بررسی و تحلیل شاخصه‌های تعلیمی قابوس‌نامه در ارتباط با روابط والدین ـ فرزند براساس نظریۀ رمزگان‌های پنج‌گانۀ رولان بارت

محورهای موضوعی : شاهنامه

رحمت الله حق طلب ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.)
مهدی نوروز ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران(نویسنده مسؤول))
محبوبه ضیاءخدادادیان ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/01/30 تاریخ پذیرش : 1401/01/30 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: رولان بارت, آموزه‌های تعلیمی, عنصرالمعالی, قابوس‌نامه, رمزگان‌های پنج‌گانه,

چکیده مقاله :

قابوس‌نامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنت‌شکنی‌های آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب می‌کند و رمزهایی را در لایه‌های زیرین متن می‌گنجاند که مخاطب جزئی‌نگر را به‌سوی معنا راهنمایی می‌کند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانه‌شناسی ـ روشی برای تحلیل ابعاد جدیدی از یک اثر ـ رمزگان نام دارد. رولان بارت پژوهش‌هایی را در این باره انجام داده و رمزگان را به پنج نوع کنشی، هرمنوتیکی، نمادین، معنابُنی و فرهنگی تقسیم کرده و برای هرکدام کارکردی را شرح داده است. در مقالۀ حاضر، با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی اخلاقی روابط والدین ـ فرزند در دو باب از قابوس‌نامه (نهم و بیست‌وهفتم) براساس مبانی نظریۀ رمزگان بارت کاویده شده است تا اغراض ثانویۀ عنصرالمعالی از بازگویی حکایت‌های تعلیمی بررسی شود. نتایج کلی پژوهش نشان می‌دهد که در سطح رمزگان فرهنگی، ایدئولوژی و بینامتنیت دینی برای تبیین آموزه‌ها نمودی فراگیر داشته است. رمزگان هرمنوتیکی در بازنمایی زوایای مبهم روایت تعلیمی مؤثر بوده است. تقابل‌های دوگانی در رمزگان نمادین، بر تقابل پیوسته میان خیر و شر تأکید دارد. با بررسی رمزگان معنابنی مشخص شد که عنصرالمعالی با بهره‌گیری از کلمات و عبارت‌های دینی، نظام دلالتی اخلاق‌بنیاد خود را تبیین کرده و با هدف تقویت آگاهی مخاطب، به تشریح نکات تعلیمی مدّنظر خود پرداخته است. همچنین، استفاده از رمزگان کنشی در عینیّت‌نمایی روابط اخلاقی میان فرزندان و والدین تأثیری بسزا داشته است.عنصرالمعالی، قابوس‌نامه، آموزه‌های تعلیمی، رولان بارت، رمزگان‌های پنج‌گانه

چکیده انگلیسی:

Qaboosnāmeh is one of the didactic and educational literary texts in Persian literature. With a kind of iconoclasm, Onṣor-al-Maʿāli sometimes complicates the language and make the meanings difficult to be gotten by consciously breaking away from the tradition. He inserts codes into the underlying layers of the text and by doing so, he guides the keen audience towards the meaning. In the contemporary area, one of the major branches of semiotics is analyzing new dimensions of a text, which is called cryptography. Roland Barthes has done researches in this realm and has divided the codes into five types of action, hermeneutic, symbolic, semantic and cultural; he has also described a function for each. The present article, by using library sources and descriptive-analytical method explored the ethical foundations of parent-child relationships in two chapters of Qaboosnāmeh (ninth and twenty-seventh) based on Barthes' cryptographic theory to explore the secondary purposes of the author in narrating the didactic tales. The general results of the research show that at the level of cultural codes, both religious ideology and intertextuality have had a comprehensive occurrence in explaining the educating. Hermeneutic codes have been effective in representing the ambiguous dimensions of the didactic narrative. Binary oppositions in symbolic codes emphasize the recurrent contrast between good and evil. Examining the semantic codes, it has been found that the storyteller used religious words and phrases, explained the meaning-oriented semantic system. In addition, to strengthen the audience's awareness, he explained his desired educational points. Furthermore, his using the action codes has also had a significant effect on the objectification of moral relationships between children and parents.