بررسی تطبیقی اشعار تعلیمی فردوسی و حافظ

محورهای موضوعی : شاهنامه

احمدرضا یلمه ها ¹

1 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

تاریخ دریافت : 1396/09/29 تاریخ پذیرش : 1396/09/29 تاریخ انتشار : 1390/09/01

کلید واژه: حافظ, شعر تعلیمی, فردوسی, ادب حماسی, ادب غنایی, لحن و بیان,

چکیده مقاله :

شعر تعلیمی، شعری است که هدف اصلی سراینده، آموزش حکمت و اخلاق، همچنین تشریح و تبیین مسایل و اندیشه‌های مذهبی، تربیتی، فلسفی و مضامین پندگونه باشد. بیان آموزه‌های اخلاقی و حکمی در شعر فارسی از اوایل سدة چهارم هجری آغاز شد و به تدریج در بیشتر قالب های شعری جلوه‌گری نمود. اشعار تعلیمی گاه به صورت جداگانه و مستقل است؛ همانند منظومه‌ها و داستان هایی که منحصراً به آموزه‌های تعلیمی می‌پردازد و گاه در دیگر آثار ادبی پراکنده است. شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ از لحاظ اشتمال و احتوا بر مفاهیم و مضامین پندگونه از بی‌نظیرترین آثار ادبی است که علاوه بر جنبة حماسی و غنایی همواره از دیرباز، به عنوان مرام نامه و دستورنامة زندگی مورد توجه خواص و عوام بوده است. نکته‌ای که اساس این پژوهش بر آن استوار است نوع بیان مضامین اخلاقی و اندیشه‌های حکمی و پندگونة این دو شاعر بلندآوازه است. لحن و بیان یکی رویکردی تفصیلی دارد و آن دیگری شیوة مختصرگویی را در پیش گرفته است؛ کلام یکی صریح و روشن و دیگری مرموز و طنزآلود و مبهم؛ شیوه‌ها و گونه‌های متفاوت و مجزایی که این پژوهش سعی دارد به ارائة نمونه‌هایی از آن بپردازد.

چکیده انگلیسی:

The main aim of a poet in composing didactic poetry is to teach philosophy and ethics and to explain and specify religious, educational, philosophical, instructive issues and thoughts. Expressing philosophical and ethical doctrines in Persian poetry started in the fourth century and gradually manifested itself in the most of poetic style. Didactic poetry either appeared separately and independently just like long poems and stories that exclusively pay attention to didactic doctrines or are scattered in other literary works. Firdausi's Shah Name and Hafiz's Divan are among literary works which contain instructive contents at highest level. These two literary works contain epical and lyrical aspects that were considered from long times ago as manifesto of living for both the elite and common people. The point on which this research paper is based on is the tone of expressing ethical contents and the philosophical and instructive thoughts of these two poets. One of the poets had chosen a detailed approach and the other one a brief approach. The words of one poet are explicit and clear and the other one is mysterious and satirical. Therefore, this paper tries to study and represent different ways of expressing didactic ideas by these two poets. 

منابع و مأخذ:

 

1- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). جام جهان­بین، تهران: جامی.

2- -------------------. (1383). چهار سخنگوی وجدان ایران، تهران: قطره.  

3- حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1370). دیوان، به تصحیح علامه محمّد قزوینی و اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

4- رنجبر، احمد. (1369). جاذبه‌های فکری فردوسی، تهران: امیرکبیر.

5- ریاحی، محمدامین. (1368). گلگشت در شعر و اندیشه حافظ، تهران: علمی.

6- فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، بر پایة چاپ مسکو، تهران: هرمس.

7- فرشیدورد، خسرو. (1373). دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.

8- مرتضوی، منوچهر. (1385). فردوسی و شاهنامه، تهران: توس.