بررسی انگاره‌های تعلیمی در کتاب «مُلستان» اثر میرزا ابراهیم تفرشی (مدایح‌نگار) (تقلیدی از گلستان سعدی)
محورهای موضوعی : شاهنامه
هادی اکبرزاده
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، ایران)
کلید واژه: ادبیات تعلیمی, آموزه‌های اخلاقی, مدایح‌نگار تفرشی, مُلستان,
چکیده مقاله :
میرزا ابراهیم‌خانِ تفرشی، معروف به مدایح‌نگار که گاهی از او با نام محمّدابراهیم یاد کرده‌اند، از منشیان معروف دورۀ ناصری است. از او، سه تذکرۀ مجدیّه، تذکرۀ انجمن ناصری، تذکرۀ قدسیّه و نیز کتابی به نام مُلستان بر جای مانده است. مدایح‌نگار، مُلستان را که اثری تعلیمی ـ اخلاقی به شمار می‌آید، به تقلید از گلستان سعدی در سال 1310 در پنج ساغر و یک جرعه به زبان فارسی به رشتۀ تحریر درآورد. در مُلستان بارزترین مقوله‌های تعلیمی به‌صورت نظم و نثر آمده است. این جستار به روش تحلیلی ـ توصیفی می‌کوشد با بررسی کتاب مُلستان ازنظر تعلیمی مهم‌ترین درون‌مایه‌های ادبیات اندرزی را در این اثر یافته است و به تحلیل افکار و اندیشه‌های اخلاقی مؤلّف بپردازد و به این سؤالات پاسخ دهد: شاخصه‌هایِ اخلاقی کتاب مُلستان ـ که براساسِ آن، اندرزهای حکمی و تربیتی به نگارش درآمده است ـ چیست؟ نویسنده از چه روش‌هایی برای بیان مفاهیم اخلاقی خود استفاده کرده است؟ آبشخور آموزه‌های تعلیمی این اثر چیست؟ میزان تقلید یا نوآوری مصنّف در ارائۀ آموزه‌های تعلیمی چگونه است؟ یافته‌های پژوهش گویای آن است که مدایح‌نگار با آوردن پنج ساغر (در حسن سلوک و عادات ملوک؛ اخلاق درویشان؛ در تفویض امور به ذات باری؛ در حمق و دانایی؛ در حکم و آداب) و یک جرعه که مختصری از احوال مصنّف است با پیروی از گلستان سعدی با آوردن انگاره‌ها و مفاهیم بلند اخلاقی توانسته است قابلیّت و صلاحیّت خود را در نگارشِ اثری بدیع با نثری مسجّع و سرشار از صنایع ادبی و ممزوج از عبارات و اشعار عربی نشان دهد و لقبِ مدایح‌نگار را برای خود بامسما کند. استفاده از آیات و روایات، آوردن سخنان حکما و پادشاهان (به‌شکلی تلفیقی از چهره‌های متعلّق به سه تمدّن بزرگ دنیای کلاسیک ایران، یونان و اسلام)، به‌کارگیری ضرب‌المثل‌ها، استفاده از اشعار فارسی و عربی، بازنویسی برخی از حکایات گلستان سعدی از مهم‌ترین روش‌های مؤلّف در خلق این اثر تعلیمی است. مدایح‌نگار تقریباً نود و هشت آموزۀ تعلیمی را به‌صورت‌های مختلف در کتاب خود آورده که در آن میان، ستایش خرد و دانایی و نکوهش حُمق و نادانی بیش از دیگر تعالیم گوشزد شده است.
Mirza Ebrahim Khan Tafarshi, known as "Madaihnagar" who is sometimes referred to as "Mohammed Ebrahim", is one of the famous Secretary of the Nassere period. He has Left three Magdiya Tazkira books, in the name of Anjuman Nasseri Tazkira, Qudsiya Tazkira, and also a book named "Mulestan". He wrote Molestan, which is considered a moral-educational work, in an imitation of Saadi's Golestan in 1310 in Five Sagar and one sip in the Persian language. In Molestan, the most obvious educational categories are in the form of prose and poetry. This essay tries to find the most important aspects of educational literature in this work by examining the book of Molestan in an analytical-descriptive way and analyzing the author's moral thoughts and ideas and answering these questions: What are the most important moral and didactic themes of the book? What methods did the author use to express his moral concepts? The findings of the research show that the author praises five Saghars (in the good behavior and habits of the monarchs; the morals of the dervishes; in delegating affairs to the burdened nature; in wisdom; in the ruling and manners) and a sip which is a summary of the author's condition. He has been able to show his ability and competence in writing an original work with lively prose full of literary arts mixed with Arabic phrases and poems by following Golestan Saadi by bringing high moral ideas and concepts.
_||_
