ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی
الموضوعات :مریم خلیلی جهانتیغ 1 , مهدی دهرامی 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
الکلمات المفتاحية: اخلاق, مذهب, شاهنامه, ادبیات تعلیمی, پند و اندرز, ادبیات حماسی, عاطفه انسانی,
ملخص المقالة :
شاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستان‌هایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامع‌الاطراف که جلوه‌هایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش می‌گذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه های آن را در شاهنامه واکاود. موضوعاتی مانند توجه به مذهب و تعالیم دینی، پند و اندرز و نتایج اخلاقی پایان داستان ها، ستایش علم و دانش و آگاهی، فضایل اخلاقی و عفّت کلام سراینده، فضایی تعلیمی و اخلاقی را بر شاهنامه حاکم ساخته است. پیام های اخلاقی در این اثر به دو شیوة درون مایه داستانی و بیان مستقیم تبیین شده است. یکی از رازهای ماندگاری شاهنامه پند و اندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفة نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیّت و شمول آن از زمان و مکان خاص، فراتر است و همة آفاق را در بر می گیرد.
1- قرآن کریم.
2- نهجالبلاغه.(1376). ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
3- بهار، محمّدتقی. (1382). سبکشناسی (تاریخ تطوّر نثر فارسی)، تهران: امیرکبیر.
4- پورنامداریان، تقی. (1368). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
5- جوانشیر، ف.م. (1380). حماسه داد، تهران: جام.
6- حاجیاننژاد، علیرضا. (1384). «خردمندان و بیخردان شاهنامه»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 56، پیاپی 173.
7- خراسانی، محبوبه. (1387). «اخلاقنویسی در ایران و جایگاه اخلاق جلالی»، پژوهشهای ادبی، سال 5، شماره 20.
8- رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویتشناسی ایرانی، تهران: طرح نو.
9- رنجبر، ابراهیم. (1387). «افراسیاب مظهر خشم و شهوت در شاهنامه»، پژوهشهای ادبی، سال 5، شماره 21.
10- ریاحی، محمّدامین. (1372). سرچشمههای فردوسیشناسی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
11- سرامی، قدمعلی. (1383). از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی و فرهنگی.
12- سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1363). دیوان اشعار، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.
13- شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1372). «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجله رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شماره 32 و 33.
14- شمیسا، سیروس. (1383). انواع ادبی، تهران: فردوس.
15- صفا، ذبیحالله. (1377). حماسهسرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
16- عطار، فریدالدین. (1351). الهینامه، تصحیح فواد روحانی، تهران: زوّار.
17- فاطمی، سیدحسین و قبول، احسان. (1388). «بررسی تطبیقی سخنان بوزرجمهر در شاهنامه با قرآن و حدیث»، جستارهای ادبی، شماره 165.
18- فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
19- فروزانفر، بدیعالزّمان. (1380). سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
20- منتصف مجابی، حسن. (1383). تأثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی کرمانشاه.
_||_