مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

مهدی صادقی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد،ایران)
محمود صادق زاده(نویسنده مسئول) ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد ، ایران)
دکترعزیزالله توکلی کافی‌آباد ³ (، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/11/06 تاریخ پذیرش : 1400/11/06 تاریخ انتشار : 1400/11/01

کلید واژه: مضامین تعلیمی, فضایل اخلاقی, رذایل اخلاقی, : اشعار عاشورایی یزد,

چکیده مقاله :

در این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته می‌شود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهره‌گیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اهداف ایدئولوژیکی حماسۀ تراژیک عاشورا پرداخته‌اند. آن‌ها با آمیختن حماسه و عرفان و دادن چاشنی ادب تعلیمی به اشعار عاشورا به تبیین فضایل و رذایلی همچون: اخلاق، رعایت ادب، حسد، وفاداری و... در مکتب عاشورا پرداخته‌اند؛ اما شاهکار ممتاز بُعد تعلیمی اشعار عاشورایی این است که شاعر با اظهار اندوه از مصیبت‌های کربلا در محور افقی شعر، درون‌مایه‌های تعلیمی را در دودستۀ ارزش شناختی و انسان‌شناختی در محور عمودی شعر به مخاطب می‌آموزد. هدف از پژوهش بررسی شاخصه‌ها و مؤلفه‌های اندیشه‌های مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی است که به پشتوانۀ الگوسازی واقعۀ عاشورا، استناد به قرآن و احادیث، خلاقیت در لحظه و ایجاز کارکرد ادبیات تعلیمی را در اشعار عاشورایی بیان می‌کند. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ ترکیب آموزه‌های تعلیمی در قاب فلسفۀ عاشورا است تا بدین شیوه، اخلاق اسلامی و ارزش‌های انسانی را باروحیۀ حماسی نهادینه کند که این امر موجب تغییر و تحولاتی در ارزش‌ها و هنجارهای جامعه می‌گردد. همچنین آمیزش مضامین تعلیمی و حماسی در اشعار عاشورایی نوعی هم‌زبانی و هم‌فکری بین تعلیم و تربیت و فلسفۀ عاشورا برقرار می‌کند.

منابع و مأخذ:

منابع

قرآن کریم؛ ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، 1386، قم: دانش.

پاینده، ابوالقاسم؛ (1367)، نهج‌الفصاحه، تهران: جاویدان.

رضی، ابوالحسن ‌محمد بن‌الحسین؛ (1385)، نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، تهران: وجدانی.

 ابن مسکویه؛ (1381)، تهذیب اخلاق، ترجمه و تصحیح دکتر علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.

این عربی، محمد بن علی؛ (1383)، ترجمه فتوحات مکیّه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.

براتی پور، عباس؛ (1377)، در ساحل علقمه، تهران: معاونت فرهنگی بنیاد مستضعفان و جانبازان.

تجلیل، جلیل؛ ایرانمنش، زهرا؛ (1390)، آموزه‌های اخلاقی در متون روایی و غیر روایی، مجلۀ پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی، سال 3، شمارۀ 11، صص 28-1.

حسنی، احمد؛ (زمستان 1390)، اجتماعیات در ادب فارسی با نگاهی به سیر اندیشه و اعتقادات و اخلاقیات در ادب فارسی قرن ششم، نشریۀ دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، دورۀ 64، شمارۀ 224، صص 86-63.

 حوزه هنری یزد؛ (1384)، باغ ارغوان (مجموعه اشعار عاشورایی یزد)، تهران: سوره مهر.

 دربندی، ملا آقا؛ (1384)، اسرارالشهاده، تهران: منشورات علمی.

 دوفوشه کور، شارل هانری؛ (1377)، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا هفتم هجری) ترجمۀ محمدعلی امیر معزی و عبدالمحمد روح‌بخشان. انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

رزمجو، حسین؛ (1370)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

 رستگار، سید محمود؛ (1395)، دیوان ریاضی یزدی، یزد: آرتاکاوا.

رسولی، سید هاشم؛ (1379)، غررالحکم و درر الکلم، ج 2، تهران: فرهنگ اسلامی.

رضی، احمد؛ (پاییز 1391)، کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی، پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 15، دورۀ 4، صص 120-97

سجادی، سید ضیاءالدین؛ (1387)، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.

 شاهرخی، محمود؛ کاشانی، مشفق؛ (1372)، آیینۀ ایثار، قم: اسوه.

 شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ (1386)، زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.

 شمس‌الدین، محمدمهدی؛ (1417 ق)، واقعۀ کربلا فی الوجدان الشعبی، بیروت: الدولیه للدراسات والنشر.

صانعی، سید مهدی؛ (1380)، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، مشهد: سنا باد.

صدوق، محمد بن علی بن الحسین (ابن‌بابویه)؛ (1380)، عیون‌الاخبار، ترجمۀ علی‌اکبر غفاری و حمدرضا مستفید، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

صدیقی، سید رضا؛ (1379)، دیوان اشعار و نوحه‌های شاکر یزدی، یزد: گوناگون.

غزالی، محمد؛ (1374)، احیاء علوم‌الدین، ترجمۀ مویدالدین محمد خوارزمی، تهران: علمی و فرهنگی.

غزالی، محمد (1387)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوتم، تهران: علمی فرهنگی.

 فتوحی، عباس؛ (1373)، تذکرۀ شعرای یزد، یزد: موسسۀ انتشارات.

 فرشیدورد، خسرو؛ (1363)، دربارۀ ادبیات و نقد ادبی (ج اول)، تهران: امیرکبیر.

 قشیری، ابوالقاسم؛ (1388)، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: زوار.

کاشانی، عزالدین محمود‌بن‌علی؛ (1367)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.

ماهرو زاده، طیبه؛ (1379)، فلسفۀ تربیتی کانت، تهران: سروش.

مایر، فردریک؛ (1374)، تاریخ اندیشه‌های تربیتی، ترجمۀ علی‌اصغر فیاض، تهران: سمت.

 مجاهدی، محمدعلی؛ (1379)، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، قم: مرکز تحقیقاتی سپاه.

 محدثی، زهرا؛ (1388)، شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع عاشورا.

محدثی، جواد؛ (1388)، ادب آل الله (مباحثی پیرامون شعر شیعی و ادبیات آیینی)، قم: زائر.

محمدی، غلامرضا؛ (1373)، از عطش لبریز، یزد، نشر کمال.

مشرف، مریم؛ (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی، تهران: سخن.

 مطهری، مرتضی؛ (1375)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی؛ (1375)، حماسۀ حسینی، تهران: صدرا

معین، محمد؛ (1386)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

نراقی، مهدی؛ (1389)، علم اخلاق اسلامی (ج اول)، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.

نقیب‌زاده، میرعبدالحسین‌زاده؛ (1378)، نگاهی به فلسفۀ آموزش‌وپرورش، تهران: طهوری.

الهام‌بخش، سید محمود؛ احرامیان پور علیرضا؛ (1379)، حرف‌های ماندگار، یزد: آموزش‌وپرورش.

هولمز، رابرت. ال؛ (1382)، مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.

References

The Holy Quran; Translated by Mehdi Elahi Qomshaei, 1386, Qom: Danesh.

Payandeh, Abolghasem; (1367), Nahj al-Fasaha, Tehran: Javidan.

Razi, Abul Hasan Muhammad Bin Al-Hussein; (1385), Nahj al-Balagha, translated by Mohammad Dashti, Tehran: Vajdani.

  Ibn Maskawayh; (1381), Moral refinement, translated and corrected by Dr. Ali Asghar Halabi, Tehran: Asatir.

This Arabic, Muhammad bin Ali; (1383), translation of Makiya's conquests, translated by Mohammad Khajawi, Tehran: Molly.

Bratipour, Abbas; (1377), in Sahil al-Qamah, Tehran: Cultural Vice-Chancellor of Mustafafan and Veterans Foundation.

glory, Jalil; Iranmanesh, Zahra; (2017), Moral teachings in narrative and non-narrative texts, Educational Literature Research Magazine, Year 3, Number 11, pp. 1-28.

Hosni, Ahmed; (Winter 2018), Sociology in Persian literature with a look at the course of thought and beliefs and ethics in Persian literature of the 6th century, Journal of the Persian Literature Faculty of Tabriz University, Volume 64, Number 224, pp. 63-86.

  Yazd art field; (1384), Bagh Arghvan (collection of Ashura poems of Yazd), Tehran: Surah Mehr.

  Darbandi, Mullah Agha; (1384), Asrar al-Shahadeh, Tehran: Scientific pamphlets.

  Dufochet Cor, Charles Henry; (1377), Ethics (ethical concepts in Persian literature from the 3rd to the 7th century AH) translated by Mohammad Ali Amir Moazi and Abdul Mohammad Roohbakhshan. French Iranian Studies Association in Iran.

Razmjo, Hossein; (1370), literary types and their works in Persian language, Mashhad: Astan Quds Razavi.

  Rostgar, Seyyed Mahmoud; (2016), Yazdi Mathematics Library, Yazd: Artakawa.

Rasouli, Seyyed Hashem; (1379), Gharral al-Hakm and Derr al-Kalam, vol. 2, Tehran: Farhang Islamic.

Razi, Ahmad; (Autumn 2011), educational functions of Persian literature, research journal of educational literature, number 15, period 4, pp. 97-120

Sajjadi, Seyyed Ziauddin; (1387), an introduction to the basics of mysticism and Sufism, Tehran: Samit.

  Shahrokhi, Mahmoud; Kashani, Mushfaq; (1372), Ayane Ithar, Qom: Osweh.

  Shafii Kodkani, Mohammad Reza; (1386), Social Contexts of Persian Poetry, Tehran: Akhtaran.

  Shamsuddin, Mohammad Mehdi; (1417 AH), the event of Karbala in Al-Awjadan al-Shaabi, Beirut: Al-Dawliyya for studies and publishing.

Sanei, Seyyed Mehdi; (1380), a research in Islamic education and training, Mashhad: Sena Bad.

Sadouq, Muhammad bin Ali bin Al-Hussein (Ibn Babawieh); (1380), Ayoun al-Akhbar, translated by Ali Akbar Ghafari and Hamadreza Mustafid, Tehran: Darul Kitab al-Islamiya.

Sediqi, Seyyed Reza; (1379), Divan of Shaker Yazdi's Poems and Lamentations, Yazd: Various.

Ghazali, Mohammad; (1374), Revival of Ulum al-Din, translated by Muyed al-Din Mohammad Khwarazmi, Tehran: Scientific and Cultural.

Ghazali, Mohammad (1387), Chemistry of Saadat, by Hossein Khadiotam, Tehran: Ilmi Farhani.

  Fatuhi, Abbas; (1373), Yazd poets' index, Yazd: Publications Institute.

  Farshidvard, Khosrow; (1363), about literature and literary criticism (Vol. 1), Tehran: Amir Kabir.

  Qashiri, Abul Qasim; (1388), Badi al-Zaman Forozanfar's revision, Tehran: Zovar.

Kashani, Ezzeddin Mahmoud bin Ali; (1367), Misbah-ul-Hidayeh and Miftah-ul-Kafaye, edited by Jalaluddin Homaei, Tehran: Homa.

Mahrozadeh, Tayyaba; (1379), Kant's educational philosophy, Tehran: Soroush.

Meyer, Frederick; (1374), History of Educational Thoughts, translated by Ali Asghar Fayaz, Tehran: Samt.

  Mujahidi, Mohammad Ali; (1379), The Glory of Ashura Poetry in Persian, Qom: Sepah Research Center.

  Muhaddi, Zahra; (2008), Ritual Poetry and the Influence of the Islamic Revolution on It, Tehran: Ashura Complex.

Muhaddi, Javad; (1388), Adab al-Allah (debates about Shiite poetry and ritual literature), Qom: Zaer.

Mohammadi, Gholamreza; (1373), from Atsh Labriz, Yazd, Kamal Publishing.

Musharraf, Maryam; (1389), Essays in Educational Literature, Tehran: Sokhn.

  Motahari, Morteza; (1375), Education in Islam, Tehran: Sadra.

Motahari, Morteza; (1375), Hosseini's epic, Tehran: Sadra

Moin, Mohammad; (1386), Farhang Farsi, Tehran: Amirkabir.

Naraghi, Mehdi; (1389), The Science of Islamic Ethics (Vol. 1), translated by Seyed Jalaluddin Mojtaboi, Tehran: Hikmat.

Naqibzadeh, Mir Abdulhosseinzadeh; (1378), a look at the philosophy of education, Tehran: Tahori.

Elham Bakhsh, Seyyed Mahmoud; Ahramianpour Alireza; (1379), Lasting words, Yazd: Education.

Holmes, Robert. L; (1382), Fundamentals of Moral Philosophy, translated by Masoud Alia, Tehran: Qaqn