علل و انگیزه های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومۀ رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانی‌پتی

محورهای موضوعی : شاهنامه

فیروزه ملک پور ¹ , مهدی نوریان ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات غنایی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران(نویسنده مسؤول)

تاریخ دریافت : 1401/02/07 تاریخ پذیرش : 1401/02/07 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: مضامین تعلیمی, پارسی در هند, منظومۀ رامایانا, ملامسیح پانی‌پتی,

چکیده مقاله :

شاعران فارسی‌زبان در شبه‌قارة هند نیز همانند ایران، آثاری گران‌سنگ و پرمحتوا از خود بر جای گذاشته‌اند. یکی از این آثار ارزشمند، منظومۀ حماسی رامایانا بازسرودۀ ملامسیح پانی‌پتی است. این منظومه یکی از آثار نفیس متعلق به سدۀ یازدهم هجری است که روایتگر عشق دو دلداده به نام‌های رام و سیتا است. این منظومه سرشار از عاطفه و صورخیال شاعرانه است؛ به همین سبب می‌توان آن را در ذیل منظومه‌های غنایی جای داد. در متون تاریخ ادبیات، رامایانا یکی از آثار حماسی هندوستان معرفی شده است؛ اما برخورداری از مضامین عاشقانه و نبودِ عناصر سازندۀ حماسه در این اثر سبب شده است که رامایانای ملامسیح تاحدّ تأمل‌برانگیزی از زمرۀ آثار حماسی خارج شود. علاوه‌بر آن، مفاهیم و مضامین تعلیمی نیز در این اثر بسامد بالایی دارد و تاکنون پژوهشی به‌طور ویژه مضامین تعلیمی را در منظومۀ رامایانای ملامسیح پانی‌پتی بررسی نکرده است؛ ازاین‌رو نگارندگان این مقاله بر آن شدند تا در مقالۀ حاضر با استفاده از روش اسنادی ـ کتابخانه‌ای و خوانش بیت‌به‌بیت اثر یادشده، ضمن تحلیل مضامین تعلیمی این منظومه، به چرایی بازتاب این قبیل مضامین در آن بپردازند. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که در این منظومه، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی وجود دارد که شاعر آن‌ها را به اقتضای زمینۀ انفعالی و ذوقی به کار برده است.

چکیده انگلیسی:

Persian-speaking poets in the Indian subcontinent, like those in Iran, have created valuable and rich literary works. One of these works that is replete with didactic teachings is the epic cycle Ramayana, by Mullah Masih Panipati. This cycle is one of the precious works of the eleventh century AH. It narrates the love story of Rama and Sita. This lyrical cycle is full of emotional and poetic images. For this reason, it can be categorized under lyrical cycles. In ancient history texts, Ramayana is introduced as one of the epic works of India. But having romantic themes and lack of epic elements in this work have caused to a remarkable extent that Ramayana of Mulla Masih to be excluded from the epic genre. In addition, didactic concepts and themes have a high frequency in this work. So far, no research has been conducted specifically to examine the educational themes in Ramayana cycle of Mullah Masih Panipati. Therefore, the researchers decided to use the documentary-library method and by reading the poetic lines of this work, to examine the didactic themes in this cycle, and to explain why the didactic themes are reflected in it. The results of this research indicate that in this cycle, there are many didactic and wisdom themes and meanings that the poet has used according to the exciting and sensational context.  

منابع و مأخذ:

1. احمد بن محمد (430 ق.)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.


2. اسکندری، حسین؛ کیانی، ژاله (1386)، «تأثیر داستان بر افزایش مهارت»، فصلنامۀ مطالعات برنامۀ درسی، دورۀ 2، شمارۀ 7، 20‑26.


3. بختیاری، حسن (1390)، «آموزش دینی زنان برای تربیت فرزندان»، فصلنامۀ پژوهشی در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 13، 12‑15.


4. بصیری، محمدصادق؛ امجدی، گلناز (1391)، «روش‌های تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه دهاقان، سال چهارم، شمارۀ 15، 67‑96.


5. پانی‌پتی، سعدالدّوله مسیح (2009 م./ 1388)، رامایانا، به اهتمام سیّد عبدالحمید ضیایی و سیّد محمدیونس جعفری، دهلی نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.


6. جلالى نایینى، سیّد محمدرضا (1357)، هند در یک نگاه، تهران: شیرازه.


7. ثروت، منصور (1392)، گنجینۀ حکمت در آثار نظامی، تهران: نشر علمی.


8. داد، سیما (1385)، فرهنگ اصطلاحات ادبی (واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی)، تهران: مروارید.


9. دلشاد تهرانی، مصطفی (1382)، سیری در تربیت اسلامی، تهران: دریا.


10. رزمجو، حسین (1374)، انواع ادبی و آثار آن، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.


11. سرخوش لاهوری، محمّد افضل (1390)، کلمات‌الشعراء، تهران: مجلس شورای اسلامی، موزه و مرکز اسناد.


12. سلطان ولد (1376)، ولدنامه، تصحیح جلال‌الدین یغمایی و به اهتمام ماهدخت بانو همایی، تهران: هما.


13. شمیسا، سیروس (1389)، انواع ادبی، تهران: فردوس.


14. عابدی، سیّد امیرحسین (1343)، «داستان رامایانا در ادبیات فارسی»، مهر، سال دهم، شمارۀ 3، 338‑339.


15. فردوسی، ابوالقاسم (1379)، شاهنامه، متن انتقادی از روی چاپ مسکو (چهار مجلد)، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.


16. مشتاق‌مهر، رحمان؛ بافکر، سردار (1394)، «شاخص‌های محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی»، ادبیات تعلیمی دانشگاه دهاقان، سال هفتم، شمارۀ 26، 1‑28.


17. مشرف، مریم (1388)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن.


18. مولوی، جلال‌الدین (1379)، مثنوی معنوی، براساس نسخة رینولد نیکلسون، تهران: صدای معاصر.


19. میلر، جرج آرمیتاژ (1368)، روان‌شناسی و ارتباط، ترجمۀ محمدرضا طالب‌نژاد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.


20. یلمه‌ها، احمدرضا (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی و منظوم و سیر تحول و تطور آن در ایران»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، سال هشتم، شمارۀ 29، 61‑90.


21. ـــــــــــــــــ (1396)، «علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه‌های غنایی با تکیه بر منظومۀ نویافتۀ نیاز و ناز»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، سال نهم، شمارۀ 34، 1‑28.