فهرست مقالات محمود صادق زاده


  • مقاله

    1 - بررسی خوش‌بینی و امید در قصاید بهار بر اساس روان شناسی مثبت نگر
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 2 , سال 15 , تابستان 1402
    روان شناسی مثبت‌گرا یکی از شاخه‌های جدید دانش روان شناسی است. این علم سه ستون دارد: نخست مطالعۀ هیجان های مثبت، دوم مطالعۀ خصوصیات مثبت و سوم مطالعۀ نهادهای مثبت. مارتین سلیگمن، بنیان‌گذار این نظریه، زندگی هدفمند و با معنا را درگرو شش قابلیت مثبت خرد و دانایی، شجاعت، چکیده کامل
    روان شناسی مثبت‌گرا یکی از شاخه‌های جدید دانش روان شناسی است. این علم سه ستون دارد: نخست مطالعۀ هیجان های مثبت، دوم مطالعۀ خصوصیات مثبت و سوم مطالعۀ نهادهای مثبت. مارتین سلیگمن، بنیان‌گذار این نظریه، زندگی هدفمند و با معنا را درگرو شش قابلیت مثبت خرد و دانایی، شجاعت، نوع دوستی، عدالت، اعتدال و تعالی و هیجانات مثبت را، در سه مسیر رضایت و افتخار و آرامش از گذشته، شادمانی و اشتیاق و لذت پایدار از حال و خوش بینی و امیدواری و اعتماد به آینده می داند. این پژوهش، قصاید ملک‌الشعرا بهار را به شیوۀ توصیفی، اسنادی، تحلیلی و ارزیابی کمی، در عنصر خوش بینی و امید از منظر روان‌شناسی مثبت‌نگر بررسی کرده است. با استخراج و بررسی شواهدی از یک‌صد قصیدۀ دیوان بهار مشخص شد که 83 قصیده موضوعی مثبت دارد که حدود نیمی از آن ها به خوش بینی و امیدواری اختصاص یافته که نسبت به یأس و ناامیدی از بسامد بسیار بالاتری برخوردار است؛ در این میان شاعر تنها در هفده قصیده به موضوع شکوه و گلایه پرداخته است. بهار با وجود همۀ رنج‌ها و دردهای شخصی و اجتماعی، شاعری مثبت‌نگر، خود شکوفا و خوش بین است. وی نمونۀ دیگری از بزرگ مردان عرصۀ فرهنگ و ادب فارسی است که در راه اصلاح محیط و پدید‌آوردن اجتماعی بهتر و شادتر قلم می زد و شعر می سرود. هنر و رسالت او در سال‌ها قبل مصداق دانش جدیدی است که مدعی ارائۀ راه‌کارهای نو برای زندگی بهتر انسان‌ها است. پرونده مقاله

  • مقاله

    2 - پیوند و مواجهۀ هنری سیمین بهبهانی با خود، دیگران و محیط در غزل های نو نیمایی
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 3 , سال 15 , پاییز 1402
    غزل نو، نوع جدیدی از غزل با نگاهی تازه و زبانی امروزی است که پس از گسترش شعر نو در جامعۀ ادبی ایران، به وجود آمده است. سیمین بهبهانی با آثاری چون: تازه‌ها، خطی ز سرعت و از آتش، دشت ارژن، یک دریچه آزادی و یکی مثلاً اینکه خود را به‌عنوان یکی از پیشگامان کوشای این فرم شعری چکیده کامل
    غزل نو، نوع جدیدی از غزل با نگاهی تازه و زبانی امروزی است که پس از گسترش شعر نو در جامعۀ ادبی ایران، به وجود آمده است. سیمین بهبهانی با آثاری چون: تازه‌ها، خطی ز سرعت و از آتش، دشت ارژن، یک دریچه آزادی و یکی مثلاً اینکه خود را به‌عنوان یکی از پیشگامان کوشای این فرم شعری معرّفی کرده است. با توجّه به تأثیر شعر نیمایی بر پیدایش غزل نو و احیاگر بودن سیمین در این نوع غزل، تأثیر نیما را بر این قالب شعری‌اش نادیده نمی‌توان گرفت. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای درصدد آن است تا برخورد سیمین بهبهانی با خود، دیگران و محیط اطرافش را در غزل های نو نیمایی بررسی نماید. با واکاوی این‌گونه از سروده‌های سیمین، این نتیجه حاصل می‌گردد که غزل نو سیمین، فرمی ترکیبی برای بیان عاشقانۀ موضوعات اجتماعی است. سروده های متعدد سیمین بیانگر آن است که می‌توان بسیاری از اصول شعر نیمایی را در غزل به کار بست؛ طبق اصل خودنگری شاعرانه، در غزل‌های نو سیمین بهبهانی، بین شاعر و شعرش هیچ‌گونه فاصله ای نیست. وی شاعری جامعه مدار است و همچون نیما از مسائل جاری در جامعۀ خود سخن گفته است. پرونده مقاله

  • مقاله

    3 - تحلیل و بررسی محتوایی«طوفان هفتگی» فرخی یزدی
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 4 , سال 14 , پاییز 1401
    محمد فرخی یزدی به جز سرایش اشعار سیاسی و انتشار روزنامۀ انتقادی طوفان، برای نشر فعالیت‌های ادبی، ترویج شعر و گسترش زبان و ادب فارسی و رواج آثار ادبی اروپایی مجلۀ طوفان هفتگی را به مدت دو سال منتشر می‌کند. در این جستار با بازخوانی 41 شمارۀ موجود طوفان هفتگی به شیوۀ توصیف چکیده کامل
    محمد فرخی یزدی به جز سرایش اشعار سیاسی و انتشار روزنامۀ انتقادی طوفان، برای نشر فعالیت‌های ادبی، ترویج شعر و گسترش زبان و ادب فارسی و رواج آثار ادبی اروپایی مجلۀ طوفان هفتگی را به مدت دو سال منتشر می‌کند. در این جستار با بازخوانی 41 شمارۀ موجود طوفان هفتگی به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و ارزیابی کمّی به معرفی و بررسی انگیزه‌های انتشار، ساختار صوری، اهمّیت و کیفیت، محتوا و نویسندگان و شاعران این مجله پرداخته می‌شود. این مجلۀ ادبی به دلیل جایگاه والای مسئولان، انتشار مقالات سودمند ادبی، هنری و تاریخی و کیفیت و تنوع مطالب ادبی ایران و جهان از همکاری نویسندگان و شاعران مشهوری همچون: ملک الشعرای بهار، عبدالحسین هژیر، اسماعیل یکانی، سید احمد کسروی، سید عبدالرحیم خلخالی، علی جواهرالکلام، مهدی بهرامی، عمیدی، رسام ارژنگی، ابوالقاسم سحاب و ... بهره می‌برد. از میان نویسندگان و شاعران خارجی، بیشتر از ترجمۀ آثار تولستوی، حسین دانش و رضا توفیق بیک و ویکتور هوگو استفاده شده است. طوفان در دورۀ دوم انتشار به‌دلیل سیاست‌های دورۀ رضاشاهی شیوۀ ملایم‌تری را در پیش می‌گیرد و بیشتر به مطالب اجتماعی، اقتصادی و ادبی توجه می‌کند و ضمن تأکید بر عناصر هویت ایرانی و سنت‌های ادبی به‌شیوۀ متعادل به نواندیشی نیز روی می‌آ‌ورد. از‌این‌رو، به‌دلیل ضرورت نوگرایی و با درک موقعیت زمانه بیشتر از متون نثر و ادبیات داستانی در ترجمه‌های آثار غربی بهره می‌برد. پرونده مقاله

  • مقاله

    4 - تحلیل انواع موسیقی میانی در اشعار نو و نیمه سنتی نیمایوشیج
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 2 , سال 10 , تابستان 1397
    یکی از مشخصات اصلی شعر نیمایی، در مقایسه با شعر کلاسیک ،تحول در انواع موسیقی کلام به ویژه کاربرد موسیقی میانی و درونی است که در اشعار نیمایوشیج قابل توجه و بررسی است. در این مقاله به شیوة توصیفی، تحلیلی و کمی به بررسی کاربرد انواع موسیقی درونی در اشعار نو و نیمه سنتی نی چکیده کامل
    یکی از مشخصات اصلی شعر نیمایی، در مقایسه با شعر کلاسیک ،تحول در انواع موسیقی کلام به ویژه کاربرد موسیقی میانی و درونی است که در اشعار نیمایوشیج قابل توجه و بررسی است. در این مقاله به شیوة توصیفی، تحلیلی و کمی به بررسی کاربرد انواع موسیقی درونی در اشعار نو و نیمه سنتی نیما پرداخته می‌شود. ابتدا به طور کوتاه به اهمیت موسیقی درونی توجه شده و سپس انواع موسیقی میانی شامل سجع، جناس و اقسام تکرار،تکرار واج، واژگان و عبارت با شواهد و نمونه‌هایی تحلیل و ارزیابی شده است. باتوجه به بررسی صورت گرفته، تکرار صامت و مصوت بیش از موارد دیگر به کار رفته است؛ در این میان مصوت (آ) بیش تر تکرار شده و آن اغلب ناله و فریاد را تداعی می‌کند، که بیانگر روحیه بیدارگر شاعر است. پس از آن در بین انواع جناس، جناس لاحق، بیش‌ترین بسامد را دارد. تکرار جمله و عبارت و جناس لفظ، کمترین بسامد را دارند. آنچه مشخص است، نیما با آگاهی از موسیقی درونی در شعر بهره برده است، تا بتواند کمبود وزن را جبران کند. پرونده مقاله

  • مقاله

    5 - جلوه های فروغمند مزدیسنایی و بازتاب آن در مثنوی مولوی
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 2 , سال 12 , تابستان 1399
    اندیشه‌های ایران باستان و مزدیسنا، به‌ویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در آتش (نور)، فره و امشاسپندان از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه ‌ چکیده کامل
    اندیشه‌های ایران باستان و مزدیسنا، به‌ویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در آتش (نور)، فره و امشاسپندان از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه ‌ی مولوی بر پایه ی مثنوی معنوی به نگارش در آمده ‌است. از این‌رو، به شیوۀ توصیفی، تحلیلی، اسنادی و ارزیابی کمّی کوشش شده، برجسته‌ترین جلوه‌های فروغمند اهورامزدا در یسنا و ردّپای آن در مثنوی مولوی جستجو و معرفی شود. آتش، فره و امشاسپند، به عنوان سه فروغ و صفت نورانی اهورامزدا جایگاه مقدسی در باور ایرانیان کهن و زرتشتیان امروز دارد. این جلوه‌ها به‌ویژه عنصر آتش و نور در دیدگاه زرتشتیان و متون مزدیسنایی و نیز در دیدگاه مثنوی معنوی مولوی، همه به سرچشمة نور الهی پیوند پیدا‌ می‌کند. فروغ یا نور آتش با پرتوهای بالارونده‌اش نماد تجلّی خداوند به شمار می‌آید؛ نیز امشاسپندان با نور و صفات نورانی خداوند ارتباط دارد و خویشکاری آیینی و اجتماعی آن برکشیدگی جایگاه انسان از دنیای مادی و فرودینه به جهان مینویی و آرامش راستین است. مولانا در جای جای مثنوی از اندیشه‌ها و مؤلفه‌های عرفانی ِآیین زرتشتی تنها برای تمثیل و بیان و شرح اندیشه‌های عرفانی خود بهره گرفته است. پرونده مقاله

  • مقاله

    6 - تحلیل و تفسیر واژه‌های پارسی‌نژاد در تاریخ بیهقی
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 1 , سال 10 , بهار 1397
    تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای گران‌قدر نثر فارسی است که به دلیل دارا بودن ارزش‌های ادبی و تاریخی، آشنایی با آن برای هر پارسی زبان تحصیل کرده لازم و ضروری است. نثر تاریخ بیهقی از غنی‌ترین و جذّاب‌ترین نثرهای موجود در تاریخ ادبیّات ایران است. بیهقی از جمله نویسندگانی است ک چکیده کامل
    تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای گران‌قدر نثر فارسی است که به دلیل دارا بودن ارزش‌های ادبی و تاریخی، آشنایی با آن برای هر پارسی زبان تحصیل کرده لازم و ضروری است. نثر تاریخ بیهقی از غنی‌ترین و جذّاب‌ترین نثرهای موجود در تاریخ ادبیّات ایران است. بیهقی از جمله نویسندگانی است که در کاربرد واژگان پارسی، هنر خود را به‌خوبی نشان داده است.مسألة اصلی این جستار، بررسی لغات واصطلاحات پارسی نژاد در تاریخ بیهقی است. از این رو، به شیوة توصیفی، تحلیلی، تعلیلی و استشهادی به تجزیه، تحلیل و بررسی عناصر زبانی اصیل پارسی در تاریخ بیهقی پرداخته شده است.ابتدا به وی‍ژگی‌های اشتقاق کلمات در تاریخ بیهقی توجه شده، سپس ریشه‌شناسی و مفاهیم اسامی، افعال، صفات و قیود در تاریخ بیهقی، تحلیل و بررسی و بسامد آن‌ها به صورت کمی ارائه شده است. بیهقی در تاریخ خود علاوه برکاربرد واژگان عربی، ترکی، مغولی و... واژه‌های پهلوی و اوستایی و ایرانی نژاد زیادی نیز به کار برده است. بیش‌ترین واژه‌های ایرانی نژاد به کار رفته در تاریخ بیهقی اسم و فعل و بعد صفت و قید است. واژه های ایرانی نژاد بیهقی، از نظر ساختمان، ساده، مشتق و مرکب هستند. نتیجة این که در تاریخ بیهقی کاربرد واژه‌های مشتق و مرکب، بیش‌تر از واژه‌های ساده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    7 - مقایسۀ شخصیّت‌پردازی زن در داستان های چوبک و دانشور
    زبان و ادب فارسی , شماره 4 , سال 10 , پاییز 1397
    صادق چوبک(1295-1377) و سیمین دانشور(1300) جزو تکنیکی‌ترین داستان‌نویسان صاحب سبک از مکتب جنوب به شمار می‌ر‌وند که هرکدام به لحن و بیان خاصّی به شخصیّت، خصایص و مصائب زنان در داستان‌هایشان پرداخته اند. در این جستار، ضمن معرّفی کوتاه زندگی و آثار چوبک و دانشور و اشاره به چکیده کامل
    صادق چوبک(1295-1377) و سیمین دانشور(1300) جزو تکنیکی‌ترین داستان‌نویسان صاحب سبک از مکتب جنوب به شمار می‌ر‌وند که هرکدام به لحن و بیان خاصّی به شخصیّت، خصایص و مصائب زنان در داستان‌هایشان پرداخته اند. در این جستار، ضمن معرّفی کوتاه زندگی و آثار چوبک و دانشور و اشاره به انواع شخصیّت‌ها در داستان، از طریق باز‌خوانی، تجزیه و تحلیل آثار داستانی آنان کوشش می‌شود، وجوه تشابه و تفاوت شیوه‌های شخصیّت‌پردازی و خصیصه‌های مثبت و منفی زنان و مؤلّفه‌های اصلی آن‌ها بررسی، مقایسه و ارزیابی و نتایج کمّی آن به شکل نمودارها و جدول‌هایی ارائه شود. دانشور به‌عنوان نویسندۀ زن پیشرو، بیش از شصت و پنج درصد از داستان‌هایش را به شخصیّت زنان اختصاص داده و چوبک، هفده درصد. دانشور در بازسازی شخصیّت‌های پویای زن، واقع بینانه‌تر عمل کرده، در حالی‌که چوبک با دیدگاه ناتورالیستی و با لحنی بی‌پروا، کریه‌ترین چهره را از شخصیّت‌های ایستا و خرافی زن نشان داده است. کلید واژه‌ها: ادبیّات داستانی، صادق چوبک، سیمین دانشور، شخصّیت پردازی زن، رئالیسم، ناتورالیسم پرونده مقاله

  • مقاله

    8 - بررسی تطبیقی- موضوعی ساختار واژگان در گویش یزدی
    زبان و ادب فارسی , شماره 4 , سال 11 , پاییز 1398
    زبان یزدی یکی از شاخص‌ترین گویش‌های مرکزی ایران به‌شمار می‌رود که به‌‌دلیل شرایط اقلیمی و فرهنگی ویژه اش کمتر دچار دگرگونی شده است و هنوز نشانه‌‌های کهنگی و دیرینگی زبانی در آن وجود دارد. در این پژوهش به شیوه‌ی توصیفی، تحلیلی و اسنادی و تعلیلی بر مبنای تطبیقی- موضوعی اس چکیده کامل
    زبان یزدی یکی از شاخص‌ترین گویش‌های مرکزی ایران به‌شمار می‌رود که به‌‌دلیل شرایط اقلیمی و فرهنگی ویژه اش کمتر دچار دگرگونی شده است و هنوز نشانه‌‌های کهنگی و دیرینگی زبانی در آن وجود دارد. در این پژوهش به شیوه‌ی توصیفی، تحلیلی و اسنادی و تعلیلی بر مبنای تطبیقی- موضوعی استفاده شده است. بنابراین ابتدا به موقعیت مکانی و شرایط اقلیمی، جایگاه و اصلی‌ترین ویژگی‌های ساختار آوایی و دستوری زبان یزدی توجه شده است. بعد از این به مهم‌ترین واژگان زبان یادشده در موضوعات مختلفی همچون: اصطلاحات رایج، ابزارها، اسامی گیاهان و جانوران و غیره طبقه‌بندی و سپس دگرگونی‌های آوایی و معنایی و ریشه‌شناسی آن‌ها در مقایسه با زبان‌های ایران باستان و فارسی میانه بررسی شده است. پیشینه‌ی بسیاری از واژگان یزدی، مانند: آسّر (ssarā):آستر، اسّخ (issax):اِستخر، اُسّا(ossa):استاد، اَیاره(ayāræ) آکله(kelæā): جذام، اِسبُل(esbol): طحال و غیره را می‌توان تا دوران هند و ایرانی و حتی دوران هند و اروپایی پی‌گیری کرد. کلیدواژه‌ها: زبان یزدی، کهنگی‌های زبانی، ریشه‌شناختی، فرآیند واجی. پرونده مقاله

  • مقاله

    9 - اصلی‌ترین ویژگی‎‌های شعری فرخی یزدی
    زبان و ادب فارسی , شماره 1 , سال 12 , بهار 1399
    محمد فرّخی‌یزدی، یکی از چهره‌های برتر ادبیّات سیاسی و از شاخۀ شاعران مردمی دورۀ مشروطیّت و پهلوی اوّل به شمار می‌رود. وی از قالب‌های سنّتی برای مفاهیم آزادی، برابری و وطن‌خواهی بهره می‌برد. هرچند شهرت اصلی وی در غزلیّات سیاسی‌است، رباعیّات سیاسی فی‌البداهه‌اش نیز قابل ت چکیده کامل
    محمد فرّخی‌یزدی، یکی از چهره‌های برتر ادبیّات سیاسی و از شاخۀ شاعران مردمی دورۀ مشروطیّت و پهلوی اوّل به شمار می‌رود. وی از قالب‌های سنّتی برای مفاهیم آزادی، برابری و وطن‌خواهی بهره می‌برد. هرچند شهرت اصلی وی در غزلیّات سیاسی‌است، رباعیّات سیاسی فی‌البداهه‌اش نیز قابل توجّه است.شیوۀ شاعری فرّخی در بیشتر موارد در محدودۀ سبک بازگشت، یعنی: شیوۀ مرسوم شاعران تا قرن هشتم، به‌ویژه سعدی است که گاه با چاشنی ویژگی شعردورۀ صفوی در می‌آمیزد. شعر فرّخی از لحاظ بیانی، دو نوع اصطلاحات و ترکیبات دارد: یکی، اصطلاحات و ترکیبات زبانی کلاسیک؛ دوم، اصطلاحات و ترکیبات جدید معنایی. هرچند، شعر دورۀ مشروطیّت به دلیل ضرورت پیام‌رسانی، چندان جایی برای صورخیال و آرایه‌های ادبی باقی نگذاشته بود، با این‌حال در شعر فرّخی و بعضی دیگر از شاعران برتر این دوره، همچون: بهار و عشقی به‌طور‌‌طبیعی و تحت تأثیر ذوق سرشارآنان آرایه‌های ادبی و صورخیال زیبایی به کار رفته است. به‌جز این‌ها، اصلی‌ترین ویژگی‌های شعر فرّخی یزدی عبارت است از:شعر روزنامه‌ای و قدرت طبع وی در بدیهه‌سرایی، بیان اندیشه‌های آزادی‌خواهی، استبداد ستیزی، ناسیونالیستی، تجدّد طلبی و نوگرایی،جامعۀ اشتراکی، ادبیّات کارگری، ادبیّات زیر‌زمینی و مضامین پایداری،کاربرد اشارات اساطیری و باستان‌گرایی و شعر زندان که موارد یادشده با تجزیه و تحلیل اشعار دیوان و روزنامه‌های طوفان وی بررسی شده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    10 - بررسی مؤلفه‌های شخصیت زنان در آثار مصطفی مستور
    زبان و ادب فارسی , شماره 4 , سال 12 , پاییز 1399
    مصطفی مستور نویسنده ای واقع گراست و آثارش از جنبه‌های گوناگون قابل توجه و بررسی است.کُنِش‌های رفتاری زنان از مشخصه‌های بارزِ داستان های وی به شمار می‌رود. در این جستار به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و کمی به انواع، شاخص‌ها و ویژگی‌های شخصیت زنان در داستان‌های مستور پرداخته و با چکیده کامل
    مصطفی مستور نویسنده ای واقع گراست و آثارش از جنبه‌های گوناگون قابل توجه و بررسی است.کُنِش‌های رفتاری زنان از مشخصه‌های بارزِ داستان های وی به شمار می‌رود. در این جستار به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و کمی به انواع، شاخص‌ها و ویژگی‌های شخصیت زنان در داستان‌های مستور پرداخته و بازتاب کُنِش‌های رفتاری زنان و کارکردهای عمدۀ آنان تحلیل و بررسی می‌شود. بدین منظور ابتدا داستان‌های مستور بازخوانی و شخصیت های مختلف زن تجزیه و تحلیل و طبقه بندی و مؤلفه های اصلی آنها بررسی شده و سپس داده‌ها و نتیجه‌های تحقیق به صورت کمّی ارزیابی و در جدول ارائه شده است.اصلی‌ترین مؤلفه‌ها و شاخصه‌های شخصیت زنان در داستان‌های مستور عبارتند از: جریان روسپی‌گری؛ زنان، زایمان و حسّ مادری؛ زنان بی‌هویت؛ زنان فعّال و مستقل؛ زنان ستم دیده ومظلوم؛ زنان شهدا و رزمندگان جنگ تحمیلی؛ زنان مقدس و معشوقه‌های خداگونه و پیرزن های مؤمن، ساده و چاره‌گشا.زنان، نقشِ اصلیِ را در شکل‌گیری بن‌مایۀ داستان‌های مستور دارند و شخصیت آن‌ها بیشتر پویاست و حتّی هنگامی‌که ایستا هستند، نقشی کلیدی در شکل‌گیری و پیش‌بردِ روایت داستان‌های وی دارند. از این‌رو، کارکرد زنان در داستان‌های مستور، برجسته‌تر از سایر شخصیت هاست و سرنوشت و روحیّات آنان در سنین مختلف از نوجوانی تا کهنسالی مورد توجه عمیق قرار گرفته و به وجودشان در کانون خانواده، اجتماع، پرورش فرزندان و دلبستگی و وابستگی مردان به آنان در موقعیت‌های مختلف مانند: مادری، همسری و حتی معشوق بودن اهمیت داده شده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    11 - بررسی وجوه مختلف عنصر عاطفه در غزلیات امیر خسرو
    زبان و ادب فارسی , شماره 4 , سال 15 , زمستان 1402
    عاطفه واکنشی است که انسان در برابر تجربیات درونی و محیطی از خود نشان می‌دهد و شعر با‌ غلبۀ احساس و عاطفه بر روح شاعر آغاز می‌شود. عاطفه، به‌اعتبار کیفیت برخورد شاعر با جهان خارج و حوادث پیرامونش، احساس و زمینۀ درونی و معنوی شعر است. با آنکه محرک عاطفی هنرمند، به‌عوامل م چکیده کامل
    عاطفه واکنشی است که انسان در برابر تجربیات درونی و محیطی از خود نشان می‌دهد و شعر با‌ غلبۀ احساس و عاطفه بر روح شاعر آغاز می‌شود. عاطفه، به‌اعتبار کیفیت برخورد شاعر با جهان خارج و حوادث پیرامونش، احساس و زمینۀ درونی و معنوی شعر است. با آنکه محرک عاطفی هنرمند، به‌عوامل محیطی و بیرونی بستگی دارد، اما ارتباطی مستقیم با درون او دارد. هنر عرصۀ انتقال عاطفه است که به‌دلیل گستردگی و اهمیت وجوه عاطفی شعر، می‌توان از ابعاد مختلفی به آن نگریست. عاطفه مهم‌ترین عنصر شعر است که عناصر دیگر را به خدمت می‌گیرد. تناسب عاطفه با تصویر، زبان، موسیقی و فضاسازی شعر همه از مواردی حائز اهمیت است. این مقاله به بررسی عنصر عاطفه درشصت غزل از امیرخسرو پرداخته و امتیازات و برجستگی عنصر عاطفه از ابعاد مختلف در غزلیات وی را می‌نمایاند. نتایج این تحقیق بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای و شیوۀ توصیفی- تحلیلی به دست آمده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    12 - مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد
    زبان و ادب فارسی , شماره 5 , سال 13 , زمستان 1400
    در این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته می‌شود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهره‌گیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اه چکیده کامل
    در این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته می‌شود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهره‌گیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اهداف ایدئولوژیکی حماسۀ تراژیک عاشورا پرداخته‌اند. آن‌ها با آمیختن حماسه و عرفان و دادن چاشنی ادب تعلیمی به اشعار عاشورا به تبیین فضایل و رذایلی همچون: اخلاق، رعایت ادب، حسد، وفاداری و... در مکتب عاشورا پرداخته‌اند؛ اما شاهکار ممتاز بُعد تعلیمی اشعار عاشورایی این است که شاعر با اظهار اندوه از مصیبت‌های کربلا در محور افقی شعر، درون‌مایه‌های تعلیمی را در دودستۀ ارزش شناختی و انسان‌شناختی در محور عمودی شعر به مخاطب می‌آموزد. هدف از پژوهش بررسی شاخصه‌ها و مؤلفه‌های اندیشه‌های مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی است که به پشتوانۀ الگوسازی واقعۀ عاشورا، استناد به قرآن و احادیث، خلاقیت در لحظه و ایجاز کارکرد ادبیات تعلیمی را در اشعار عاشورایی بیان می‌کند. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ ترکیب آموزه‌های تعلیمی در قاب فلسفۀ عاشورا است تا بدین شیوه، اخلاق اسلامی و ارزش‌های انسانی را باروحیۀ حماسی نهادینه کند که این امر موجب تغییر و تحولاتی در ارزش‌ها و هنجارهای جامعه می‌گردد. همچنین آمیزش مضامین تعلیمی و حماسی در اشعار عاشورایی نوعی هم‌زبانی و هم‌فکری بین تعلیم و تربیت و فلسفۀ عاشورا برقرار می‌کند. پرونده مقاله

  • مقاله

    13 - ادبیات غنایی و هنر معماری سنتی یزد
    زبان و ادب فارسی , شماره 5 , سال 8 , زمستان 1395
    ادبیات غنایی کهن‌ترین شکل شعری است که سراینده آن درپی بروز احساسات و عواطف درونی خود است. ویژگی‌های شعر غنایی عشق، خشم، لذت، سوگ، تفاخر و مانند این هاست و عنصر اصلی این نوع ادبیات تخیل است. شاعر شعر غنایی از دنیا و آن سوی حیات مادی سخن می‌گوید. ازسویی یکی از وجوه هویّت چکیده کامل
    ادبیات غنایی کهن‌ترین شکل شعری است که سراینده آن درپی بروز احساسات و عواطف درونی خود است. ویژگی‌های شعر غنایی عشق، خشم، لذت، سوگ، تفاخر و مانند این هاست و عنصر اصلی این نوع ادبیات تخیل است. شاعر شعر غنایی از دنیا و آن سوی حیات مادی سخن می‌گوید. ازسویی یکی از وجوه هویّتی ایرانیان، آثار تاریخی است که فراتر از یک بنا و جایگاه زیستن برای ما معنا شده است. یکی از استان هایی که معماری تاریخی اش هم از جهت ظاهر و هم باطن قابلیت توجّه دارد، استان یزد است که عناصر ظاهری در بناهای تاریخی اش، با جلوه های باطنی آن؛ چون زیبایی، ذوق، لذّت، تفاخر، احساس، تجربه، تخیل و غیره پیوندی عمیق یافته اند. دربارۀ معماری سنتی از وجوه گوناگون کتابها و مقالات زیادی به چاپ رسیده اما کمتر اثری با محوریّت ادبیات غنایی به بناهای سنتی توجّه کرده است. با این وصف آیا تنها کالبد باشکوه آثار تاریخی است که بیننده را مجذوب می سازد و یا درون مایه هایی هم وجود دارند که با بناهای سنتی عجین شده و بیننده با دیدن و احساس هر دوست که لذّت می برد و آنکه این درون مایه ها بیشتر در چه بخش هایی از بنا جلوه گری می کنند؟ این مقاله علمی- پ‍ژوهشی است و مواد خام آن به شیوۀ کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی به بررسی اطلاعات به دست آمده در چند بنای تاریخی پرداخته، تا مخاطب خود را به درک بیشتر آثار ناملموس در بناهای تاریخی وادارد. پرونده مقاله

  • مقاله

    14 - بررسی ویژگی‌های محتوایی مکتب رمانتیسم فردی در سروده‌های واصف باختری
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 24 , سال 7 , تابستان 1402
    رمانتیسم، مکتب ادبی، هنری و فلسفی است که در اواخر قرن هجدهم میلادی و اوایل قرن نوزدهم در حوزۀ ادبیّات، در غرب به وجود آمد؛ سپس سایر جوامع را تحت تأثیر خود قرار داد و آثار تأثیرگذار و ارزنده‌ای در حوزۀ نثر و نظم به وجود آورد. مهم‌ترین ویژگی‌های این مکتب، بهره‌گیری از مکا چکیده کامل
    رمانتیسم، مکتب ادبی، هنری و فلسفی است که در اواخر قرن هجدهم میلادی و اوایل قرن نوزدهم در حوزۀ ادبیّات، در غرب به وجود آمد؛ سپس سایر جوامع را تحت تأثیر خود قرار داد و آثار تأثیرگذار و ارزنده‌ای در حوزۀ نثر و نظم به وجود آورد. مهم‌ترین ویژگی‌های این مکتب، بهره‌گیری از مکان های دور افتاده و ناشناخته، تصویر موقعیّت‌های اسرارآمیز، بازتاب اندوه و افسردگی درونی نویسنده، بیان احساسات و عواطف فردی، عدم توجّه به عقلانیّت و استفاده از نیروی تخیّل است. بسیاری از شاعران در دورۀ معاصر از مکتب رمانتیسم به گونه‌های مختلف، تأثیر پذیرفتند. واصف باختری یکی از شعرای معاصر افغانی است که می‌توان او را به‌عنوان سمبل شعر معاصر افغانستان به‌حساب آورد. واصف با احاطۀ بی‌نظیر بر ادبیّات کهن فارسی و تسلّط بر ادبیّات فارسی معاصر و شعر نو، دارای جایگاهی دست‌نیافتنی در شعر معاصر افغانستان است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای، درصدد آن است تا میزان بهره‌گیری واصف از مکتب رمانتیسم فردی را شرح و تبیین کند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که می‌توان در سروده‌های واصف، مؤلفه‌های مکتب رمانتیسم فردی را مشاهده نمود. از بین ویژگی‌های متعدد رمانتیسم فردی، واصف بیشتر به طبیعت‌گرایی گرایش داشته است. پس از آن، بن‌مایه های تغزلی همچون عشق، تخیّل و تصویر، نوستالژی، غم و اندوه، تنهایی و یأس و ناامیدی، نمود آشکارتری دارد. پرونده مقاله

  • مقاله

    15 - مقایسة مضامین مشترک داستان گردآفرید با داستان حماسة بانری و فتح دهلی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 1 , پاییز 1396
    بررسی تطبیقی آثار ادبی، همواره، راز و رمزهایی را آشکار می‌سازد و این امکان را فراهم می‌آورد که‌ وجوه مشترک و متفاوت، به ویژه اندیشه‌های گوناگون آثار با یکدیگر شناخته شوند. در بارة شاهنامۀ فردوسی و حماسه‌های قوم بلوچ، تاکنون پژوهش‌های انجام شده، اما در زمینۀ بررسی تطبیقی چکیده کامل
    بررسی تطبیقی آثار ادبی، همواره، راز و رمزهایی را آشکار می‌سازد و این امکان را فراهم می‌آورد که‌ وجوه مشترک و متفاوت، به ویژه اندیشه‌های گوناگون آثار با یکدیگر شناخته شوند. در بارة شاهنامۀ فردوسی و حماسه‌های قوم بلوچ، تاکنون پژوهش‌های انجام شده، اما در زمینۀ بررسی تطبیقی مضامین مشترک گردآفرید از شاهنامه با داستان حماسة بلوچی به نام بانری و فتح دهلی پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. در این جستار، به‌شیوۀ توصیفی، تحلیلی، استنادی و مقایسه‌ای کوشش شده تا با رویکردی تطبیقی، مهم‌ترین بن‌مایه‌ها و مضامین مشترک‌ میان این دو داستان واکاوی و بررسی شود. ابتدا به‌طورکوتاه به جایگاه حماسه‌های بلوچی اشاره و خلاصه ای از داستان گردآفرید و حماسۀ بانری و...آورده شده و سپس مضامین مشترک دو داستان، همچون: حضور فعال زنان، انتقامجویی، سرنوشت و تقدیر، صلح جویی، وجود اسب، جنگ‌افزارها، تحقیر و طعنه و رجز خوانی تحلیل، مقایسه و بررسی شده است. بخش‌های زیادی از ساختار موجود‌ دو داستان به گونه‌ای شگفت‌ انگیز با یکدیگر شباهت دارند. شجاعت زنانه، انتقام‌جویی، کاربرد طنز و طعنه و تأثیر سرنوشت از مهم‌ترین وجوه تشابه و نیز شیوه‌های رجزخوانی، مقاومت و مبارزه و سرانجام صلح‌جویی در حماسۀ بانری و حیله‌جستن و ادامۀ نبرد تا پیروزی در داستان گردآفرید از مهم‌ترین وجوه تفاوت دو داستان به شمار می‌رود. پرونده مقاله

  • مقاله

    16 - مؤلفه‌های روان‌شناسی شخصیت براساس دیدگاه یونگ در حکایات بوستان سعدی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 5 , سال 1 , زمستان 1396
    بوستان آیینۀ تمام‌نمای جامعه اخلاقی، انسانی و آرمانی سعدیست که در آن به توصیف رفتارهای اجتماعی انسان می‌پردازد. او با ارائۀ راهکارهایی عملی برای بهبود رفتار و روابط انسانی، پاسخ‌گوی بسیاری از معضلات وتعارضات روحی و روانی افراد جامعه آن زمان و حتی اکنون است. وی برای رسان چکیده کامل
    بوستان آیینۀ تمام‌نمای جامعه اخلاقی، انسانی و آرمانی سعدیست که در آن به توصیف رفتارهای اجتماعی انسان می‌پردازد. او با ارائۀ راهکارهایی عملی برای بهبود رفتار و روابط انسانی، پاسخ‌گوی بسیاری از معضلات وتعارضات روحی و روانی افراد جامعه آن زمان و حتی اکنون است. وی برای رسانیدن پیام‌های اخلاقی و انسانی خود از ابزار پر تاثیر حکایت بهره برده و از شخصیت‌ها به عنوان محوری‌ترین عامل در شکل‌گیری حکایات استفاده کرده است. هدف روان شناسی نیز شناخت ابعاد شخصیت انسان و ارائه راهکارهایی برای رشد و خود آگاهی بیشتر اوست. دراین پژوهش به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و کمی به نقد رفتارهای شخصیت‌های حکایات بوستان براساس نظریۀ روان‌شناسی شخصیت یونگ پرداخته شده است. ابتدا حکایت‌هایی که بر مبنای دیدگاه روان‌شناسی شخصیت یونگ قابل انطباق و بررسی بود، شناسایی و سپس مولفه‌های روان‌شناسی شخصیت‌های اصلی در آن حکایات به ترتیب باب‌ها، تحلیل، بررسی و ارزیابی و نتایج به صورت جدول و نمودار مشخص شده است. با توجه به بررسی‌های انجام شده، در بین نوزده حکایتی که براساس دیدگاه‌های یونگ در مورد روان‌شناسی شخصیت قابل بررسی بود، مولفه‌های نوع شخصیتی درون‌گرا با هشت حکایت و حدود 42 درصد، بیشتر از سایر دیدگاه‌های یونگ بسامد داشت. پرونده مقاله

  • مقاله

    17 - بررسی سبک شناسانۀ منظومه‌های عاشقانۀ بلوچی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 2 , سال 4 , تابستان 1399
    شعر غنایی از مهم‌ترین انواع ادبی در تاریخ نقد ادبی است. در تاریخ ادبیّات هر سرزمینی، اشعاری وجود دارد که به همراه موسیقی و یا برای همراهی با آن سروده می‌شده و از سوی دیگر، اشعاری ساده، عاطفی و موسیقایی وجود دارد که از دل جامعۀ عوام به وجود آمده و منشأ اشعار غنایی رسمی ش چکیده کامل
    شعر غنایی از مهم‌ترین انواع ادبی در تاریخ نقد ادبی است. در تاریخ ادبیّات هر سرزمینی، اشعاری وجود دارد که به همراه موسیقی و یا برای همراهی با آن سروده می‌شده و از سوی دیگر، اشعاری ساده، عاطفی و موسیقایی وجود دارد که از دل جامعۀ عوام به وجود آمده و منشأ اشعار غنایی رسمی شده است. محققان ایرانی تحت تأثیر تعریف رمانتیک شعر غنایی، اغلب این نوع شعر را اشعاری دانسته‌اند که بیانگر احساسات و عواطف شخصی است و من شخصی گوینده را بازگو می‌کند. در شعر غنایی، مضامین عاشقانه با پوششی از آرایه‌ها و بر مبنای احساس فردی شاعر مطرح می‌شود. تصاویر شعری، حاصل پیوند تجربه‌های عاطفی شاعر با پدیده‌ها و وقایع پیرامون او است. در این‌گونۀ ادبی، ساختار تصاویر شعری به طور ویژه‌ای با تعریف تصویر در زبان ادبی قرابت دارد. این پژوهش کوشیده است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی، جلوه های اصیل ادبیّات غنایی را در منظومه‌های عاشقانۀ بلوچی بازگو کند. شعر کهن بلوچی بیشتر روایی است و آثار به‌جا مانده از آن، داستان‌های حماسی و عاشقانه یا رخدادهای مهم تاریخی است که شاعران آن‌ها را در منظومه‌های کوتاه و نیمه بلند سروده‌اند. پرونده مقاله

  • مقاله

    18 - اندیشه‌های رمانتیکی ژاله قائم‌مقامی با تکیه بر مباحث اسطوره‌ای
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 3 , پاییز 1398
    نقش سازندۀ اساطیر در شکل گیری بنیادهای فکری جوامع بشری و نیز ضرورت تعمق انسان در هریک از جلوه‌های آن در طول زندگی به‌ویژه عصر معاصر بر همگان مبرهن و روشن است. اگرچه عصر حاضر به‌ظاهر عاری از اسطوره‌هاست، آن‌ها در ذهن انسان امروزی نیز جایگاه خود را یافته‌اند. شاعران در طر چکیده کامل
    نقش سازندۀ اساطیر در شکل گیری بنیادهای فکری جوامع بشری و نیز ضرورت تعمق انسان در هریک از جلوه‌های آن در طول زندگی به‌ویژه عصر معاصر بر همگان مبرهن و روشن است. اگرچه عصر حاضر به‌ظاهر عاری از اسطوره‌هاست، آن‌ها در ذهن انسان امروزی نیز جایگاه خود را یافته‌اند. شاعران در طرح و برجسته‌سازی اسطوره‌ها، نقش پررنگ‌تری نسبت به سایرین دارند. اسطوره و اسطوره‌سازی در شعر رمانتیک، جایگاه خاصی دارد، از میان مکاتب ادبی، مکتب رمانتیسیسم، اهمّیّت بیشتری به اسطوره‌ها می دهد. تأثیر نگاه رمانتیک بر نوع و میزان توجه شاعران معاصر به اسطوره و چگونگی بهره‌گیری آن‌ها از روایت‌های اسطوره‌ای، از مسائل مهمی است که باید دربارة آن پژوهش شود. هدف این پژوهش تبیین نحوۀ به‌کارگیری مبتکرانۀ اسطوره و اسطوره پردازی، بر محور اندیشۀ رمانتیک در شعر ژاله قائم‌مقامی به روش توصیفی- تحلیلی است و نشان می‌دهد، کاربرد اسطوره‌ها در شعر ژاله براساس مبانی نظری مکتب رمانتیسـم، قابل توجیه است. نتیجۀ پژوهش ناظر بر این است که ژاله، شاعر رمانتیک معاصر، در اشعارش بهرۀ زیادی از گونه‌های اسطوره‌ای برده است؛ چنانکه اسطوره‌ها به سه شکل بازآفرینی تغییر و تکرار، در اشعار وی نمود یافته است. پرونده مقاله

  • مقاله

    19 - بررسی تطبیقی «ابدال» در گاتاها و گویش زرتشتیان یزد
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 1 , سال 2 , بهار 1397
    گاتاها، سروده های اشو زرتشت، نوشته ی کهن و گنجینه ی ارجمندی است که از روزگاران پیشین برای ایرانیان به‌جامانده است. در این نوشتار، کلماتِ هفت فصل ِنخستین (هات 28-34) از هفده هاتِ یسنا (گاثاها)، در چارچوب فرآیند واجی (ابدال) و در پاره ای از موارد جنبه ی اتیمولوژی، دستور چکیده کامل
    گاتاها، سروده های اشو زرتشت، نوشته ی کهن و گنجینه ی ارجمندی است که از روزگاران پیشین برای ایرانیان به‌جامانده است. در این نوشتار، کلماتِ هفت فصل ِنخستین (هات 28-34) از هفده هاتِ یسنا (گاثاها)، در چارچوب فرآیند واجی (ابدال) و در پاره ای از موارد جنبه ی اتیمولوژی، دستوری و آوایی کلمات ازنظر واجگاه به شیوه ی توصیفی، تحلیلی، اسنادی و تطبیقی بررسی می شود. در این پژوهش با باریک نگری روی همخوان ها، نشان داده‌شده که شکل ناب و ثابت همخوان های باستانی چگونه بوده و درگذر زمان چگونه به همخوان های دیگری دگرگون‌شده‌اند. ضمناً نکات صرفی و ریخت راستین همخوان های کهن و دگرگونی های بعدی را در سیر تاریخی، در سه گامه ی باستان، میانه و جدید بررسی و واکاوی شده است. در برخی موارد، به پایداری و دگرگونی همخوان های باستانی در گویش ایرانیانِ مسلمان و زرتشتیان یزد اشاره‌شده و تطبیقی گذرا در این زمینه انجام‌گرفته است. درنتیجه، دگرگونی واک های همخوان از دوره ی باستان به میانه و جدید، به سمت قاعده و فرآیند کم کوشیدن است. در گویش ایرانیان مسلمان یزدی و گویش معیار، همخوان ها از دگرگونی بیشتری نسبت به گویشوران زرتشتی یزدی برخوردار است. در متن گات ها و دوره ی باستان، تحول واجی ت به د، پ به ف، و به ب در نوشته های کهن و در گامه ی باستان به دوره ی جدید و گویش معیار از بسامد بالایی برخوردار است. پرونده مقاله

  • مقاله

    20 - بررسی واژه‌های نمادین در اشعارتاگور
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 5 , سال 5 , زمستان 1400
    رابیندرانات تاگور، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل،شاعر، عارف، فیلسوف و نویسنده‌ی هندی است که شهرتی جهانی دارد. اشعار تاگور از ابعاد گوناگون ادبی، به‌ویژه از لحاظ مکتب‌های ادبی قابل بررسی‌است .تاگور بیشتر از مکتب رمانتیسم متاثر شده است؛ با این‌حال به مکتب سمبولیسم هم در اشعارش توج چکیده کامل
    رابیندرانات تاگور، برنده‌ی جایزه‌ی نوبل،شاعر، عارف، فیلسوف و نویسنده‌ی هندی است که شهرتی جهانی دارد. اشعار تاگور از ابعاد گوناگون ادبی، به‌ویژه از لحاظ مکتب‌های ادبی قابل بررسی‌است .تاگور بیشتر از مکتب رمانتیسم متاثر شده است؛ با این‌حال به مکتب سمبولیسم هم در اشعارش توجه داشته‌است. در این جستار به شیوه‌ی توصیفی، تحلیلی و ارزیابی کمی به بررسی واژه‌های نمادین در دسته‌های طبیعت، گیاه، پرنده، شی، انسان و اسطوره‌ی انسانی، مکان، حیوان، حشره و غیره در اشعار ترجمه شده‌ی تاگور پرداخته شده‌است. به‌طورکلی، از میان 820 شعر ترجمه شده‌ی او در 155 شعر واژه‌های نمادین دیده می‌شود، (90/18)درصد. تاگور به طبیعت علاقه‌ی زیادی داشت؛ از‌این‌رو، نمادهای طبیعت(58درصد)، گیاه(35/22درصد) و اشیاء(25/22درصد) پربسامدترین نمادها در اشعار تاگور هستند. نمادهای شعر تاگور بیشتر بار معنایی مثبت دارند، برای تجسم و توصیف اندیشه‌ها و پیام‌های انسانی، عرفانی، فلسفی و تصویرهای شاعرانه به کار رفته‌اند و با مفاهیم نمادهای جهانی نزدیکند. دریافت معنای نمادهای شعر تاگور اغلب آسان است و او به‌ندرت نماد ابداعی و شخصی دارد. پرونده مقاله

  • مقاله

    21 - بررسی قصاید سنایی بر اساس نظریۀ تبادلی «پیتر بلاو»
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 2 , سال 2 , تابستان 1397
    بر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروه‌هایی قرار می‌گیرند که پاداش نصیب آن‌ها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آن‌ها با علم و خردورزی محکم می‌شود؛ اما اگر این افراد به‌عنوان اعضای جامعه چکیده کامل
    بر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروه‌هایی قرار می‌گیرند که پاداش نصیب آن‌ها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آن‌ها با علم و خردورزی محکم می‌شود؛ اما اگر این افراد به‌عنوان اعضای جامعه، در فرایند همین معاملات تبادلی، هیچ‌گونه پاداشی در مقابل کنش خود دریافت نکنند، رشتۀ پیوند و تعاملات آن‌ها با علم و دانش‌اندوزی، سست و از هم گسیخته خواهد شد و در نتیجه در همان جهالت باقی خواهند ماند. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با مراجعه به منابع نظری تحقیق، تلاش شده است تا محورهای جامعه‌شناسانۀ نظریۀ پیتر بلاو در سروده‌های سنایی، مورد کنکاش قرار گیرد تا واکنش افراد جامعۀ به تصویر کشیده شده، در اشعار وی، در برابر کنش های موجود در محیط، تحلیل و بررسی شود. نتایج بررسی حاکی از آن است که وقتی قوۀ خردورزی انسان بسته باشد در مقابل با ورود هرگونه اطلاعات تازه، قادر به بررسی آن‌ها با دید عقلانی نیست و سنایی در قصایدش، مفاهیم پیرامون جهل و خردورزی را در جلوه‌های تقابلی آن در کنار هم قرار داده و از این راه مخاطبان را نسبت به مسائل تعلیمی بیدار کرده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    22 - مدرنیته و شعر فارسی در دو دهه سی و چهل خورشیدی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 2 , پاییز 1397
    در نوشته حاضر که حاصل پژوهشی از نوع تاریخی، توصیفی و تحلیلی و از نظر نحوه گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است، پس از نگاهی گذرا به ادبیات مشروطه در برخورد با تمدّن غرب، مشخصه‌های شعر فارسی در شکل و محتوا در دهه‌های سی و چهل خورشیدی برشمرده شده است. شکستن قالب‌ها و اوزان که چکیده کامل
    در نوشته حاضر که حاصل پژوهشی از نوع تاریخی، توصیفی و تحلیلی و از نظر نحوه گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای است، پس از نگاهی گذرا به ادبیات مشروطه در برخورد با تمدّن غرب، مشخصه‌های شعر فارسی در شکل و محتوا در دهه‌های سی و چهل خورشیدی برشمرده شده است. شکستن قالب‌ها و اوزان کهن در عین رعایت یا عدم رعایت وزن و قافیه، به کار بردن مضامین و پیام‌های سیاسی و اجتماعی تحت تأثیر ادبیات مشروطه و نیز سمبولیسم فرانسه، تأکید بر ابهام‌گویی، بهره‌گیری از هر پدیده طبیعی و اجتماعی به‌صورت نمادین برای نقد سیاسی و اجتماعی و ظهور شعر سپید و شعر موج نو، از مشخصات مهم‌تر شعر این دوره شناخته‌شده است. علاوه بر این، پیدایش شعر مقاومت و شعر چریکی و بعضاً پریشان‌گویی و نامفهوم‌سرایی و ظهور تصنّعی جریان‌های شعری و ظهور پیام بازگشت به خویشتن اسلامی به‌ویژه در دهه چهل را می‌تـوان از مشخصه‌های دیگر شعـر در ایـن دهه دانست. مدرنیتـه به دو صـورت مستقیم (آشنایی با ادبیات و شعر غرب) و غیرمستقیم (شکل‌دادن به گروه‌بندی‌های اجتماعی، جریان‌های فرهنگی، دگرگونی‌های سیاسی و درهم‌تنیده شدن آن‌ها) بر شعر این دوره تأثیر گذاشته است. ستیز قلمی بین حامیان قالب‌های سنّتی شعر و شعر نو، اختلاف‌نظر بین شاعران موج نو و شعر نو و چند شاخه شدن شعر و شاعران، همه انعکاس همین گروه‌بندی‌های اجتماعی و جریان‌های فرهنگی بوده که یا تحت تأثیر مدرنیته شکل‌گرفته و یا بر اثر نفوذ مدرنیته از حالت خفته به حالت فعّال درآمده است پرونده مقاله

  • مقاله

    23 - مقایسۀ تطبیقی انواع بینامتنیت ژرار ژنت با نظریة بلاغت اسلامی در فصول شانزدهم و هفدهم اصول الفصول فی حصول الوصول
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 2 , سال 3 , تابستان 1398
    امروزه پیوند ادبیّات تطبیقی و بینامتنیت دستاوردی جدید است که می توان در چارچوب الگوها و روش‌های آن، به تحلیل اثر پرداخت. از مهم‌ترین عوامل تحلیل در حوزة ادبیّات تطبیقی، بررسی شباهت‌ها و تأثیرگذاری آثار بر یکدیگر و چگونگی تحقق یا انتقال یک موضوع و درون‌مایه است؛ ولی خوان چکیده کامل
    امروزه پیوند ادبیّات تطبیقی و بینامتنیت دستاوردی جدید است که می توان در چارچوب الگوها و روش‌های آن، به تحلیل اثر پرداخت. از مهم‌ترین عوامل تحلیل در حوزة ادبیّات تطبیقی، بررسی شباهت‌ها و تأثیرگذاری آثار بر یکدیگر و چگونگی تحقق یا انتقال یک موضوع و درون‌مایه است؛ ولی خوانش بینامتنی دغدغة فرا‌رفتن از بررسی منابع مشابه و تأثیر و تأثر را دارد؛ یک متن بر پایة گفتمانی از پیش موجود، بنا می‌شود و سپس آن گفتمان را از آن خود می‌کند و حتّی موجب دگرگونی معنای متن محوری می‌شود. در جستار پیش رو، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی تطبیقی وجوه بینامتنی ژنت با نظریۀ بلاغت اسلامی در اصول الفصول می‌پردازیم. بر این اساس انواع بینامتنی آشکار ـ تعمدی، پنهان ـ تعمدی و ضمنی و وجوه تطبیقی آن‌ها در بلاغت اسلامی از جمله تضمین، تمثیل، ارسال‌المثل، اقتباس، عقد، اشاره، حل و انتحال و تلمیح، در این اثر بررسی می‌شود. بررسی میزان استفاده از متون پیشین بر اساس نظریة ژنت و تطبیق آن‌ها با نظریۀ بلاغت اسلامی از اهداف این پژوهش به شمار می‌رود. بر اساس پژوهش حاضر، بیشترین گونة بینامتنی، بینامتنیت ضمنی و در تطبیق با بلاغت اسلامی از گونۀ اقتباس است. پس ‌از آن به ترتیب بینامتنیت آشکار ـ تعمدی، بیشترین فراوانی را دارند. خلاقیّت هدایت در چگونگی به کار بردن متون پیشین و استفاده از عنصر بینامتنی و ایجاد پیوند بدیع و مبتکرانه بین متون پیشین و متن حاضر به گونة هنرمندانه باعث جذب و اقناع مخاطب می‌شود. پرونده مقاله

  • مقاله

    24 - بررسی مکتب رمانتیسم اجتماعی در شعر شاملو
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 1 , سال 6 , بهار 1401
    شاملو سردمدار شعرسپید، نویسنده و مترجم ایرانی‌ست. شعر شاملو از ابعاد گوناگون به‌ ویژه مکتب‌های ادبی قابل تحلیل و بررسی ا‌ست. هرچند در زمینه‌ی مولفه‌های مکتب رمانتیسم در شعر شاملو بررسی‌های زیادی انجام شده اما مکتب رمانتیسم اجتماعی در شعر شاملو تحلیل و بررسی نشده است.در چکیده کامل
    شاملو سردمدار شعرسپید، نویسنده و مترجم ایرانی‌ست. شعر شاملو از ابعاد گوناگون به‌ ویژه مکتب‌های ادبی قابل تحلیل و بررسی ا‌ست. هرچند در زمینه‌ی مولفه‌های مکتب رمانتیسم در شعر شاملو بررسی‌های زیادی انجام شده اما مکتب رمانتیسم اجتماعی در شعر شاملو تحلیل و بررسی نشده است.در این جستار به شیوه‌ی توصیفی، تحلیلی و ارزیابی کمی به بررسی مهم‌ترین مشخصه‌های مکتب رمانتیسم اجتماعی، همچون: اومانیسم، ذهنیت غنایی و پرداختن به مسائل اجتماعی، ناسیونالیسم، طبیعت نمادین در مفهوم سیاسی و اجتماعی پرداخته شده است. بسامد ذهنیت غنایی و پرداختن به مسائل اجتماعی و طبیعت نمادین در شعر شاملو نمود زیادی دارد. اومانیسم نیز در شاملو قابل توجه است. ناسیونالیسم در شعر او جایگاه چندانی ندارد، زیرا که شاملو خود را به سرزمین مادری محدود نکرده بود او به همه دنیا تعلق داشت. به‌طورکلی از میان اشعار رمانتیسم شاملو، ۱۷۴ شعر(86/40 درصد) رمانتیسم اجتماعی و در این میان، ۵۹ مورد(۹۰/۳۳ درصد) نگرش اومانیستی و۱۱ مورد (۳۲/۶ درصد) نیز نگرش ناسیونالیستی مشاهده شد. پرونده مقاله

  • مقاله

    25 - تحلیل سروده‌های مدهوش گلپایگانی بر اساس نظریۀ «منش و میدان» از پی‌یر بوردیو
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 2 , سال 6 , تابستان 1401
    در جامعه ‌شناسی ادبیات که دانشی میان‌ رشته ای است، به ادبیات به عنوان مقوله ‌ای نگریسته می‌شود که تحولات زندگی اجتماعی برآن تأثیر می‌گذارد. صاحب‌ نظران در این حوزه هرگونه آثار هنری و متون متعددی را که بازتاب‌ دهندۀ جامعه باشد، مورد بررسی قرار می دهند. نظریۀ منش و میدان چکیده کامل
    در جامعه ‌شناسی ادبیات که دانشی میان‌ رشته ای است، به ادبیات به عنوان مقوله ‌ای نگریسته می‌شود که تحولات زندگی اجتماعی برآن تأثیر می‌گذارد. صاحب‌ نظران در این حوزه هرگونه آثار هنری و متون متعددی را که بازتاب‌ دهندۀ جامعه باشد، مورد بررسی قرار می دهند. نظریۀ منش و میدان از پی یر بوردیو یکی از روی‌کردهای جامعه ‌شناسی است که در آن، ابعاد مختلف جامعه به عنوان میدان و نهادینه شدن اموری به تبعیت از میدان، به عنوان منش در ابعاد گسترده ای مورد توجه قرار می ‌گیرد. این رویکرد جامعه ‌شناسانه می ‌تواند به کمک مطالعات میان‌ رشته ای در متون ادبی بازتاب داده شود. در پژوهش حاضر، سعی بر آن است تا به روش توصیفی- تحلیلی میدان‌‌های موجود در سروده ‌های مدهوش گلپایگانی و منش‌ هایی که در میدان ‌های اجتماعی از خود نشان می‌دهد، کاویده شود تا به این پرسش‌ ها پاسخ داده شود که این شاعر با توجه به شرایط جامعه ‌اش تحت تأثیر چه میدان ‌هایی قرار می ‌گیرد و بر اساس آن، چه منش ‌هایی را در سروده ‌های خود منعکس می ‌کند؟. نتایج حاکی از آن است که مدهوش گلپایگانی با توجه به میدان های اجتماعی رونق امور فرهنگی، هنری و ادبی، نفوذ روحانیت و پیشرفت جامعه، منش های متعدد معناداری را بروز می‌دهد که در سروده هایش در قالب مضامین و سبک شخصی وی به چشم می‌ آید. پرونده مقاله

  • مقاله

    26 - بررسی مبانی انسان‌شناختیِ معنای تنهایی از نظر سیمین بهبهانی و اروین یالوم
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 25 , سال 7 , پاییز 1402
    اگزیستانسیالیسم، فلسفۀ نو پا است که از اواخر قرن نوزدهم به وجود آمد و یالوم، معنادرمان این مکتب است. موضوع تنهایی یکی از مبانی انسان‌شناختی یالوم در خصوص معنای زندگی است. تنهایی از مضامینی است که انسان در طول تاریخ با آن مواجه بوده و در حوزه های گوناگونی همچون عرفان و ت چکیده کامل
    اگزیستانسیالیسم، فلسفۀ نو پا است که از اواخر قرن نوزدهم به وجود آمد و یالوم، معنادرمان این مکتب است. موضوع تنهایی یکی از مبانی انسان‌شناختی یالوم در خصوص معنای زندگی است. تنهایی از مضامینی است که انسان در طول تاریخ با آن مواجه بوده و در حوزه های گوناگونی همچون عرفان و تصوّف، روان‌شناسی، فلسفه و عشق، دارای معنی و مفهوم است. به نظر یالوم، چهار اضطراب آزادی، تنهایی، مرگ و بی‌معنایی، در حقیقت هستی و وجود انسان ریشه دارد. یالوم معتقد است، انسان برای رهایی از این چهار نگرانی، باید به ابداع معنا بپردازد و به حقیقت زندگی که در واقع خدمت به خلق، آفرینش و خودشکوفایی است، پی ببرد. همچنین در شعر سیمین، تنهایی یکی از نمودهای پر رنگ است که بر فضای غزل‌ های او حاکم شده است. سیمین و یالوم هر دو در آثار و نوشته‌های خود، معتقد به‌تنهایی بنیادین هستند و درصدد رفع این‌گونه‌ تنهایی بوده‌ و هرکدام راهکارهای خاصی را ارائه نموده‌اند. نویسنده در این پژوهش، درصدد آن است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی و مقایسۀ مبانی انسان‌شناختی معنای تنهایی از نظر سیمین بهبهانی و اروین یالوم بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که آیا مضمون تنهایی در شعر سیمین با تنهایی بنیادین یالوم یکسان است؟ و راهکار این دو برای رفع تنهایی و رهایی از اضطراب و دلواپسی در زندگی چیست؟ پرونده مقاله

  • مقاله

    27 - تحلیل ساختاری داستان عاشقانۀ وامق و عذرا بر اساس الگوی روایی تودوروف
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 1 , سال 5 , بهار 1400
    شاعران و نویسندگان کهن همواره از حکایت برای گسترش اندیشه‌های خود استفاده می‌کردند. عنصری بلخی شاعر قرن چهارم هجری، داستان عاشقانۀ وامق و عذرا را به شعر درآورده است. در این مقاله، برای دریافت شیوۀ شاعری عنصری در وامق و عذرا و تحلیل این حکایت، از روش ساختارگرایی تودوروف ب چکیده کامل
    شاعران و نویسندگان کهن همواره از حکایت برای گسترش اندیشه‌های خود استفاده می‌کردند. عنصری بلخی شاعر قرن چهارم هجری، داستان عاشقانۀ وامق و عذرا را به شعر درآورده است. در این مقاله، برای دریافت شیوۀ شاعری عنصری در وامق و عذرا و تحلیل این حکایت، از روش ساختارگرایی تودوروف بهره برده شده است. یکی از عمده‌ترین اجزای نقد یک داستان در الگوی روایتی تودوروف، پی‌رفت‌های آن و یکی از کارکردی‌ترین عوامل مؤثّرْ انسجام نظام‌مندی این شبکه است. مسئلة بنیادی این پژوهش بررسی و تحلیل میزان و چگونگی کاربست عنصر پی‌رفت در ساختار این حکایت است. در این راستا بازشناسی اجمالی الگوی روایتی تودوروف با تکیه بر شناخت پی‌رفت و همچنین تحلیل و بررسی این عنصر مؤثّر در طرح منظومۀ وامق و عذرا بدنة اصلی مقاله را تشکیل می‌دهد. روش کار در این پژوهش خوانش این حکایت و تحلیل ساختاری طرح آن‌ها بر مبنای الگوی یادشده است. نتایج کلی به‌دست‌آمده نشان می‌دهند بر مبنای کنش‌ها، گزاره‌ها و خطّ سیر منطقی حوادث، پیرنگ و شبکة پی‌رفت‌ها در این حکایت به‌طور ساده و متناسب با شخصیت حکایات طراحی شده است و با توجه به ساختار سادۀ این روایت قدیمی، می‌توان چنین تعریف ثابتی را برای گونۀ کلاسیک برشمرد که گزاره های تکراری در آن زیاد است، بسیار کم پیش می‌آید که در پی رفت هایش ساختارشکنی رخ دهد و علیتِ متن آن به سوی روایات اسطوره‌ای (علیت آشکار) گرایش دارد. پرونده مقاله

  • مقاله

    28 - بررسی انواع مدح و مرثیه در دیوان وصال شیرازی
    مطالعات زبان و ادبیات غنایی , شماره 4 , سال 8 , پاییز 1397
    میرزا شفیع شیرازی، معروف به میرزا کوچک و متخلّص به وصال یکی از بزرگ‌ترین شعرای عهد فتحعلی‌شاه و پسرش محمد شاه محسوب می‌شود. وصال در انواع شعر استاد بود و درعین تقلید از پیشینیان، صفات اصلی بهترین نمونه‌های شعر کلاسیک را حفظ کرده است.او بیشتر شاعری مدّاح و قصیده سراست ک چکیده کامل
    میرزا شفیع شیرازی، معروف به میرزا کوچک و متخلّص به وصال یکی از بزرگ‌ترین شعرای عهد فتحعلی‌شاه و پسرش محمد شاه محسوب می‌شود. وصال در انواع شعر استاد بود و درعین تقلید از پیشینیان، صفات اصلی بهترین نمونه‌های شعر کلاسیک را حفظ کرده است.او بیشتر شاعری مدّاح و قصیده سراست ک دیوانش انباشته از مدح بزرگان است.او اندیشه های نو و مضامین بکر را در قالب قصیده و به شکل مدح ائمّه و بزرگان زمان خود بیان کرده است.دراین جستار به شیوۀ توصیفی، تحلیلی و کمّی انواع مدح ومرثیه در دیوان وصال شیرازی بررسی می‌شود. مدایح وی را می‌توان در دو دستۀ جداگانه طبقه‌بندی کرد: مدایحی که در وصف پیامبر اکرم(ص)، حضرت علی(ع) و خاندان پاک وی و یا مشایخ، علما و دانشمندان زمان است و دیگری اشعاری که در مدح فتح علیشاه و دیگر دولت مردان سروده است. به‌طورکلّی در دیوان وصال، مدایح و مراثی اغلب در قالب قصیده و ترکیب بند سروده شده؛ بسامد مدح ائمۀ اطهار(ع) به‌ویژه امام حسین(ع) نسبت به مدح امرا و پادشاهان و بزرگان خیلی بیشتر است؛ به‌طوری‌که مراثی او در سوگ سرور و سالار شهیدان(ع) از مؤثّرترین مراثی وی به‌شمار می‌رود. پرونده مقاله

  • مقاله

    29 - بررسی شکوائیه‌ها در دیوان ابوالقاسم لاهوتی
    مطالعات زبان و ادبیات غنایی , شماره 1 , سال 10 , بهار 1399
    شکوائیه یا بثّ‌الشکوی یکی از موضوعات شعر غنایی فارسی است که در قالب‌های کوتاه، متوسط و بلند به‌ویژه در قالب‌های قصیده و غزل سروده می‌شود. شاعران زیادی به این نوع ادبی روی آوردند و از درد و رنج شخصی یا اجتماع سخن‌سرایی کردند. ابوالقاسم لاهوتی از شاعران ادبیات سیاسی و کار چکیده کامل
    شکوائیه یا بثّ‌الشکوی یکی از موضوعات شعر غنایی فارسی است که در قالب‌های کوتاه، متوسط و بلند به‌ویژه در قالب‌های قصیده و غزل سروده می‌شود. شاعران زیادی به این نوع ادبی روی آوردند و از درد و رنج شخصی یا اجتماع سخن‌سرایی کردند. ابوالقاسم لاهوتی از شاعران ادبیات سیاسی و کارگری و معترض در دورۀ مشروطیت به شمار می‌رود که با جهان‌بینی خاص خود از این شیوۀ شاعری برای حمایت از طبقات فرودست جامعه و نیز انتقاد علیه حاکمان مستبد و بی‌کفایت بهره برده ‌است. ازاین‌رو شکوائیه‌های لاهوتی هم بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی دورۀ مشروطه است و هم بیانگر نگرش‌های حزبی و سیاسی وی. در این جستار به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و اسنادی و کمّی به بررسی قالب‌های شعری، شیوه‌ها و موضوعات مختلف شکوائیه‌های لاهوتی پرداخته می‌شود. لاهوتی بر مبنای اندیشه‌ها و هدف‌های سوسیالیستی و سیاسی خود، به دفاع از منافع کارگران، کشاورزان، رنجبران و محرومان طبقات گوناگون اجتماع می‌پردازد و از مستبدان داخلی، استعمارگران خارجی، ستمگران، ثروتمندان، استثمارگران، عوام‌فریبان، دین‌فروشان، باورهای خرافی، ناآگاهی عمومی و غیره به‌شدت انتقاد می‌کند. پرونده مقاله

  • مقاله

    30 - معرفی نسخه خطّی دیوان میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی و بررسی ویژگی‌های سبکی آن
    پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی , شماره 2 , سال 6 , تابستان 1400
    میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی، متوفای 1282 هجری قمری، از شخصیت‌های علمی و ادبی دورة قاجار است. دیوان اشعار به‌جای‌مانده از وی شامل شش نسخۀ خطّی و دربردارندۀ 6000 بیت شعر در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی است که تاکنون به چاپ نرسیده است. این پژوهش چکیده کامل
    میرزا سیّد یحیی مدرّس متخلّص به فدایی یزدی، متوفای 1282 هجری قمری، از شخصیت‌های علمی و ادبی دورة قاجار است. دیوان اشعار به‌جای‌مانده از وی شامل شش نسخۀ خطّی و دربردارندۀ 6000 بیت شعر در قالب‌های قصیده، غزل، قطعه، مثنوی و رباعی است که تاکنون به چاپ نرسیده است. این پژوهش با هدف معرفی و بررسی ویژگی‌های سبک‌شناسی نسخه و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با کمک مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده است. این جستار درپی پاسخگویی به این پرسش است که بارزترین ویژگی‌های سبکی این اثر چیست؟. نگارنده در این پژوهش ضمن معرفی نسخه‌های خطّی و ویژگی‌های رسم‌الخطّی آن، سبک‌شناسی دیوان را در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی کرده است. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد سبک فدایی یزدی بازگشت ادبی است و در این میان به حافظ و سعدی توجهی خاص داشته است. تنوع اوزان به همراه ردیف‌های اسمی موجب غنای شعر او شده است. در کاربرد انواع صور خیال بیشتر تشبیه حسی به حسی و در صنایع بدیعی، تلمیح و لف‌ونشر و تکرار بسامد بالایی دارد. در سطح فکری، درونمایۀ اشعار عشق است؛ اما مضامین اخلاقی، عرفانی و به‌ویژه فلسفی، از نوع اندیشۀ خیّامی نیز در این اثر دیده می‌شود. پرونده مقاله

  • مقاله

    31 - بررسی و تحلیل نسخۀ خطی اصول الفصول فی حصول الوصول
    پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی , شماره 5 , سال 3 , زمستان 1397
    نسخه‌های خطی، میراث فرهنگی ملت‌ها و نشان‌دهندۀ تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری علمی و تاریخی آن سرزمین هستند. این پژوهش به معرفی نسخۀ خطی اصول الفصول فی‌حصول الوصول، اثر رضاقلی خان هدایت (1215ـ1288ق) اختصاص دارد. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ‌ نشده است. چکیده کامل
    نسخه‌های خطی، میراث فرهنگی ملت‌ها و نشان‌دهندۀ تلاش مردم یک کشور در گردآوری و حفظ دستاوردهای فکری علمی و تاریخی آن سرزمین هستند. این پژوهش به معرفی نسخۀ خطی اصول الفصول فی‌حصول الوصول، اثر رضاقلی خان هدایت (1215ـ1288ق) اختصاص دارد. این اثر تاکنون تصحیح و چاپ‌ نشده است. کتاب یک دایرةالمعارف عرفانی است که نویسنده در آن به سیر عرفان از گذشته تا روزگار خود پرداخته است. تاکنون دو نسخه از این کتاب در کتابخانه‌های مجلس و دانشگاه بوعلی همدان معرفی شده است. هدایت این کتاب را در هجده فصل نگاشته و توجه به اصول هجده‌گانۀ کتاب، اسّ و اساس تصوف عصر قاجار را به نمایش می‌گذارد. مؤلف در ابتدا به معرفی سلسله‌های عرفانی پرداخته و سپس سلسلۀ نعمت‌اللهی و زندگی شاه نعمت‌الله ولی را معرفی کرده است. از دیدگاه ساختار زبانی، هدایت در اثر خود کوشیده است از زبان گذشتگان و رویۀ زبانی آنان بهره جوید تا اثر خویش را مقبول طبع عام کند؛ ازاین‌رو از کاربردهای قدیم زبان، بسیار استفاده کرده است. با توجه به اهمیت تاریخی و ادبی این اثر، نویسنده در این پژوهش با روش توصیفی و با کمک منابع کتابخانه‌ای درصدد آن است تا به معرفی نسخۀ اصول الفصول و بررسی و عناصر و مؤلفه‌های سبکی، بیان ویژگی‌های زبانی، ارزش ادبی، دینی و عرفانی و تاریخی آن بپردازد. معرفی این اثر علاوه بر نشان دادن جایگاه ادبی آن در تبیین گسترۀ عرفان و تصوف نیز مؤثر خواهد بود. پرونده مقاله

  • مقاله

    32 - تحلیل مضامین آموزشی، تربیتی و عاطفی اشعار کودک ناصر کشاورز
    پژوهشنامه ادبیات تعلیمی , شماره 4 , سال 14 , پاییز 1401
    ناصر کشاورز از شاعران نامدار شعر کودک معاصر است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مضامین برجسته و پربسامد در اشعار کودکانة این شاعر است؛ ازاین‌رو، مهم‌ترین مضمون‌ها، درون‌مایه‌ها و پیام‌های اشعار کودک کشاورز در قالب رویکرد کیفی پژوهش و با استفاده از روش تحلیل مضمون به‌شیوۀ توص چکیده کامل
    ناصر کشاورز از شاعران نامدار شعر کودک معاصر است. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مضامین برجسته و پربسامد در اشعار کودکانة این شاعر است؛ ازاین‌رو، مهم‌ترین مضمون‌ها، درون‌مایه‌ها و پیام‌های اشعار کودک کشاورز در قالب رویکرد کیفی پژوهش و با استفاده از روش تحلیل مضمون به‌شیوۀ توصیفی و تحلیل استقرایی بررسی و ارزیابی می‌شود. جامعۀ آماری و محدودۀ پژوهش حاضر اشعار کودک ناصر کشاورز بوده است. از میان کتاب‌های پرشمار شاعر، یازده شعر برای نمونه انتخاب شد. ملاک تعیین حجم نمونه، رسیدن به اشباع نظری بوده است. تحلیل داده‌ها با استفاده از کدگذاری استرلینگ (۲۰۰۶) انجام شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر این است که ناصر کشاورز چهار مضمون سازمان‌دهنده را در اشعار کودک خود مطرح کرده است. این چهار مضمون در مسیر روش‌شناختی پژوهش حاضر و از ترکیب و تلخیض پنجاه و سه مضمون پایه به دست آمد. می‌توان گفت کشاورز یکی از شاعران موفق معاصر ایران است که حالت روایی و سیر داستانی را در آثار خود حفظ کرده است. او توانایی خود را در سرودن شعر کودک و در آمیختن زبان کودکانه با دنیای کودکی و عالم تخیل نشان داده است. اصلی‌ترین مضامین اشعار ناصر کشاورز شامل آموزشی و تربیتی، موضوعات لذت‌بخش و سرگرم‌کننده، طبیعت‌گرایی، احساسی و عاطفی است. در این میان، مضمون‌های احساسی و عاطفی، مهم‌ترین و برجسته‌ترین مضمون اشعار کودکانة ناصر کشاورز است که بیشتر با عنصر خیال ترکیب شده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    33 - بررسی بُعد تعلیمی مثنوی مولانا بر اساس نظریه تداعی‌گرایی (مطابق با آرای زیگموند فروید و کارل گوستاو یونگ)
    پژوهشنامه ادبیات تعلیمی , شماره 1 , سال 15 , بهار 1402
    حیطة این مقاله، ادبیات، عرفان و روانشناسی با محوریت مثنوی مولوی است. با پیدایش نظریه‌های ادبی و غیرادبی از جمله نظریه‌های روانشناختی، ارتباط چند سویه بین علوم مختلف پدید آمده؛ از جمله، ارتباط بینارشته‌ای ادبیات، روانشناسی و عرفان. این اتفاق باعث گردید تا ادبیات، به خوان چکیده کامل
    حیطة این مقاله، ادبیات، عرفان و روانشناسی با محوریت مثنوی مولوی است. با پیدایش نظریه‌های ادبی و غیرادبی از جمله نظریه‌های روانشناختی، ارتباط چند سویه بین علوم مختلف پدید آمده؛ از جمله، ارتباط بینارشته‌ای ادبیات، روانشناسی و عرفان. این اتفاق باعث گردید تا ادبیات، به خوانشی کاربرد محور مبدل گردد. ادبیات به یاری نظریه‌های روانشناسی، بر جذابیت علمی و عملی خود در متون ادبی و عرفانی افزوده است؛ ازجمله موضوعات مطرح در این مقاله، مقولة تداعی است. تداعی، یکی از توانمندی‌های ذهنی و به عنوان یک سبک تعلیمی، جایگاه ویژه‌ای در متون ادبی، به‌خصوص در ژانر عرفانی بر عهده دارد. در سبک آموزشی تداعی، آموزش از پیش تعیین‌شده نیست. این سبک، روند آموزش را در جریان تعلیم، مشخص می‌سازد و غیرمنتظره روی می‌دهد. ویژگیهای دیگر آن، پویایی ساختار متن، پروردگی سخن، تنوع اندیشگانی، چندلایگی، کارکرد روان‌درمانی و... است. موضوع دیگر مقاله، بررسی کارکرد تعلیمی برون و درون قصه‌ای مثنوی و نیز شناخت ناخودآگاه فردی و جمعی بر اساس نظریة تداعی است. پژوهش حاضر به روش کتابخانه‌ای انجام شده و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از تداعی به شناخت ناخودآگاه فردی و جمعی بر اساس نظریة فروید و یونگ دست یافت. موضوع دیگر مقاله، تحلیل ساختار شخصیت و ابعاد ذهن فروید و فرایند تفرد یونگ با تکیه بر بعد تعلیمی و روانشناختی رؤیا با محوریت حکایت‌های مثنوی معنوی بوده است. این پژوهش نشان می‌دهد که رؤیا، شاهراه دستیابی به ضمیر ناخودآگاه است. مولوی در این حکایت‌ها، به مخاطب می‌آموزد که لازمة رسیدن به توازن شخصیت و فرایند تفرد، تعامل یکپارچة ابعاد شخصیت روانی است. پرونده مقاله