نقد و تحلیل ساختار تعلیمی کتاب«نصاب الصبیان» ابونصر فراهی (مطالعه موردی یک کتاب کودک در نظام آموزشی سبک سنّتی)

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

ابوالفضل غنی زاده ¹ , نزهت طاهری فر ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.
2 - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1397/10/16 تاریخ پذیرش : 1398/02/11 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: شعر تعلیمی, شعر کودک, نصاب الصبیان,

چکیده مقاله :

در این نوشته، یک کتاب کودک (نصاب الصبیان) از دو جنبۀ شکلی و محتوایی، مورد مطالعۀ آمایشی_ تحلیلی قرار می‌گیرد. این کتاب در نظام آموزشی ایران اسلامی حدود ششصد و پنجاه سال مورد استفاده قرارگرفته است.با پژوهش انجام گرفته روی 3216 واژۀ به‌کاررفته در نصاب الصبیان، در یک بستر آمایشی تحلیل ریخت و محتوا؛ الف- از نظر شکلی؛ بسامد زبانی واژگان، محتوای لغات، قافیه غنی و فقیر، واژگان انسانی و غیرانسانی و همچنین جاندار و غیر جاندار بودن بخش غیرانسانی و ب- ازنظر محتوایی؛ موضوع لغات، خوشایندی، ناخوشایندی و خنثایی واژه‌ها، درون‌مایۀ اخلاقی، تخیلی و عاطفی آن‌ها و همچنین عناصر حرکتی، رنگی و موسیقیایی لغات مشخص می‌شود سپس از طریق تعیین بسامد واژگان، عناصر تعلیمی استاندارد و غیراستاندارد کتاب مشخص می‌گردد و در نهایت پس از بررسی‌های لازم، فاصله داشتن این کتاب از معیارهای شعر کودک به اثبات می‌رسد.

چکیده انگلیسی:

In this article, the form and content of a children's book (Nesab e sebian) is analyzed statistically. It has been used in iran's islamic educational system approximately for six hundred and fifty years. In the present study, based on statistics counting, 3216 term are used in the book. First: a-In terms of the form determined : Linguistic vocabulary frequency, content words, rich and poor rhyming words, human and non-human related vocabulary, and also we consider the human being and a non section identification and ( b)In terms of content determined: Subject words agreeable, disagreeable and uneffect words, within its amazing, imaginative and emotional moral, as well as the elements of color, music and movement vocabulary. Then it is determined through the determination of the frequency of words, the elements of the standard and non-standard educational book And finally, after the necessary investigation. The findings finally proves that this book is not an appropriate poetry book for children.

منابع و مأخذ:

کتاب ها

آهی (ایمن)، لیلی و دیگران (1352) گذری در ادبیات کودکان، تهران: شورای کتاب کودک.

بابا صفری (1353) اردبیل در گذرگاه تاریخ، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اردبیل.

پولادی، کمال (‌1384‌) بنیادهای ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

جهان‌دیده، سینا (1379) از معنای خطی تا معنای حجمی، رشت: نشر چوبک.

حجازی، بنفشه (1374) ادبیات کودکان و نوجوانان: ویژگی‌ها و جنبه‌ها، تهران، نشر روشنگران.

رحماندوست، مصطفی (1372) ادبیات کودکان و نوجوانان، کتاب درسی دانش‌سرای تربیت‌ معلم، تهران: وزارت آموزش و پرورش.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1361) نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

شایگان فر، حمیدرضا (1384) نقد ادبی، چاپ دوم، تهران: دستان.

شعاری نژاد، علی‌اکبر (1364 الف) ادبیات کودکان، تهران: اطلاعات. شعاری نژاد، علی‌اکبر (‌1364 ب) روان‌شناسی رشد، تهران: اطلاعات.

سرامی، قدمعلی (1368) از رنگ گل تا رنج خار؛ شکل شناسی داستان‌های شاهنامه، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عزب‌دفتری، بهروز (1382) زبان و علوم هم‌جوار، تبریز: نشر دانشگاه آزاد اسلامی.

علی پور، محمدعلی (1379) آشنایی با ادبیات کودکان، تهران: تیرگان.

فراهی، ابونصر (1372) نصاب الصبیان، تهران: نشر دانشگاهی.

کیانوش، محمود (1355) شعر کودک در ایران، تهران: انتشارات آگاه.

گال، مردیت و والتر، بورگ و جویس، گال (1382) روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان‌شناسی، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران،جلد اول، چاپ اول، تهران: سمت.

ماتسویی، تاداشی (1363) ویرایش کتاب‌های کودکان، تهران: نشر شورای کتاب کودک.

محمدی، محمدهادی (1378) روش‌شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران: نشر سروش.

محمدی، محمدهادی، قایینی، زهره (1380) تاریخ ادبیات کودکان ایران، تهران: نشر چیستا.

مکاریک، ایرناریما (1384) دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ اول: انتشارات آگه.

ویگوتسکی، لو سمنوویچ (1377) روان‌شناسی هنر، تبریز: نشر دانشگاه تبریز.

مقالات

امید، جواد (1370) ساختار تفکر هنری، مجلۀ چیستا، شمارۀ 81، صص 55 - 69.

رفیعی، علی‌محمد (1382)800 سال از خردسالی تا سالمندی، کتاب ماه کودک و نوجوان، شمارۀ 76، صص 78 – 84.

عبدلی، مهشید (1378) بررسی وضعیت کتاب‌های داستانی کودکان در سال‌های 1372- 1374، فصلنامه کتاب، دوره دهم،شمارۀ 2، صص 101- 111.

عبدلی، مهشید (1383)گرایش‌های موضوعی کتاب‌های داستانی کودکان، فصلنامه کتاب، دور پانزدهم، شمارۀ 2، صص 107- 114.

فروزنده، مسعود (1387) تحلیل ساختاری طرح داستان ورقه و گلشا عیوقی، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت‌ معلم، دورۀ16، شماره 60، صص65-81.

پایان‌نامه‌ها

ابراهیمی کلهرودی، خدیجه (1378) «ب‍ررس‍‍ی وض‍‍ع‍ی‍ت ت‍رجم‍ه کت‍‍اب ه‍‍ای ک‍ودک‍‍ان ۳ ت‍‍ا ۱۱ س‍‍آل، ۱۳۶۶ – ۱۳۷۵»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

طاهری لطفی، میترا (1378) «بررسی وضعیت کتاب‌های کودکان و نوجوانان 1357- 1371»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران.

طوفانی اصل، وحید (1369) «مقایسه کمی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره‌های 1345- 1351، 1358- 1367»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران.

میرحسینی، زهره (1366) «سی‍ر م‍وض‍وع‍‍ی در داستان ه‍‍ای ک‍ودک‍‍ان و ن‍وج‍وان‍‍ان (۱۳۶۵ – ۱۳۵۷)»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران.

Books

Ahi (Safe), Lily et al. (1973) A Passage in Children's Literature, Tehran: Children's Book Council.

Baba Safari (1974) Ardabil in the passage of history, Tehran: Ardabil Azad University Publications.

Pouladi, Kamal (2005) Foundations of Children's Literature, Tehran: Center for the Intellectual Development of Children and Adolescents.

Jahanideh, Sina (2000) From linear meaning to volumetric meaning, Rasht: Chubak Publishing.

Hejazi, Banafsheh (1995) Children and Adolescents Literature: Characteristics and Aspects, Tehran, Roshangaran Publishing.

Rahmandoost, Mostafa (1993) Children and Adolescents Literature, Textbook of Teacher Training University, Tehran: Ministry of Education.

Zarrinkoob, Abdolhossein (1982) Literary Criticism, Third Edition, Tehran: Amirkabir.

Shayeganfar, Hamidreza (2005) Literary Criticism, Second Edition, Tehran: Dastan.

Shaarinejad, Ali Akbar (1985a) Children's Literature, Tehran: Information. Shaarinejad, Ali Akbar (1985) Developmental Psychology, Tehran: Information.

Serami, Ghadmali (1989) From the color of flowers to the suffering of thorns; The morphology of Shahnameh stories, first edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Azboudftari, Behrooz (2003) Neighboring Languages and Sciences, Tabriz: Islamic Azad University Press.

Alipour, Mohammad Ali (2000) Introduction to children's literature, Tehran: Tirgan.

Farahi, Abu Nasr (1993) Curriculum, Tehran: University Press.

Kianoosh, Mahmoud (1976) Children's Poetry in Iran, Tehran: Agah Publications.

Gall, Meredith and Walter, Borg and Joyce, Gall (2003) Quantitative and qualitative research methods in educational sciences and psychology, translated by Ahmad Reza Nasr et al., Volume 1, First Edition, Tehran: Samat.

Matsui, Tadashi (1984) Editing children's books, Tehran: Children's Book Council Publishing.

Mohammadi, Mohammad Hadi (1999) Methodology of Criticism of Children's Literature, Tehran: Soroush Publishing.

Mohammadi, Mohammad Hadi, Ghaeini, Zohreh (2001) History of Iranian Children's Literature, Tehran: Chista Publishing.

Makarik, Irnarima (2005) Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, first edition: Agha Publications.

Vygotsky, Lou Semnovich (1998) Psychology of Art, Tabriz: Tabriz University Press.

Articles

Omid, Javad (1991) The Structure of Artistic Thought, Chista Magazine, No. 81, pp. 55-69.

Rafiei, Ali Mohammad (2003) 800 years from childhood to old age, Book of the Month for Children and Adolescents, No. 76, pp. 78-84.

Abdoli, Mahshid (1999) A Study of the Status of Children's Fiction Books in the Years 1372-1374, Book Quarterly, Volume 10, Number 2, pp. 101-111.

Abdoli, Mahshid (2004) Thematic Trends in Children's Fiction Books, Book Quarterly, Volume 15, Number 2, pp. 107-114.

Forouzandeh, Massoud (2008) Structural Analysis of Vargeh and Golsha Ayoughi Story Design, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Tarbiat Moallem University, Volume 16, Number 60, pp. 65-81.

theses

Ebrahimi Kalhoroodi, Khadijeh (1999) "Study of the status of translation of children's books 3 to 11 questions, 1376 - 1375", Master Thesis in Library and Information Science, Faculty of Educational Sciences, University of Tehran.

Taheri Lotfi, Mitra (1999) "Study of the status of books for children and adolescents 1357-1371", Master Thesis in Library and Information Science, Faculty of Educational Sciences, University of Tehran.

Toofani Asl, Vahid (1990) "Quantitative Comparison of Publications of the Center for the Intellectual Development of Children and Adolescents in the Periods of 1345-1351, 1358-1387", Master Thesis in Library and Information Science, Faculty of Educational Sciences, University of Tehran.

Mir Hosseini, Zohreh (1987) "A Subject in the Stories of Children and Adolescents (1978-1987)", Master Thesis in Library and Information Science, Faculty of Educational Sciences, University of Tehran.