بررسی بوطیقای شعر تعلیمی در اشعار ناصرخسرو
محورهای موضوعی : شاهنامه
علیرضا نبی لو
1
(
عضو هیات علمی دانشگاه قم
)
فرشته دادخواه
2
(
دانشگاه قم
)
کلید واژه: شعر تعلیمی, اشعار ناصرخسرو, بوطیقا,
چکیده مقاله :
ناصرخسرو از برجسته‌ترین شاعران شعر تعلیمی است که در اشعارش علاوه بر مضامین اخلاقی به اوصاف شعر و شاعر و مخاطب شعر پرداخته است و به نوعی صاحب نقد و فن شعر یا بوطیقاست. از ویژگی‌های برجسته بوطیقای او آن است که شعر را با حکمت و اندیشه‌های تعلیمی گره می‌زند و برای شاعر، شعر و مخاطب اوصافی را برمی‌شمارد که هر کدام به نوعی از منظومه فکری ـ تعلـیمی وی سـرچشمه گرفـته است. با بررسی اشعار ناصرخسرو در می‌یابیم که شعرش با حکمت، خرد و مفاهیم تعلیمی گره خورده، در اشعارش به ترسیم و تعلیم این بوطیقا و فن شعر پرداخته است؛ یعنی هم خود شاعر در اشعارش به چنین دیدگاه و بوطیقایی معتقد است و هم برای خواننده این دیدگاه تعلیمی را توصیه می‌کند. نکاتی مانند رابطه کلام، خرد و اندیشه، کلام و حقیقت‌گویی، عجین بودن شعر با شریعت و حکمت، پرداختن به شعر زاهدانه، منسوب بودن شعر به جان و عالم غیب، لزوم مطابقت کلام با عمل، شاعر و سخن متعهدانه، شاعر و شعر دینی، انتقاد از شاعران درباری و شاعر و تازگی و نیکویی سخن از آن جمله است. او همچنین به دسته‌بندی و تفـکیک مخـاطبان و خوانندگان می‌پردازد و برای خواننده آگاه، هشیار و اهل اندیشه جایگاه خاصی قائل است. این مقاله با در نظر گرفتن همه قصیده‌های ناصرخسرو انجام شده است.
Naser Khosro is one of the famous poets in composing didactic poetry. Previously, his poems were related to describing poetry, poets, poem reader. One of the characteristics of his poetry in the field of poem technique is that he tied poetry with knowledge and thoughts. He characterizes some attributes for poem and the reader of the poems that originated from his world view. It means that the poet himself believes in poem technique and describe this belief for his readers. Points like speech relations, knowledge and wisdom, speech and telling the truth, ingraining of religion with knowledge, paying attention to ascetic poetry, ascribing poetry to metaphysical world matching speech with action poet and speech commitment, poet and religious poetry, criticizing court poet, and finally poet and novelty and newness of speech. He also classifies readers of poems into different types e.g. intellectual readers from nonintellectual readers. this research has been done with respect to these types of readers.
1- اسکلتن، رابین. (1375). حکایت شعر. ترجمه مهرانگیز اوحدی. تهران: میترا.
2- اسکولز، رابرت. (1383). عناصر داستان. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: مرکز.
3- افلاطون. (1367). دوره آثار. به کوشش محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
4- ---- .(1360). جمهور. به کوشش فؤاد روحانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
5- الهامی، شراره، برزویی، رضا و عذیری، میترا. (1392). بررسی عقاید و نظرات حکیم ناصرخسرو قبادیانی در باب شعر و شاعر، سخن و سخنوری. فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، شماره 14. ص.ص. 62-37.
6- ایگلتون، تری. (1383). پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: مرکز.
7- بیات، سعید رضا. (1372). جایگاه سخن در اندیشه ناصرخسرو. ادبستان فرهنگ و هنر، شماره 43. ص.ص. 99-96.
8- حیدری، فاطمه. (1391). کلمه و سخن در جهان‌بینی ناصرخسرو. فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شماره 11. ص.ص. 148-127.
9- دیچز، دیوید. (1379). شیوه‌های نقد ادبی. ترجمه محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی. تهران: علمی.
10- روبینز، آر. اچ. (1384). تاریخ مختصر زبان‌شناسی. ترجمه علی محمد حق‌شناس. تهران: مرکز.
11- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1363). سیری در شعر فارسی. تهران: نوین.
12- ----------------.(1382). ارسطو و فن شعر. تهران: امیرکبیر.
13- سلدن، رامان. (1384). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
14- صفوی، کورش. (1390). از زبان‌شناسی به ادبیات. تهران: حوزه هنری.
15- ضیف، شوقی. (1362). نقد ادبی. ترجمه لمیعه ضمیری. تهران: امیرکبیر.
16- گرین، کیت. (1383). درسنامه نظریه و نقد ادبی. تهران: روزنگار.
17- ناصرخسرو، ابومعین. (1393). دیوان اشعار. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
18- نظامی عروضی، احمد. (1389). چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی و محمد معین. تهران: جامی.
19- ولک، رنه و وارن، آوستن. (1373). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
20- هارلند، ریچارد. (1380). ابر ساخت‌گرایی. ترجمه فرزان سجودی. تهران: حوزه هنری.
_||_