جایگاه قابوس‌نامه در قلمرو ادبیات تعلیمی
محورهای موضوعی : شاهنامه
فاطمه الهامی
1
(
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار
)
کلید واژه: پند و اندرز, ادب تعلیمی, عنصرالمعالی, قابوس‌نامه,
چکیده مقاله :
قابوس‌نامه یا به تعبیری نصیحت‌نامه تألیفعنصرالمعالی‌کی‌کاووس از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندشگیلان‌شاهوسپس بهره‌مندی دیگر جویندگان است. امتیازات و ویژگیهای قابوس‌نامه، تنها مربوط به محتوای تعلیمی و اندرزگونة آن نیست؛ بلکه عوامل متعددی در کنار هم به تعمیق و نفوذ این آموزه‌های تربیتی در مخاطب مدد می‌رساند. ویژگیهای خاص نویسنده چون صمیمت، صداقت، پاکی سخن، فروتنی و آزاداندیشی از یک سو و ابزار کلامی وی چون به‌کارگیری امثال رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و داستانهای جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهره‌گیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخنان بزرگان و اشعار فارسی از جمله عوامل مهمی است که به غنای تعلیمی این اثر قوّت بخشیده، از این حیث آن را جاوید و ماندگار کرده است. در این مقاله ابتدا ویژگیهای خاص نویسندة قابوس‌نامه را برمی‌شماریم که خود مدل و الگویی از ارزش‌های اخلاقی را به طور غیرمستقیم به نمایش می‌گذارد؛ سپس به دسته‌بندی موضوعات محتوایی این اثر می‌پردازیم و در پایان تأثیر ابزار کلامی نویسنده را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
"Qaboos Nameh" or "Nasihat Nameh", written by "Onsorolmali key Kavous" in the fifth century A.H. has a special didactic and education position in the field of Ethics and Guidance. The aim and motivation of the author for writing this book was mainly guiding and advising his own son "Gilan Shah," and in the second place benefiting other interested seekers. Qaboos Nameh’s advantages and characteristics are not just due to its educational and advisory content but several different factors have gathered together to aid and deepen the influence of these educational lessons on the addressees. Special characteristics of the author such as intimacy, honesty, purity of speech, humility and liberal mindedness; on the one hand, and his discourse devices such as using common proverbs in Persian and Arabic, interesting parables and stories suitable to text topics, taking advantage of the verses and tradition, including quotations of great people and Persian poetry on the other hand, are among the important factors that strengthen the educational enrichment of this work and consequently make it be eternal and everlasting. In this paper, we will first enumerate the special characteristics of the author which indirectly depicts a model and pattern of moral values, and then we will classify the content subjects of this work and finally the impact of discourse devices employed by the author will be examined.
1- افتخاری، اصغر.(1378). «مروری اجمالی بر ساختار اندیشة سیاسی عنصرالمعالی در قابوس‌نامه»، فصلنامة پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، شمارة 9، بهار 78، صص 101-65.
2- العاکوب، عیسی. (1374). تأثیرپذیری پند پارسی بر ادب عربی، ترجمة عبدالله شریفی خجسته، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
3- الله‌یاری، فریدون.(1381). «قابوس‌نامه و جریان اندرزنامه‌نویسی در ایران دورة اسلامی»، مجلة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة دوم، شمارة 30 و31، صص 142-125.
4- براون،ادوارد.(1373). تاریخ ادبیات ایران(از فردوسی تا سعدی)، ترجمه و حواشی فتح‌الله مجتبایی، ، تهران: انتشارات مروارید.
5- بهار، محمد تقی (ملک الشعرا).(1373). سبک‌شناسی، جلد 2، تهران: امیرکبیر.
6- جابری، سید ناصر. (1386). « در ماهیت اندرز و اندرزخوانی»، مجلة اطلاع‌رسانی و کتابداری «کیهان فرهنگی»، شمارة 248، صص67-64.
7- داد، سیما. (1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
8- روان‌پور، نرگس .(1376). گزیدة قابوس‌نامه، تهران: قطره.
9- زرین‌کوب، عبدالحسین.(1375). از گذشتة ادبی ایران، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
10- شمیسا، سیروس.(1373). انواع ادبی، تهران: فردوس.
11- صفا، ذبیح الله.(1369). تاریخ ادبیات ایران، خلاصة جلد اول و دوم، تهران: ققنوس.
12- عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر.(1352). قابوس‌نامه، به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
13- -------------------------- .(1342). قابوس‌نامه، به اهتمام و تصحیح سعید نفیسی، تهران: فروغی.
14- ماسه، هانری.(1337). تمدن ایرانی، ترجمة عیسی بهنام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
15- میرصادقی(ذوالقدر)، میمنت. (1373). واژه نامة هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
16- همایی، جلال الدین.(بی تا). تاریخ ادبیات ایران، تهران: کتابفروشی فروغی.
17- یوسفی، غلامحسین.(1370). دیداری با اهل قلم، تهران: انتشارات علمی.
18- یوسفی، غلامحسین .(1374). درس زندگی (گزیدة قابوس‌نامه)، تهران: انتشارات سخن.
Referenes:
1- Eftekhari, A. (1999/1378 H). A brief review of political thought structure of Onsorol Maali in Ghaboos Nameh.Imam Sadegh, University Journal. Spring Issue, PP 65-101.
2- Sharifi Khojaste, A. (1995/1374 H). The effect of Persian advice on the Arabic literature. Tehran. Elmi va Farhangi Publication. (Translated in Persian)
3- Allah Yari, F. (2002/1381 H). Ghaboos Nameh and the process of advice writing in Islamic Iran. Isfahan University Journal of Literature and Humanities. 2, No 30-31, PP 125-142.
4- Mojtebae, F. (1994/1373 H).The history of Iran literature. (From Ferdousi to Saadi). Tehran. Morvarid Publication. (Translated in Persian)
5- Bahar, M.T. (1994/1373 H). Stylistics. Vol 2.Tehran. Amir Kabir Publication.
6- Jaberi, S. N. (2007/1386 H). On the nature of advice and advice taking. Keyhane Farhangi journal.No 248,PP 64-67.
7- Dad,S. (2003/1382 H). Dictionary of literary terms. Tehran. Morvarid Publication. 591 P.
8- Zarinkoob, A. (1996/1375 H). Iran’s past literature. Tehran. Hoda International Publication.
9- Shamisa, S. (1994/1373 H). Literary types. Tehran. Ferdous Publication.344 P.
10- Safa, Z. (1990/1369 H). The history of Iran literature: A summary of the first and second editions. Tehran.Ghoghnoos Publication.
11- Yousefi, G. (1973/1352 H). Ghaboos Nameh. Tehran. Bongahe Tarjome va Nashre Ketab Publication. Second Edition.
12- Nafisi, S. (1964/1342 H). Ghaboos Nameh. Tehran. Foroughi Publication.
13- Ravan poor, N.(1998/1376 H). Selection of Ghaboos Nameh. Tehran. Ghatreh Publication.163 P.
14- Yousefi, G. (1996/1374 H). A lesson for life: Ghaboos Nameh. Tehran. Sokhan Publication. 443 P.
15- Behnam, I. (1958/1337 H).The Iranian civilization. Tehran. Bongahe Tarjome va Nashre Ketab Publication. (Translated in Persian).
16- Mir Sadeghi, M. (1994/1373 H). The dictionary of poetic terms. Tehran. Ketabe Mahnaaz Publication.
17- Homaee, J. The history of Iran literature. Tehran. Forough Publication.
18- Yousefi, G. (1991/1370 H). The meeting with writers. Tehran. Elmi Publication.421p.
_||_