
182 - تحلیل و بررسی بنمایۀ حباب و کارکردهای تعلیمی آن در شعر صائب تبریزی
فریدون طهماسبیسبک هندی یا اصفهانی سرشار از مضامین متنوع و تصویرهای رنگارنگ است. صائب تبریزی از شاعران توانمند این سبک است که از پدیدههای مختلف طبیعی و غیرطبیعی بهعنوان بنمایه در مضمونپردازی و تصویرسازی بهره گرفته است. صائب در بسیاری از موارد، از این مضمونها و تصاویر بر اساس نقش چکیده کاملسبک هندی یا اصفهانی سرشار از مضامین متنوع و تصویرهای رنگارنگ است. صائب تبریزی از شاعران توانمند این سبک است که از پدیدههای مختلف طبیعی و غیرطبیعی بهعنوان بنمایه در مضمونپردازی و تصویرسازی بهره گرفته است. صائب در بسیاری از موارد، از این مضمونها و تصاویر بر اساس نقش ترغیبی و اخلاقی زبان برای برانگیختن مخاطب به انجام ارزشها و ترک ضد ارزشها بهره برده است. در این مقاله که با روش تحلیل محتوا و بهصورت اسنادی انجام شده، بنمایۀ حباب در دیوان صائب بررسی و تحلیل گردیده و به این پرسش پاسخ داده شده که صائب از بنمایۀ حباب در جهت کدام یک از مضامین تعلیمی بهره برده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که صائب غیر از اهداف توصیفی و بیان موضوعهای غنایی، حکمی و... اهداف تربیتی و تعلیمی را هم مد نظر داشته است. او با استفاده از قابلیت این بنمایه در مضمونپردازی و تصویرسازی، مخاطب خود را به خاموشی، ترک هواپرستی، دوری از نخوت و تکبر، ترک پوچگویی، ترک گناهکاری و تردامنی، تکیه نکردن و دل نبستن به دنیای فانی، دل نبستن به عمر زودگذر و... دعوت کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
183 - مضامین اخلاقی و تعلیمی مشترک در شعر زهیر و سعدی
محبوبه مسلمی زاده مهدی ممتحنزهیر بن ابی سلمی ربیعه بن رباح المزنی، در عصر جاهلی، حکیمالشّعراء و در میان ائمّۀ عرب، افضل شاعران بود. او در مدیح و حکمت برجسته بود و وظیفۀ شعر را تعلیم و هدایتگری میدانست. زهیر عمر خود را در دلسوزی و پند و اندرز و حقگویی و خیرخواهی گذراند و در اشعارش مفاهیم تعلیمی چکیده کاملزهیر بن ابی سلمی ربیعه بن رباح المزنی، در عصر جاهلی، حکیمالشّعراء و در میان ائمّۀ عرب، افضل شاعران بود. او در مدیح و حکمت برجسته بود و وظیفۀ شعر را تعلیم و هدایتگری میدانست. زهیر عمر خود را در دلسوزی و پند و اندرز و حقگویی و خیرخواهی گذراند و در اشعارش مفاهیم تعلیمی و اخلاقی بهویژه در معانی نکوهش و زهد سخت آشکار است. زهیر با تأثیر از محیط زندگی و شخصیت خود، برترین معیارهای اخلاقی و انسانی را خلق کرده و پرده از رایجترین رذایل برداشته و انسانها را از انجام آن منع کرده است. عظمت مقام سعدی، شاعر نامدار قرن هفتم هجری، در شعر و نثر و اخلاق و حکم آشکار است. سعدی به دلیل انس فراوان با شعر و شاعران عرب و برخورداری از محیط عربی در پی درنگ طولانی در آن سرزمینها، چنان تأثیر پذیرفت که از راه شعر او، شعر فارسی نیز متأثّر شد. این مقاله با بررسی دیوان اشعار زهیر بن ابی سلمی، برخی محاسن و معایب اخلاقی متذکّر در شعر او را تبیین و اشتراکات تعلیمی و مضمونی آن را با شعر سعدی در بخش مواعظ و غزلیّات تحلیل کرده است. یافتههای این پژوهش، دربردارندۀ آراء مشترک اخلاقی و اجتماعی و ارشادات این دو شاعر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
184 - جایگاه قابوسنامه در قلمرو ادبیات تعلیمی
فاطمه الهامیقابوسنامه یا به تعبیری نصیحتنامه تألیفعنصرالمعالیکیکاووس از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندشگیلانشاهوسپس بهرهمندی دیگر جویندگان است. امتیازات چکیده کاملقابوسنامه یا به تعبیری نصیحتنامه تألیفعنصرالمعالیکیکاووس از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندشگیلانشاهوسپس بهرهمندی دیگر جویندگان است. امتیازات و ویژگیهای قابوسنامه، تنها مربوط به محتوای تعلیمی و اندرزگونة آن نیست؛ بلکه عوامل متعددی در کنار هم به تعمیق و نفوذ این آموزههای تربیتی در مخاطب مدد میرساند. ویژگیهای خاص نویسنده چون صمیمت، صداقت، پاکی سخن، فروتنی و آزاداندیشی از یک سو و ابزار کلامی وی چون بهکارگیری امثال رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و داستانهای جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهرهگیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخنان بزرگان و اشعار فارسی از جمله عوامل مهمی است که به غنای تعلیمی این اثر قوّت بخشیده، از این حیث آن را جاوید و ماندگار کرده است. در این مقاله ابتدا ویژگیهای خاص نویسندة قابوسنامه را برمیشماریم که خود مدل و الگویی از ارزشهای اخلاقی را به طور غیرمستقیم به نمایش میگذارد؛ سپس به دستهبندی موضوعات محتوایی این اثر میپردازیم و در پایان تأثیر ابزار کلامی نویسنده را مورد بررسی قرار میدهیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
185 - علل و انگیزه های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومۀ رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانیپتی
فیروزه ملک پور مهدی نوریانشاعران فارسیزبان در شبهقارة هند نیز همانند ایران، آثاری گرانسنگ و پرمحتوا از خود بر جای گذاشتهاند. یکی از این آثار ارزشمند، منظومۀ حماسی رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانیپتی است. این منظومه یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است که روایتگر عشق دو دلداده به نام چکیده کاملشاعران فارسیزبان در شبهقارة هند نیز همانند ایران، آثاری گرانسنگ و پرمحتوا از خود بر جای گذاشتهاند. یکی از این آثار ارزشمند، منظومۀ حماسی رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانیپتی است. این منظومه یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است که روایتگر عشق دو دلداده به نامهای رام و سیتا است. این منظومه سرشار از عاطفه و صورخیال شاعرانه است؛ به همین سبب میتوان آن را در ذیل منظومههای غنایی جای داد. در متون تاریخ ادبیات، رامایانا یکی از آثار حماسی هندوستان معرفی شده است؛ اما برخورداری از مضامین عاشقانه و نبودِ عناصر سازندۀ حماسه در این اثر سبب شده است که رامایانای ملامسیح تاحدّ تأملبرانگیزی از زمرۀ آثار حماسی خارج شود. علاوهبر آن، مفاهیم و مضامین تعلیمی نیز در این اثر بسامد بالایی دارد و تاکنون پژوهشی بهطور ویژه مضامین تعلیمی را در منظومۀ رامایانای ملامسیح پانیپتی بررسی نکرده است؛ ازاینرو نگارندگان این مقاله بر آن شدند تا در مقالۀ حاضر با استفاده از روش اسنادی ـ کتابخانهای و خوانش بیتبهبیت اثر یادشده، ضمن تحلیل مضامین تعلیمی این منظومه، به چرایی بازتاب این قبیل مضامین در آن بپردازند. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که در این منظومه، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی وجود دارد که شاعر آنها را به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
186 - بازخوانی بابی از کلیله و دمنه (تحلیل باب شیر و شغال براساس مبانی داستانی فلسفه برای کودکان)
عاطفه یوسفی سعید ناجیبخش گستردهای از ادبیات کلاسیک فارسی، به متون تعلیمی اختصاص یافته است. این آثار چنانکه از نامشان برمیآید، سرشار از آموزههای اخلاقی و مفاهیم اجتماعی هستند که در قالب حکایت و قصّه به رشتة تحریر درآمدهاند. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، کوششی است برای پاسخ بدین پرس چکیده کاملبخش گستردهای از ادبیات کلاسیک فارسی، به متون تعلیمی اختصاص یافته است. این آثار چنانکه از نامشان برمیآید، سرشار از آموزههای اخلاقی و مفاهیم اجتماعی هستند که در قالب حکایت و قصّه به رشتة تحریر درآمدهاند. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، کوششی است برای پاسخ بدین پرسش که آیا میتوان از متون تعلیمی در سایر حوزههای آموزشی، مانند آموزش فلسفه به کودکان بهره برد یا خیر. درپی پاسخ بدین پرسش، حکایتی از کلیله و دمنه، بهصورت موردی، بر مبنای معیارهای تفکر فلسفی کودکان و نوجوانان تحلیل شده است. مسائل بررسیشده، شامل ویژگیهای اصلی داستان فلسفی ازجمله مقبولیت ادبی، مقبولیت روانشناختی، مقبولیت عقلانی، گفتوگوی استدلالی و کندوکاوپذیری بوده است. طبق یافتههای پژوهش، این حکایت از قابلیت ادبی، فلسفی و روانشناختی برخوردار است و با بازنویسی آن به زبان معیار، میتوان به منبع بسیار خوبی برای استفادۀ مربیان در کلاسهای آموزش تفکر فلسفی دست یافت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
187 - بررسی تاریخمحور تحول موضوعات شعر تعلیمی قرن چهارم تا هشتم
علیرضا شعبانلو خدیجه مرادییکی از انواع ادبی مهم که بخشهای عظیمی از شعر فارسی را در بر گرفته، بیان مباحث اخلاقی در لابهلای اشعار است. در واقع کمتر شاعر و نویسندهای هست که دغدغۀ تعلیمی و اخلاقآموزی نداشته باشد. این رویکرد در همان اشعار نخستین قرن سوم و چهارم رخ نموده است؛ بهگونهای که شهید بل چکیده کاملیکی از انواع ادبی مهم که بخشهای عظیمی از شعر فارسی را در بر گرفته، بیان مباحث اخلاقی در لابهلای اشعار است. در واقع کمتر شاعر و نویسندهای هست که دغدغۀ تعلیمی و اخلاقآموزی نداشته باشد. این رویکرد در همان اشعار نخستین قرن سوم و چهارم رخ نموده است؛ بهگونهای که شهید بلخی در شعری که به نخستین غزل فارسی زبانزد است، بر اساس روایتی به پند غیرمستقیم روی میآورد. شعر قرن چهارم و پنجم هرچند بیشتر تغزلی و توصیفی است، جانب تعلیمی و اندرزی آن نیز فروگذار نشده است. رودکی، فردوسی، کسایی مروزی و ابوشکور، هریک در ادبیات تعلیمی شناختهشدهاند. در انتقال شعر فارسی از قرن چهارم و پنجم به شعر قرن ششم و هفتم هجری، بهدلیل رواج اندیشهها و نگرشهای آسمانی و عرفان و تصوف و پیشرفتهای علمی، مباحث اساسی در ادبیات تعلیمی نیز دگرگون شد؛ بهگونهای که بر اساس مطالعۀ حاضر، علاوه بر حفظ بیشتر اندرزهای مشترک سدههای پیشین، اندیشههای تعلیمی جدیدی بنا به نگرشهای تعلیمی به شعر تعلیمیعرفانی فارسی افزوده شده است. در این مقاله با مطالعۀ اکثر شعرهای این چند قرن، ادبیات تعلیمیاندرزی این دو دوره (سبک خراسانی و سبک عراقی) بررسی و مقایسه شده است. نتیجه این است که شعر تعلیمی با ورود عرفان و تصوف، غنای بیشتری مییابد و به نگرشهای آسمانی و دگرگونی دست مییابد و از این راه، کمیت و کیفیت اندرزها و تعلیم اخلاقیات متعالی میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
188 - مضامین تعلیمی و تربیتی در هفت پیکر
ناصر ناصری شهریار حسن زادهنظامی با گذشت بیش از هشت قرن، همچنان بلندترین قلّه داستان سرایی را در ادبیات به خود اختصاص داده است و پنج گنج وی قدرت سخنوری اش را در موضوعات گوناگون عرفانی، عاشقانه، تاریخی و حماسی در معرض دید خوانندگان به نمایش میگذارد. گویی قدرت سخندانی و خلوص ایمان وی، با توفیق آسم چکیده کاملنظامی با گذشت بیش از هشت قرن، همچنان بلندترین قلّه داستان سرایی را در ادبیات به خود اختصاص داده است و پنج گنج وی قدرت سخنوری اش را در موضوعات گوناگون عرفانی، عاشقانه، تاریخی و حماسی در معرض دید خوانندگان به نمایش میگذارد. گویی قدرت سخندانی و خلوص ایمان وی، با توفیق آسمانی و الهامات غیبی همراه بوده است و نه تنها در تک تک ابیاتش، کمال هنر نمایی و زیبایی هایی ادبی در لفظ و معنی، طراوت و تازگی به کلامش داده است بلکه در تمام داستان هایش پیامهای اخلاقی و انسان مدارانه و معرفت نفس و شناخت حق تعالی را به حاکمان زمان به طور اخصّ و عموم مردم به طور اعم سفارش کرده است. هر چند هفت پیکر نظامی را غنایی و حماسی دانسته اند و به ظاهر در بر دارنده استغراق بهرام گور در عشرت و لذّت شکار و دلدادگی به دلارایی های دختران هفت اقلیم در هفت گنبد است اما پیام کلی و هدف غایی این منظومه سوق دادن خوانندگان به مضامین اخلاقی و اندیشه های متعالی انسانی و آموزه ها و پند و عبرت است. آموزه های تربیتی و تعلیمی که همچون آیینه ای در مسیر تکامل و رستگاری نوع بشر است. در پشت پرده داستان ها و حکایت های هفت پیکر، مفاهیم عمیق تربیتی چون خداجویی و توکّل و اعتماد به خدا، عدل گرایی و ظلم ستیزی، فراگیری علم و هنر و خردورزی، ترک تعلّقات دنیای ناپایدار، رهایی از حرص و طمع، نکوهش عیّاشی شهوت و هوسرانی، نیکی اندیشی و بیزاری از بد گوهران و دوستان منافق، اهمیّت تلاش و مشاوره با اندیشمندان در اداره امور مملکتی، بخشش و احسان، رعیّت نوازی و دهها نکته اخلاقی دیگر که رعایت آنها انسان را در دنیا و آخرت رستگار و خوشنام می کند. در این مقاله با ذکر شواهد به جنبه های تعلیمی و موعظه های اخلاقی هفت پیکر پرداخته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
189 - آموزههای تعلیمی مدیر مدرسه با تکیه بر سبکشناسی شناختی رویکرد چارچوب بافتی
مهدیه سلیم زاده اشرف شیبانی اقدم محمدعلی گذشتیمدیر مدرسه یکی از آثار جلال آل احمد است. این داستان روایت زندگی مدیری است که قصد تغییر در شرایط آموزشی و تعلیمی مدرسۀ خود در دوران پهلوی را دارد. این پژوهش میکوشد با نگاهی بر آراء کاترین ایموت دربارۀ نظریۀ چارچوبهای بافتی بر مبنای سبکشناسی شناختی، تفاوت انواع چارچوب چکیده کاملمدیر مدرسه یکی از آثار جلال آل احمد است. این داستان روایت زندگی مدیری است که قصد تغییر در شرایط آموزشی و تعلیمی مدرسۀ خود در دوران پهلوی را دارد. این پژوهش میکوشد با نگاهی بر آراء کاترین ایموت دربارۀ نظریۀ چارچوبهای بافتی بر مبنای سبکشناسی شناختی، تفاوت انواع چارچوبهای بافتی را از منظر دانشهای پیشین خواننده و همچنین تأثیر آن بر جنبههای تعلیمی اثر بررسی کند. ایموت، چارچوبهای بافتی را به چهار نوع احضار/ فراخوانی، تغییر، تعویض و تعمیر/ اصلاح تقسیم میکند. در این راستا مشهود است که چگونه پیشینۀ آگاهی خوانندگان عامل اصلی تمایز انواع چارچوبهای بافتی در داستان است و دو عنصر مکان و شخصیت علاوه بر تأثیر بر شکلگیری انواع چارچوبهای بافتی بر جنبههای تعلیمی متفاوت داستان نیز نقش دارند. این جستار در پی آن است با روش توصیفیتحلیلی، امکان ارزیابی و سنجش داستانها و رمانهای معاصر ادبیتعلیمی را بر اساس نظریۀ یادشده فراهم کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
190 - بررسی آموزههای تعلیمی در رفتار قهرمانان روایتهای اتهام و تبرئه با تکیه بر هفت روایت از ادبیات جهان
علیرضا نبی لو حسین صادقی فردروایتشناسی تطبیقیتعلیمی یکی از جدیدترین زادههای مطالعات میانرشتهای است. در این شیوه با رویکرد تعلیمی، به بررسی تطبیقی روایتهای مشابه پرداخته میشود. یکی از درونمایههای نسبتاً پربسامد در ادبیات تعلیمی، اتهام و تبرئه است. در این جستار، نویسنده به روش تطبیقی، به مط چکیده کاملروایتشناسی تطبیقیتعلیمی یکی از جدیدترین زادههای مطالعات میانرشتهای است. در این شیوه با رویکرد تعلیمی، به بررسی تطبیقی روایتهای مشابه پرداخته میشود. یکی از درونمایههای نسبتاً پربسامد در ادبیات تعلیمی، اتهام و تبرئه است. در این جستار، نویسنده به روش تطبیقی، به مطالعه و بررسی هفت روایت از ادبیات جهان میپردازد که درونمایۀ آنها متکی بر اتهام و تبرئه است. این روایتها عبارتاند از: هیپولیت و فدر، نامادری شریر، سودابه و سیاوش، مائل و دختر اچائید، یوسف و زلیخا، پوران و لونا، پویی کائو و تاچی. سپس آموزههای تعلیمی رفتار قهرمان هر روایت استخراج شده، با دیگر روایتها مقایسه میشود تا به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که آیا آموزههای تعلیمی یا اصول اخلاقی نسبت به منطقۀ جغرافیایی و فرهنگ متفاوت است؟ در نهایت نتایج تحقیق، این فرض را تقویت میکند که تعالیم اخلاقی ارتباطی به منطقۀ جغرافیایی ندارد و اصول آن بین همۀ ادیان و اقوام مشترک است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
191 - بازنمایی اصول کلاسیسم و نئوکلاسیسم در شعر پروین اعتصامی
خلیل بیگ زاده علی صفی زادهپروین اعتصامی از شاعران سنتپذیر نوگرا، خردستا، اخلاقمدار و آرمانخواه عصرمشروطه است که در پیدایش ادبیات کلاسیسم و نئوکلاسیسم در ادب معاصر فارسی دخیل بوده است و در این زمینه از سرآمدان عصر خویش است. او شاعری اجتماعی با بینشی انسانی است که کوشش انسان عصر خویش را میستای چکیده کاملپروین اعتصامی از شاعران سنتپذیر نوگرا، خردستا، اخلاقمدار و آرمانخواه عصرمشروطه است که در پیدایش ادبیات کلاسیسم و نئوکلاسیسم در ادب معاصر فارسی دخیل بوده است و در این زمینه از سرآمدان عصر خویش است. او شاعری اجتماعی با بینشی انسانی است که کوشش انسان عصر خویش را میستاید و او را به خردورزی، دانایی محوری و تصمیم عاقلانه دعوت میکند. اگرچه این شاعر مکتب کلاسیسم به دنبال تبلیغ مسلک خاصی نیست اما خردمندی و اخلاق فردی و اجتماعی را میستاید و به اصلاحات اخلاقی و اجتماعی میاندیشد و سعادت فرد و جامعه را خواهان است. پژوهش حاضر، بازنمایی اصول کلاسیسم و نئوکلاسیسم را در شعر پروین اعتصامی به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نقد تطبیقی بررسی و تحلیل کرده، نشان داده است که این شاعر معاصر به خردورزی، اخلاقمداری، آرمانگرایی و دوری از ناهنجاری گرایش دارد و در بند رستگاری ملی است. پروین میان سنت و مدرنیته ارتباطی مفید برقرار کرده است؛ یعنی هم دستاوردها و آموزههای سنتی را ارج مینهد و هم با رویِ باز به استقبال مضامین و افکار نو میرود، همان اصلی که در نگاه نئوکلاسیکها مهم است. عقلستایی و عقلانیتسرایی خمیرمایه اصلی شعر این شاعر عصر مشروطه است. او هم اختیار انسان را تبلیغ میکند و هم در انتخاب طرفین مناظرههایش شیوهای نو و روزآمد دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
192 - بررسی تطبیقی ویژگیهای اخلاقی و مهارتهای رفتاری شاهپدر از دیدگاه فردوسی و فِنلون
بهناز شکوری احمد رنجبردر این پژوهش سعی شده ویژگیهای اخلاقی و مهارتهای رفتاری شاهپدر با توجه به دیدگاه فردوسی و فنلون تعریف شود. شاهپدر الگویی صحیح از خصوصیات رفتاری خردمندانه و بالغ یک پادشاه است؛ پادشاهی که پدر ملت خود است و مردمش را همچون فرزندان خود دوست دارد. ویژگیهای اخلاقی شاهپدر چکیده کاملدر این پژوهش سعی شده ویژگیهای اخلاقی و مهارتهای رفتاری شاهپدر با توجه به دیدگاه فردوسی و فنلون تعریف شود. شاهپدر الگویی صحیح از خصوصیات رفتاری خردمندانه و بالغ یک پادشاه است؛ پادشاهی که پدر ملت خود است و مردمش را همچون فرزندان خود دوست دارد. ویژگیهای اخلاقی شاهپدر مردم دوستی، خدمتگزاری و پارسایی است و مهارتهای رفتاری او شناخت ذات انسانها، تشخیص فرهیختگان از بیمایگان و تمییز خیرخواهان از فریبکاران است. شاهپدر توانایی پیشبینی خطر را دارد و آیندهنگر است. فنلون و فردوسی بر آن هستند که پیشگیری از عیبها و کژیهای اخلاقی یک پادشاه به پیشرفت یک حکومت ایدئال کمک میکند و خصوصیات اخلاقی فرمانروا بر رفتار مردم آن سرزمین تأثیرگذار است. با بررسی تطبیقی نظریات این دو نویسندۀ گرانسنگ ایران و فرانسه، به این نتیجه رسیدیم که فردوسی و فنلون با اعتقاد به گرهخوردگی فضیلت اخلاقی و حکومتداری، کمر همت به آموزش و تربیت شاهزادگان و پادشاهان بستهاند تا الگویی از یک انسان اندیشمند با رفتار برتر را به بشریت ارائه دهند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
193 - بررسی ظرایف معناییِ نوع تعلیمی در بخشی از هفتپیکر بر پایۀ سبک شناسی لایه ای
غلامحسین مددی چلچه ابراهیم استاجی اعظم استاجی علی تسنیمیآثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصههایی مییابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصههای نوع را فراهم آورد. هفتپیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزشهای آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصههای صوری و محتوایی در انواع ادبی و ظر چکیده کاملآثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصههایی مییابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصههای نوع را فراهم آورد. هفتپیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزشهای آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصههای صوری و محتوایی در انواع ادبی و ظرایف پیوند هنری زبان و معنا در لایه‎های مختلف، از عوامل اعتلای این اثر است. از آنجا که اثرِ ادبی متشکل از لایههای درهمتنیده‎ای است، تحلیل متن هفت‎پیکر با رویکرد سبک‎شناسی لایه‎ای‎، شیوهای کارآمد در کشف ظرایف هنری و ظرفیت‎های زبانیِ بهکاررفته در هر لایه است. لایه‎های زبانی هفت‎پیکر متناسب با تغییر محتوا در هر بخش، شاخصه‎هایی در لایه‎های زبان می‎یابد. نظامی فراخور محتوا که رنگ تعلیمی، غنایی و حماسی به خود می‎گیرد، با ایجاد تناسب میان شاخصههای زبان و محتوا، گزینش و نحوۀ کاربرد واحدهای زبانی، پیوند درونی لایههای زبان، تنش در عناصر زبان و ایجاد دلالتمندی، سبب حرکت زبان در راستای تقویت محتوا و تبلور نوع ادبی در آن بخش می‎شود. در بخش‎های تعلیمی، بهره‎مندی از شاخصه‎های صوری و محتواییِ این نوع، سبب استحکام زبان در این اثر شده‎ است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
194 - آموزههای اخلاقی از مواجهۀ حاکمان دینی و غیردینی با مصلحان و منتقدان با تأکید بر احیاء علومالدین امام محمد غزالی
اسماعیل حسین پور حسن بساکمنتقدان در هر جامعه، از حقوقی برخوردارند که گاه این مهم نادیده گرفته میشود. شیوۀ مواجهۀ حاکمان با این گروه، سرشار از آموزههای اخلاقی و تعلیمی است که در احیاء علومالدین مورد مطالعه قرار گرفت. غزالی در این اثر، ضمن بررسی زندگی حاکمان و برشمردن فضایل و رذایل اخلاقی حاکم چکیده کاملمنتقدان در هر جامعه، از حقوقی برخوردارند که گاه این مهم نادیده گرفته میشود. شیوۀ مواجهۀ حاکمان با این گروه، سرشار از آموزههای اخلاقی و تعلیمی است که در احیاء علومالدین مورد مطالعه قرار گرفت. غزالی در این اثر، ضمن بررسی زندگی حاکمان و برشمردن فضایل و رذایل اخلاقی حاکمان دینی و غیردینی و منش و بینش آنها در مواجهه با منتقدان، به تبیین آموزههای تعلیمی پرداخته است. حاکمان دینی در این پژوهش شامل پیامبر اکرم(ص)، برخی معصومین(ع) و خلفای راشدین و حاکمان غیردینی، شامل برخی خلفای اموی و عباسی است. در این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیل محتوا تدوین شده، ضمن بررسی چهار ربع کتاب احیاء علومالدین، شاهد صفات نیکو و نکوهیدۀ حاکمان در مواجهه با منتقدان هستیم که واکنش حاکمان دینی و غیردینی و آموزههای اخلاقی از این مواجههها، جداگانه بررسی شده است. صفات اخلاقی نیکو شامل رعایت ادب، عفو و بخشش، صبر و بردباری، طلب هدایت، مدارا و انتقادپذیری است و صفات اخلاقی نکوهیده شامل خشم، ناشکیبایی، آزار، شکنجه و قتل میشود. موضوع این پژوهش، بهخاطر تازگی و بهروز بودن، امروزه هم میتواند مورد اقبال واقع شود و برای جامعه، کاربردی ارزنده و آموزنده داشته باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
195 - تحلیل آموزههای تعلیمی در بررسی بینامتنی دو اثر (پروین اعتصامی و انوری)
رقیه صدراییامروزه بینامتنیت اصطلاحی رایج در نظریههای ادبی و زبانشناسی است. بینامتنیت بر این اصل مبتنی است که هیچ اثری مستقل و خود ساخته مؤلف نیست بلکه از متون گذشته و از اندیشه فراروی ادبیات بهره برده است. بینامتنیت رابطه یک متن با سایر متون را بررسی میکند. هدف این مقاله آن ا چکیده کاملامروزه بینامتنیت اصطلاحی رایج در نظریههای ادبی و زبانشناسی است. بینامتنیت بر این اصل مبتنی است که هیچ اثری مستقل و خود ساخته مؤلف نیست بلکه از متون گذشته و از اندیشه فراروی ادبیات بهره برده است. بینامتنیت رابطه یک متن با سایر متون را بررسی میکند. هدف این مقاله آن است که با استفاده از این نظریه آموزههای اخلاقی و اجتماعی پروین اعتصامی و انوری را ارزیابی کند. برای نیل به این هدف قطعه اشک یتیم از پروین اعتصامی با قطعه والی شهر ما گدایی بی حیاست از انوری بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و تشابه و افتراق آن نمایانده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
196 - بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ
احمدرضا یلمه هاشعر تعلیمی، شعری است که هدف اصلی سراینده، آموزش حکمت و اخلاق، همچنین تشریح و تبیین مسایل و اندیشههای مذهبی، تربیتی، فلسفی و مضامین پندگونه باشد. بیان آموزههای اخلاقی و حکمی در شعر فارسی از اوایل سدة چهارم هجری آغاز شد و به تدریج در بیشتر قالب های شعری جلوهگری نمود. ا چکیده کاملشعر تعلیمی، شعری است که هدف اصلی سراینده، آموزش حکمت و اخلاق، همچنین تشریح و تبیین مسایل و اندیشههای مذهبی، تربیتی، فلسفی و مضامین پندگونه باشد. بیان آموزههای اخلاقی و حکمی در شعر فارسی از اوایل سدة چهارم هجری آغاز شد و به تدریج در بیشتر قالب های شعری جلوهگری نمود. اشعار تعلیمی گاه به صورت جداگانه و مستقل است؛ همانند منظومهها و داستان هایی که منحصراً به آموزههای تعلیمی میپردازد و گاه در دیگر آثار ادبی پراکنده است. شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ از لحاظ اشتمال و احتوا بر مفاهیم و مضامین پندگونه از بینظیرترین آثار ادبی است که علاوه بر جنبة حماسی و غنایی همواره از دیرباز، به عنوان مرام نامه و دستورنامة زندگی مورد توجه خواص و عوام بوده است. نکتهای که اساس این پژوهش بر آن استوار است نوع بیان مضامین اخلاقی و اندیشههای حکمی و پندگونة این دو شاعر بلندآوازه است. لحن و بیان یکی رویکردی تفصیلی دارد و آن دیگری شیوة مختصرگویی را در پیش گرفته است؛ کلام یکی صریح و روشن و دیگری مرموز و طنزآلود و مبهم؛ شیوهها و گونههای متفاوت و مجزایی که این پژوهش سعی دارد به ارائة نمونههایی از آن بپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
197 - آموزههای تعلیمی بر مبنای حضور نسلهای متفاوت در شاهنامه
معصومه هاشم پور یوسف نیک روز اطهر تجلی اردکانیشاهنامه شاهکاری ادبی از فردوسی است. او در این اثر ارزشمند، با آگاهی از تفاوتهای طبیعی کودک و جوان و پیر به بررسی ابعاد مختلف ادبیات تعلیمی میپردازد تا بتواند مفاهیم و مقاصد منظور خود را که سرشار از نکات تعلیمی ناب است، به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان بیان کند. شناخت چکیده کاملشاهنامه شاهکاری ادبی از فردوسی است. او در این اثر ارزشمند، با آگاهی از تفاوتهای طبیعی کودک و جوان و پیر به بررسی ابعاد مختلف ادبیات تعلیمی میپردازد تا بتواند مفاهیم و مقاصد منظور خود را که سرشار از نکات تعلیمی ناب است، به بهترین شکل ممکن برای خوانندگان بیان کند. شناخت ویژگیهای نسلهای مختلف میتواند نقش مهم و کاربردی ادبیات تعلیمی را نشان دهد. درواقع تفاوت مضامین تعلیمی، برخاسته از تفاوت در دورههای زندگی، فکری، قدرت بدنی و آگاهیهای ناشی از تجربهآموزی آنان در جامعه است. در این جستار، پژوهشگر میکوشد جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصههای آن را ازنظر تفاوت نسلها در شاهنامه واکاود. با بررسی موضوعاتی مانند نامخواهی، نیکنامی، نیکوکاری، شجاعت، آیندهنگری، فضیلت علم و دانش، پند و اندرز و... مشخص شد که فردوسی مضامین تعلیمی را در رابطه با هر نسل چگونه به کار برده است. فردوسی باتکیهبر آموزههای تعلیمی کودکان را به هنرآموزی، جوانان را به آگاهیآموزی و نصیحتپذیری و پیران را به کیاست، تدبیر، نصیحتگری و راهنمایی دعوت میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
198 - واکاوی نگاره های تعلیمی _ تربیتی تشویق و تنبیه در آثار سعدی
مهدی ممتحنتوجه به لزوم اخلاق و عوامل تربیت از دیرباز مورد عنایت فرزانگان بوده و شعرای ما نیز از ابتدا به این مسأله دقت نظر داشتهاند. از رودکی به عنوان پدر شعر فارسی گرفته تا کسایی و ناصرخسرو، سنایی، نظامی و دیگران و در این میان سعدی به این مسأله توجهی ویژه مبذول داشته است و دو ا چکیده کاملتوجه به لزوم اخلاق و عوامل تربیت از دیرباز مورد عنایت فرزانگان بوده و شعرای ما نیز از ابتدا به این مسأله دقت نظر داشتهاند. از رودکی به عنوان پدر شعر فارسی گرفته تا کسایی و ناصرخسرو، سنایی، نظامی و دیگران و در این میان سعدی به این مسأله توجهی ویژه مبذول داشته است و دو اثر مهم سعدی: بوستان و گلستان به خوبی این واقعیت را نشان میدهد تا حدی که این دو را نامه اخلاقی نام نهادهاند.با توجه به اینکه دو اصل تشویق و تنبیه،از بُن لایهها و اساس هر تعلیم و تربیتند، در این مقاله به بررسی این دو و ویژگی آنها در آثار سعدی پرداخته شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
199 - ریختشناسی حکایتهای اخلاقی بر پایۀ حکایتهای مخزن الاسرار و نظیرههای آن
عباس واعظ زاده حامد نوروزی سیده فاطمه شجاع زاده مقدمحکایت اخلاقی یکی از انواع قصههای سنتی است که پدیدآورندگان آن، آن را صرفاً بهمنظور تعلیم و تأیید آموزههای اخلاقی مد نظر خود به کار میبردهاند. هدف این مقاله، شناسایی ساختار این نوع ادبی بر پایۀ حکایتهای اخلاقی منظومههای تعلیمی و بهطور ویژه مخزن الاسرار نظامی و سه چکیده کاملحکایت اخلاقی یکی از انواع قصههای سنتی است که پدیدآورندگان آن، آن را صرفاً بهمنظور تعلیم و تأیید آموزههای اخلاقی مد نظر خود به کار میبردهاند. هدف این مقاله، شناسایی ساختار این نوع ادبی بر پایۀ حکایتهای اخلاقی منظومههای تعلیمی و بهطور ویژه مخزن الاسرار نظامی و سه نظیرۀ مشهور آن (مطلع الانوار امیرخسرو، روضة الانوار خواجوی کرمانی و تحفة الاحرار جامی) است. نگارندگان با بهکارگیری روش ریختشناسی پراپ، که یکی از روشهای مناسب برای گونهشناسی انواع ادبی روایی است، حکایتهای اخلاقی این چهار منظومه را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدهاند که حکایت اخلاقی از لحاظ ساختاری، روایت کوتاهی است که از یک صحنۀ آغازین (وقوع صحنۀ سؤالبرانگیز/ بروز مشکل) و سیزده خویشکاری (طرح سؤال، سرزنش، پاسخدهی، نصیحت، شرارت، نابودی شریر، یاریطلبی، یاریدهی، رفع مشکل، تنبّه، پشیمانی، جبران اشتباه و پاداشیابی) تشکیل شده است که پنج شخصیت (قهرمان، نصیحتشنو، ناصح، شریر و یاریگر) این خویشکاریها را بر عهده دارند. حکایتهای اخلاقی دارای دو الگوی روایی اصلی و دو الگوی روایی فرعی هستند که گاهی نیز با هم ترکیب میشوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
200 - «مؤلفههای نوع تعلیمی در رسالۀ کمال اظهری شیرازی»
فریبا چینی فاطمه سادات طاهریبوداق اظهری شیرازی، شاعر ناشناختة قرن دهم و یازدهم هجری، مجموعهاشعاری 10385 بیتی دارد که آن را رسالۀ کمال نامیده است. نگارندگان این پژوهش مؤلفههای تعلیمی اظهری را در اشعار وی بررسی میکنند؛ نیز با شیوۀ توصیفیـتحلیلی مبتنی بر اشعار اظهری درپی پاسخگویی به این پرسش هستند چکیده کاملبوداق اظهری شیرازی، شاعر ناشناختة قرن دهم و یازدهم هجری، مجموعهاشعاری 10385 بیتی دارد که آن را رسالۀ کمال نامیده است. نگارندگان این پژوهش مؤلفههای تعلیمی اظهری را در اشعار وی بررسی میکنند؛ نیز با شیوۀ توصیفیـتحلیلی مبتنی بر اشعار اظهری درپی پاسخگویی به این پرسش هستند: در رسالۀ کمال اظهری کدام آموزههای تعلیمی وجود دارد و شاعر از چه شگردها و شیوههایی برای تبیین آنها استفاده کرده است؟. با پاسخ به این پرسش استدلال میکنند که نعت و منقبت خاندان نبوت و امامت(ع)، مدح سلاطین صفوی، عشق مجازی، توصیف حوادث زندگی و هجو و هزل از مضامین اصلی شعر اظهری است؛ اما شاعر، مانند بسیاری از شاعران پیشین، در قالبها و مضامین متنوع شعریِ خود گاهی بهشکل مستقل و گاهی در لابهلای مضامین و انواع ادبی دیگر به تعلیم خیر و نیکی (روش ایجابی) به مخاطبان خاص و عام خویش یا بازداشتن آنها از زشتیها و بدیها (شیوۀ سلبی) پرداخته است. اظهری تعالیم خود را به دو شیوۀ مستقیم و غیرمستقیم به مخاطب آموزش داده است؛ همچنین از شگردهای قصهگویی، خطابالنفس (تجرید)، استشهاد به آیات و داستانهای قرآنی، بهکارگیری تمثیل و ارسالالمثل، مناجات، سوگندنامه، شکوه و گلایه، زشتنگاری (هزل و هجو) و قصه از زبان حیوانات استفاده کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
201 - مقایسه آموزههای تعلیمی در شاهنامه فردوسی با بوستان سعدی
نجمه نظری آذر اسدیادبیات تعلیمی بخشی گسترده از ادبیات کهن فارسی را شامل می شود. اگر چه شاهنامه اثری حماسی به شمار میرود اما فردوسی در جای جای این اثر ارزشمند، از هر فرصتی برای بیان آموزههای تعلیمی استفاده کرده است، به ویژه در صحنههای حساس و در پایان داستانها حضور آشکار فردوسی و بیان چکیده کاملادبیات تعلیمی بخشی گسترده از ادبیات کهن فارسی را شامل می شود. اگر چه شاهنامه اثری حماسی به شمار میرود اما فردوسی در جای جای این اثر ارزشمند، از هر فرصتی برای بیان آموزههای تعلیمی استفاده کرده است، به ویژه در صحنههای حساس و در پایان داستانها حضور آشکار فردوسی و بیان آموزههای اخلاقی قابل توجه است. توصیههای فردوسی به خردورزی، نام خواهی، دوری از آز، دادگری، رعایت اعتدال و... در حوزه زندگی شخصی و اجتماع، بیانگر توجه فردوسی به ادب تعلیمی است. دو قرن بعد سعدی به عنوان یک مصلح اجتماعی، بوستان را درحوزه ادبیات عرفانی و تعلیمی سرود. سعدی با توجه به مقتضیات جامعه ایرانی و به ویژه اوضاع زمانه خود در بوستان به مسائلی چون احسان، تواضع، دادگری، رعایت اعتدال، نام خواهی، اغتنام فرصت، نفی آز و... پرداخته است. مقایسه آموزههای تعلیمی فردوسی با سعدی بیانگر شباهتها و تفاوتهایی در نگاه این دو شاعراست. تفاوتها غالباً برخاسته از شرایط زمانی و اوضاع ایران در آن روزگار است که ازآن جمله میتوان به تأثیر قرنها تسلط بیگانگان، رواج عرفان و تفکر اشعری وکم رنگ شدن روحیه حماسی در روزگار سعدی اشاره کرد. در این مقاله به مقایسه آموزههای تعلیمی در شاهنامه فردوسی با بوستان سعدی پرداختهایم و شباهتها و تفاوتهای موجود میان آموزههای تعلیمی این دو شاعر فرزانه را مورد بررسی قراردادهایم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
202 - بررسی نمود ادبیات تعلیمی در شعر اخوان ثالث
حجت الله ربیعی محبوبه خراسانی مرتضی رشیدی آشجردیدر میان شاعران معاصر، اخوان ثالث جزء چهرههایی است که از دیگر آفرینشگران ادبی معاصر متمایز است. آثار او حلقۀ پیوند شعر سنتی با شعر مدرن ایران است. پژوهشهای صورتگرفته دربارۀ اشعار اخوان ثالث، اغلب معطوف به جنبههای نمادگرایانه و گرایشهای ملی و حماسی آثار اوست و از دری چکیده کاملدر میان شاعران معاصر، اخوان ثالث جزء چهرههایی است که از دیگر آفرینشگران ادبی معاصر متمایز است. آثار او حلقۀ پیوند شعر سنتی با شعر مدرن ایران است. پژوهشهای صورتگرفته دربارۀ اشعار اخوان ثالث، اغلب معطوف به جنبههای نمادگرایانه و گرایشهای ملی و حماسی آثار اوست و از دریچۀ ادبیات تعلیمی به اشعار او کمتر نگریسته شده است. در این مقاله سعی بر آن است که جلوههای ادبیات تعلیمی، در اشعار اخوان بررسی شود. به همین منظور با راهبرد توصیفی، به نمود ادبیات تعلیمی در چهار مجموعۀ ارغنون، تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، سال دیگر ای دوست ای همسایه و زمستان پرداخته شده است. هدف این پژوهش ارائۀ نمونههایی از ادبیات تعلیمی در این مجموعهها، بررسی فراوانی و دستهبندی آنهاست. بهطور کلی، نمودهای تعلیمی در اشعار این مجموعهها در حیطۀ فلسفی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
203 - بررسی تأثیر تعلیمی معنای ضمنی و صریح افعال در کلیله و دمنه و مقامات حمیدی
اشرف شیبانی اقدمنثر فنی کلیله و دمنه و مقامات حمیدی با در بر داشتن دلالتهای ضمنی و غیر صریح، سبک متفاوتی از وجه تعلیم را نشان میدهد. رمزگشایی معانی ضمنی در این آثار آشکار میسازد برخلاف فرضیه محققان مبنی بر بسیار بودن لغات نسبت به معانی در متون نثر قرن ششم هجری، به دلیل نزدیک شدن ای چکیده کاملنثر فنی کلیله و دمنه و مقامات حمیدی با در بر داشتن دلالتهای ضمنی و غیر صریح، سبک متفاوتی از وجه تعلیم را نشان میدهد. رمزگشایی معانی ضمنی در این آثار آشکار میسازد برخلاف فرضیه محققان مبنی بر بسیار بودن لغات نسبت به معانی در متون نثر قرن ششم هجری، به دلیل نزدیک شدن این آثار به شعر دلالتهای ثانوی بیشتری مطرح میشود؛ چنان که با آشناییزدایی و تحول در مسیر درک، راه دریافت معنی را گستردهتر و اثر تعلیمی آن را مؤثرتر میسازد و مخاطب با حرکت ذهنی از حوزهای اشاری به حوزه دیگر مفاهیم تازهای را دریافت میکند. در این مقاله، سعی بر آن است که با مطالعه چهارچوب بافتاری این متون و اثر تعلیمی آنها با بررسی افعال، رهیافتهای نویسندگان در امر تعلیم تبیین گردد. برای این کار افعال در ساختهای پایه، مرکب و عبارت فعلی دادهبرداری شده، سپس به دلیل تأثیر مستقیم بافت بر ساخت افعال و ایجاد معانی به فعلها در بافت گزارههای مختلف توجه شده است و با تطبیق معانی ضمنی و صریح دو اثر، کارکرد آنها تحلیل شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
204 - تحلیل ادبیات تعلیمی در انواع ادبی دیگر قرن چهاردهم (نظم)
مریم کریمیان جواد مهربان قزل حصار رضا اشرف زادهادبیات، زیباییآفرینی در زبان است و ادبیات تعلیمی، آن دسته از آثار ادبی را شامل میشود که با زبانی ادبی و هنرمندانه به تعلیم و هدایت انسانها بپردازند. ادب تعلیمی در ایران یکی از پردامنهترین انواع ادبی است؛ بهطوری که اگر یک اثر ادبی کاملاً از نوع تعلیمی نباشد و در انو چکیده کاملادبیات، زیباییآفرینی در زبان است و ادبیات تعلیمی، آن دسته از آثار ادبی را شامل میشود که با زبانی ادبی و هنرمندانه به تعلیم و هدایت انسانها بپردازند. ادب تعلیمی در ایران یکی از پردامنهترین انواع ادبی است؛ بهطوری که اگر یک اثر ادبی کاملاً از نوع تعلیمی نباشد و در انواع حماسی، غنایی و یا نمایشی قرار گیرد، باز تعلیماتی در آن نهفته یا آشکار است. این مقاله پس از تحلیل ادبیات تعلیمی در قلمرو زبانی و ادبی به بررسی این نوع ادبی در قلمرو فکری میپردازد. در قلمرو فکری، ادبیات تعلیمی از نظر محتوایی در شاخههای تربیتی، آموزشی و نیز در دیگر انواع ادبی مورد تحلیل قرار گرفته است. در هرکدام از انواع ادبی تعلیماتی با همان درونمایه بهصورت غیرمستقیم وجود دارد. در ادبیات غنایی، تعلیمات بر پایۀ احساسات انسانی است و شاعر ضمن توصیف و بیان احساسات شخصی خویش در موضوعات مختلف به بیان تعلیمات عاشقانه، عارفانه، آیینی، فلسفی و طنز نیز میپردازد. در ادبیات حماسی، تعلیمات انقلابی، جنگ و پایداری جایگاه ویژهای دارند. در ادبیات نمایشی، محتوای ارزشی و اخلاقی بهصورت غیرمستقیم در آثار نمایشی استفاده میشود که نقش تربیتی آنها بهویژه برای کودکان و نوجوانان، اهمیت زیادی دارد. وجود ادبیات تعلیمی در انواع ادبی دیگر، نشانهای از ادبیات متعهد در آن آثار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
205 - بررسی آموزههای تعلیمی رسالۀ انیسالطالبین محمد بن محمود فارس
الهه صادقی قربانعلی ابراهیمی مهرداد چترایی عزیزآبادیمتون و اشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین ژانرهای ادب فارسی است که گاه بهصورت اثری کاملاً مستقل است. رسالۀ انیس الطالبین محمد بن محمود فارس، از جمله آثار مشحون از آموزههای تعلیمی است. این رساله که یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است و در شمار متون چکیده کاملمتون و اشعار تعلیمی یکی از گستردهترین و رایجترین ژانرهای ادب فارسی است که گاه بهصورت اثری کاملاً مستقل است. رسالۀ انیس الطالبین محمد بن محمود فارس، از جمله آثار مشحون از آموزههای تعلیمی است. این رساله که یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است و در شمار متون ارزشمند اخلاقیـ حکمی فارسی جای دارد، تاکنون گمنام مانده است. این رساله مشحون از مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی است که نویسنده، آن را بهاقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است. نگارندگان در این پژوهش بر آناند تا ضمن معرفی اجمالی رسالۀ انیس الطالبین، تأثیر آموزههای اخلاقی بهکاررفته در این رساله را در ذهن و درون مخاطب بررسی کنند. نتایج پژوهش حاکی از این است که نویسنده فردی آگاه بوده که با اصول روانشناختی آشنایی داشته و بهاقتضای موقعیت از شگردهای مختلف تشویق، ترغیب، حکایت و تمثیل و استدلال و... بهره گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
206 - بررسی خوشهای تقویتکنندههای احکام تحذیری و ترغیبی در خسرو و شیرین نظامی (با تأکید بر خوشه مرگ)
مهدی دهرامیشاعران ادب فارسی برای آنکه آموزههای اخلاقی خود را بهصورت حکمی نافذ، فراگیر و لازمالاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویتکنندهها و ضمانتهای اجرایی مختلفی بودهاند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیتها یا تعالیم بزرگتر برای پرداخت تعالیم جزئیتر بهره میبر چکیده کاملشاعران ادب فارسی برای آنکه آموزههای اخلاقی خود را بهصورت حکمی نافذ، فراگیر و لازمالاجرا ارائه دهند، ناچار به الحاق تقویتکنندهها و ضمانتهای اجرایی مختلفی بودهاند. برای این مقصود، شاعر گاهی از نیروی واقعیتها یا تعالیم بزرگتر برای پرداخت تعالیم جزئیتر بهره میبرد. از همین روی میتوان بهجای استخراج آموزههای اخلاقی بهصورت مختلف و پراکنده، بسیاری از تعالیم را بهصورت خوشهای بررسی کرد. هدف این مقاله بررسی یکی از این خوشههاست که با شیوه توصیفی (تحلیل محتوا) با تأکید بر خسرو و شیرین نظامی، جایگاه آن را در تقویت احکام تحذیری و ترغیبی نشان داده است. برای این منظور، مرگ بهعنوان یکی از مهمترین سرخوشههای تقویتکننده و اصلی انتخاب شده که تعالیم فرعی فراوانی در زیر مجموعه خود پرورانده است. مرگ واقعیتی است که بخش زیادی از تعالیم تحذیری همچون خودستایی و غرور، تنآسایی، فریفتگی به توانایی جسمانی و مانند آنها و گزارههای ترغیبی همچون شاد زیستن، یاد خداوند، نگاهداشت سرشت پاک انسانی و غیره در خسرو و شیرین نظامی با آن گره خورده و بهطور کلی بسیاری از نیکیها و رذیلتها، چه مستقیم و چه غیرمستقیم، با اندیشه مرگ و دیدن جزای آن بعد از این حادثه، تقویت شدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
207 - کارکردهای تعلیمی و اخلاقی عناصر چندمعنایی در شعر اخوان با تکیه بر عنصر نماد
سیده زهرا موسوی زهرا بشیریادبیات تعلیمی یکی از کهنترین و پردامنهترین انواع ادب فارسی است. در ادبیات کلاسیک آموزهها بیشتر به صورت مستقیم و با صراحت بیان میشدند و آرایهها و فنون ادبی ابزاری جهت تأکید و تأثیرگذاری کلام بودند. در حالی که در ادبیات معاصر از بیان صریح و مستقیم آموزهها پرهیز میش چکیده کاملادبیات تعلیمی یکی از کهنترین و پردامنهترین انواع ادب فارسی است. در ادبیات کلاسیک آموزهها بیشتر به صورت مستقیم و با صراحت بیان میشدند و آرایهها و فنون ادبی ابزاری جهت تأکید و تأثیرگذاری کلام بودند. در حالی که در ادبیات معاصر از بیان صریح و مستقیم آموزهها پرهیز میشود و اندیشهها عمدتاً در لفافههای بیانی ارائه میشوند. از این رو درک بُعد تعلیمی ادبیات و به طور اخص شعر در سدۀ اخیر با گذشته متفاوت است و مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را باید در پسزمینۀ شعر مشاهده کرد. برای این کار باید اسلوب عمدۀ بیان غیرمستقیم در شعر نو را در نظر داشت. نماد عمدهترین شگرد هنری شاعران نوپرداز در بیان معنی در شعر معاصر به شمار میآید. پژوهش حاضر بر آن است تا بُعد تعلیمی و اخلاقی شعر مهدی اخوان ثالث را به بحث بگذارد و چگونگی تبلور یافتن غیرمستقیم و ضمنی مضامین اخلاقی همچون: ظلمستیزی، جهل ستیزی، وطنخواهی، اعتراض و انتقاد به وضع موجود و... را در قالب نماد در شعر او نشان دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
208 - تأثیرپذیری تعلیمی روضهالانوار خواجوی کرمانی از مخزنالاسرار نظامی گنجوی
پروین دخت مشهور رضا جلیلینظامی گنجوی در شمار بزرگترین سرایندگان فارسیزبان است. قدرت شاعری او موجب شد بسیاری در اندیشه تتبع و پیروی از شیوه او برآیند. در این بین خواجوی کرمانی یکی از کامیابترین چهرههاست که توانست خمسهای به روش پیر گنجه بسراید. روضهالانوار خواجو چنانچه خود او نیز اشاره کرده چکیده کاملنظامی گنجوی در شمار بزرگترین سرایندگان فارسیزبان است. قدرت شاعری او موجب شد بسیاری در اندیشه تتبع و پیروی از شیوه او برآیند. در این بین خواجوی کرمانی یکی از کامیابترین چهرههاست که توانست خمسهای به روش پیر گنجه بسراید. روضهالانوار خواجو چنانچه خود او نیز اشاره کرده است به تقلید از مخزنالاسرار سروده شده است. این تأثیرپذیری در دو سطح لفظ و محتوا نمود دارد. یکی از مهمترین ابعاد تأثیرپذیری محتوایی در حوزه تعلیم و تربیت جلوهگر شده است. بر این اساس آنچه در مقاله حاضر بررسی خواهد شد، نکات تعلیمی ستایشی و نکوهشی مشابهی است که خواجو تحت تأثیر مخزنالاسرار نظامی در روضهالانوار انعکاس داده است. روش تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی است. بررسیها نشان میدهد رویکردهای عمده تعلیمی ستایشی دو شاعر به ترتیب بسامد، بر ستایش موضوعاتی چون خرد و اندیشه، فروتنی و فراموش کردن خود، بخشندگی و کرم، دستگیری از خلق، توسل به خدا و اطاعت از او، توجه به دل، همنشین خوب و خموشی و کمگویی تأکید دارد. در ارتباط با دیدگاههای تعلیمی نکوهشی نظامی و خواجو هم میتوان به نکوهش مواردی چون دنیا و متعلقات آن، بیعدالتی و ستمکاری، ظاهرپرستی و ریاکاری اشاره کرد که از این بین، بی ارزش دانستن دنیا و وابستههای آن پرتکرارترین آموزه در هر دو منظومه بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
209 - تحلیل کارکرد تعلیمی خوشههای تصویری در مرصادالعباد
مژگان محمدی محمدرضا حسنی جلیلیان سید محسن حسینی مؤخربهرهگیری از تصویر در متون تعلیمی صوفیانه عموماً یا برای تزیین است یا بهسبب تفهیم. نجمالدین رازی در مرصادالعباد به هر دو سبب از تصویرسازی بهره برده، اما هدف اصلی او ملموسسازی مفاهیم عرفانی است. به این منظور، نویسنده از شگردهای مختلفی استفاده کرده و از جمله کوشیده اس چکیده کاملبهرهگیری از تصویر در متون تعلیمی صوفیانه عموماً یا برای تزیین است یا بهسبب تفهیم. نجمالدین رازی در مرصادالعباد به هر دو سبب از تصویرسازی بهره برده، اما هدف اصلی او ملموسسازی مفاهیم عرفانی است. به این منظور، نویسنده از شگردهای مختلفی استفاده کرده و از جمله کوشیده است با استفاده از اضافههای تشبیهی مرتبط، خوشههای تصویری روشن و ملموسی برای تبیین مفاهیم عمدتاً پیچیدۀ عرفانی عرضه کند. دقت در این متن تعلیمی روشن میسازد که نویسنده به خوشههای تصویری خاصی گرایش داشته است. مسئلۀ این تحقیق چرایی تکرار خوشههای تصویری خاص در مرصادالعباد و ترتیب بسامد هریک از آنهاست. نتایج تحقیق نشان میدهد کارکرد تعلیمیِ خوشههای تصویری با استفاده از تصویرسازی مبتنی بر زیستجهان مخاطبان و تناسب مضمون و تصویر شکل گرفته است. نجمرازی از تصویرسازی در حوزههای زندگی روزمرۀ ایرانی، حکومت، کشاورزی، سفر، آموزش و کتابت، طبیعت، داستان پیامبران و تصاویر مربوط به پرندگان، برای تسهیل آموزش مضامین عرفانی استفاده کرده است. همچنین تناسب خوشههای تصویری با موضوع، دیگر شگرد تعلیمی اوست. وی از تصاویر مرتبط با سفر برای تبیین مضمون سلوک از تصاویر زراعت و کشاورزی، برای تبیین مفاهیم مرتبط با هستیشناسی از تصاویر مربوط با آموزش و کتابت، برای بیان مفاهیمی چون تبعیت از پیر (آموزگار) و خلقت (انشاء) و از تصاویر مربوط به پرندگان و پرواز برای مضمون اسارت روح انسانی و لزوم بازگشت آن استفاده کرده است. وی از این طریق، علاوه بر توانایی ادبی، هنر خود را در امر آموزش نیز نشان داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
210 - رگههای تعلیمی در شعر دفاع مقدس (دهة 60)
نوازالله فرهادیاشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگهای امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و بهویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و چکیده کاملاشاعة فرهنگ دینی در ادبیات پس از انقلاب اسلامی(57) از پیامدهای فرهنگی این انقلاب است. با وقوع جنگ و استمرار هشت سال دفاع مقدس، مضامین دینی و مذهبی، همچون غزوات صدر اسلام، جنگهای امام علی(ع) با معاندان در دوران خلافت آن حضرت و بهویژه حماسة خونین کربلا، در شعر انقلاب و دفاع مقدس بازتاب گستردهای مییابد، بهگونهای که این مباحث مهمترین درونمایهها و یکی از بارزترین ویژگیهای آن را تشکیل میدهد. این موضوع بُعد تعلیمی سرودههای مورد بحث را بر پایة مبانی دین و تعالیم قرآن کریم، تقویت میکند. سرایندگان این اشعار غالباً شخصیتهای انقلابی و اهل جبهه و جنگاند و آنچه میسرایند از سر ایمان و سرشار از شور و هیجان است؛ به همین دلیل بعد غنایی و حماسی سرودههای آنان، چنان بارز و قوی است که جنبة تعلیمی آن را تحتالشعاع قرار میدهد، و درک آموزشهای نهفته درآن، بدون تأمل و تعمق، مشکل میشود و از دید خواننده پنهان میماند. دراین نوشتار لایههای پنهان و پیدای تعلیمی و رگههای آموزشی در سرودههای انقلاب و دفاع مقدس واکاوی می-گردد، تا نمایان شود، سرایندگان برای ترویج اصول اخلاقی و برانگیختن خوانندگان به پیروی از ارزشهای اسلامی-انسانی از چه شیوهها و مضامینی بهره گرفتهاند. بررسیها نشان میدهد که جنبههای تعلیمی این سرودهها بنا به دلایل مختلف، به صورت رگههای باریک و پوشیده در زمینة پررنگ حماسی-آیینی، با بیانی غالباً غیر مستقیم و با تکیه برمضامینی چون حریت، شهامت و صداقت، معطوف به متخلق شدن جوانان به خلق و خوی اهل بیت(ع) است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
211 - کاربرد داستان تمثیلی در تعلیم آموزههای سیاسی با تأکید بر متون کهن ادبی
سیده معصومه حسینیداستان تمثیلی از گذشتههای دور بهعنوان ابزاری در جهت آموزش فن کشورداری و سیاستمداری به پادشاهان مورد استفاده قرار گرفته است. میتوان گفت بخش مهمی از ادبیات تعلیمی ایران و جهان بهدلیل تأثیرگذاری و جذابیت بیشتر، در قالب تمثیل بیان شده است. داستان تمثیلی و بهویژه افسان چکیده کاملداستان تمثیلی از گذشتههای دور بهعنوان ابزاری در جهت آموزش فن کشورداری و سیاستمداری به پادشاهان مورد استفاده قرار گرفته است. میتوان گفت بخش مهمی از ادبیات تعلیمی ایران و جهان بهدلیل تأثیرگذاری و جذابیت بیشتر، در قالب تمثیل بیان شده است. داستان تمثیلی و بهویژه افسانۀ حیوانات (فابل) از جمله قالبهای ادبی است که بهدلیل دولایگی معنایی، فضای جالبی را برای ارائۀ مضامین سیاسیاجتماعی فراهم آورده است. در سراسر جهان، منتقدان اجتماعی در پس صورتک داستانسرایی و ایجاد سرگرمی، شدیدترین و عمیقترین انتقادات و نارضایتیهای خود از وضع سیاست و فرهنگ را در معرض دریافت عمومی قرار دادهاند. در این حالت، نویسنده مطالبی را که نمیتوان بهطور مستقیم در تأدیب و تعلیم صاحبان قدرت سیاسی بر زبان آورد، در پوششی مفرح و سرگرمکننده از داستان و طنز پنهان میکند؛ بهطوری که محافظهکاری و پنهاننگاری از پدیدههای رایج در نوشتههای سیاسی بازمانده از عصر قدیم است. این مقاله در صدد بررسی آموزههای سیاسی در داستانهای تمثیلی کهن است و نشان میدهد که چگونه در طول تاریخ از قالب داستان در عرصۀ آموزش سیاسی استفاده شده و این آموزشها شامل چه مسائل و مواردی است. به عبارت دیگر در این پژوهش، ضمن ارائۀ شواهدی از منابع موجود نشان میدهیم که داستان تمثیلی ابزاری در جهت ارتقای دانش سیاسی دولتمردان در اعصار کهن بوده است و برخلاف آنچه در بادی امر به نظر میرسد، این داستانها با هدفی فراتر از سرگرمی و لذت بردنِ صرف پادشاهان نگاشته شدهاند. مروری بر تاریخچۀ استفاده از تمثیل در آموزش سیاسی، تعالیم سیاسی رایج در داستانهای تمثیلی کهن و دلایل استفاده از تمثیل برای آموزش مضامین سیاسی از جمله موضوعات مورد بررسی در این مقاله است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
212 - چندگانگی و چندگونگی مضمون در دیوان سعیدا نقشبندی یزدی
محمدرضا نجاریان فاطمه بهاریفرادبیات تعلیمی یکی از مهمترین و قدیمیترین انواع ادبی است که هدف اصلی آن آموزش است. این اصطلاح از بدو پیدایش به دو معنای خاص و عام به کار رفته است: 1- ادبیات تعلیمی در معنای خاص خود شامل دستورالعملهایی است که به آموزش یک فن یا هنر خاص اختصاص دارد؛ از جمله: نصابالصبیا چکیده کاملادبیات تعلیمی یکی از مهمترین و قدیمیترین انواع ادبی است که هدف اصلی آن آموزش است. این اصطلاح از بدو پیدایش به دو معنای خاص و عام به کار رفته است: 1- ادبیات تعلیمی در معنای خاص خود شامل دستورالعملهایی است که به آموزش یک فن یا هنر خاص اختصاص دارد؛ از جمله: نصابالصبیان ابونصر فراهی در لغت، دانشنامه میسری در داروشناسی و طب. 2- در معنای عام به آثاری گفته میشود که موضوع آن مسائل اخلاقی، عرفانی، مذهبی، اجتماعی، پند و اندرز، حکمت و امثالهم است. در بین اشعار سعیدا نقشبندی یزدی، شاعر قرن یازدهم هجری قمری و معاصر شاه سلیمان صفوی(1077-1105هـ.ق)، مضامین پیچیده و تعبیرات بیسابقه، مضمونآفرینی، لطایفی از سلوک و عرفان، دعوت به زهد و عزلت و فراغت از دنیای دون، نشانههایی از عشق و معرفت باطنی، احساسات و عواطف شخصی و گاه نقدهای اجتماعی و سیاسی و پندهای اخلاقی برای رهایی از آشوبها و گرفتاریهای دنیا، طنز، و.... به چشم میخورد. در این مقاله به شش مضمون شاخص در دیوان او همچون مضامین اخلاقی، جبر و اختیار، مضامین سیاسی - اجتماعی، فرهنگ مردم(folklore)، طنز و مضامین عرفانی پرداخته میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
213 - بررسی زبان زنانه و مردانه در داستانهای ابراهیم گلستان و منیرو روانیپور از منظر جنسیت و رویکرد تعلیمیاخلاقی (مطالعۀ موردی: جوی و دیوار و تشنه و کولی کنار آتش)
کبری وخشوری ناصر ناصری شهریار حسن زادهدر جامعهشناسی زبان، متغیر جنسیت در کنار مؤلفههای دیگر، بهعنوان یک عامل مؤثر بر زبان تعریف شده است؛ اما فمینیستها اول بار آن را بهعنوان یک مؤلفۀ اساسی تمایز، بین زنان و مردان قلمداد کردند و زبانشناسانی چون لیکاف، الگو و تئوری برای آن نوشتند که بر مبنای آن زبانِ زنا چکیده کاملدر جامعهشناسی زبان، متغیر جنسیت در کنار مؤلفههای دیگر، بهعنوان یک عامل مؤثر بر زبان تعریف شده است؛ اما فمینیستها اول بار آن را بهعنوان یک مؤلفۀ اساسی تمایز، بین زنان و مردان قلمداد کردند و زبانشناسانی چون لیکاف، الگو و تئوری برای آن نوشتند که بر مبنای آن زبانِ زنانه و مردانه از هم جدا شد و ادبیات تعلیمی که نمایشگر زندگی و مبیّن ارزشها و معیارهای یک جامعۀ زبانی است بهطور گستردهای در میان انواع ادبی دیگر، گسترهای شگرف در زبان زنانه و مردانه به خود گرفت. آرای زبانشناسان بهسرعت در متون ادبی بررسی شد و دستاوردهای جالبی از تفاوت زبان زنانه و مردانه ارائه گردید. این پژوهش، تحقیقی و تحلیلی و با تکیه بر مؤلفههای زبانِ زنانه و مردانه، در دو مجموعه داستان جوی و دیوار و تشنه از ابراهیم گلستان و کولی کنار آتش از منیرو روانیپور در تطابق با آرای زبانشناسان حوزۀ جنسیت بهخصوص لیکاف میباشد که با رویکرد تعلیمیاخلاقی بررسی شده است. فرضیۀ تحقیق ما این است که در آثار دو نویسندۀ مذکور، زبان زنانه و مردانه با رویکرد تعلیمیاخلاقی مطابق آرای زبانشناسان بهخصوص لیکاف و در مواردی نیز، با نظر آنها در تناقض است. این تفاوتها در اثر گلستان بیشتر از روانیپور است و در کاربرد دشواژه، صفات عاطفی و جملات تعدیلی نمود بیشتری دارد. بنابراین باید گفت گاهی مواضع تعلیمیاخلاقی بر جنسیت زبان غلبه دارد و نظریات زبانشناسان اجتماعی را باید در بستر فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی جامعۀ داستانی، مورد بررسی قرار داد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
214 - بار تعلیمی جریانهای شعر متعهد فارسی
پارسا یعقوبی جنبهسراییشعر متعهد شعری است که با گرایش به ایدئولوژی مثبت و تکیه بر من جمعی، از ارزشهای انسانی اعم از آسمانی یا قراردادی برای انسان در معنای فلسفی- دینی یا اخلاقی آن و یا برای مردم در مفهوم حقوقی آن دفاع میکند. این نوع شعر بنا به رسالتی که دارد از جنبههای تعلیمی خالی نیست. منت چکیده کاملشعر متعهد شعری است که با گرایش به ایدئولوژی مثبت و تکیه بر من جمعی، از ارزشهای انسانی اعم از آسمانی یا قراردادی برای انسان در معنای فلسفی- دینی یا اخلاقی آن و یا برای مردم در مفهوم حقوقی آن دفاع میکند. این نوع شعر بنا به رسالتی که دارد از جنبههای تعلیمی خالی نیست. منتها بار تعلیمی و نیز شگرد بیانی این اشعار به اقتضای بافت موقعیتی و نیز نوع ادبی آنها متفاوت است. این مسأله در شعر متعهد فارسی کاملاً مشهود است. در این نوشتار سعی شده است تا پس از تعیین بافت موقعیتی شعر متعهد فارسی در دو دنیای کلاسیک و معاصر، جریان های اصلی شعر مذکور و بار تعلیمی آنها بررسی و معرفی شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
215 - دستور زبان روایت در ادبیات تعلیمی (با تکیه بر ساختار روایت و جایگاه روایتشنو در مناظرات پروین اعتصامی)
الیاس نورایی لیدا عزیزیآنچه در روایتشناسی ساختارگرا مورد بررسی قرار میگیرد، جنبههای ساختاری، زبانی و روایی یک اثر است. ساختارگرایان با واکاوی کلیت متون و قالبهای ادبی و تجزیۀ آن به واحدهای کوچکتر (تا جایی که دیگر قابل تجزیه نباشد) بر آنند تا به تعریف دستور زبانی برای انواع روایتها دست ی چکیده کاملآنچه در روایتشناسی ساختارگرا مورد بررسی قرار میگیرد، جنبههای ساختاری، زبانی و روایی یک اثر است. ساختارگرایان با واکاوی کلیت متون و قالبهای ادبی و تجزیۀ آن به واحدهای کوچکتر (تا جایی که دیگر قابل تجزیه نباشد) بر آنند تا به تعریف دستور زبانی برای انواع روایتها دست یابند. پراپ از جمله روایت شناسانی بود که با بررسی کلیت ساختار صد قصۀ روسی و تجزیۀ آنها به اجزای کوچکتر، ضمن بیان خویشکاریهای تکرار شونده، به تعریف دستور زبان روایی این قصهها دست یافت. مناظره در دیوان پروین اعتصامی عاملی است که سبب شده پروین را صاحب سبکی مستقل بدانند. این امر نشان میدهد که یکی از دلایل موفقیت مناظرات پروین گذشته از تنوع نوآوریهایی که در شخصیتهای مناظره داشته است، تسلط و بهکارگیری زبانی سخته و صیقل یافته، محتوایی ناب و امروزی، خاصه در مسائل اجتماعی فرهنگی زمان خویش است. پژوهش حاضر به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانهای با تکیه بر مناظرات پروین اعتصامی به عنوان گونهای از ادبیات تعلیمی، در گام اول به تعریف دستور زبان روایت در ادبیات تعلیمی میپردازد و سپس در صدد است تا ساختار روایت، موقعیتهای روایتشنو (مخاطب) و محتوای این مناظرات را نیز از دیدگاه علم روایتشناسی مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهدکه در ادبیات تعلیمی (روایتشنو) در مرکز روایت قرار دارد و نسبت به دیگر عناصر روایت برجسته تر است. همچنین در مناظرات پروین گونۀ روایتشنو از نوع روایتشنو بیرونی است و گاه تبدیل به پنهان شنو میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
216 - اخلاقِ تجاری در ادب فارسی
محمود بشیری علی سلیمانیاز آنجا که بازرگانان، تجار و اهل کسب در گذشته نقش مهمی در جهت ارتقای رفاه اقتصادی و سطح کیفی جامعه ایفا میکردند، از زبان بزرگان ادبی و تاریخی، توصیهها و تعالیمی پراکنده در خلال متون منظوم و منثور زبان فارسی، دربارۀ آنها به چشم میخورد. با جمعآوری و دستهبندی این تع چکیده کاملاز آنجا که بازرگانان، تجار و اهل کسب در گذشته نقش مهمی در جهت ارتقای رفاه اقتصادی و سطح کیفی جامعه ایفا میکردند، از زبان بزرگان ادبی و تاریخی، توصیهها و تعالیمی پراکنده در خلال متون منظوم و منثور زبان فارسی، دربارۀ آنها به چشم میخورد. با جمعآوری و دستهبندی این تعالیم و توصیهها، نهتنها میتوان با چگونگی خریدوفروش بازرگانان در جامعۀ گذشته و نحوۀ تعامل مردم و پادشاه با آنها آشنا شد، بلکه میتوان سمتوسوی این توصیهها و تعالیم را نیز دریافت. بر مبنای این پژوهش که تا قرن هشتم را در بر میگیرد، دریافتیم که قدما و بزرگان ما با امر و نهی خودشان، دو جنبۀ فردی و تجاری را مدنظر داشتهاند که یکی برای تعالی روح و تهذیب نفس بازرگانان و دیگری برای پیشرفت در کار و دوری از ضرر و زیان مفید است. ازاینرو در کلام آنها بایدهای فردی و تجاریای همچون خوشاخلاق بودن، هشیار و قانع و امانتدار بودن، شرایط خریدار و فروشنده، کیفیت و چگونگی کالاها، آگاهی از نیاز شهرها و... دیده میشود. علاوه بر این موارد، نبایدهای فردی و تجاریای مانند کمفروشی و گرانفروشی نکردن، سوگند نخوردن و دروغ نگفتن، نسیه ندادن، شریک نداشتن و... نیز در گفتار آنها وجود دارد که با رعایت آنها، دنیا و آخرت بازرگانان و تجار بهبود مییابد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
217 - بررسی مؤلفههای رشد اخلاقی کودک در داستانهای احمدرضا احمدی (با رویکرد به نظریة یادگیری اجتماعی)
سارا نوعی رضا اشرف زاده بتول فخراسلاماحمدرضا احمدی چهرهای شاخص در گسترة شعر موج نو و شعر حجم است؛ اما با وجود آثار برجسته در عرصة ادبیات کودک معاصر، به این بخش از ظرفیتهای ادبی وی، آنطور که باید پرداخته نشده است. او در داستانهای خود به مسائل گوناگون تعلیمی و اخلاقبنیاد اشاره کرده و برای بازنمایی این م چکیده کاملاحمدرضا احمدی چهرهای شاخص در گسترة شعر موج نو و شعر حجم است؛ اما با وجود آثار برجسته در عرصة ادبیات کودک معاصر، به این بخش از ظرفیتهای ادبی وی، آنطور که باید پرداخته نشده است. او در داستانهای خود به مسائل گوناگون تعلیمی و اخلاقبنیاد اشاره کرده و برای بازنمایی این موضوعات بهطور مطلوب از تکنیکهای متنوع بهره برده که تأکید بر یادگیری محیطی و اجتماعی کودک از آن جمله است. در این پژوهش، با استناد به منابع کتابخانهای، روش توصیفی ـ تحلیلی و مبانی نظریة یادگیری اجتماعی، این تکنیکها در داستانهای منتخب احمدرضا احمدی بررسی و تحلیل شده است. نتایج بیانگر آن است که نویسنده با کاربست مؤلفههایی مانند سرمشقدهی و معرفی الگوی عملی، مقابلة شخصی کودک با موقعیتهای اخلاقی/ غیراخلاقی، تقویت و تثبیت رفتار اخلاقی و بهکارگیری بازی وانمودی، مجموعهای متنوع از مسائل اخلاقی و تعلیمی ـ مانند تعاون و کمک به یکدیگر، احترام به حیوانات، صلحجویی، محبتورزیدن به همنوع، هویّتجویی و بازگشت به خویشتن واقعی ـ را برای مخاطبان کودک خود، ترسیم و بازگویی کرده است. در این بین، آموزة تعلیمی احترام به حیوانات بارها در داستانهای مختلف تکرار شده است که بیانگر دغدغة اصلی نویسنده برای فرهنگسازی در این موضوع است. احمدی در بازنمایی رویکردهای تعلیمی خود بر اثرگذاری محیط اطراف بر فرایند رشد و فردیّت اخلاقی و شخصیتی کودکان تأکید کرده و نقش عوامل بیرونی را در جهتگیری سویههای تربیتی این گروه سنی برجسته کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
218 - شادیگرایی و جنبههای تعلیمی آن در غزلیات شمس
علی دهقان جواد صدیقی لیقوانشادی یک پدیدة درونی و روحی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر حضور و نقش فعّالی دارد. از این رو در دین و عرفان اسلامی جایگاهی والا یافته است. ابعاد تعلیمی شادی در عرفان از مهمترین نقشهای آن به شمار میآید. غزلیات جلال الدّین محمد مولوی بلخی - موسوم به غزلیات شمس تبریزی چکیده کاملشادی یک پدیدة درونی و روحی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر حضور و نقش فعّالی دارد. از این رو در دین و عرفان اسلامی جایگاهی والا یافته است. ابعاد تعلیمی شادی در عرفان از مهمترین نقشهای آن به شمار میآید. غزلیات جلال الدّین محمد مولوی بلخی - موسوم به غزلیات شمس تبریزی- به اعتبار میزان کاربرد مضمون شادی، برای تحقیق در این مورد اهمیت و ظرفیت زیادی دارد و هدف این مقاله آن بوده که پس از تعریف شادی، از دیدگاههای مختلف- بویژه عرفانی- نقش تعلیمی، عوامل و نشانه های شادی گرایی را در غزلیات شمس بررسی نماید. در این تحقیق به شیوة کتابخانه ای و اسنادی تمامی غزلیات مولوی مطالعه و شواهد مربوط به موضوع تحقیق استخراج و بررسی شد. نتیجه این بررسی نشان می دهد که مولانا شاعری شادی گرا بوده و از خواصّ و کارکردهای تعلیمی شادی برای القای اندیشه های عرفانی اش بهرة فراوانی برده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
219 - الگوهای روایی در حکایتهای تعلیمی
علیرضا محمدی کله سربررسی ساختار متون ادبی، راهی است برای درک شیوههای ایجاد و انتقال معنا در این متون. حکایتهای تعلیمی از پرکاربردترین انواع روایی در متون داستانی کهن فارسی هستند که مهمترین رسالت آنها انتقال پیام و ترغیب مخاطب بوده است. بهنظر میرسد، نویسندگان متون تعلیمی، حکایتها را چکیده کاملبررسی ساختار متون ادبی، راهی است برای درک شیوههای ایجاد و انتقال معنا در این متون. حکایتهای تعلیمی از پرکاربردترین انواع روایی در متون داستانی کهن فارسی هستند که مهمترین رسالت آنها انتقال پیام و ترغیب مخاطب بوده است. بهنظر میرسد، نویسندگان متون تعلیمی، حکایتها را با توجه به ساختارهایی منطبق بر اهداف غایی خود مورد استفاده قرار میدادهاند. در این مقاله به بررسی و معرفی ساختارها و الگوهای روایی مورد استفاده در حکایتهای تعلیمی فارسی پرداخته شده است.. پرکاربردترین الگوهای روایی این متون عبارتند از: نخست، الگوی سرپیچی کنشگر از قانون و مجازات شدن وی (مجازات کلامی یا کنشی)؛ و دوم، الگوی پایبندی کنشگر به قانون و پاداش گرفتن وی. این الگوها افزون بر اینکه ژرفساختی برای بسیاری از حکایتهای تعلیمی هستند، الگویی برای تفسیر و خوانش راوی نیز محسوب میشوند؛ چنانکه راوی برای تفسیر حکایت، آن را بهصورت خطی داستانی منطبق بر یکی از همین دو الگو در نظر میگیرد. این مقاله، با استفاده از نتایج بررسیهای ساختاری در تحلیل تفسیر حکایتهای تعلیمی، در پی آشکارسازی الگوهای حاکم بر فهم حکایتهای تعلیمی است. در نوشتار حاضر، نقش این الگوها در انتقال و شکلگیریِ مفاهیم و وجه غالب متون تعلیمی نیز مورد بررسی قرار گرفتهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
220 - بازنمایی مضامین اخلاقی و تعلیمی در پنجگنج عماد فقیه کرمانی
فرشاد اسکندری شرفی وحید مبارکادبیات تعلیمی از کهنترین و رایجترین گونههای ادبی جهان است که آموزههایی اخلاقی و عقلانی را به مخاطب ارائه میکند تا با کاربست آنها در زندگی، به سعادتمندی و نیکبختی برسد. ادبیات فارسی از دیرباز، جلوگاه نابترین و نغزترین معانی و مضامین اخلاقی و تعلیمی بوده و در هر چکیده کاملادبیات تعلیمی از کهنترین و رایجترین گونههای ادبی جهان است که آموزههایی اخلاقی و عقلانی را به مخاطب ارائه میکند تا با کاربست آنها در زندگی، به سعادتمندی و نیکبختی برسد. ادبیات فارسی از دیرباز، جلوگاه نابترین و نغزترین معانی و مضامین اخلاقی و تعلیمی بوده و در هر دوره، بخش انبوهی از شعر فارسی به پند و حکمت و موعظه اختصاص داشته است. عماد فقیه کرمانی از شاعران پارسیگوی قرن هشتم هجری است که در سرودن انواع شعر چون غزل و قصیده و مثنوی تبحری تمام داشته و شعرش با مبانی تصوف و اندیشهها و آموزههای عرفانی درآمیخته است. در این پژوهش با روشی توصیفیتحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای، آموزهای اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه کرمانی بررسی شده است تا جایگاه و ارزش اخلاق و تعلیم در شعر او مشخص شود و همچنین گوشهای از مقام ادبی این شاعر آشکار گردد. دستاورد پژوهش نشان میدهد که در مثنویهای عماد فقیه کرمانی، موضوعهای اخلاقی و تعلیمی که تلفیقیافته از اندرزهای کهن و آموزههای عرفانی و صوفیانه است، بازتابی گسترده دارد. مواعظ سیاسی و حکومتی، عبادت و بندگی خدا، ناپایداری و بیاعتباری دنیا، گشادهدستی و سخاوت، علم و علمآموزی، رازداری، کمآزاری و... از مهمترین و پربسامدترین مسائل اخلاقی و تعلیمی در پنج گنج عماد فقیه است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
221 - مفاهیم عرفانی- تعلیمی عشق و اخلاق در اشعار سنایی، عطار و مولوی
زهرا باغبان پرشکوه -
دسترسی آزاد مقاله
222 - بررسی و مقایسه سبک حماسهسرایی ایلیاد و شاهنامه از منظر تعهد ادبی
حسینعلی قبادی سعید بزرگ بیگدلی حجت عباسیایلیاد هومر به عنوان اثری که تأثیری کلان بر جامعة خویش نهاده است، از اولین آثاری است که از منظر رسالت و تعهد به آزمون نهاده شد. شاهنامه فردوسی نیز محصول ضرورت و رسالتی است که تاریخ بر دوش شاعر نهاده است. پژوهشِ پیشرو در پی آن است که نشان دهد داوری یک اثر ادبی از نظر رس چکیده کاملایلیاد هومر به عنوان اثری که تأثیری کلان بر جامعة خویش نهاده است، از اولین آثاری است که از منظر رسالت و تعهد به آزمون نهاده شد. شاهنامه فردوسی نیز محصول ضرورت و رسالتی است که تاریخ بر دوش شاعر نهاده است. پژوهشِ پیشرو در پی آن است که نشان دهد داوری یک اثر ادبی از نظر رسالت و تعهد، مستلزم در نظر داشتن دو عامل اساسی است: شرایط عصر و بینش ادیب که البته خواه ناخواه از اوضاع زمانه خود متأثر است. از این رهگذر درمییابیم یک اثر ادبی بنا بر ضرورتهای تاریخ و مقتضیات اجتماع وقت چیزی غیر از آنچه هست، نمیتواند باشد. تبیین تأثیر و کارکرد رویکردهایی که دو شاعر از منظر تعهد ادبی در سبک داستانسرایی خود در پیش گرفتهاند، مقصد دیگر این پژوهش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
223 - انگیزههای عارفان برای نگارش
محمدرضا موحدی بهاءالدین اسکندری سلمان رحیمیاین پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمدهاند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان میدهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نو چکیده کاملاین پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمدهاند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان میدهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نوع انگیزه فردی (از قبیل گونهای الهام، ذکر یار، اجابت حضرت رسول، نذر و الزام خویش، حفظ نام و یادگاری، جلب شفاعت نیکان و...) و اجتماعی (از قبیل هدایت ورزی، نگرانی از زوال این معرفت، اتمام حجت بر بطالان، تقویت دل نوسالکان، مقابله با مدعیان عرفان، اصرار مریدان، عدم فهم کتب تازی و...)، مؤلفان عارف را به نگارش واداشته است. سنت رایج در میان عارفان، این بوده است که اصرار مریدان زمینههای لازم را برای قرار گرفتن در موقعیت الهام و دریافت اشارات ربانی، فراهم میآورده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
224 - نگرشی نو به پیدایش نظم تعلیمی در ادبیات عرب «عصر عباسی»
حمید شریفینظم تعلیمی، یکی از پدیده های نو بنیاد در عرصه ی شعر عباسی در ادب عربی است که در پی گسترش ادبیات ، علوم ، معارف گوناگون و نیاز مبرم مردم به فراگیری علوم و هنرهای متداول آن روزگار پدید آمده است . در دهه های اخیر منتقدان ادبیات تعلیمی به شکلی گسترده تلاش نموده اند تا پیدای چکیده کاملنظم تعلیمی، یکی از پدیده های نو بنیاد در عرصه ی شعر عباسی در ادب عربی است که در پی گسترش ادبیات ، علوم ، معارف گوناگون و نیاز مبرم مردم به فراگیری علوم و هنرهای متداول آن روزگار پدید آمده است . در دهه های اخیر منتقدان ادبیات تعلیمی به شکلی گسترده تلاش نموده اند تا پیدایش این پدیده را با استناد به ابیاتی از دوره های جاهلیت و اموی به این دوره ها نسبت دهند و از پیدایش این پدیده به تأسّی از دیگر فرهنگ های پیشرفته آن دوره، برائت جویند . این مقاله در پی آن است که با بررسی منظومه های گوناگون، در عصر عباسی و دیدگاه های نا قدان در زمینه ی پیدایش این گونه منظومه ها ، شکوفایی و جایگاه واقعی آن را در عصر عباسی به اثبات رساند . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
225 - بررسی تطبیقی مفاهیم تعلیمی انقلاب در اشعار چهار شاعر معاصر انقلاب اسلامی
فرهاد آخوندی غلامعلی زارعشعر انقلاب و مضامین آن، از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار ادبیات فارسی ایران معاصر به ویژه در دوران دفاع مقدس به شمار میرود. این ادبیات عمدتاً با درونمایههای مقاومت، دفاع از آرمانهای انقلاب، حس عمیق وطنپرستی، مبارزهخواهی و شهادتطلبی، مخاطبین بسیاری را به خود جلب نمو چکیده کاملشعر انقلاب و مضامین آن، از مهمترین و تأثیرگذارترین آثار ادبیات فارسی ایران معاصر به ویژه در دوران دفاع مقدس به شمار میرود. این ادبیات عمدتاً با درونمایههای مقاومت، دفاع از آرمانهای انقلاب، حس عمیق وطنپرستی، مبارزهخواهی و شهادتطلبی، مخاطبین بسیاری را به خود جلب نمود. نکتة حائز اهمیت آنکه انگیزههای انقلابی درآثار نظم و نثر فارسی مرتبط با جریانات داخلی و درون کشوری نگاشته میشود و ضمن مخاطب قرار دادن دیگر کشورها و جوامع- خصوصاً کشورهایی که به لحاظ تاریخی، فرهنگی و مذهبی قرابت زیادی با ایران دارند، آنان را دعوت به جوشش و خروش میگردند. بر این اساس، مقالة حاضر کوشش نمود تا ضمن بررسی ریشههای شعر انقلاب و مقاومت، به بررسی، تحلیل و طبقهبندی انگیزههای انقلابی موجود در اشعار چهار شاعر انقلاب (سید علی موسوی گرمارودی، طاهره صفّارزاده، قیصر امینپور و حمید سبزواری) بپردازد. فرضیة مقاله تأکیدی است بر این موضوع که انگیزههای تعلیمی با سه زیرمجموعة تعالیم اعتقادی، تعالیم اخلاقی و تعالیم سیاسی مهمترین دلایل سرایش اشعار پساانقلابی در شعر این چهار شاعر بوده است. روش مقالة حاضر تطبیقی است. یافتههای تحقیق نیز نشان دادگرمارودی بیشتر نمایندة تعالیم اعتقادی، صفارزاده نمایندة تعالیم اخلاقی و امینپور و سبزواری بیشتر نمایندگان تعالیم سیاسی هستند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
226 - اهمّیّت علم و دانش و آگاهی در بین رجال فرهنگی- تاریخی کلیله و دمنه با تأکید بر سرمایههای فرهنگی
وحید امیری یاسی کند علی دهقان حمیدرضا فرضیچکیده یکی از فاکتورهای اساسی در سرمایة فرهنگی تجسّم یافته، سنجش میزان تمایلات و علاقهمندی افراد به مسائل علمی است. از منظر سرمایه های فرهنگی، گرایش به علم و دانش، ترویج آگاهی و تلاش در جهت ارتقاء سطح اطّلاعات و کسب علوم، از مؤلّفه هایی است که نشان دهندة تمایلات و رغب چکیده کاملچکیده یکی از فاکتورهای اساسی در سرمایة فرهنگی تجسّم یافته، سنجش میزان تمایلات و علاقهمندی افراد به مسائل علمی است. از منظر سرمایه های فرهنگی، گرایش به علم و دانش، ترویج آگاهی و تلاش در جهت ارتقاء سطح اطّلاعات و کسب علوم، از مؤلّفه هایی است که نشان دهندة تمایلات و رغبت افراد به اندوختن سرمایه های فرهنگی تجسّم یافته می باشد. براساس رویکرد نظری سرمایة فرهنگی پیر بوردیو، از عمده ترین گرایشهای فرهنگی مندرج در کتاب کلیله و دمنه، گرایش رجال فرهنگی آن به علم و دانش و تأکیدشان بر دانایی است که در این جستار به آن می پردازیم. گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای بوده و شیوة بررسی از نوع مطالعات کیفی و تحلیل محتواست. نتایج تحقیق نشان می دهد که گرایش به کسب حکمت و دانش و ضرورت علم آموزی و افزایش سطح معلومات یکی از مهم ّترین شاخصه ها است. از نمونه های برجسته، دانش دوستی کسری انوشیروان، پادشاه ساسانی است. در بسیاری از منابع تاریخی، انوشیروان به عنوان چهرة فرهنگی معرّفی شده و کلیله و دمنه به پاس زحمات او و علاقه اش به علم و دانش و فرهنگ به ایران منتقل گردیده و نشر می یابد. از این رو، اهمّیّت علم و آگاهی نزد وی، نمودی از سرمایة فرهنگی تجسّم یافته به شمار میرود. همچنین می توان به جایگاه رفیع علم و دانش در بین برزویه طبیب، ابن مقفّع و نصرالله منشی اشاره نمود که بی گمان محصول انباشت سرمایه های فرهنگی تجسّم یافته و برگرفته از نگرش های فرهنگی و اندیشه های متعالی آنها بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
227 - تأثیرپذیری جامی در مضامین اخلاقی بهارستان از نهجالبلاغه امام علی(ع)
بتول محبوبی زاده غلامعباس ذاکری غلامرضا ستودهچکیده یکی از آثارادبی قرن نهم، بهارستان جامی است که از متون تعلیمی ادب فارسی به شمار می آید و به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده است. به دلیل جایگاه ویژۀ اخلاق در دین مبین اسلام و لزوم طرح آن در گسترۀ ادبیّات فارسی، ایجاب نمود که در تحقیق حاضر ض چکیده کاملچکیده یکی از آثارادبی قرن نهم، بهارستان جامی است که از متون تعلیمی ادب فارسی به شمار می آید و به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده است. به دلیل جایگاه ویژۀ اخلاق در دین مبین اسلام و لزوم طرح آن در گسترۀ ادبیّات فارسی، ایجاب نمود که در تحقیق حاضر ضمن توصیف و تحلیل محتوایی مضامین اخلاقی در بهارستان، با تعمّق در نهجالبلاغه و استنباط از این منبع غنی، تأثیرپذیری جامی در این اثر، از مضامین اخلاقی کلام امام علی(ع) مورد بررسی قرار گیرد. جامی در بهارستان به نمونههای بسیاری از مضامین اخلاقی از قبیل عدالت، قناعت، راستگویی، رازداری، پرهیز از حرص و طمع، حسادت و ... پرداخته است و در بیان این مضمون ها سخن خود را با بار معنایی شبیه به عبارت نهج البلاغه بیان کرده است که نشانگر توجّه جامی به ترویج آموزههای اخلاقی این کتاب و بیان عشق و ارادت و تأسّی به امام علی(ع) دارد. او بیشتر به تبلیغ فضایل اخلاقی میپردازد و سعی در آموزش و رواج اخلاق حمیده با اهتمام به معارف دینی در بین افراد جامعه دارد. توجّه به آموزههای اخلاقی دو اثر و کاربست و تبدیل آنها به رفتار، امری مهمّ تلقّی میشود که خروجی آن انسانی سالم از بعد اخلاقی و داشتن سلامت روانی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
228 - نقد نگرش پراگماتیسمی به ادب تعلیمی در تقابل اخلاق و سیاست (با تکیه بر کلیله و دمنه)
رسول کاظم زادهچکیده کلیله و دمنه در قیاس با سایر متون هم دستِ خود از جایگاه ویژه ای در مباحث نقد روز برخوردار است و به سبب اصول تعلیمی مطرح شده با قالب قصه های متنوع و دیالوگ های موجود در اثنای قصه ها نظر منتقدان را به خود جلب کرده است. پراگماتیسم دیدگاهی است که نتایج عملی عقاید را چکیده کاملچکیده کلیله و دمنه در قیاس با سایر متون هم دستِ خود از جایگاه ویژه ای در مباحث نقد روز برخوردار است و به سبب اصول تعلیمی مطرح شده با قالب قصه های متنوع و دیالوگ های موجود در اثنای قصه ها نظر منتقدان را به خود جلب کرده است. پراگماتیسم دیدگاهی است که نتایج عملی عقاید را به عنوان معیار تعیین ارزش و صدق آنها به کار می برد. این مقاله بر آن است با روش توصیفی - تحلیلی با استناد به متن کلیله و دمنه و مباحث نقد روز به این نکته اشاره کند که باید با عنایت به فراداستان ها، متن را با توجّه به شکل زبانی – روایی سنجید و از برش جملات از بطن داستان و جاری کردن حکم دربارۀ آن خودداری کرد. آنچه گاه با نقد سطحی، عبارات شخصیّت های منفی داستان ها را به عنوان ضدّ ارزش مطرح می کند، در ادامه در تقابل خیر و شرّ رنگ می بازد و جای خود را بر نتیجه ای اخلاقی و ارزشی می دهد. کلیله و دمنه در واقع روایتگر وضعیت اجتماعی– اخلاقی عصر خویش است و نسخه ای که ارائه می دهد چه بسا با ماکیاولیسم و پراگماتیسم که محصولی چون اومانیسم دارد، بسیار متفاوت است. بررسی ساختار روایی داستان ها نشان می دهد سطح زیرداستانی در تبیین ایده اصلی و اندیشه غالب فراداستان است و هر چندگاه روساخت عبارات داستانی کلیله در نگاه اوّل پراگماتیستی باشد ولی با توجّه به فضای داستان و گفتمان حاکم در لایههای روایی و نتیجه داستان نمی توان عبارت پراگماتیسمی یا ماکیاولیستی را بدان اطلاق کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
229 - نظریّههای روانشناختی ثرندایک در سه اثر تعلیمی منثور فارسی (قابوسنامه، اخلاق ناصری، کلیله و دمنه)
مرجان غلامی اکرم گلشنی فاطمه گلشنیاصول و روشهای تربیتی اگرچه امروزه در کتب مربوط به این رشته تدوین شدهاند، امّا در متون تعلیمی کلاسیک منثور فارسی نیز پارهای از این اصول و روشها را میتوان استخراج و بررسی کرد و بر زوایای پنهان ادبیّات کلاسیک ایران واقف گردید. بر همین اساس، در این مقاله که به روش کتاب چکیده کاملاصول و روشهای تربیتی اگرچه امروزه در کتب مربوط به این رشته تدوین شدهاند، امّا در متون تعلیمی کلاسیک منثور فارسی نیز پارهای از این اصول و روشها را میتوان استخراج و بررسی کرد و بر زوایای پنهان ادبیّات کلاسیک ایران واقف گردید. بر همین اساس، در این مقاله که به روش کتابخانهای انجام شده است، نظریّات ثرندایک به عنوان یکی از مهمّترین اصول و مبانی تعلیم و تربیت در سه اثر تعلیمی: قابوسنامه، اخلاق ناصری و کلیله و دمنه مورد بررسی قرار گرفت. هدف از این تحقیق استخراج اصول مربوط به یادگیری در کتب مورد مطالعه است. نتایج پژوهش نشان داد که در کتب مورد مطالعه، انواع نظریّات ثرندایک دیده میشوند و از میان این نظریّهها، نظریّۀ آمادگی، تمرین و آمایه بیشترین بسامد را دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
230 - مؤلّفههای ادبیّات تعلیمی در اشعار کودکانه مصطفی رحماندوست و احمد شوقی
آیدا دانائی محمّد شایگان مهر فریبرز حسین جانزادهادبیّات تعلیمی، بارزترین دغدغۀ شاعران و نویسندگان معاصراست. امروزه شعر کودک چهرۀ جدیدی از خود را به جهانیان به نمایش گذاشته و از لحاظ ساختاری، بیان، وسعت خیال و تصویرآفرینی، شیوه ای نوین را در سبک و سیاق خود در پیش گرفته است. پژوهش در مورد ادبیّات و شعر کودک را میتوان چکیده کاملادبیّات تعلیمی، بارزترین دغدغۀ شاعران و نویسندگان معاصراست. امروزه شعر کودک چهرۀ جدیدی از خود را به جهانیان به نمایش گذاشته و از لحاظ ساختاری، بیان، وسعت خیال و تصویرآفرینی، شیوه ای نوین را در سبک و سیاق خود در پیش گرفته است. پژوهش در مورد ادبیّات و شعر کودک را میتوان به دو قرن اخیر حوالت داد. به گونهای که قرن بیستم را قرن کودک نامیدهاند. شعر کودک، زبانی خیالانگیز و موزون دارد و بیشتر شیفتۀ موسیقی کلام است و به تدریج با معنا انس می گیرد. شعر کودک به گونهای است که بدون آموزش مستقیم، سطح دانش فرهنگی و اجتماعی و ذوق و استعداد آنان را بالا میبرد چرا که از زندگی خود کودک گرفته شده است. احمد شوقی و مصطفی رحماندوست از شاعران شعر کودک هستند، که مضامین تعلیمی و تربیتی را دراشعار خود گنجانده اند. هر دو با زبانی ساده و کودکانه بسیاری از آموزههای تعلیمی را به کار برده اند. مضامین تعلیمی، تربیتی، آموزههای دینی، قرآنی، میهنی، استقامت، حمایت، صداقت و دیگر مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت. این پژوهش با استفاده از روش مکتب فرانسوی، مکتبی که به تأثیرگذاری ملّتها و پیوندهای ادبی آنان در محدوده زمانی یکسانی میپردازد و بر خلاف دیگر مکاتب به آثار از دید زیباشناسی اهمّیّت چندانی نمیدهد به نگارش در آمده است، و سعی شده است تا با استفاده از این مکتب جلوه ای از تعلیمی بودن اشعار و برخی از شباهتها و تفاوتهای هر دو شاعر را بیان نماییم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
231 - کارکرد های تشبیه تمثیل در کلیله و دمنه
سعیده ساکی انتظامیدر این مقاله با عنوان کارکرد های تشبیه تمثیل در کلیله و دمنه ، به تبیین این موضوع با محوریت نقش سازنده ي تشبیه تمثیل در متن کلیله و دمنه پرداخته می شود . کلیله و دمنه نمونه ای به کمال از نثر فنی است؛ تشبیه تمثیل یکی از ابزارهای خیال پردازی در این کتاب است. این تحقیق با چکیده کاملدر این مقاله با عنوان کارکرد های تشبیه تمثیل در کلیله و دمنه ، به تبیین این موضوع با محوریت نقش سازنده ي تشبیه تمثیل در متن کلیله و دمنه پرداخته می شود . کلیله و دمنه نمونه ای به کمال از نثر فنی است؛ تشبیه تمثیل یکی از ابزارهای خیال پردازی در این کتاب است. این تحقیق با هدف برجسته سازی و مشخص کردن کارکرد های تشبیه تمثیل در کتاب کلیله و دمنه انجام شد و اهمیت آن در این است که تمثیل ، از نظر بسامد کاربرد، نیز غالب است و کارکردهای متفاوتی دارد و نقش های مختلفی در جهت بسط و گسترش معنا ایفا می کند که ابزاری سودمند در خدمت بیان مفاهیم زیبایی شناختی در این کتاب است. تشبیه تمثیلی در اصلی ترین کار کرد خود به بیان امور و مفاهیم غامض و انتزاعی و ذهنی و کشف آنها توسط امور محسوس، عینی می پردازد؛ درتشبیه تمثیل به دلیل اینکه همیشه امر مجهول به امر معروف تشبیه می شود باعث برجسته سازی می گردد. پس از بررسی و فیش برداری از منابع دست اول و کد گذاری فیش ها پژوهشگر به تحلیل داده ها اقدام کرد . این پژوهش به شیوه ی توصیفی و تحلیلی انجام شده است . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
232 - نقش الگوهای ادبیات تعلیمی قرآن در تحقق حیات طیّبه
هانیه علیایییکی از نکات مهم در تبیین شیوه ها و مبانی تعلیمی، تدبر در آیات قرآن است. از آنجائیکه انتقال قرآن کریم از ذات اقدس الهی بر قلب مطهر پیامبر اکرم (ص) و نیز کیفیت ابلاغ این وحی توسط آن حضرت به مردم، خود نوعی آموزش محسوب می شود ، لذا آیات قرآن خود به نوعی تصویری از آموزش پوی چکیده کاملیکی از نکات مهم در تبیین شیوه ها و مبانی تعلیمی، تدبر در آیات قرآن است. از آنجائیکه انتقال قرآن کریم از ذات اقدس الهی بر قلب مطهر پیامبر اکرم (ص) و نیز کیفیت ابلاغ این وحی توسط آن حضرت به مردم، خود نوعی آموزش محسوب می شود ، لذا آیات قرآن خود به نوعی تصویری از آموزش پویا ارائه می دهند که در آن انسان همیشه متعلم و قرآن معلم اوست. بر این اساس تحقیق حاضر می کوشد تا با رویکردی قرآنی، برخی از مبانی و شیوه های آموزش قرآن در تحقق حیات طیبه را به تصویر بکشد. قرآن، کلام الله المجید و تجلّی گاه ذات اقدس او با حقیقت زبانی ـ بیانی خود برای اتّصال موجودات زمینی به حبل متین سراسر نور آسمانی فرو فرستاده شد، تا مایه ذکر و پندپذیری و دستور العمل کامل زندگانی از نوع «حیات طیبه» باشد. اولین برخورد زمینی با این کلام آسمانی، با دستور «اقرأ» به برگزیدۀ برگزیدگان الهی صادر و با تلاوت بر او و تلاوت او بر مردم و تعلیم کتاب و حکمت و تزکیه ادامه یافت. و در این میان، یکی از مهمترین تعالیم وحیانی قرآن کریم، تحقق حیات طیبه است. حیات طیبه، حیات حقیقی انسانی است که حیات دنیوی با همه گستردهگیاش بستر آن، و حیات اخروی با جاودانگی و اهمیتش تبلور این حیات حقیقی است. این حیات اصیل و حقیقی، واقعیتی ورای حیات ظاهری است که در همین دنیا حاصل میشود. پرونده مقاله