جلوه های فروغمند مزدیسنایی و بازتاب آن در مثنوی مولوی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

کوروش زرفتن ¹ , محمود صادق زاده ² , هادی حیدری نیا ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.
3 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/06/29 تاریخ پذیرش : 1399/06/29 تاریخ انتشار : 1399/04/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

اندیشه‌های ایران باستان و مزدیسنا، به‌ویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در آتش (نور)، فره و امشاسپندان از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه ‌ی مولوی بر پایه ی مثنوی معنوی به نگارش در آمده ‌است. از این‌رو، به شیوۀ توصیفی، تحلیلی، اسنادی و ارزیابی کمّی کوشش شده، برجسته‌ترین جلوه‌های فروغمند اهورامزدا در یسنا و ردّپای آن در مثنوی مولوی جستجو و معرفی شود. آتش، فره و امشاسپند، به عنوان سه فروغ و صفت نورانی اهورامزدا جایگاه مقدسی در باور ایرانیان کهن و زرتشتیان امروز دارد. این جلوه‌ها به‌ویژه عنصر آتش و نور در دیدگاه زرتشتیان و متون مزدیسنایی و نیز در دیدگاه مثنوی معنوی مولوی، همه به سرچشمة نور الهی پیوند پیدا‌ می‌کند. فروغ یا نور آتش با پرتوهای بالارونده‌اش نماد تجلّی خداوند به شمار می‌آید؛ نیز امشاسپندان با نور و صفات نورانی خداوند ارتباط دارد و خویشکاری آیینی و اجتماعی آن برکشیدگی جایگاه انسان از دنیای مادی و فرودینه به جهان مینویی و آرامش راستین است. مولانا در جای جای مثنوی از اندیشه‌ها و مؤلفه‌های عرفانی ِآیین زرتشتی تنها برای تمثیل و بیان و شرح اندیشه‌های عرفانی خود بهره گرفته است.

چکیده انگلیسی:

Thoughts originated from ancient Iran and Zoroastrian especially has Khosrowani philosophy affected pre-Islamic works of literature and mysticism. The present paper aimed to study the spread of illuminationism philosophy in ancient Iran and theism in fire (light), Ferah (splendor), and Amesha Spenta in point of view of Zoroastrian scripts and its reflection in Rumi’s thoughts represented in Rumi’s Masnavi. Thus, it is a descriptive, analytical, documentary, and quantitative study which reviewed and introduced the most out- standing promotional effects of Ahura Mazda in Yasna (Yesna) and their tracks in Rumi’s Masnavi. Fire (light) and Ferah (splendor), and Amesha Spenta are three characteristics of Ahura Mazda own holy positions in believes of Zoroastrians and ancients Iranians. These effects especially Fire (light) trace back to divine lights in Zoroastrian believes and scriptures, as well as point of view of Rumi’s Masnavi. Light or light of fire symbolizes God’s manifestation; Amesha Spenta is also related to divine characteristics of God and its social and ritual functions shows the human status in the material world and the divine world and real peace. Rumi used Zoroastrian ritual and mystical thoughts and components in Masnavi to present allegories and express and illustrate his mystical thoughts.

منابع و مأخذ:

کتاب‌­ها

1. قرآن کریم (1383) ترجمة مهدی الهی قمشه­ای، تهران: انتشارات یاسین.


2. ابراهیم دینانی، غلامحسین (1364) شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی، تهران: انتشارات حکمت.


3. استعلامی، محمد (1372) شرح مثنوی، ج1-6، تهران: انتشارات زوّار.


4. اکبری، فتحعلی (1387) درآمدی بر فلسفة اشراق، آبادان: انتشارات پُرسش.


5. آموزگار، ژاله و احمد تفضلی (1382) اسطورة زندگی زردشت، چاپ پنجم، تهران: انتشارات چشمه.


6. اوشیدری، جهانگیر (1379) نور، آتش، آتشکده در آیین زرتشت، تهران: جهانگیر اوشیدری.


7. ایرانی، دینشاه (1361) فلسفة ایران باستان، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فروهر.


8. خنجری، خداداد (1373) آتش و آتشکده، تهران: انتشارات نشریة چیستا.


9. رضی، هاشم (1383) اوستا، چاپ پنجم، تهران: انتشارات بهجت.


10. ------------(1366) تاریخ مطالعات دین­های ایرانی، تهران: انتشارات فروهر.


11. ----------(1379) حکمت خسروانی، تهران، انتشارات بهجت.


12. ----------(1384) زرتشت پیامبر ایران باستان، چاپ هفتم، تهران: انتشارات بهجت.


13. زادسپرم، وِزیدگی­های زاداسپرم (1385) ترجمه و آوانگاری محمدتقی راشد محصل، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


14. -زرفتن، کوروش (1395)، نقد و تحلیل منظومة زراتشت­نامه، تهران: انتشارات سنجش و دانش.


15. سودآور، ابوالعلا (1383«2005 م») فره ایزدی، بوستون ایالات متحده امریکا: نشر میرک.


16. سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1377) حکمة­الأشراق، چاپ دوم، ترجمه و شرح سید جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


17. شمیسا، سیروس (1377) فرهنگ اشارات ادبیات پارسی، ج اول، تهران: انتشارات فردوسی.


18. فروغی، محمد علی (1390) سیر حکمت در اروپا، چاپ هفتم، تهران: انتشارات زوّار.


19. فره­وشی، بهرام (1364) جهان فروری، تهران: انتشارات کاریان.


20. قلی­زاده، خسرو (1388) فرهنگ اساطیری ایران، چاپ دوم، تهران: نشر کتاب پارسه.


21. کتاب پنجم دینکرد (1388) ترجمه و آوانویسی ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چاپ دوم، تهران: انتشارات معین.


22. گاتاها (1383) برگردان آبتین ساسانفر، تهران: انتشارات بهجت.


23. مطهری، مرتضی (1391) انسان کامل، چاپ پنجاه و سوم، تهران: انتشارات صدرا.


24. مهرین، مهرداد (1362) اَشا وهیشتا، چاپ پنجم، تهران: انتشارت فروهر.


25. مولوی، جلال­الدین محمد بلخی (1391) کلیات شمس تبریزی، تهران: انتشارات امیرکبیر.


26. ---------------------(1390) مثنوی معنوی (بر اساس نسخه نیکلسون)، چاپ دوم، تهران: انتشارات جاودان خرد.


27. میرفخرایی، مهشید (1382) بررسی هفت «ها»، تهران: انتشارات فروهر.


28. وحیدی، رستم (1381) نیایش آتش در دین زرتشتی، تهران: انتشارات فروهر.


29. وهمن، فریدون (1384) دیانت زرتشتی، تهران: انتشارات جامی.


30. مهر، فرهنگ (1388) دیدی نو از دینی کهن، چاپ هشتم، تهران: انتشارات جامی.