بررسی ظرایف معناییِ نوع تعلیمی در بخشی از هفت‌پیکر بر پایۀ سبک‎ شناسی لایه‎ ای

محورهای موضوعی : شاهنامه

غلامحسین مددی چلچه ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری)
ابراهیم استاجی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری(نویسنده مسؤول))
اعظم استاجی ³ (دانشیارگروه زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد)
علی تسنیمی ⁴ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری)

تاریخ دریافت : 1399/11/08 تاریخ پذیرش : 1399/11/08 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: هفت‌پیکر, معنا, تعلیمی, لایه‌های زبانی,

چکیده مقاله :

آثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصه‌هایی می‌یابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصه‌های نوع را فراهم آورد. هفت‌پیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزش‌های آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصه‌های صوری و محتوایی در انواع‌ ادبی و ظرایف پیوند هنری زبان و معنا در لایه‎های مختلف، از عوامل اعتلای این اثر است. از آنجا که اثرِ ادبی متشکل از لایه‌های درهم‌تنیده‎ای است، تحلیل متن هفت‎پیکر با رویکرد سبک‎شناسی لایه‎ای‎، شیوه‌ای کارآمد در کشف ظرایف هنری و ظرفیت‎های زبانیِ به‌کاررفته در هر لایه است. لایه‎های زبانی هفت‎پیکر متناسب با تغییر محتوا در هر بخش، شاخصه‎هایی در لایه‎های زبان می‎یابد. نظامی فراخور محتوا که رنگ تعلیمی، غنایی و حماسی به خود می‎گیرد، با ایجاد تناسب میان شاخصه‌های زبان و محتوا، گزینش و نحوۀ کاربرد واحدهای زبانی، پیوند درونی لایه‌های زبان، تنش در عناصر زبان و ایجاد دلالت‌مندی، سبب حرکت زبان در راستای تقویت محتوا و تبلور نوع ادبی در آن بخش می‎شود. در بخش‎های تعلیمی، بهره‎مندی از شاخصه‎های صوری و محتواییِ این نوع، سبب استحکام زبان در این اثر شده‎ است.

چکیده انگلیسی:

Literary works, depending on the literary genre they belong to, have specific characteristics. In some literary works, diversity of the content may cause confusion and incompatibility of language with the characteristics of that particular literary type. Haft Peikar is a literary work whose content diversity does not reduce its values. The relation between language with the form and the content in literary types and the subtleties of the artistic connection between language and the meanings in different layers are among the highlights of this literary work. Since the literary work is made of entangled layers, analyzing the text of Haft Peikar with the layered stylistic approach seems to be an effective way in discovering the artistic subtleties and linguistic capacities of each layer. In each section, when changes happen in the content of Haft Peikar, language layers find specific characteristics. Considering the content which would be didactic, lyric, or epic, Nezami moves language further, strengthens the content, and promotes didactic genre by creating proportion between linguistic features and the content, selecting and using the language units, interconnecting the language layers, arousing tension in the language elements, and signifying. In this work, using the formal and content characteristics of didactic literature have fortified the language

منابع و مأخذ:

1. آشوری، داریوش (1395)، شعر و اندیشه، چ۸، تهران: مرکز.

2. آقاگل‌زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، چ۳، تهران: علمی و فرهنگی.

3. آلگونه جونقانی، مسعود (1397)، نشانه‌شناسی شعر (مجوعه مقالات)، چ۱، تهران: نشر نویسه پارسی.

4. احمدنژاد، کامل (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، چ۱، تهران: انتشارات علمی.

5. اسلامی، محرم (1392)، واج‎شناسی تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی، چ۴، تهران: سمت

6. امین شیرازی، احمد (1377)، آیین بلاغت شرح فارسی المختصر المعانی (علم بیان)، چ۴، قم: فروغ قرآن.

7. انوشه، حسن (1376)، فرهنگنامۀ ادب فارسی (دانشنامۀ ادب فارسی)، چ۱، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

8. ایگلتون، تری (1397)، چگونه شعر بخوانیم، ترجمۀ پیمان چهرازی، چ۲، تهران: آگه

9. تادیه، ژان‎ایو (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، چ۱، تهران: نیلوفر.

10. تقوی، نصرالله (1317)، هنجار گفتار، تهران: چاپخانۀ مجلس.

11. جرجانی، عبدالقاهر (1374)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.

12. چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ۳، تهران: سورۀ مهر.

13. حق‌شناس، علی‌محمد (1380)، آواشناسی (فونتیک)، چ۷، تهران: آگه.

14. حمیدیان، سعید (1388)، آرمان‎شهر زیبایی: گفتارهایی در شیوۀ بیان نظامی، چ۲، تهران: علم‎ و دانش.

15. دهمرده، حیدر (۱۳۹۲)، «زبانه‌ای از زبان نظامی»، فنون ادبی، شمارۀ ۱ (پیاپی ۸)، ۸۱ـ۹۶.

16. زمردی، حمیرا (1392)، نظریۀ نشانه‎شناسی حروف در متون فارسی، چ۱، تهران: زوار.

17. سلاجقه، پروین (1394)، نقد نوین در حوزۀ شعر، چ۲، تهران: مروارید.

18. سوسور، فردینان دو (1387)، دورۀ زبان‎شناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: هرمس.

19. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1373)، موسیقی شعر، چ۴، تهران: آگاه.

20. شمیسا، سیروس (1386)، بیان، چ۲ ویرایش سوم، تهران: میترا.

21. ــــــ (1375)، انواع ادبی، چ۴، تهران: فردوس.

22. شهرستانی، عبدالکریم (1395ق)، الملل و النحل، به‌کوشش محمد کیلانی، بیروت: دار المعرفه.

23. صافی‎پیرلوجه، حسین (1395)، درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، چ۱، تهران: نی.

24. صیادکوه، اکبر و دست‌موزه، حسن (1396)، «کارکرد جمله‎های مرکب در بوستان سعدی»، فصلنامۀ فنون ادبی، دورۀ نهم، شمارۀ 2، 83ـ۱۰۲.

25. فتوحی‎رودمعجنی، محمود (1395)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ۳، تهران: سخن.

26. قویمی، مهوش (1383)، آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث، چ۱، تهران: هرمس.

27. لطیف‎نژاد رودسری، فرخ (1396)، نحوۀ تشکیل و دریافت متن در اشعار معاصر (نیما، سپهری و باباچاهی)، چ۱، تهران: سخن.

28. کزازی، میرجلال‌الدین (1393)، معانی 2، چ۱۰، تهران: مرکز.

29. محبتی، مهدی (1390)، از معنا تا صورت، چ۲، تهران: علمی.

30. مشتاق‌مهر، رحمان و بافکر، سردار (1394)، «شاخص‎های محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 26، ۱ـ۲۸.

31. مهری، فریبا و همکاران (1397)، «کارکرد لایۀ ایدئولوژیک در برجسته‎سازی سبکی غزل اجتماعی معاصر»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، سال هشتم، شمارۀ ۲، ۱۴۵ـ۱۷۲.

32. نظامی، الیاس بن یوسف (1380)، هفت‌پیکر، به‌کوشش سعید حمیدیان، چ۴، تهران: قطره.

33. وبستر، راجر (1382)، پیش‎درآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ الهه دهنوی، چ۱، تهران: نشر روزگار.

34. وحیدیان‌کامیار، تقی (1383)، بدیع از دیدگاه زیباشناسی، چ۱، تهران: سمت.

35. هارلند، ریچارد (1388)، ابرساختگرایی فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمۀ فرزانه سجودی، چ۲، تهران: سورۀ مهر.

36. هال، جیمز (1387)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چ۳، تهران: فرهنگ معاصر.

37. همایی، جلال‌الدین (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ۵، تهران: هما.

38. هلموت، ریتر (1399)، زبان خیال‎انگیز نظامی، ترجمۀ سعید فیروزآبادی، چ۱، تهران: میراث مکتوب.

39. هیلیس میلر، جوزف (1384)، دربارۀ ادبیات، ترجمۀ علی تقی‌زاده، چ۱، کرمانشاه: دانشگاه رازی.

40. Beaugrande, Robert and Dressler, Alain Wolfgang (1981), An Itroduction To Text Linguistics, London: Longman.

41. Capozzi, Rocco (1997), Reading Eco. An Anthology, Bloomington, Indianapolis: Indiana University press.

42. Hartmann, peter (1981), "The Text as a Linguistic Object", in: W.D. Stempel (ed.), Contributions to the Linguistics of the Text (Munchen), 9.

43. Jakobson, R. (1985), Verbal Art, Verbal Sign, Verbal Taim, USA: University of.

44. Leech, G. N. and Short, M. (1981), Stye in Fiction, London: Longman.