ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی

محورهای موضوعی : شاهنامه

مریم خلیلی جهانتیغ ¹ , مهدی دهرامی ²

1 -  دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 -  دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

تاریخ دریافت : 1396/09/29 تاریخ پذیرش : 1396/09/29 تاریخ انتشار : 1390/09/01

کلید واژه: اخلاق, مذهب, شاهنامه, ادبیات تعلیمی, پند و اندرز, ادبیات حماسی, عاطفه انسانی,

چکیده مقاله :

شاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستان‌هایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامع‌الاطراف که جلوه‌هایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش می‌گذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه های آن را در شاهنامه واکاود. موضوعاتی مانند توجه به مذهب و تعالیم دینی، پند و اندرز و نتایج اخلاقی پایان داستان ها، ستایش علم و دانش و آگاهی، فضایل اخلاقی و عفّت کلام سراینده، فضایی تعلیمی و اخلاقی را بر شاهنامه حاکم ساخته است. پیام های اخلاقی در این اثر به دو شیوة درون مایه داستانی و بیان مستقیم تبیین شده است. یکی از رازهای ماندگاری شاهنامه پند و اندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفة نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیّت و شمول آن از زمان و مکان خاص، فراتر است و همة آفاق را در بر می گیرد.

چکیده انگلیسی:

Shah name is one of the literary masterpieces and because of its comprehensiveness of subject, variety of stories, and philosopher composer is a combination of epic, lyrical and didactic literature. Examining these dimensions leads to better understanding of this literary masterpiece and its composer. This research tries to survey the manifestation of didactic literature and its different branches in Shah Name by using the analysis of content. Subjects like attention to religion and religious teaching, advices and ethical results at the end of stories, praise of knowledge and science, ethical excellences, composer modesty speeches and etc …….  A didactic and ethical atmosphere governed in Shah name. Ethical messages in Shah Name in two ways presented first story theme and direct address. One of the lasting secret of Shah Name is Firdausi's advice which originates from his philosophical thoughts, religion and nation. Since these advices are not personal but humanitarian and its therefore comprehensiveness goes beyond particular time and place and include many things.

منابع و مأخذ:

 

1- قرآن کریم.

2- نهج­البلاغه.(1376). ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.

3- بهار، محمّدتقی. (1382). سبک­شناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، تهران: امیرکبیر.

4- پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

5- جوانشیر، ف.م. (1380). حماسه داد، تهران: جام.

6- حاجیان­نژاد، علی­رضا. (1384). «خردمندان و بی­خردان شاهنامه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 56، پیاپی 173.

7- خراسانی، محبوبه. (1387). «اخلاق­نویسی در ایران و جایگاه اخلاق جلالی»، پژوهش­های ادبی، سال 5، شماره 20.

8- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویت­شناسی ایرانی، تهران: طرح نو.

9- رنجبر، ابراهیم. (1387). «افراسیاب مظهر خشم و شهوت در شاهنامه»، پژوهش‌های ادبی، سال 5، شماره 21.

10- ریاحی، محمّدامین. (1372). سرچشمه­های فردوسی­شناسی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

11- سرامی، قدم­علی. (1383). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.

12- سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1363). دیوان اشعار، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.

13- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شماره 32 و 33.

14- شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.

15- صفا، ذبیح­الله. (1377). حماسه­سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

16- عطار، فریدالدین. (1351). الهی­نامه، تصحیح فواد روحانی، تهران: زوّار.

17- فاطمی، سیدحسین و قبول، احسان. (1388). «بررسی تطبیقی سخنان بوزرجمهر در شاهنامه با قرآن و حدیث»، جستارهای ادبی، شماره 165.

18- فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.

19- فروزانفر، بدیع­الزّمان. (1380). سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.

20- منتصف مجابی، حسن. (1383). تأثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی کرمانشاه.