آموزه‌های تعلیمی در منظومة غنایی محب و محبوب
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد دهاقان
کلید واژه: شعر فارسی, Persian poetry, manuscript, ادبیات تعلیمی, lyrical literature, didactic literature, ادب غنایی, ده نامه, محب و محبوب, Ten letters, Moheb and Mahboob,
چکیده مقاله :
شعر تعلیمی، یکی از گسترده‌ترین و دراز آهنگ‌ترین انواع شعری ادب فارسی است. اشعار و آثار تعلیمی گاهی به صورت مستقل و جداگانه است همانند منظومه‌ها و داستان‌ها و قطعاتی که منحصراً به تعلیم و پند و حکمت و اخلاق می‌پردازد و گاهی هم در میان دیگر آثار ادبی پراکنده است. بدان گونه که گاهی مفاهیم و مضامین اخلاقی، حکمی، مذهبی و پندیات در منظومه‌های غنایی و حتی حماسی و یا قصاید مدحی به کار رفته که نه تنها جنبة شاعرانه این قبیل آثار را کم نمی‌کند بلکه با شور و احساس خاصی باعث جذابیت این قبیل آثار می‌گردد . یکی از منظومه‌های غنایی ناشناخته ادب فارسی (که آن را می‌توان طولانی‌ترین ده نامه ادب فارسی به حساب آورد و تا کنون مورد غفلت واقع گردیده ) منظومة محب و محبوب است که یکی از آثار نفیس متعلق به قرن هشتم هجری است که در قالب مثنوی در شرح عشق و عاشقی به شیوة ده نامه‌های ادب فارسی سروده شده و تاکنون به زیور چاپ آراسته نگردیده است . در این مثنوی غنایی، مضامین و معانی تعلیمی و حکمی فراوانی موجود است که شاعر به اقتضای زمینة انفعالی و ذوقی در جای جای این داستان عاشقانه به کار برده است . این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار به مایه‌ها و زمینه‌های تعلیمی و اخلاقی در این منظومه غنایی بپردازد .
Didactic poem is one of the broadest and longest poetry in the Persian literature. Didactic poetry sometimes independently and separately like long story and potry pays attention to the teaching of advices and ethics and sometimes is disperse among literary works. The long lyrical poems and even epic and eulogy poems contains not only ethics, philosophical, religious concepts but also poetical aspects which increases attractiveness of these literary works. One of the unknown long lyrical poems of the Persian literature (which can also be called the longest Ten letters and it has been neglected) is the long poems of Moheb and Mahboob that is one of the precious works belonging to the eight century. This poetry is in the form of Mthnavi that explains love and love affairs and composed in the way of Ten letters of the Persian literature and has no yet been published. In this lyrical Mathnavi there are lots of didactic concepts and meanings of philosophy that the poet depending on the fields of passivity and artistic sense has used in the different parts of this love story. In this research the aim is to explore and understand, for the first time, the didactic and ethical themes of these long lyrical poems.
1- اسلامی اندوشن ، محمدعلی ، 1370 ، جام جهان بین ، تهران : جامی.
2- باقری ، مهری ، 1388 ، ده نامة روح‌العاشقین ، تهران : قطره.
3- ـــــــــــ ، 1357 ، روح‌العاشقین ، نشریه دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز.
4- خان محمدی، علی‌اکبر، 1378 ، ده نامه سرایی ، نشریه گلچرخ ، شماره 21 ، اردیبهشت و خرداد.
5- دانش پژوه، محمدتقی و ایرج افشار، 1374، فهرست‌وارة کتاب‌خانه مجتبی مینوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
6- رزمجو، حسین، 1370، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
7- رستگار فسایی، منصور، 1373 ، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.
8- زرین کوب، عبدالحسین، 1372، شعر بی دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: علمی.
9- شجیعی، پوران، 1362 ، صور معانی شعر فارسی در مکتب درون نگری، تهران: زوّار.
10- شمیسا، سیروس، 1383 ، انواع ادبی، تهران: فردوس.
11- صفا ، ذبیح‌الله ، 1373 ، تاریخ ادبیات ایران، تهران : فردوس.
12- عیوضی، رشید، 1354، ده نامه‌گویی در ادب پارسی و ده نامة حریری، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره مسلسل 116.
13- فدایی، غلام‌رضا، 1386، آشنایی با نسخ خطی و آثار کمیاب، تهران: سمت.
14- فرشید ورد، خسرو، 1373، دربارة ادبیات و نقد ادبی، تهران: امیرکبیر.
15- مشرف، مریم، 1389، جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، تهران: سخن با همکاری انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
16- مؤتمن، زین‌العابدین، 1364، شعر و ادب فارسی، تهران: زرین.
17- یلمه‌ها، احمدرضا، 1389، میراث روزهای خستگی، دهاقان: دانشگاه آزاد اسلامی.
