بررسی ظرایف معناییِ نوع تعلیمی در بخشی از هفت‌پیکر بر پایۀ سبک شناسی لایه ای
الموضوعات :غلامحسین مددی چلچه 1 , ابراهیم استاجی 2 , اعظم استاجی 3 , علی تسنیمی 4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری(نویسنده مسؤول)
3 - دانشیارگروه زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد
4 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری
الکلمات المفتاحية: هفت‌پیکر, معنا, تعلیمی, لایه‌های زبانی,
ملخص المقالة :
آثار ادبی متناسب با نوع ادبی، شاخصه‌هایی می‌یابند. تنوع محتوایی در بعضی از آثار ممکن است زمینۀ آشفتگی و عدم تناسب زبان با شاخصه‌های نوع را فراهم آورد. هفت‌پیکر اثری است که تنوع محتوایی از ارزش‌های آن نکاسته است. تناسب زبان با شاخصه‌های صوری و محتوایی در انواع ادبی و ظرایف پیوند هنری زبان و معنا در لایه‌های مختلف، از عوامل اعتلای این اثر است. از آنجا که اثرِ ادبی متشکل از لایه‌های درهمتنیدهای است، تحلیل متن هفت‌پیکر با رویکرد سبک‌شناسی لایهای، شیوه‌ای کارآمد در کشف ظرایف هنری و ظرفیتهای زبانیِ به‌کاررفته در هر لایه است. لایه‌های زبانی هفت‌پیکر متناسب با تغییر محتوا در هر بخش، شاخصه‌هایی در لایه‌های زبان مییابد. نظامی فراخور محتوا که رنگ تعلیمی، غنایی و حماسی به خود میگیرد، با ایجاد تناسب میان شاخصه‌های زبان و محتوا، گزینش و نحوۀ کاربرد واحدهای زبانی، پیوند درونی لایه‌های زبان، تنش در عناصر زبان و ایجاد دلالت‌مندی، سبب حرکت زبان در راستای تقویت محتوا و تبلور نوع ادبی در آن بخش میشود. در بخشهای تعلیمی، بهرهمندی از شاخصه‌های صوری و محتواییِ این نوع، سبب استحکام زبان در این اثر شده است.
1. آشوری، داریوش (1395)، شعر و اندیشه، چ۸، تهران: مرکز.
2. آقاگل‌زاده، فردوس (1394)، تحلیل گفتمان انتقادی، چ۳، تهران: علمی و فرهنگی.
3. آلگونه جونقانی، مسعود (1397)، نشانه‌شناسی شعر (مجوعه مقالات)، چ۱، تهران: نشر نویسه پارسی.
4. احمدنژاد، کامل (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، چ۱، تهران: انتشارات علمی.
5. اسلامی، محرم (1392)، واجشناسی تحلیل نظام آهنگ زبان فارسی، چ۴، تهران: سمت
6. امین شیرازی، احمد (1377)، آیین بلاغت شرح فارسی المختصر المعانی (علم بیان)، چ۴، قم: فروغ قرآن.
7. انوشه، حسن (1376)، فرهنگنامۀ ادب فارسی (دانشنامۀ ادب فارسی)، چ۱، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
8. ایگلتون، تری (1397)، چگونه شعر بخوانیم، ترجمۀ پیمان چهرازی، چ۲، تهران: آگه
9. تادیه، ژانایو (1378)، نقد ادبی در قرن بیستم، چ۱، تهران: نیلوفر.
10. تقوی، نصرالله (1317)، هنجار گفتار، تهران: چاپخانۀ مجلس.
11. جرجانی، عبدالقاهر (1374)، اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: دانشگاه تهران.
12. چندلر، دانیل (1387)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمۀ مهدی پارسا، چ۳، تهران: سورۀ مهر.
13. حق‌شناس، علی‌محمد (1380)، آواشناسی (فونتیک)، چ۷، تهران: آگه.
14. حمیدیان، سعید (1388)، آرمانشهر زیبایی: گفتارهایی در شیوۀ بیان نظامی، چ۲، تهران: علم و دانش.
15. دهمرده، حیدر (۱۳۹۲)، «زبانه‌ای از زبان نظامی»، فنون ادبی، شمارۀ ۱ (پیاپی ۸)، ۸۱ـ۹۶.
16. زمردی، حمیرا (1392)، نظریۀ نشانه‌شناسی حروف در متون فارسی، چ۱، تهران: زوار.
17. سلاجقه، پروین (1394)، نقد نوین در حوزۀ شعر، چ۲، تهران: مروارید.
18. سوسور، فردینان دو (1387)، دورۀ زبانشناسی عمومی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: هرمس.
19. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1373)، موسیقی شعر، چ۴، تهران: آگاه.
20. شمیسا، سیروس (1386)، بیان، چ۲ ویرایش سوم، تهران: میترا.
21. ــــــ (1375)، انواع ادبی، چ۴، تهران: فردوس.
22. شهرستانی، عبدالکریم (1395ق)، الملل و النحل، به‌کوشش محمد کیلانی، بیروت: دار المعرفه.
23. صافیپیرلوجه، حسین (1395)، درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی، چ۱، تهران: نی.
24. صیادکوه، اکبر و دست‌موزه، حسن (1396)، «کارکرد جملههای مرکب در بوستان سعدی»، فصلنامۀ فنون ادبی، دورۀ نهم، شمارۀ 2، 83ـ۱۰۲.
25. فتوحیرودمعجنی، محمود (1395)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چ۳، تهران: سخن.
26. قویمی، مهوش (1383)، آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث، چ۱، تهران: هرمس.
27. لطیفنژاد رودسری، فرخ (1396)، نحوۀ تشکیل و دریافت متن در اشعار معاصر (نیما، سپهری و باباچاهی)، چ۱، تهران: سخن.
28. کزازی، میرجلال‌الدین (1393)، معانی 2، چ۱۰، تهران: مرکز.
29. محبتی، مهدی (1390)، از معنا تا صورت، چ۲، تهران: علمی.
30. مشتاق‌مهر، رحمان و بافکر، سردار (1394)، «شاخصهای محتوایی و صوری ادبیات تعلیمی»، پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 26، ۱ـ۲۸.
31. مهری، فریبا و همکاران (1397)، «کارکرد لایۀ ایدئولوژیک در برجستهسازی سبکی غزل اجتماعی معاصر»، مجلۀ ادبیات پارسی معاصر، سال هشتم، شمارۀ ۲، ۱۴۵ـ۱۷۲.
32. نظامی، الیاس بن یوسف (1380)، هفت‌پیکر، به‌کوشش سعید حمیدیان، چ۴، تهران: قطره.
33. وبستر، راجر (1382)، پیشدرآمدی بر مطالعۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ الهه دهنوی، چ۱، تهران: نشر روزگار.
34. وحیدیان‌کامیار، تقی (1383)، بدیع از دیدگاه زیباشناسی، چ۱، تهران: سمت.
35. هارلند، ریچارد (1388)، ابرساختگرایی فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمۀ فرزانه سجودی، چ۲، تهران: سورۀ مهر.
36. هال، جیمز (1387)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، چ۳، تهران: فرهنگ معاصر.
37. همایی، جلال‌الدین (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چ۵، تهران: هما.
38. هلموت، ریتر (1399)، زبان خیالانگیز نظامی، ترجمۀ سعید فیروزآبادی، چ۱، تهران: میراث مکتوب.
39. هیلیس میلر، جوزف (1384)، دربارۀ ادبیات، ترجمۀ علی تقی‌زاده، چ۱، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
40. Beaugrande, Robert and Dressler, Alain Wolfgang (1981), An Itroduction To Text Linguistics, London: Longman.
41. Capozzi, Rocco (1997), Reading Eco. An Anthology, Bloomington, Indianapolis: Indiana University press.
42. Hartmann, peter (1981), "The Text as a Linguistic Object", in: W.D. Stempel (ed.), Contributions to the Linguistics of the Text (Munchen), 9.
43. Jakobson, R. (1985), Verbal Art, Verbal Sign, Verbal Taim, USA: University of.
44. Leech, G. N. and Short, M. (1981), Stye in Fiction, London: Longman.
_||_