ساسانی

دسترسی آزاد مقاله

دهقانان (دیهگانان) به عنوان نمایندگان طبقه متوسط در ایران پیش از اسلام ، درتحولات درونی جامعه همواره حضوری فعال داشتند و خصوصا در عصر ساسانی بهعنوان حلقه ارتباطی میان حکومت مرکزی، اشراف آریائی تبار، موبدان زرتشتی و تودهمردم به شمار می رفتند. از آغاز فتوح اسلامی و سپس در چکیده کامل

دهقانان (دیهگانان) به عنوان نمایندگان طبقه متوسط در ایران پیش از اسلام ، درتحولات درونی جامعه همواره حضوری فعال داشتند و خصوصا در عصر ساسانی بهعنوان حلقه ارتباطی میان حکومت مرکزی، اشراف آریائی تبار، موبدان زرتشتی و تودهمردم به شمار می رفتند. از آغاز فتوح اسلامی و سپس در طول سده های اول و دومهجری نقش آنهادر تحولات ایران بارزتر گردید، به گونه ای که دهقانان، بخش عمده ایاز تحولات اقتصادی و اجتماعی ایرانیان را در دوران اسلامی هدایت نمودند و وظیفهحفظ فرهنگ کهن ایرانی و انتقال آن را به نسل های آینده بر عهده گرفتند . دراینپژوهش به بررسی نقش دهقانان در فتوح اسلامی پرداخته شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - شفاف سازی کنش بین اندیشه(ذهن) و اثر(عین) در معماری دوره ساسانیان
نسیم اشرافی محمد نقی زاده

در حرکت اندیشه به اثر (آفرینش) و بالعکس از اثر به اندیشه (شناخت)، چرخه‌ای ایجاد می‌شود که تمدن ظهور می‌کند. در طول تاریخ ایران، اندیشه دینی اسطوره‌ای به عنوان اندیشه کل با راهبری سایر اندیشه‌ها یعنی اندیشه فلسفی، عرفانی و سیاسی، خلق صورت‌های یک تمدن را سبب می‌شده است. چکیده کامل

در حرکت اندیشه به اثر (آفرینش) و بالعکس از اثر به اندیشه (شناخت)، چرخه‌ای ایجاد می‌شود که تمدن ظهور می‌کند. در طول تاریخ ایران، اندیشه دینی اسطوره‌ای به عنوان اندیشه کل با راهبری سایر اندیشه‌ها یعنی اندیشه فلسفی، عرفانی و سیاسی، خلق صورت‌های یک تمدن را سبب می‌شده است. پژوهش حاضر سعی بر این دارد با تکیه بر رویکرد تحلیلی- توصیفی دوره ساسانیان، روح زمان دوره را بر اساس کنش بین اندیشه های مذکور مشخص نماید و نقش هر اندیشه را در صورت دهی به معماری نظم‌گرا و قطب محور مورد تبیین قرار دهد به طوری‌که روح زمان در جامعه ساسانی را احیاء تفکر ایران‌شهری و صورت تاریخی آن را بازگشت به هویت ایرانی بیان کرده و آنچه که بیش از هر چیز از اهمیت بالایی در این دوره برخوردار است تقدم اندیشه بر اثر است که منجر به خلق نوآوری معماری گشته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - بررسی ریشه‌شناختی واژه "نماز" با تکیه بر متون ایران باستان
فریبا شریفیان

با بررسی ریشه‌شناختی واژه نماز در ایران و تاریخ کاربرد آن می‌توان به اهمیت این فریضه به عنوان فعلی عبادی در میان ایرانیان پی برد. واژه نماز در اصل از ریشه هندو اروپایی nem به معنای تعظیم‌کردن آمده است. نماز در اوستا به صورت اسم خنثی از ماده nəmah که در اصل از اسم خنثی n چکیده کامل

با بررسی ریشه‌شناختی واژه نماز در ایران و تاریخ کاربرد آن می‌توان به اهمیت این فریضه به عنوان فعلی عبادی در میان ایرانیان پی برد. واژه نماز در اصل از ریشه هندو اروپایی nem به معنای تعظیم‌کردن آمده است. نماز در اوستا به صورت اسم خنثی از ماده nəmah که در اصل از اسم خنثی námas در سنسکریت به معنای تعظیم، کرنش گرفته شده که همراه با ریشه kṛi فعل نماز کردن در مفهوم سر تعظیم فرودآوردن، احترام کردن است. این فعل در اوستا از صورت ماده اسمی مذکور در وجوه مختلف ساخته شده است. در زبان‌های ایرانی میانه شرقی و غربی واژه نماز در متون بجامانده از این دوران به کار رفته است. واژه نماز در این متون گاه نشانگر ادای احترام فرودستان به مقامات فرادستی و گاه به عنوان فعل عبادی بیانگر رکوع و خضوع بندگی در برابر پرودگار بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - تأثیر پذیری سیاست نامه ی خواجه نظام الملک از نامه ی تنسر و کارنامه ی اردشیر بابکان
شاهین پهنادایان

در فایل اصل مقاله موجود است.

در فایل اصل مقاله موجود است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - بررسی و مقایسه تطبیقی ایجاز و اطناب در تاریخ طبری و شاهنامه فردوسی با تکیه بر روایت شاپور ذوالاکتاف
محمود رمضانی منیژه فلاحی رضا فهیمی

پادشاهان ساسانی‌‌، دوره‌ ای طولانی در ایران حکومت کرده‌‌‌ اند و کتاب‌ های تاریخی مختلفی در مورد آنها به رشته تحریر در آمده است‌‌. یکی از شاهان معروف این دوره، شاپور ذوالأکتاف است. وی‌، بیش از سایر شاهان این سلسله حکومت نموده و سیاست خارجی او‌ از نظر سر و سامان دادن به ا چکیده کامل

پادشاهان ساسانی‌‌، دوره‌ ای طولانی در ایران حکومت کرده‌‌‌ اند و کتاب‌ های تاریخی مختلفی در مورد آنها به رشته تحریر در آمده است‌‌. یکی از شاهان معروف این دوره، شاپور ذوالأکتاف است. وی‌، بیش از سایر شاهان این سلسله حکومت نموده و سیاست خارجی او‌ از نظر سر و سامان دادن به اوضاع مرزها و بیرون راندن اعراب و رومی‌های مهاجم‌‌، از اهمیت زیادی برخودار است‌‌. تاریخ طبری و شاهنامه فردوسی هر دو از جمله کتاب‌هایی هستند که پیرامون دوره حکومت این شاه مطالبی را آورده‌اند‌‌. در این پژوهش ضمن معرفی روش تاریخ‌نگاری این دو مؤلف‌‌، شیوه روایت سرگذشت شاپور ذوالأکتاف نیز بیان ‌می‌شود‌‌. طبری این دوره طولانی را با ایجاز بسیار بیان نموده و هیچ یک از حوادث را شرح و بسط نداده‌، اما فردوسی به شیوه داستان‌پردازی بخش‌های مهم این سرگذشت را با بسط و گسترش سروده و از عناصر توصیف‌‌، گفت‌و‌گو‌‌، و صحنه استفاده کرده است‌. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - تفسیر چشم‌اندازهای فرهنگی ایوان مدائن از دیدگاه خاقانی
رامین صادقی نژاد مریم محمّد زاده

چشم اندازهای فرهنگی، در حکم آینه و کتاب هایی اند که با دیدن و مطالعۀ آنها، می توان به اطلاعات گران بهایی در زمینه های اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، زبان شناسی، سیاسی، فرهنگی، معماری و هنری حاکم بر روزگار تألیفشان دست یافت. سئوال اساسی این نوشته آن است که خاقانی، به عنوان چکیده کامل

چشم اندازهای فرهنگی، در حکم آینه و کتاب هایی اند که با دیدن و مطالعۀ آنها، می توان به اطلاعات گران بهایی در زمینه های اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، زبان شناسی، سیاسی، فرهنگی، معماری و هنری حاکم بر روزگار تألیفشان دست یافت. سئوال اساسی این نوشته آن است که خاقانی، به عنوان یک شاعر، در تفسیر ایوان مدائن - به عنوان باشکوه ترین و بزرگ ترین چشم انداز فرهنگی بازمانده از عصر ساسانیان- تا چه اندازه ای، مؤفّق عمل کرده است؟ این مطالعه به روش اسنادی- تحلیلی و به شیوۀ کتابخانه ای انجام پذیرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد، خاقانی با باز نگری در این آینۀ عبرت، و بیان جنبه های قابل رؤیت و غیر قابل رؤیت این چشم انداز فرهنگی، اطلاعات با ارزش زیادی را برای مخاطبان شعرش بازگو کرده است. آشنایی با عناصر معماری بومی عصر ساسانی از جمله: بارگاه، دندانه های قصر، صُفّه، طاق، کوکبه، ایوان، میدان بنا، مُقرنس یکی از نتایج حاصل از این پژوهش است. هدف این نوشته نشان دادن این مسأله می باشد که قصیدۀ ایوان مدائن در حکم یک سند با اهمیّت تاریخی در بحث چشم انداز فرهنگی و ادبیّات یک همتای احساسی برای دانش عینی جغرافیا است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - جایگاه زن در تمدن ساسانی براساس شواهد تاریخی و باستان‌شناختی
میلاد باغ شیخی

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن در تمدن ساسانی از منظر شواهدِ تاریخی و باستان‌شناختی می‌باشد. جامعۀ پژوهش شامل نقوش زنان در آثار فرهنگی برجای مانده از دوران ساسانی است. نمونه پژوهش شامل نقش زن در مواد فرهنگی برجای مانده از عصر ساسانی براساس شواهد باستان‌شناختی است. طرح پ چکیده کامل

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن در تمدن ساسانی از منظر شواهدِ تاریخی و باستان‌شناختی می‌باشد. جامعۀ پژوهش شامل نقوش زنان در آثار فرهنگی برجای مانده از دوران ساسانی است. نمونه پژوهش شامل نقش زن در مواد فرهنگی برجای مانده از عصر ساسانی براساس شواهد باستان‌شناختی است. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی بود. گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و از طریق فیش-برداری انجام شد و پس از آن به بررسی شواهد برجای ماندۀ باستان‌شناختی از جایگاه زن در ایرانِ فرهنگی ساسانی پرداخته شد و اطلاعات به صورت کیفی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد نقش زن در هنرهای وابسته به معماری نظیر نقاشی، گچ‌بری، پارچه‌بافی، موزاییک وغیره مشهود است و به لحاظِ جایگاه سیاسی، زنان از قدرت خوبی در جامعه برخوردار بودند و منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناسی نظیر سکه‌ها آن را تأیید می‌نماید؛ از طرفی دیگر یافت شدن تصویر زنان در میان اکثر مواد فرهنگی باستان‌شناسی نشان از آن دارد که احترام به زن و گستردگی فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی وغیره هنر، دیگر خاص دربار و در دستِ اعضای سلطنتی نیست، بلکه با بهبود یافتن قوانین اجتماعی، زنان از جایگاه و آزادی عمل بهتری در کنار با جامعۀ طبقاتی مردسالار داشتند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - مطالعه تطبیقی اوضاع اجتماعی زنان در دوره ساسانی و قاجار
صبریه محمدی

هدف پژوهش حاضر تطبیق نقش اجتماعی زنان در ادوار ساسانی و قاجار بود. جامعه پژوهش نقوش زنان در آثار هنری‌، چون سکه‌ها و نقاشی‌ها را شامل می‌شود. نمونه پژوهش پوشش زنان ساسانی و قاجاری در داده‌های فرهنگی این ادوار بود. طرح پژوهش از نظر ماهیت، توصیفی ـ تاریخی و تطبیقی است. گر چکیده کامل

هدف پژوهش حاضر تطبیق نقش اجتماعی زنان در ادوار ساسانی و قاجار بود. جامعه پژوهش نقوش زنان در آثار هنری‌، چون سکه‌ها و نقاشی‌ها را شامل می‌شود. نمونه پژوهش پوشش زنان ساسانی و قاجاری در داده‌های فرهنگی این ادوار بود. طرح پژوهش از نظر ماهیت، توصیفی ـ تاریخی و تطبیقی است. گرد آوری اطلاعات برمبنای جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای ، اسناد و مدارک موجود و فیش‌برداری انجام گرفت. پس از جمع آوری داده ها برای تحلیل آن ها از روش کیفی استفاده شد. نتایج یافته ها نشان داد، زنان در هر دو دوره، با قرائت‌ها و خوانش‌های فقهی خاص از دین رسمی زمان خود مواجه بوده و در هر دو مرحله نیز مهیای پذیرش تغییرات کلان بُرونی بودند. در مورد نخستین، اسلام و در مورد دومین، موج جهانی‌سازی و مدرنیسم وارد شد و جایگاه زنان را با تغییراتی روبروکرد. زنان با این‌که در دو دوره ساسانی و قاجار محدودیت‌هایی داشتند، اما در لایه های نامرئی اجتماع، به کنش‌گری، فعالیت اجتماعی و حتی اثرگذاری در امور مهم حکومتی می‌پرداختند. در دوره ساسانیان، این نقش تا حدود زیادی آشکار و شفاف بود؛ اما در دوره قاجار، آنان برای انجام خواسته‌های خویش ناگزیر بودند که خواسته خود را با واسطه مردان و اثرگذاری نقش جنسیتی خود اجرا کنند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - نقش زنان در ادوار هخامنشی، اشکانی و ساسانی بر اساس سکه‌های بازمانده
عزیزه یوسفی حسین علیزاده حسن درخشی

هدف پژوهش حاضر مطالعه‌ی نقش زنان در ادوار هخامنشی، اشکانی و ساسانی بر اساس سکه‌های بازمانده بود. جامعه‌ی پژوهش شامل منابع مکتوب تاریخی و دیگر آثار مرتبط با موقعیت زنان در سلسله‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی می‌باشد. نمونه پژوهش، سکه‌های برجای مانده از دوره هخامنشی، اشکان چکیده کامل

هدف پژوهش حاضر مطالعه‌ی نقش زنان در ادوار هخامنشی، اشکانی و ساسانی بر اساس سکه‌های بازمانده بود. جامعه‌ی پژوهش شامل منابع مکتوب تاریخی و دیگر آثار مرتبط با موقعیت زنان در سلسله‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی می‌باشد. نمونه پژوهش، سکه‌های برجای مانده از دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی بود. روش پژوهش توصیفی -تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به شیوه‌ی کتابخانه‌ای و با استفاده از اسناد، مدارک مکتوب و منابع معتبر انجام گرفت. تحلیل‌داده‌ها با استفاده از روش تحلیل‌محتوا صورت‌گرفت. یافته‌ها نشان‌داد که، اگر چه سکه ابزاری جهت مبادلات اقتصادی، نشانه استقلال و معرف ملیت هر قومی است، ولی درعین‌حال سند معتبری است که اطلاعات مفیدی در زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، تاریخ گذشته ملت‌‌ها و جایگاه زنان را ارائه می‌دهد. تصاویر، نام و لقب زنان سلطنتی، تصاویر ایزدبانوان و نمادهای وابسته به آنان که بر روی سکه‌های اشکانی و ساسانی نقش بسته بیان‌گر جایگاه رفیع زن در این ادوار بود. اگرچه الواح هنری به‌جا‌مانده از دوره هخامنشی اطلاعات باارزشی در مورد زنان این عصر به-دست می‌دهد، ولی در سکه‌های این دوره مانند سایر آثار تصویر زن دیده نمی‌شود. زنان دربار هخامنشی، اشکانی و ساسانی به‌عنوان مصداق زنان مقتدر و مدبر و با اراده در عرصه سیاست و اجتماع ایفای نقش کرده‌اند. در کل زنان در این ادوار به پایگاهی برابر پایگاه مردان (پادشاهان)، دست یافته و نام و نمودشان بر روی سکه‌ها ماندگار شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - بررسی تن پوش های زنان دوره ساسانی
سارا صادقی زهرا میراضی فرزاد فیضی

هدف پژوهش حاضر بررسی تن پوش های زنان دوره ساسانی بود. جامعه پژوهش شامل نقوش زنان در نقش‌برجسته ها، سکه ها، فلزکاری، مهرها، نقاشی ها و گچ بری ها و موازییک کاری های ساسانی ها می باشد. نمونه پژوهش پوشش زنان ساسانی در داده های فرهنگی این دوره را شامل می شود. طرح پژوهش توصیف چکیده کامل

هدف پژوهش حاضر بررسی تن پوش های زنان دوره ساسانی بود. جامعه پژوهش شامل نقوش زنان در نقش‌برجسته ها، سکه ها، فلزکاری، مهرها، نقاشی ها و گچ بری ها و موازییک کاری های ساسانی ها می باشد. نمونه پژوهش پوشش زنان ساسانی در داده های فرهنگی این دوره را شامل می شود. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی بود. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای (اسنادی) با بهره گیری از منابع مکتوب، بهره‌گیری از روش میدانی و از طریق ابزارهایی هم چون دوربین عکاسی و فیش برداری صورت گرفت. تجزیه و تحلیل نگاره ها از طریق تحلیلی بر اساس داده های باستان‌شناختی انجام شد. یافته‌های باستان شناختی ساسانیان هم چون ظروف فلزی، نقش برجسته ها، سکه ها، مهرها و غیره به روشنی نشان داد، زنان ایرانی با وجود برخورداری از همه فعالیت های سیاسی و اقتصادی گسترده از پوشش و جامه ی ویژه ای استفاده می‌کردند که این پوشش برخاسته از هنر و فرهنگ شاهان و هنرمندان عصر ساسانی بوده که در اوستا نیز به آن اشاره شده و از همه مهم تر، فرهنگ پوشش ایرانیان در دوره ساسانی تا اندازه ی متفاوت تر از دوره های قبل خود بوده است، به‌گونه ای انواع لباس های نازک و ابریشمی چین دار مانند پیراهن یا تونیک، شنل، کمربند جایگزین لباس‌های خشن و ضخیم دوره های قبل خود شده است. در نهایت می توان گزارش کرد که زنان ساسانی هم چون الهه ها آناهیتا، ملکه و شاهزادگان به طبع از اوستا لباس هایی پوشیده تا مچ پا به تن داشتند و موهایی بافته شده با تاجی بر سر و مراوریدهایی بر گردن این هنر را در اکثر داده های باستان شناختی رعایت می کردند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - جایگاه زنان در اقتصاد دوره ساسانی
کریم گلشنی راد

در دوره ساسانی از نظر اقتصادی ایران به پیشرفت زیادی رسید. با توجه به اینکه بیشتر مردم ایران در آن زمان کشاورز بودند، بنابراین کشاورزی بخش اصلی اقتصاد ایران را تشکیل می داد، ولی در کنار آن تجارت و بازرگانی و صنایع مختلف نیز رشد زیادی یافتند. زن در آن دوره کدبانوی خانواده چکیده کامل

در دوره ساسانی از نظر اقتصادی ایران به پیشرفت زیادی رسید. با توجه به اینکه بیشتر مردم ایران در آن زمان کشاورز بودند، بنابراین کشاورزی بخش اصلی اقتصاد ایران را تشکیل می داد، ولی در کنار آن تجارت و بازرگانی و صنایع مختلف نیز رشد زیادی یافتند. زن در آن دوره کدبانوی خانواده محسوب می شد و تمامی امور داخل خانه و خانواده بدست وی انجام می گرفت. از نظر قانونی در صورتیکه در عقدنامه شرط می شد که زن می تواند به کارهای اقتصادی بپردازد، بعد از ازدواج مرد نمی توانست مانع زن در انجام فعالیتهای مالی و اقتصادی شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

12 - جایگاه قاضی القضات در عصر عباسی ( با نگاهی به جایگاه موبد موبدان دوره ساسانیان)
مالک یعقوبی مقدم ابوالفضل رضوی

با شکل گیری حکومت ساسانیان و به کارگیری سیاست جدید اتحاد دین و دولت برای نخستین بار در ایران، روحانیون زرتشتی، نه تنها در امور دینی بلکه در ادارۀ امور کشوری و لشکری نقشی بارزی پیدا کردند. بالاترین مقام روحانیون زرتشتی در عصر ساسانی موبدان موبد بود؛ او علاوه بر رسیدگی به چکیده کامل

با شکل گیری حکومت ساسانیان و به کارگیری سیاست جدید اتحاد دین و دولت برای نخستین بار در ایران، روحانیون زرتشتی، نه تنها در امور دینی بلکه در ادارۀ امور کشوری و لشکری نقشی بارزی پیدا کردند. بالاترین مقام روحانیون زرتشتی در عصر ساسانی موبدان موبد بود؛ او علاوه بر رسیدگی به مسائل دینی به مسائل حقوقی و سیاسی نیز رسیدگی می کرد. یکی از مهمترین و حساس ترین کارکرد موبدان موبد در این عصر، به عنوان نمایندۀ فکری حکومت ساسانیان، نهادینه کردن سیاست تلفیق دین و دولت در حکومت و جامعه و نیز مشروعیت بخشیدن به دولت دینی ساسانیان بود. قاضی القضات در عصر عباسی نیز همانند موبد موبدان عهد ساسانی، در سیاست و جامعه اعمال نفوذ می‌کرد. قاضی القضات در عصر عباسی در ایجاد ثبات و امنیت در قلمرو عباسی و نیز برقراری عدالت و رفع اختلاف ها، کارکردی همانند موبدان موبد در عصر ساسانی داشت. این نوشتار با طرح این سوال اصلی که: میان جایگاه و کارکرد موبد موبدان عصر ساسانی و قاضی القضات عهد عباسی جه نسبتی وجود داشت؟ به بررسی کارکرد و جایگاه قاضی القضات در عصر عباسی می پردازد. دستاورد تحقیق حاکی از این است که قاضی القضات در عصر عباسی همانند موبد موبدان در عصر ساسانی، نه تنها در امور قضایی بلکه در امور سیاسی و اداری جایگاه مهمی داشت، اما مهمترین کارکرد او، مشروعیت بخشیدن به دستگاه خلافت عباسی در مقابل اختلافات مذهبی و تشتت آرای موجود بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

13 - تأملی در اثبات هوّیت واقعی و محتوای تاریخی نقش‌برجسته اردشیر بابکان در نقش رجب فارس
سید رسول موسوی حاجی

10.30495/peb.2023.701509

نقش‌برجسته‌های ساسانی از منابع و مآخذ بزرگ و ارزشمند دوره ساسانی به‌شمار می‌روند و به مثابه معیارهای اصیلی هستند که می‌توان مدارک به‌دست آمده از مطالعات باستان‌شناسی و تاریخی را با آنها سنجید و به کشفیات و نتایج مهمی دست یافت. این آثار ارزشمند نمودار بخش وسیعی از هنر، ف چکیده کامل

نقش‌برجسته‌های ساسانی از منابع و مآخذ بزرگ و ارزشمند دوره ساسانی به‌شمار می‌روند و به مثابه معیارهای اصیلی هستند که می‌توان مدارک به‌دست آمده از مطالعات باستان‌شناسی و تاریخی را با آنها سنجید و به کشفیات و نتایج مهمی دست یافت. این آثار ارزشمند نمودار بخش وسیعی از هنر، فرهنگ و روش سیاسی و مذهبی ساسانیان هستند، زیرا هر یک از آنها به‌منظورِ بیان و انتقالِ یک مفهوم و واقعه‌ای صادق خلق شده‌اند. از آنجا که ظهور ساسانیان از اهمیت خاصی در فرایند کلی تاریخ ایران برخوردار است، لازم است تا وضعیت دقیق یافته‌های باستان‌شناسی- خاصه نقش‌برجسته‌های این دوره- روشن گردیده و محتوای تاریخی آنها از هر گونه ابهام و تاریکی زدوده شود. بر این اساس، مهمترین هدف این مقاله روشن ساختن هویت واقعی شخصیتهای حاضر در نقش‌برجسته مورد بحث و بیان محتوای تاریخی و درک مفهوم و پیامِ مرموزِ موجود در آن است. نتایج مطالعات نشان میدهد که (۱) اعطا کنندة حلقه سلطنتی در نقش برجستة اردشیر بابکان در نقش رجب فارس کسی نیست جز اهورامزدا. انتساب این شخصیت به موبدان موبد یا هر شخصیت فانی دیگر اساس علمی و منطقی ندارد؛ (۲) ازدواج اردشیر بابکان با دختر اردوان پنجم و به‌دنیا آمدن شاپور اول در نتیجه، این ازدواج، کذب محض بوده و مأخوذ از یک افسانه عامیانه است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

14 - مطالعه و معرفی یافته‌های فرهنگی مرتبط با دوره ساسانی در کاوش ضلع شرقی مسجد جامع ارومیه
حامید نورسی سامر نظری لیلا گرگری بهنام قنبری عباس باورسایی

10.30495/peb.2023.2000748.1040

شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی، در شمال غربی ایران قرار دارد. بافت کهن این شهر به سبب وجود آثار متعدد دوران اسلامی شناخته شده است. حجم زیادی از شواهد تاریخی - فرهنگی موجود در بافت شهری ارومیه به دلیل قرارگیری در زیر بخش ‌های شهری و مسکونی، آن گونه که شایسته است م چکیده کامل

شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی، در شمال غربی ایران قرار دارد. بافت کهن این شهر به سبب وجود آثار متعدد دوران اسلامی شناخته شده است. حجم زیادی از شواهد تاریخی - فرهنگی موجود در بافت شهری ارومیه به دلیل قرارگیری در زیر بخش ‌های شهری و مسکونی، آن گونه که شایسته است مورد مطالعه و شناسایی قرار نگرفته است. در تابستان سال ۱۳۹۷ به سبب عملیات خاک‌برداری در راستای مرمت و ساماندهی ضلع شرقی مسجد جامع ارومیه، شواهدی از ساختارهای معماری و یافته‌های منقول فرهنگی به دست آمد که پس از مناقشات بسیار، عملیات مرمت متوقف شد. در تابستان سال ۱۳۹۹ کاوش باستان ‌شناختی باهدف شناسایی بقایای معماری و درک لایه‌ های فرهنگی در محل گودبرداری انجام گرفت. با توجه ‌به اهداف کاوش، به‌دست‌آمدن ساختارهای معماری و همچنین هدف‌گذاری اداره کل میراث ‌فرهنگی استان آذربایجان غربی برای ایجاد سایت موزه در محل کارگاه ‌های کاوش، دو گمانه پیشرو برای شناسایی لایه‌ های فرهنگی پایین ‌تر از ساختارهای دوران اسلامی ایجاد شد که شواهدی از مواد فرهنگی مرتبط با دوره ساسانی به دست آمد. در این نوشتار سعی بر آن است تا ضمن معرفی یافته‌ های فرهنگی به‌دست‌آمده، با استفاده از روش گاه‌نگاری نسبی، به مطالعه و مقایسه یافته ‌های فرهنگی به دست آمده با سایر محوطه ‌های شناخته شده دوره ساسانی در غرب ایران پرداخته شود. روش تحقیق این پژوهش به‌صورت تاریخی، توصیفی - تحلیلی است و جمع‌آوری یافته‌ها با مستندنگاری میدانی و مطالعات کتابخانه‌ ای انجام شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

15 - اصالت‌سنجی بشقاب‌های نقره ساسانی بر مبنای بررسی‌های فن‌شناسی و آسیب‌شناسی
معصومه یوسفی سید علی اصغر میرفتاح فرزاد مافی

10.30495/peb.2023.703112

تعیین اصالت اشیاء باستانی یکی از موضوعات مهم در حوزه میراث فرهنگی است که با توجه به متنوع‌تر شدن شیوه‌های جعل، پژوهشگران را به‌سوی استفاده از روش‌های کاربردی‌تر برای تشخیص اصالت آثار سوق می‌دهد. بشقاب‌های نقرة ساسانی از جمله اشیایی هستند که به دلیل آشکارساختن برخی ویژگی چکیده کامل

تعیین اصالت اشیاء باستانی یکی از موضوعات مهم در حوزه میراث فرهنگی است که با توجه به متنوع‌تر شدن شیوه‌های جعل، پژوهشگران را به‌سوی استفاده از روش‌های کاربردی‌تر برای تشخیص اصالت آثار سوق می‌دهد. بشقاب‌های نقرة ساسانی از جمله اشیایی هستند که به دلیل آشکارساختن برخی ویژگی‌های فرهنگی و هنری دورة ساسانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. تاکنون تشخیص اصالت این بشقاب‌ها بیشتر مبتنی بر ریخت‌شناسی و تبیین نقوش بوده است که با توجه به سهولت ایجاد نقشمایه‌های این دوره، شیوة مزبور برای شناسایی بشقاب‌های جعلی کافی نبوده و نیاز به روش‌های تکمیلی وجود دارد. هدف از این پژوهش، یافتن پاسخی برای این پرسش است که آیا تشخیص اصالت اثر می‌تواند بر مبنای شناسایی تکنیک‌های ساخت و تزئین و تشخیص آسیب‌های وارد شده به شیء انجام گیرد؟ به این منظور، تعداد ۵۰ عدد بشقاب نقره ساسانی در موزه‌های رضا عباسی، میهو، متروپولیتن، ارمیتاژ و موزه بریتانیا مورد مطالعات فن‌شناسی و آسیب‌شناسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که آنالیز نقره مورد استفاده، مقایسة غلظت عناصر با نمونة اصلی و تکنیک طلاکاری جیوه‌ای در بخش فن‌شناسی و خوردگی‌های دو فلزی با ویژگی‌های خاص و مشاهدة خوردگی‌های رشته‌ای در بخش آسیب‌شناسی نیز می‌توانند در کنار اصالت فرم و نقش، در تشخیص اصالت این قبیل آثار راهگشا باشند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

16 - نگاهی نو به انتساب نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی
امین زاده درویش سارا بنماران سیدرسول موسوی حاجی

10.30495/peb.2023.703995

در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) در خارج از مرزهای ایران در منتهی‌الیه شمال شرقی افغانستان در محلی که مسیر باستانی ورود به شبه قاره هند است، نقش‌برجسته‌ای کشف شد که با توجه به قواعد و قراردادهای هنری در عصر باستان و همچنین، پوشش فرد اصلی حاضر در صحنه که محوریت ایجاد این نقش‌برجسته اس چکیده کامل

در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) در خارج از مرزهای ایران در منتهی‌الیه شمال شرقی افغانستان در محلی که مسیر باستانی ورود به شبه قاره هند است، نقش‌برجسته‌ای کشف شد که با توجه به قواعد و قراردادهای هنری در عصر باستان و همچنین، پوشش فرد اصلی حاضر در صحنه که محوریت ایجاد این نقش‌برجسته است، با عنوان یک اثر ساسانی شناسایی گردید. این اثر به‌طور اضطراری توسط هیأت باستان‌شناسی فرانسوی حاضر در افغانستان اسکن شد و مورد بررسی قرار گرفت و در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۷ طی مقالاتی به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی معرفی گردید. با توجه به از بین رفتن چهره و تاج شاه در نقش‌برجسته مزبور نمی‌توان آن را به‌طور قطع به یکی از شاهان ساسانی منتسب کرد. با این حال، فرانسیس گرنه این نقش را به طور قطع متعلق به شاپور اول می‌داند. متأسفانه، به دلیل اوضاع سیاسی و نظامی محل نقش‌برجسته که طی سال‌های گذشته چندبار میان طرفین درگیر دست به دست شده است، امکان رؤیت و بررسی نقش‌برجسته از نزدیک وجود ندارد. با توجه به بررسی همه‌جانبه نقش‌برجسته رگ‌بی‌بی و مقایسه اجزاء آن با دیگر نقش‌برجسته‌های ساسانی و همچنین، واکاوی بستر سیاسی و فرهنگی که موجب ایجاد چنین اثری در خارج از مراکز اصلی تمرکز نقش‌برجسته‌های این دوره شده است، می‌توان به این نتیجه رسید که احتمالاً حضور بهرام دوم به‌عنوان شاه شکارگر در مرکز نقش‌برجسته، انتسابی صحیح‌تر است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

17 - استقرارگاه‌های دوران تاریخی در شاه‌کوهِ شهرستان نهبندان – خراسان جنوبی (محوطه‌های آتشکده، کلاته بَل بَتو و گورستان تاسکا)
محمد فرجامی علی اصغر محمودی نسب

10.30495/peb.2023.1997013.1030

شهرستان نهبندان واقع در خراسان جنوبی، از نواحی مهم در پژوهش‌ های باستان‌شناسی دوران تاریخی و اسلامی به شمار می‌رود. دامنه غربی شاه کوه در غرب این شهرستان، به دلیل وجود شرایط مساعد اقلیمی و محیطی، استقرارها و سکونتگاه‌های مهم و گسترده‌ای را در خود جای داده است که نشان از چکیده کامل

شهرستان نهبندان واقع در خراسان جنوبی، از نواحی مهم در پژوهش‌ های باستان‌شناسی دوران تاریخی و اسلامی به شمار می‌رود. دامنه غربی شاه کوه در غرب این شهرستان، به دلیل وجود شرایط مساعد اقلیمی و محیطی، استقرارها و سکونتگاه‌های مهم و گسترده‌ای را در خود جای داده است که نشان از اهمیت آن‌ها در برهمکنش ‌های درون و برون منطقه ‌ای دوران تاریخی دارد. از جمله این یادگارهای بی ‌همتا، بخش ‌های برجای مانده از بنای معروف به آتشکده در روستایی با همین نام جای است که شوربختانه بخش های اندکی از این سازه برجای مانده است. پیرو برنامه گمانه ‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محدوده بنا و شواهد معماری موجود و نیز معماری کنونی در بافت روستا، گمان آن می‌ رود که این سازه با نقشه چلیپایی و چهار دیوار سنگی و پوشش گنبدی پایه‌ گذاری شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که بنای معروف به آتشکده (؟) در دوره ساسانی ساخته شده و در سده ‌های نخستین اسلامی نیز همچنان کاربری داشته و به‌ عنوان یک مکان مذهبی، با محوطه ‌های پیرامون خود مانند کلاته بَل بَتو و گورستان تاسکا در ارتباط بوده است. ضمن معرفی این اثر، به تحلیل بقایای فرهنگی سطحی محوطه‌ های مذکور نیز پرداخته می ‌شود. یافته ‌های سطحی این محوطه‌ ها در پیوند با دوران تاریخی (هخامنشی ـ ساسانی) است که نشان از تداوم سکونت و برهم کنش‌های فرهنگی در این منطقه از آغاز دوران تاریخی تا دوران اسلامی دارد. هدف اصلی، شناخت بنای معروف به آتشکده (؟) با توجه به شواهد و داده ‌های باستان ‌شناسی و همچنین، معرفی محوطه‌ های دیگر دوران تاریخی مانند کلاته بل بتو و تاسکا است. این پژوهش با گردآوری یافته ‌ها به صورت میدانی و تحلیل آن‌ها از طریق پژوهش ‌های کتابخانه‌ ای با رویکرد تاریخی ـ فرهنگی و به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

18 - معرفی و تحلیل بنای آتشکده شیان، اسلام‌آباد غرب
الهام سهاکی زرین فخار

10.30495/peb.2023.1999129.1037

آثار معماری دوره ساسانی شامل بناهای مذهبی و غیرمذهبی است. با توجه به اینکه آیین زرتشتی، دین رسمی ایران در دوره ساسانی بوده است، بناهای مذهبی مرتبط با این دوران از جایگاه مهمی برخوردار بوده‌اند. آتشکده شیان نمونه‌ای از آتشکده‌های دوره ساسانی استان کرمانشاه است که ویژگی م چکیده کامل

آثار معماری دوره ساسانی شامل بناهای مذهبی و غیرمذهبی است. با توجه به اینکه آیین زرتشتی، دین رسمی ایران در دوره ساسانی بوده است، بناهای مذهبی مرتبط با این دوران از جایگاه مهمی برخوردار بوده‌اند. آتشکده شیان نمونه‌ای از آتشکده‌های دوره ساسانی استان کرمانشاه است که ویژگی معماری آن عبارت است از یک چهارتاقی با راهروهای پیرامونی و مصالح معماری بنا شامل قلوه‌سنگ، لاشه‌سنگ، گچ وملات گچ است. ابعاد بنا ۱۴/۵×۱۴/۵ متر و با پلان مربعی‌شکل است. تاکنون هیچ‌گونه گزارش و مطالعه دقیقی در مورد این بنا به چاپ نرسیده و اندک اطلاعات منتشر شده، از طریق نوشته‌ها و مدارک موجود در پرونده ثبتی بنا و برخی گزارش‌های کاوشگران بنای شیان است. در این پژوهش کلیه مدارک موجود گردآوری و اساس کار بر فعالیت میدانی متمرکز گردیده است. همچنین، بنا از نظر پلان، مصالح و دیگر ویژگی‌های معماری به دقت بررسی و مطالعه شد. هدف این پژوهش، معرفی بنای آتشکده شیان به عنوان نمونه شاخص آتشکده‌های کمتر شناخته شده غرب کشور است. شناسایی دقیق مشخصات این اثر می‌تواند بازسازی آتشکده‌های غرب ایران را هموارتر ‌سازد. به‌علاوه، بررسی این بنا در تعیین گاهنگاری و کاربری بناهای مشابه این منطقه نیز مؤثر است. با توجه به ویژگی‌های معماری بنای شیان، مصالح و اجزای به‌کار رفته در معماری، همچنین سایر یافته‌های منقول و غیرمنقول به دست آمده، می‌توان این بنا را یک نیایشگاه مذهبی یا آتشکده‌ای از دوره ساسانی قلمداد نمود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

19 - تحولات تاریخی شرق ایران در دوره ساسانی
فریدون ناهیدی آذر فرهنگ خادمی ندوشن

اقوام مهاجری که از زمان هخامنشیان تا زمان ساسانیان به شرق ایران هجوم آورده و سپس در آنجا ساکن گردیده اند با گذشت زمان نقش مهمی را در سیاست و روابط اقتصادی این منطقه ایفا نمودند. در این مقاله به چگونگی تهاجمات اقوام تازه وارد از مرزهای شمال شرقی به خاک امپراطوری ساسانی پ چکیده کامل

اقوام مهاجری که از زمان هخامنشیان تا زمان ساسانیان به شرق ایران هجوم آورده و سپس در آنجا ساکن گردیده اند با گذشت زمان نقش مهمی را در سیاست و روابط اقتصادی این منطقه ایفا نمودند. در این مقاله به چگونگی تهاجمات اقوام تازه وارد از مرزهای شمال شرقی به خاک امپراطوری ساسانی پرداخته می شود. بررسی و نشان دادن نحوه ارتباط فرهنگی و داد و ستد فرهنگ و تمدن ساسانی با این اقوام و ظرفیت فرهنگ پذیری ایرانی در داد و ستد مسالمت‌آمیز و غیر مسالمت‌آمیز با این فرهنگها و تنشها یا تحولات صورت گرفته از این رهگذر هدف اصلی این مقاله است. تماسهای متعدد چند جانبه میان ایران و همسایگان شرقی‌شان در بیشتر موارد فشرده و فراگیر بوده است و عمدتا پس از این برخوردها، فرهنگهای جدید و بیگانه در یکدیگر تاثیر گذاشته است و قائدتا فرهنگی که دارای ریشه های عمیقتری است، تاثیر بیشتری در فرهنگ مقابل خود خواهد داشت. در این زمان اهمیت شرق ایران به حدی بوده است که این منطقه به صورت یکی از مشغله های اصلی ساسانیان درآمده بود و نمایندگانی از ساسانیان در کوشان (کوشان شاه) و سکستان (سکان‌شاه) حکومت می کردند. در غیاب منابع مکتوب، یافته های باستان شناختی اطلاعات لازم را منعکس می سازند. از مهمترین این یافته های باستانشناختی سکه های ساسانی هستند که تا حدود زیادی حـوزه گستـرش حکومتهـا را روشن می سازنـد. ایـن سکه ها توسط سلاطین گجرات و کوشان و هونها تقلید و نمونه برداری می‌شد. هونها تاثیر زیادی از فرهنگ ساسانی گرفته و آن را به هند منتقل کردند و زمینه را برای مهاجرت ایرانیان زرتشتی در دوره های بعد به این منطقه فراهم ساختند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

20 - ساخت و سازهای دورۀ ساسانی در بیستون: پروژه‌هایی که هیچگاه به اتمام نرسیدند
مجتبی چرمچیان فرزاد مافی

شواهد زیادی از ساخت‌وسازهای دورۀ ساسانی در بیستون وجود دارد که با توجّه به مدارک به‌دست آمده باید آنها را متعلّق به اواخر این دوره و مشخّصاً همزمان با دورۀ پادشاهی خسرو دوّم (۵۹۰-۶۲۸ م) بدانیم. این آثار عبارتند از بنای ساسانی ـ ایلخانی، فرهادتراش، پل خسرو و پل بیستون که چکیده کامل

شواهد زیادی از ساخت‌وسازهای دورۀ ساسانی در بیستون وجود دارد که با توجّه به مدارک به‌دست آمده باید آنها را متعلّق به اواخر این دوره و مشخّصاً همزمان با دورۀ پادشاهی خسرو دوّم (۵۹۰-۶۲۸ م) بدانیم. این آثار عبارتند از بنای ساسانی ـ ایلخانی، فرهادتراش، پل خسرو و پل بیستون که به آن‌ها باید سه قطعه سرستون منقوش به نیم تنۀ خسرو دوّم را نیز افزود. نکتۀ حائز اهمّیت در مورد این آثار این است که شواهد به‌دست آمده از کاوش‌ها و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که کار اجرایی همۀ این پروژه ها به یک‌باره متوقّف شده و این آثار هیچگاه در دوران ساسانی تکمیل نشده‌اند، که از جملۀ آن‌ها می‌توان به شواهدی دالّ بر عدم اجرای طاق روی دهانه‌های پل خسرو و پل بیستون، تکمیل نشدن تراش نهایی فرهادتراش، و یا ساخته نشدن فضاها در کاخ دورۀ ساسانی اشاره نمود. در این مقاله کوشش می‌شود با توصیف و مقایسۀ این آثار و پیشنهاد یک تاریخگذاری نسبتاً دقیق برای آن‌ها، دلایل احتمالی ناتمام‌ماندنشان ارزیابی گردد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

21 - سفال ساسانی غرب چهارمحال و بختیاری، بر اساس نمونه‌های به‌دست آمده از بررسی باستان‌شناختی شهرستان فارسان
حسین حبیبی یدالله حیدری باباکمال

سفال فراوان‌ترین ماده فرهنگی و یکی از مهمترین داده‌های در دسترس باستان‌شناسان برای تعیین گاهنگاری، وضعیت پیچیدگی‌های اجتماعی، تولید و تکنولوژی گروه‌های انسانی گوناگون، تحولات هنری و بررسی برهم‌کنش‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. از این رو، سفال‌شناسی و ارائه طبقه‌بندی‌ چکیده کامل

سفال فراوان‌ترین ماده فرهنگی و یکی از مهمترین داده‌های در دسترس باستان‌شناسان برای تعیین گاهنگاری، وضعیت پیچیدگی‌های اجتماعی، تولید و تکنولوژی گروه‌های انسانی گوناگون، تحولات هنری و بررسی برهم‌کنش‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. از این رو، سفال‌شناسی و ارائه طبقه‌بندی‌های هر چه دقیق تر در این مورد در مناطق گوناگون جغرافیایی گامی آغازین در بازسازی باستان‌شناختی جوامع دوران گذشته تلقی می‌شود که باستان‌شناسی دوره ساسانی در این ارتباط دچار کمبودهایی است. بنابراین، با در دست داشتن حجم قابل توجهی از اطلاعات بدست آمده در این باره از بررسی باستان‌شناختی شهرستان فارسان پژوهش حاضر با هدف توصیف، طبقه‌بندی و مقایسه سفال ساسانی این منطقه صورت گرفت. بر این اساس مشاهده شد که سفال ساسانی فارسان دارای شباهتهای روشنی با نمونه‌های هم دوره بدست آمده از حوزه های فرهنگی همجوار خوزستان و فارس است که این نکته با توجه به خصوصیت نظام سیاسی دودمانی ساسانی، ویژگی‌های جغرافیایی منطقه و شیوه معیشت غالباً بر پایه کوچ‌نشینی مردمان آن قابل تبیین است. با انجام این پژوهش، درکی روشن‌تر از روابط مردمان دوره ساسانی این منطقه با مناطق همجوار با توجه به ویژگی‌های زیست‌محیطی و موقعیت جغرافیایی سوق‌الجیشی منطقه فارسان بر سر راه‌های ارتباطی بین جنوب غرب مرکز فلات و غرب ایران بدست آمد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

22 - آتشکده نقاره‌خانه،جایگاه مغان مگ؟
رؤیا تاج‌بخش میلاد وندائی

در مطالعات نوین و در فرآیند بررسی‌های باستان‌شناسی، اهداف گوناگونی طراحی می‌شود. از جمله با مطالعه بناها، مسائلی چون سبک‌ها و ویژگی‌های معماری، شرایط اقتصادی، قدرت دولت حاکمه، میزان علایق و رویکردهای مردمی به مذهب و غیره را می‌توان بیشتر دریافت. دوره ساسانی دوره‌ای از ت چکیده کامل

در مطالعات نوین و در فرآیند بررسی‌های باستان‌شناسی، اهداف گوناگونی طراحی می‌شود. از جمله با مطالعه بناها، مسائلی چون سبک‌ها و ویژگی‌های معماری، شرایط اقتصادی، قدرت دولت حاکمه، میزان علایق و رویکردهای مردمی به مذهب و غیره را می‌توان بیشتر دریافت. دوره ساسانی دوره‌ای از تاریخ ایران است که توجه به آیین زرتشتی و حساسیت به مسائل و رخدادهای مذهبی در رأس امور شاهان آن قرار داشته و پژوهش در این دوره دلایل این رویکرد را تا حدودی روشن می سازد. بر همین اساس نگارندگان با ارائه طرح پژوهشی بررسی باستان‌شناختی و تحلیل پراکنش چهارطاقی های دوره ساسانی غرب و جنوب غربی استان فارس، اقدام به سه فصل بررسی باستان‌شناختی در زمستان ۱۳۹۰ و بهار و تابستان ۱۳۹۱ کردند. دستاورد این پژوهش شناسایی ۱۸ چهارطاقی حد فاصل شهرهای بالاده و فراشبند تا فیروزآباد بود. در این مقاله، به بررسی و گاهنگاری یکی از شاخص‌ترین و سالم‌ترین چهارطاقی‌های این منطقه با ناممجموعه چهارطاقی نقاره‌خانه پرداخته شده است. هدف اصلی در این پژوهش بررسی سبک‌شناسی معماری چهارطاقی نقاره‌خانه و قیاس آن با نمونه‌های مشابه و همچنین تاریخ‌گذاری آن جهت افزودن نمونه‌ای شاخص در میان این گونه بناهای معماری است. روش تحقیق به صورت میدانی و کتابخانه‌ای بود، بر این اساس نخست این اثر شناسایی، سپس نقشه‌برداری شد و نمونه‌برداری از سفال‌های آن انجام گرفت. در مرحله کتابخانه‌ای، مقایسه این اثر با نمونه‌های همزمان جهت تاریخ‌گذاری صورت پذیرفت. بر اساس پژوهش انجام شده مشخص گردید که این چهارطاقی به دوره ساسانی و اوایل اسلام یعنی به سده‌های ۵ تا ۹ میلادی تعلق دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

23 - نمادشناسی نقوش جانوری در هنر ساسانی
بهمن فیروزمندی شیره‌جینی الهام وثوق بابایی

مفاهیم رمزگونه و نشانه‌های نمادین همواره در هنر ایران شیوه‌ای موثر در انتقال اندیشه‌های مذهبی و آئینی مردمان این سرزمین بوده است. یکی از مهمترین و فراوان‌ترین نقوش نمادین که در دوره ساسانی در کانون توجه هنرمندان قرار گرفت نقش‌های جانوری هستند. بر این اساس، هدف پژوهش حاض چکیده کامل

مفاهیم رمزگونه و نشانه‌های نمادین همواره در هنر ایران شیوه‌ای موثر در انتقال اندیشه‌های مذهبی و آئینی مردمان این سرزمین بوده است. یکی از مهمترین و فراوان‌ترین نقوش نمادین که در دوره ساسانی در کانون توجه هنرمندان قرار گرفت نقش‌های جانوری هستند. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، مطالعه نمادهای جانوری و تبیین چیستی بنمایه‌های آن در آثار هنری ساسانی است. این هدف با پاسخ به پرسش‌های زیر پی گرفته می‌شود ۱- هر یک از جانوران بازگو کننده چه مفهومی هستند؟ ۲- چه ارتباطی میان نقوش جانوری با مذهب زردشتی دوره ساسانی وجود دارد؟ در این پژوهش آثار هنری این دوره از جمله سنگ‌نگاره‌ها گچبری ظروف فلزی و پارچه ها (۸۴ نمونه) در نمودارهای فراوانی مورد بررسی قرار گرفت و در کنار آن استفاده از متون دست اول این دوره به منظور دست‌یابی به نتایج علمی، مورد توجه قرار گرفت. این پژوهش نشان می‌دهد که در فرهنگ هنری عصر ساسانی، نمادهای هر یک از جانوران دارای مفهومی ویژه است که مهمترین مضامین آن برگرفته از مفاهیم، مذهبی اسطوره‌ای کیهانی و همچنین بازتابی از ایدئولوژی سلطنتی دوره ساسانی بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

24 - تغییر و تحول شهر بیشاپور در گذار از دوره ساسانی به دوره اسلامی
زینب افضلی ستار خالدیان

با ظهور اسلام و فتح شهرهای ساسانی توسط مسلمانان سرنوشت، سیاسی، اقتصادی، مذهبی و ساختار کالبدی آنها تا حد زیادی دچار تغییر شد. در این مقاله تغییر و تحولات فضایی که با ظهور اسلام در شهرهای ساسانی صورت می‌گیرد بر اساس مطالعه موردی شهر بیشاپور بیان می‌گردد. نتایج نشانگر در چکیده کامل

با ظهور اسلام و فتح شهرهای ساسانی توسط مسلمانان سرنوشت، سیاسی، اقتصادی، مذهبی و ساختار کالبدی آنها تا حد زیادی دچار تغییر شد. در این مقاله تغییر و تحولات فضایی که با ظهور اسلام در شهرهای ساسانی صورت می‌گیرد بر اساس مطالعه موردی شهر بیشاپور بیان می‌گردد. نتایج نشانگر در هم شکستن نظام طبقاتی ساسانیان در ساختار اجتماعی این شهر است. به این معنی که در قرون اولیه اسلامی در نتیجه شعار برابری و برادری اسلامی، بافت و فضای شهر بیشاپور دچار دگرگونی می‌گردد و از لحاظ کمی رشد زیادی در خانه‌سازی طبقه تهیدست به وجود می‌آید و طبقات اجتماعی پایین دست به فضاهای ممتازی که پیشتر در اختیار طبقه مرفه شهر دوره ساسانی بود راه پیدا می‌کند و تا حد زیادی تبعیضات اجتماعی منبعث از جهان‌بینی زردشتی در بیشاپور دوره اسلامی از بین می‌رود با افزایش جمعیت مسلمانان و قدرت یافت حاکمان محلی و تثبیت اسلام در کشور و امنیت نسبی، تفکر و جهان‌بینی اسلامی به وضوح در اواخر قرن سوم و چهارم خود را در ساختار فضایی شهرها نشان می‌دهد و چیدمان ابنیه در فضاهای شهری و ساختار فضایی شهر در دوران اسلامی بر اساس جهان‌بینی اسلامی و رفع احتیاجات کلیه مردم تغییر می‌کند و در همین دوران بناهایی مانند مسجد جامع، مدرسه و کاروانسرا و بازار گسترده وارد بافتهای شهری می‌گردد. در یک جمع‌بندی باید گفت شهرسازی در دوره اسلامی، از دگرگونی ساخت و سازمان فضاهای شهری دوره ساسانی تحت تأثیر تفکر اسلامی به وجود می‌آید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

25 - شواهدی از فعالیت‌های پل‌سازی ساسانیان در دشت بیستون
مژگان خان‌مرادی

بنا بر شواهد موجود در اواخر دوره ساسانی، بیستون به دلیل شرایط مطلوب آب‌وهوایی، نزدیکی به تیسفون، وجود چشمه‌ها و رودخانه‌های پرآب، قرارداشتن بر سر راه‌های مهم و استراتژیک مورد توجه قرار گرفت. همین امر باعث شد تا آثار در خور توجهی همزمان و طی طرح عمرانی عظیمی پایه‌ریزی گر چکیده کامل

بنا بر شواهد موجود در اواخر دوره ساسانی، بیستون به دلیل شرایط مطلوب آب‌وهوایی، نزدیکی به تیسفون، وجود چشمه‌ها و رودخانه‌های پرآب، قرارداشتن بر سر راه‌های مهم و استراتژیک مورد توجه قرار گرفت. همین امر باعث شد تا آثار در خور توجهی همزمان و طی طرح عمرانی عظیمی پایه‌ریزی گردد. از آنجا که بیستون بر سر شاهراهی بوده که شرق و غرب امپراطوری شکوهمند ساسانی را بهم پیوند می‌داده، ایجاد پل‌هایی بر روی رودخانه‌های پرآب منطقه که موانع بزرگی بر سر راه‌های ارتباطی بوده‌اند؛ از برنامه‌های مهم عمرانی به شمار می‌رفته است. پل بیستون، پل قوزیوند و پل خسرو از آثار ناتمام این دوره‌اند که بنا بر اصول و تکنیک‌های پل‌سازی ساسانی در این منطقه پایه‌ریزی شده، اما بنا به دلایلی همزمان با سایر آثار ناتمام دشت بیستون رها می‌شوند. در این مقاله سعی شده است تا با استناد به شواهد باستان‌شناختی پل‌های ساسانی دشت بیستون و فعالیت‌های پل‌سازی در این محدوده مورد بررسی قرار گیرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

26 - اردشیر خوره: تختگاه اردشیر پاپکان
رضا مهرآفرین سرور خراشادی عباس جامه‌بزرگ

اردشیر پاپکان، بنیانگذار سلسله ساسانی به شهرسازی اهمیت فراوانی می‌ داد. وی مبادرت به ساخت تعداد زیادی شهر نمود که اکثر مورخین و جغرافیانگاران سده ‌های نخست اسلامی به آنها اشاره کرده ‌اند. بزرگترین و مهم ترین شهر اردشیر، شهرگور یا اردشیر خوره نام داشت که در نزدیکی فیروزآ چکیده کامل

اردشیر پاپکان، بنیانگذار سلسله ساسانی به شهرسازی اهمیت فراوانی می‌ داد. وی مبادرت به ساخت تعداد زیادی شهر نمود که اکثر مورخین و جغرافیانگاران سده ‌های نخست اسلامی به آنها اشاره کرده ‌اند. بزرگترین و مهم ترین شهر اردشیر، شهرگور یا اردشیر خوره نام داشت که در نزدیکی فیروزآباد فارس قرار دارد. این شهر که در واقع پایتخت اردشیر محسوب می ‌گردید همانند برخی از شهرهای پارتی دارای طرحی مدور بود. در میانه شهر برجی رفیع مشهور به طربال قرار داشت که مظهر الهه آب، آناهیتا بود و در مجاورت آن کاخی عظیم ساخته بودند. علاوه بر توصیف جغرافیانگاران اسلامی از بناهای مهم شهر، در سده های اخیر نیز باستان ‌شناسان با کاوش‌ هایی که در آن انجام داده اند، اطلاعات مفیدی از تأسیسات و چگونگی آن بدست آورده‌ اند. این شهر پس از پیروزی اردشیر بر اردوان پنجم ساخته شد و متعاقب آن کاخی باشکوه به نام کاخ اردشیر در نزدیکی شهر و در محلی خوش آب و هوا بنا گردید تا در خور شأن و شوکت شاهی چون اردشیر در پایان روزهای زندگی و کناره ‌گیری از سلطنت باشد. اردشیر قبل از پیروزی بر اردوان، بر قله رفیعی در تنگاب که دسترسی به آن بسیار دشوار بود، دژی مستحکم و استوار بنا نمود تا ضمن به چالش کشیدن شاه اشکانی و اعلام استقلال سیاسی، ارتش کوچک خود را در مقابل تهاجمات اردوان حفظ و نقشه آزادسازی ایران را در آنجا پی ‌ریزی نماید و به استحکام پایه‌ های قدرت و انسجام نیروهای نظامی خود بپردازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

27 - اوج و افول بندر باستانی سیراف با نگاهی بر یافته‌های باستان‌شناسی
هایده خمسه زهرا فلاحی یارولی

سیراف شناسنامه تاریخ دریانوردی ایران و معرف بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین ماست. حیات اقتصادی و اجتماعی این بندر مهم و مشهور در دوران رونق و شکوفایی، بیانگر تمدنی درخشان و پویا است که از دورة ساسانی تا چند قرن بعد از اسلام تداوم داشته است. تحولات صورت گرفته در دستگ چکیده کامل

سیراف شناسنامه تاریخ دریانوردی ایران و معرف بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین ماست. حیات اقتصادی و اجتماعی این بندر مهم و مشهور در دوران رونق و شکوفایی، بیانگر تمدنی درخشان و پویا است که از دورة ساسانی تا چند قرن بعد از اسلام تداوم داشته است. تحولات صورت گرفته در دستگاه خلافت عباسی در قرون سوم و چهارم هجری قمری و تشکیل سلسلة ایرانی آل بویه از دلایل این شکوفایی بوده است. در طول تاریخ جغرافیدانان، مورخان و جهانگردان مسلمان به دفعات از آن سخن گفته‌اند و به توصیف و تعریف آن پرداخته‌اند، و کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی زیر آب که اخیراً در آن صورت گرفته، به شناخت بیشتر این بندر باستانی کمک نموده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهند که بیشترین مبادلات و رفت و آمدهای تجاری و فرهنگی در اقیانوس هند در سده‌های نخست اسلامی به سوی شرق دور و یا غرب این اقیانوس، از طریق خلیج فارس و دریای عمان صورت می‌گرفته است و فعال‌ترین مراکز تجاری آسیا و آفریقا و حتی مدیترانه، مراکز بندری مسلمانان از جمله سیراف بوده‌اند. در این مقاله قصد داریم تا به تحول این بندر و دلایل اوج و افول آن با مدارک باستان‌شناختی بپردازیم. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

28 - روابط سیاسی ایران ساسانی و قبایل صحرا گرد شرقی در بحبوحه‌ی هجوم اعراب
دکتر منصور امانی

اقوام صحاری آسیای مرکزی و حتی دوردست‌های آن، یعنی چین، در جستجوی سرزمین و مکان جدید به سوی غرب مهاجرت کردند. آنها در مسیر مهاجرت خود با امپراتوری ساسانی برخورد کردند، که در طی آن بیش از چهار صد سال جنگ، صلح و آمد و شد سفرا، میان آنها ادامه یافت. کوشانیان، خیونی‌ها، کید چکیده کامل

اقوام صحاری آسیای مرکزی و حتی دوردست‌های آن، یعنی چین، در جستجوی سرزمین و مکان جدید به سوی غرب مهاجرت کردند. آنها در مسیر مهاجرت خود با امپراتوری ساسانی برخورد کردند، که در طی آن بیش از چهار صد سال جنگ، صلح و آمد و شد سفرا، میان آنها ادامه یافت. کوشانیان، خیونی‌ها، کیدارها، هیاطله، و ترکان مهم‌ترین همسایگان ایران در ادوار مختلف در دوره ساسانی بودند و تنها تصرف ایران توسط اعراب مسلمان بود که، رشته ارتباط آنها با ایران را از هم گسیخت. هر چند که پس از اسلام، بعضی از این اقوام نقش مهم خود را دوباره باز یافتند. از اواخر دوره ساسانی، نام ترک بر همه زرد پوستانی که از این پس در ماوراءالنهر پدیدار شدند اطلاق گردید، و برای تمام اقوام زردپوست که لهجه مشترک متقارب داشتند، لفظ ترک را به کار برده‌اند. در این دوران پنج قوم را که زبان واحد داشته‌اند، به نام ترک از آنها یاد کرده‌اند. این اقوام عبارتند از: 1-تغزغز(توعوز-اغوز) 2-خرخیز (قرقیز) 3-کیماک 4-غز (اوغوز) 5-خرلخ (قراق-خلخ). پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

29 - بررسی ساختار نهاد خانواده در دوره ساسانی به استناد کتاب ارداویراف نامه
علی ربیع زاده میرزا محمد حسنی

ارداویرافنامه یک متن پهلوی است، که در دوره ساسانی حدود 1400 تا 1700 سال قبل نگاشته شده است ، این کتاب شرح معراج موبدی به نام ارداویراف می باشد که با خوردن می و منگ به جهان روحانی می رود و شرح سفرش را دبیری کتابت می کند ، این اثر احتمالا در اواسط قرن پنجم میلادی (عصر انو چکیده کامل

ارداویرافنامه یک متن پهلوی است، که در دوره ساسانی حدود 1400 تا 1700 سال قبل نگاشته شده است ، این کتاب شرح معراج موبدی به نام ارداویراف می باشد که با خوردن می و منگ به جهان روحانی می رود و شرح سفرش را دبیری کتابت می کند ، این اثر احتمالا در اواسط قرن پنجم میلادی (عصر انوشیروان) به زبان پهلوی نگارش یافته و جزو کتب دینی زرتشتیان به شمار می رفته است ، در این مقاله نهاد خانواده در ارداویرافنامه از نگاهی آماری مورد بررسی قرار گرفته است ، هدف از این تحقیق آن است که دیدگاه جامع و روشنی درباره این نهاد به دست آید تا در سایه آن، دیدگاه روشنتری درباره نهاد خانواده در دوره ساسانی و زرتشتیان آن دوره که معاصر با زمان نوشتار کتاب هستند حاصل شود. نتیجه ای که از این تحقیق گرفته شده است این است که نهاد خانواده در ارداویرافنامه مطابق مطالب مندرج در کتاب کاملا منطبق و همسو با نهاد خانواده در دوره ساسانی است و این نشان میدهد که کتاب ارداویرافنامه می تواند به عنوان یک منبع معتبر جهت بررسی وضعیت اجتماعی دوره ساسانی مورد استفاده محققین قرار گیرد. شیوه تحقیق در این مقاله اسنادی کتابخانه ای و ابزار کار فیش برداری می باشد. کلید واژه ها : نهاد خانواده ; ارداویرافنامه ; ساسانی ; دین زرتشت ; متون پهلوی پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

30 - حقوق اجتماعی بَردگان از مجموعة هزار قضاوت
زهرا حسینی

مجموعة هزار قضاوت یا مادیان هزار دادستان (Mādayān ī hazār dādestān)، یکی از مهم ترین منابع تاریخ اجتماعی ایران ساسانی است که موارد ارزشمندی از وضعیّت قانونی و اجتماعی بردگان را ارئه می دهد.احکام موجود نشان می دهد که این مجموعه برای حقوقدانان نوشته شده است و برای اصطلاحا چکیده کامل

مجموعة هزار قضاوت یا مادیان هزار دادستان (Mādayān ī hazār dādestān)، یکی از مهم ترین منابع تاریخ اجتماعی ایران ساسانی است که موارد ارزشمندی از وضعیّت قانونی و اجتماعی بردگان را ارئه می دهد.احکام موجود نشان می دهد که این مجموعه برای حقوقدانان نوشته شده است و برای اصطلاحات حقوقی و پیچیدة آن توضیحی ندارد. امّا اطلاعات مهم و بی نظیری را از جامعة مدنی دورة ساسانیان ارائه می دهد. هدف اصلی این گفتار، بررسی قوانین بَردگی از مجموعة هزار قضاوت با روش تحلیلی- تاریخی، بوده است؛ پرسش مقاله این است: آیا پیش از اسلام در ایران بَردگی وجود داشته است؟ در کتاب حقوقی مادیان چه قوانینی برای بَردگان صادر شده است؟ با بررسی احکام موجود دریافتیم که بَردگی در ایران دورة ساسانی وجود داشته است؛ صدور احکام برای مسائل حقوقی بَردگان بیانگر حمایت و به رسمیّت شناختن بَرده و بَرده داری است؛ قانونگذاران بضرورت حقوق بَردگان را تنظیم کرده اند؛ و حمایت از بَرده را وظیفة هر بَرده داری دانسته اند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

31 - تحلیل نقوش انسانی مرتبط با اسطوره های ایرانی بر روی آثار فلزی ساسانی
زهرا محسنی ابوالقاسم دادور سید علی اصغر میرفتاح

چکیده: انسان پیش از تاریخ تا پایان دوره تاریخی با ناشناخته هایی روبرو بوده که به مدد اسطوره سازی و ایجاد نمادهایی پر رمز و راز سعی در درک و شناخت آنها داشته و در پاره ای موارد آنها را بیاری خود خوانده است. این ناشناخته ها در مواردی در نمادهای مادی تجلی پیدا کرده اند. ن چکیده کامل

چکیده: انسان پیش از تاریخ تا پایان دوره تاریخی با ناشناخته هایی روبرو بوده که به مدد اسطوره سازی و ایجاد نمادهایی پر رمز و راز سعی در درک و شناخت آنها داشته و در پاره ای موارد آنها را بیاری خود خوانده است. این ناشناخته ها در مواردی در نمادهای مادی تجلی پیدا کرده اند. نمادهایی که بیان اعتقاد و باور افراد جامعه نسبت به اتفاقات پیرامون وی بوده است. نقوش دوره ساسانی در طرح های هندسی، اشکال جانوری،پرندگان،گل و گیاه و موجودات پنداری و اسطوره ای که برخی از آنها سابقه طولانی در فرهنگ ایرانی دارند با هدایت بخشی از باور و اعتقاد و جامعه پدید آمده اند. برای درک این پندارها و تجزیه و تحلیل آنها بر اطلاعات کافی احتیاج به دانش تاویل است. هنرمندان دوره ساسانی در نقش های نمادین بر روی اشیا فلزی نگاه به رمز و رازی دارند که بر اساس فلسفه وجودی فرهنگ و تمدن ساسانی پدید آمده اند. که در مواردی این فرهنگ به صورت اعتقاد و باور در گذشته دور و قبل از فرهنگ دوره ساسانی مورد توجه بوده است و بهر فرادادی در فرهنگ ساسانی جاری گردیده است. این تحقیق در این مقاله با اس ساسانی در اختیار پژوهش گران قراردهد. از لحاظ شیوه گرد آوری مطالب و داده ها کتابخانه ای می باشد. درک این پندارها و تجزیه و تحه صوردرک این در نقش های نم ساسانی مورد ردرک این در نقش های نمادین بر روی اشیا فلزی نگاه به رمز و رازی دارند که بر اساس فلسفه وجو پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

32 - گوسان پارسی - کریشنا هندی
دومان ریاضی

در تاریخ جهان دیده شده است که مردم کشوری برای زمانی طولانی به عنواین مختلف از قبیل جنگ, مهاجرت, دین و.. به یک زبان دیگر هم سخن گفته اند. این آمیختگی زبان و فرهنگ باعث به وجود آمدن سبکها و فرمهای هنری بسیاری شده و همینطور تاثیرات متقابلی بر روی فرهنگ و هنر هر دو کشور, از چکیده کامل

در تاریخ جهان دیده شده است که مردم کشوری برای زمانی طولانی به عنواین مختلف از قبیل جنگ, مهاجرت, دین و.. به یک زبان دیگر هم سخن گفته اند. این آمیختگی زبان و فرهنگ باعث به وجود آمدن سبکها و فرمهای هنری بسیاری شده و همینطور تاثیرات متقابلی بر روی فرهنگ و هنر هر دو کشور, از آنزمان به بعد گذارده است. در پژوهش های باستانشناسانه ای که پیش از انقلاب توسط پروفسور اد کیل و هیئت باستان شناختی کانادایی در قلعه یزد گرد صورت گرفت یک ستون نقشدار نیز یافت شد که حاوی نقوش مختلفی بود. بعد از مدتی این ستون ( شاید ستونها ) به موزه رام واقع در شهر تورنتو انتقال یافت.با توجه به پژوهشهایی که در این زمینه انجام دادم متوجه شدم که یکی از این نقوش, میتواند مربوط به یک رقصنده یا خنیاگر باشد و جالب تر اینکه فرم و پوشش این رقصنده شباهت زیادی به گوسان پارتی و شاید کریشنا ایزد هندی دارد. با توجه به اسناد و مدارک موجود در باره گوسانها که جزو یکی از اولین و مهمترین گونه بازیگران خنیاگر بودند, این فرضیه مطرح میشود که آیا این دیوار نگاره میتواند نقشی از یک گوسان باشد؟ و اینکه نقش برجسته یک گوسان چطور میتواند زینت بخش قصر یک شاه شود؟ بر آن شدم تا پژوهشی را در این عنوان انجام دهم. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

33 - تأمین امرار معاش خانواده در دَه حکم مادیان هزار دادستان
زهرا حسینی

در مادیان هزار دادستان، کتاب حقوقی ارزشمند بازمانده از دورة ساسانیان، اصطلاحات حقوقی بسیاری را می‌توان یافت که بیانگر اوضاع اجتماعی و فرهنگی آن دوره است؛ امّا اهمیّت و جذابیت قوانین مرتبط با امور خانواده انکارناپذیر است. این گفتار، اصطلاح حقوقی خُوَرش و دارش: تأمین امرا چکیده کامل

در مادیان هزار دادستان، کتاب حقوقی ارزشمند بازمانده از دورة ساسانیان، اصطلاحات حقوقی بسیاری را می‌توان یافت که بیانگر اوضاع اجتماعی و فرهنگی آن دوره است؛ امّا اهمیّت و جذابیت قوانین مرتبط با امور خانواده انکارناپذیر است. این گفتار، اصطلاح حقوقی خُوَرش و دارش: تأمین امرار معاش خانواده(نفقه)، انفاق و حمایت و خُوَرش و وَستَرَگ: تأمین خوراک و پوشاک را در ده حکم مادیان هزار دادستان بررسی می‌کند. در این راستا، پرسش‌هایی مطرح می‌شود: قوانین مدنی ایران دورة ساسانی چه افرادی را تحت پوشش نفقه می‌داند، و وضعیت فرزندان نامشروع و بدسرپرست چگونه بوده‌است؟ بااستناد به احکام حقوقی موجود در مادیان هزار دادستان درمی‌یابیم که، حمایت قانون بر حفظ خانواده و احترام به حریم آن تبیین می‌شود، امّا قانون‌گذار با نگرشی شجاعانه، اتفاقات و وضعیت ناهنجار جامعه را خردمندانه مدیریت می‌کند. این مقاله، از نوع نظری و با روش تاریخی تحلیلی صورت پذیرفته‌است و هدف آن، تبیین کارکرد حقوقی نفقه و افراد تحت کفالت در جامعة مدنی دورة ساسانیان است. ضمن تفسیر اصطلاح حقوقی خُوَرِش و دارش یا خُوَرِش و وَستَرگ، کارکرد فرهنگی و اجتماعی آن را در ساحت خانوادة دورة ساسانی باز می‌یابیم. با توجه به عدم پژوهش مستند در این زمینه، ضرورت پرداختن به آن آشکار است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

34 - بازشناسی جغرافیای تاریخی و تقسیمات اداری نایین در قرون اولیۀ اسلامی (از منظر مدارکِ تاریخی و شواهد باستان‌شناختی)
میلاد باغ شیخی

بررسی پیشینۀ تاریخی سرزمین‌های ایرانی در دورۀ باستان، به‌روشن‌بودن زمینۀ جغرافیایی آن‌ها بسیار وابسته است. هدف از پژوهش، این است که با مطالعۀ منابع مکتوب برجای مانده ازجمله نوشته‌های مورخان و جغرافی‌دانان اوایل دوره اسلامی، بتوان تا حدامکان تصویرکلی ازجایگاه نظام اداری چکیده کامل

بررسی پیشینۀ تاریخی سرزمین‌های ایرانی در دورۀ باستان، به‌روشن‌بودن زمینۀ جغرافیایی آن‌ها بسیار وابسته است. هدف از پژوهش، این است که با مطالعۀ منابع مکتوب برجای مانده ازجمله نوشته‌های مورخان و جغرافی‌دانان اوایل دوره اسلامی، بتوان تا حدامکان تصویرکلی ازجایگاه نظام اداری نایین به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اداری خود ترسیم کرد بنابراین سوالاتی که در اینجا مطرح می‌شود 1. سابقۀ حضور انسانی در پهنۀ فرهنگی نایین به چه دورانی بازمی‌گردد؟ 2. به لحاظ تقسیمات اداری منطقۀ نایین در دوران ساسانی و به دنبال آن باروی کارآمدن اسلام جزءکدام یک ازکوره‌های ساسانی محسوب می‌گردید؟ روش اتخاذ شده، تلفیقی از روش‌های تاریخی و حوزۀ جغرافیای تاریخی است. نتایج‌ پژوهش نشان داد که قدیمی‌ترین شواهدحضورانسانی در منطقه به دوران پیش‌‌ازتاریخ بازمی‌گردد و از سرنوشت منطقۀ تا قبل ازدورۀ ساسانی اطلاعی دردست نداریم و کاوش‌ها و بررسی‌های باستان‌شناسی می‌تواند روشن‌کنندۀ وضعیت این منطقه باشد بابرآمدن اسلام نایین جزء کورۀ اصطخر از بزرگترین کوره‌های پنج-گانه فارس به‌حساب ‌آمد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

35 - تبیین و تحلیل جایگاه اعداد مقدس در فرهنگ ایران از هخامنشیان تا پایان ساسانیان(559پ.م-651م.) (نمونه موردی: اعداد سه، هفت، دوازده، چهل و هفتاد دو)
حسن آتش آب پرور محمد کریم یوسف جمالی اسماعیل سنگاری شکوه السادات اعرابی هاشمی

چکیده:اعداد در فرهنگ و باورهای مردم ایران و جهان از جنبه رمزی یا مقدس و شوم بودن دارای جایگاه خاصی هستند به گونه ای که بعضی از آن ها را خوب و مقدس و برخی را بد و شوم می پندارند. در ایران نیز، بخصوص بعد از دین زرتشت اعداد نقش بسزایی را در اساطیر و سنت ها جامعه ایفا می کن چکیده کامل

چکیده:اعداد در فرهنگ و باورهای مردم ایران و جهان از جنبه رمزی یا مقدس و شوم بودن دارای جایگاه خاصی هستند به گونه ای که بعضی از آن ها را خوب و مقدس و برخی را بد و شوم می پندارند. در ایران نیز، بخصوص بعد از دین زرتشت اعداد نقش بسزایی را در اساطیر و سنت ها جامعه ایفا می کنند. تدوام مقدس بودن اعداد در ادوار تاریخی و انتقال به فرهنگها و تمدن های پسین خود باعث شده تا نقش بسیاری از این اعداد در زندگی امروز نیز قابل مشاهده باشد. برخی از این اعداد پیوندی دیرینه با باورهای آنها دارند و ریشه شناسی اش آنان را با دلایل مقبولیت و رواج آنها آشنا می سازد این دلایل گاه دینی و گاه اسطوره ای می باشند. بنظر می رسد شناخت محیط پیرامون، قدرت های جادویی، مذاهب و ادیان در مقدس شدن اعداد نقش داشته اند. این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی صورت گرفته و نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که مقدس شدن اعداد تا حدود زیادی متاثر از مذاهب، ادیان، باورها و تغییرات فصلی بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

36 - تأملی بر نقوش تاج‌های شاهان ساسانی بر مبنای جنبه‌های دینی، سیاسی و اقتصادی زمان خویش
مجید جلیل مصیر محمد کریم یوسف جمالی اسماعیل سنگاری احمد کامرانی فر

تاریخ اجتماعی حوزه وسیعی از جلوه‌های مختلف زندگی و فرهنگ انسان گذشته را بررسی می‌کند. بررسی همه‌جانبه تاریخ اجتماعی هر ملتی نیازمند توجه به تمامی علل و عواملی است که در فرآیند شکل‌گیری تاریخ اجتماعی آنها دخالت دارد. ازجمله این علل و عوامل، اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی ح چکیده کامل

تاریخ اجتماعی حوزه وسیعی از جلوه‌های مختلف زندگی و فرهنگ انسان گذشته را بررسی می‌کند. بررسی همه‌جانبه تاریخ اجتماعی هر ملتی نیازمند توجه به تمامی علل و عواملی است که در فرآیند شکل‌گیری تاریخ اجتماعی آنها دخالت دارد. ازجمله این علل و عوامل، اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکم بر جامعه است که از مؤلفه‌های بسیار تأثیرگذار در تاریخ اجتماعی و هویت جمعی ملت‌ها به‌شمار می‌رود. در دوره ساسانی از گرانبهاترین میراث به‌جای‌مانده از گذشتگان هنری است که زبان ارتباطی معانی احساسات، روابط، تفکر و عقاید آنها را دربردارد. با مطالعه این آثار، محقق به درک روشنی از زندگی اجتماعی، سیاسی، تاریخی، رسوم و اعتقادات آنان خواهد رسید. هدف از مطالعه این پژوهش، شناخت و مطالعه وضعیت تاریخ اجتماعی ساسانیان به‌عنوان یک فرهنگ بزرگ ایران باستان با تکیه بر طرح و نقش تاج آنان است. این پژوهش براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تحلیلی-تاریخی است. چگونگی گردآوری اطلاعات در این پژوهش به‌روش اسنادی (کتابخانه‌ای) است که براساس آن کلیه منابع و شواهد تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان از مفاهیم نمادین بسیار از نقوش تاج‌های پادشاهان ساسانی است که می‌توان با مطالعه این نقوش و شناخت مفاهیم پنهان در آن تا حدودی به اوضاع اجتماعی، سیاسی و مذهبی حاکم و استقلال و استحکام بنیان حکومتی و سایر وقایع سیاسی و اجتماعی آن دوره دست یافت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

37 - ماهیت مشروعیت سیاسی ساسانیان در تاریخ‌نگاری یعقوبی
مرتضی حسن نژاد ابوالفضل رضوی محمد سپهری

10.30495/hstr.2023.1985156.1850

درک مشروعیت سیاسی در اندیشه سیاسی ایران، مبتنی بر دادگری، امنیت‌طلبی و نظم حاکم بر جهان هستی بوده و صرف‌نظر از معنای ساده امنیت، وجهی عمیق‌تر، در پیوند با جهان‌بینی و نظم کیهانی مورد اعتقاد ایرانیان داشته‌است. پرداختن به عدالت و امنیت در هر عصری و شرح سلوک معطوف به نظم چکیده کامل

درک مشروعیت سیاسی در اندیشه سیاسی ایران، مبتنی بر دادگری، امنیت‌طلبی و نظم حاکم بر جهان هستی بوده و صرف‌نظر از معنای ساده امنیت، وجهی عمیق‌تر، در پیوند با جهان‌بینی و نظم کیهانی مورد اعتقاد ایرانیان داشته‌است. پرداختن به عدالت و امنیت در هر عصری و شرح سلوک معطوف به نظم و امنیت از سوی فرمانروایان است که فهم مشروعیت سیاسی آنها را امکان‌پذیر می‌کند. بررسی مشروعیت سیاسی شاهان ساسانی نیز تابع همین قاعده است. به نظر می‌رسد یعقوبی، مورخی که در قرن سوم هجری می‌زیست و با رویکرد فرهنگی‌تری با تاریخ مواجهه داشته است، از همین منظر کارکردگرایانه به تاریخ ساسانیان پرداخته و کارکردهای نظام حکومتی را مبتنی بر میزان اهتمام حاکمان آن به دادگری و امنیت‌طلبی ایشان روایت کرده است. یعقوبی به‌ عنوان یکی از نخستین تاریخ‌نگاران مسلمان، ضمن این‌که نگرش انتقادی‌تری نسبت به گزارش‌های موجود دربارۀ تاریخ ساسانیان دارد و در شرح تاریخ ایشان میان افسانه و تاریخ تمیز قائل می‌شود، در پرتو نگرش فرهنگی خویش، با تکیه بر دادگری و تأیید سلوک نیک یا نفی بدروشی فرماروایان ساسانی، عملکردهای مطلوب یا نامطلوب آنها را به نحوی روایت می‌کند که اهمیت عدالت و ضرورت تأمین امنیت را به مخاطب خویش یادآور شود. نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی، با هدف تبیین مشروعیت سیاسی فرمانروایان ساسانی در نگاه یعقوبی، چگونگی روایت این مورخ را درباره سلوک سیاسی- اجتماعی آنها مورد بررسی قرار می‌دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

38 - بررسی احکام پرداخت بدهی متوفی (tōzišn) و تسویه بدهی بدهکار (pēš-tōzišnīh) در زمان ساسانیان از مادیان هزار دادستان
زهرا حسینی

مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار فتوی، تنها نسخه خطی ناقص موجود از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانیان در دست است. مقاله حاضر از این نسخه، اصطلاح‌حقوقی توزش (tōzi&scaron;n) به‌معنی پرداخت بدهی و ادای دین متوفی و جبران خسارت متعهد و پیش‌توزشنی (pē&scaron;-tōzi&scaron;nīh) چکیده کامل

مادیان هزار دادستان یا مجموعه هزار فتوی، تنها نسخه خطی ناقص موجود از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانیان در دست است. مقاله حاضر از این نسخه، اصطلاح‌حقوقی توزش (tōzi&scaron;n) به‌معنی پرداخت بدهی و ادای دین متوفی و جبران خسارت متعهد و پیش‌توزشنی (pē&scaron;-tōzi&scaron;nīh) به‌معنی بازپرداخت و نحوه تسویه بدهکار را بررسی می‌کند؛ و هدف آن، تبیین احکام حقوقی ادای دین متوفی و نحوه تسویه بدهی در جامعة مدنی دورة ساسانیان است. برای این هدف، پرسشی مطرح می‌شود: قانون‌گذاران در صدور احکام توزش و پیش‌توزشنی چه مواردی را برای پرداخت بدهی و تسویه آن پیش‌بینی کردند؟ بااستناد به قوانین موجود درمی‌یابیم که، قانون‌گذاران آگاهانه منازعات احتمالی بازماندگان در پرداخت بدهی متوفی و گریز احتمالی بدهکار از پرداخت و حتی تهیدستی بدهکار را پیش‌بینی کردند و احکامی صادر کردند تا ضمن پرداخت بدهی بدهکار و ادای دین متوفی، وظایف بازماندگان، بدهکار و ضامن مشخص شود و درگیری‌های احتمالی میان خانواده و بستانکار قانونی برطرف شود و با اتخاذ راهکارهای قانونی، هیچ راه گریزی برای انجام نشدن تعهدات وجود نداشته باشد. این مقاله، از نوع نظری و با روش تاریخی تحلیلی صورت پذیرفته‌است. ضمن تفسیر اصطلاحات حقوقی توزش و پیش‌توزشنی، کارکرد اجتماعی آن را در دورة ساسانی باز می‌یابیم. باتوجه به عدم پژوهش مستند در این زمینه، ضرورت پرداختن به‌آن آشکار است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

39 - وظایف ردان (radān) در دوره ساسانیان از مادیان هزار دادستان
زهرا حسینی

10.30495/hstr.2023.1977347.1825

مادیان هزار دادستان تنها نسخه خطی ناقص از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانی است. در این کتاب علاوه بر قانون‌گذاران و مفسران حقوقی، مقامات دینی زردشتی مانند موبدان، هیربدان، دستوران و ردان نیز در نقش قاضی ظاهر شده و حکم صادر کرده‌اند. این گفتار بااستناد به کتاب حقوقی مادیان چکیده کامل

مادیان هزار دادستان تنها نسخه خطی ناقص از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانی است. در این کتاب علاوه بر قانون‌گذاران و مفسران حقوقی، مقامات دینی زردشتی مانند موبدان، هیربدان، دستوران و ردان نیز در نقش قاضی ظاهر شده و حکم صادر کرده‌اند. این گفتار بااستناد به کتاب حقوقی مادیان و با هدف شناختن جایگاه ردان در دوره ساسانیان به‌روش تحلیلی‌تاریخی نوشته شده است. پرسش‌های مقاله این است: بنابر مادیان، ردان در دوره ساسانی چه وظایفی داشتند و احکام صادره آن‌ها کدامند؟ بررسی‌ها نشان داد: این دین‌مردان در دستگاه روحانیت دوره ساسانی وظایفی مشخص داشتند و به‌عنوان دستیاران پادشاه برای اعتلای حکومت دینی و کشور می‌کوشیدند. ردان در قانون‌گذاری و نظارت بر آن و حفظ آموزه‌های دینی و منافع کشور بسیار پرانگیزه و پویا ظاهر شده‌اند. آن‌ها در باز پس گرفتن مالکیت و مالیات نهادن بر دارایی و مسایل خرید و معاوضه و ارزیابی ارزش اموال آتشکده صلاحیت داشتند. درآمد دولت ساسانی از مالیات حاصل می‌شد. تعیین مالیات و دریافت آن و رسیدگی به امور درآمدی دولت به ردان واگذار شده بود. حسابرس ارزش و بهای اموال منقول و غیرمنقول و ورود دارایی به خزانه شاهی و خروج آن و اسناد واگذاری و تحریم و غیره را محاسبه و آماده می‌کرد؛ سپس، با حضور رد میزان دارایی خزانه را گزارش می‌داد. رد باید گزارش حسابرس بررسی و تایید می‌کرد. ردان، در دوره انوشیروان جایگاه ویژه‌ای احراز کردند و مُهر آنان در کنار مُهر موبدان به اسناد اعتبار می‌دهد و وظایف آن‌ها بیان‌گر قدرت و نفوذ آنان در دین و دولت است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

40 - اوضاع سیاسی و دینی حکومت ساسانی تا قبل از خاندان مهرنرسی
ایرج رجبی شهرام جلیلیان جواد سخا مهناز سرپیشگی

بیان مسئله: یکی از دوره‌های تاریخ ایران پیش از اسلام عصر ساسانیان می‌باشد که به لحاظ زمانی، یکی از نقاط عطف تاریخ ایران، محسوب می‌شود. چرا که این برهه از تاریخ، نقطه تلاقی و برخورد اسلام و پیش از اسلام می‌باشد هدف: بررسی اوضاع سیاسی و دینی شاهنشاهی ساسانی تا قبل از خان چکیده کامل

بیان مسئله: یکی از دوره‌های تاریخ ایران پیش از اسلام عصر ساسانیان می‌باشد که به لحاظ زمانی، یکی از نقاط عطف تاریخ ایران، محسوب می‌شود. چرا که این برهه از تاریخ، نقطه تلاقی و برخورد اسلام و پیش از اسلام می‌باشد هدف: بررسی اوضاع سیاسی و دینی شاهنشاهی ساسانی تا قبل از خاندان مهرنرسی بپردازد. روش پژوهش: روش پژوهش حاضر تبیینی ـ تحلیلی و روش گردآوری مطالب اسنادی و ابزار پژوهش، فیش می‌باشد. یافته‌ها: سیاست و کشور‌داری اردشیر روی سه اصل ‌: تمرکـز سـلطنت و وحـدت ملت ایـران، همکـاری و همـاهنگی سـلطنت و روحانیـان و تقویـت کـیش مزدیـسنی، همراهی و سرپرستی از کشاورزان. او ابتدا با روحانیان زرتشتی متحد شد و یک مرجع دینی و موبد بزرگ به نام تنسر را مأمور تدوین و گردآوری متون مقدس کرد. اردشیر پس از دست یافتن به قدرت مهمترین مساله کشور و مأموریـت خـود را اتحـاد و یکپارچگی ایران می‌دانست؛ از عوامل دیگر گرایش به اتحاد دین و دولت داشتن فر ایزدی و وابستگی به خاندان اصیل سلطنت از جمله وابستگی به دودمان هخامشی بود. مورد دیگر در این رابطه سازش و التقاط در آیین و ایزدان مورد ستایش بوده است که ایـن التقاط مذکور در همه جوانب سیاست ساسانیان مشهود است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

41 - بررسی شاخص های هنر فلز کاری دوره ی ساسانی و میزان تاثیر پذیری سلجوقیان از ساسانیان
فرناز دهقانی اسمعیل آقا محله امیر اکبری امید سپهری

چکیده دوران ساسانیان از جمله درخشان‌ترین ادوار هنر ایران قبل از اسلام است. هنر فلزکاری ساسانیان دارای ارزشی بسیار است زیرا از عناصر هنری کهن اثر پذیرفته و به عبارت دیگر در قالب ذوق و سلیقه ایران عصر ساسانی ریخته شده است. این هنر تا اندازه‌ای سنت‌های هخامنشیان و به چکیده کامل

چکیده دوران ساسانیان از جمله درخشان‌ترین ادوار هنر ایران قبل از اسلام است. هنر فلزکاری ساسانیان دارای ارزشی بسیار است زیرا از عناصر هنری کهن اثر پذیرفته و به عبارت دیگر در قالب ذوق و سلیقه ایران عصر ساسانی ریخته شده است. این هنر تا اندازه‌ای سنت‌های هخامنشیان و به ویژه اشکانیان را تعقیب نموده و پس از ظهور اسلام و فتوحات اعراب تا زمان مورد بحث ما ( سلجوقیان) و حتی پس از آن هنر فلزکاری بدون واسطه این تاثیر را از ایران باستان دریافت نمود. در این مقاله بر آن هستیم با استفاده از روش تحقیق تاریخی به بررسی شاخص‌های هنر فلزکاری دوره ساسانی و میزان تاثیر پذیری سلجوقیان از ساسانیان بپردازیم. بررسی منابع و مآخذ و مقالات بیانگر این است که آثار فلزکاری ساسانیان دارای ویژگی‌های مختلف فرمی، نقشی ،تزیینی و ساختاری هستند. که از آن میان تاثیرات و الهامات حاصل از فرم و نقش علاوه بر دوره‌های اسلامی بیشتر در دوره سلجوقیان به چشم می‌خورد. زیرا ایرانیان از پیشینه تمدنی غنی برخوردار بودند و اعراب فاتح و دیگر فاتحان را بر آن داشتند تا بیدرنگ از این میراث فرهنگی استفاده نمایند همان ویژگی‌ها و شاخص‌های هنر فلزکاری گذشته را به کار گیرند که به طرزی با شکوه و عالی در آثار خلق شده متجلی گردید و تداوم یافت. کلید واژه: ساسانیان، فلزکاری، سلجوقیان پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

42 - اهمیت اقتصادی و سیاسی خلیج فارس در تاریخ ایران
امیر اکبری

خلیج فارس همواره در تاریخ ایران و سرزمین‌های مجاور نقش مهم و حساسی داشته است. توجه تمامی حکومت‌های ایران از عهد باستان تاکنون به منطقه خلیج فارس به عنوان یک نقطه ارتباط و تلاقی فرهنگ و تمدن ایرانی با سرزمین‌های دیگر، بر اهمیت اقتصادی و سیاسی این منطقه افزوده است. ارتباط چکیده کامل

خلیج فارس همواره در تاریخ ایران و سرزمین‌های مجاور نقش مهم و حساسی داشته است. توجه تمامی حکومت‌های ایران از عهد باستان تاکنون به منطقه خلیج فارس به عنوان یک نقطه ارتباط و تلاقی فرهنگ و تمدن ایرانی با سرزمین‌های دیگر، بر اهمیت اقتصادی و سیاسی این منطقه افزوده است. ارتباطات ساسانیان با آفریقا، هند و شرق دور از این منطقه صورت می‌گرفت. مسلمانان یک پایگاه خود را برای فتح ایران، در خلیج فارس قرار دادند. سپس در سده‌های چهارم هجری به بعد، تجارت از این ناحیه عامل انتشار اسلام در شرق دور شد. به دنبال اکتشافات دریایی، خلیج فارس پایگاه مهم پرتغالی‌ها، هلندی‌ها و سپس انگلیسی‌‌ها گردید. انگلستان خلیج فارس را مهم‌ترین نقطه عملیات نظامی برای حفظ هند می‌دانست. با کشف نفت اهمیت این منطقه برای قدرتهای استعماری چندین برابر گردید. می‌توان به جرأت گفت که هیچ آبراهی، چه در گذشته و چه در حال به لحاظ اهمیت و موقعیت، از خلیج فارس مهم‌تر نبوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

43 - بررسی تحولات تاریخی خراسان در عهد ساسانی بر اساس آثار تاریخی و یافته‌های باستان شناسی
علی محمدی

خراسان کهن سرزمینی است باستانی که مهد پیدایش یکی از درخشان‌ترین و کهن‌ترین تمدن‌های منطقه ایران بوده است. خراسان طبق نوشته های اوستا و کتیبه بیستون یکی از مهمترین ایالت‌ها و کوست‌های ایران در قبل از اسلام بوده که یکی از مقاطع حساس و مهم تاریخی آن مربوط به عصر ساسانی می‌ چکیده کامل

خراسان کهن سرزمینی است باستانی که مهد پیدایش یکی از درخشان‌ترین و کهن‌ترین تمدن‌های منطقه ایران بوده است. خراسان طبق نوشته های اوستا و کتیبه بیستون یکی از مهمترین ایالت‌ها و کوست‌های ایران در قبل از اسلام بوده که یکی از مقاطع حساس و مهم تاریخی آن مربوط به عصر ساسانی می‌باشد. سرزمین خراسان در دوره ساسانی بنابر موقعیت تاریخی، جغرافیایی و ژئوپولیتیکی کانون فرهنگی مهم و اصلی منطقه و تلاقی گاه فرهنگ‌های خاور و باختر به شمار می‌رفته است. گستردگی قلمرو، عبور جاده ابریشم، فرمانروایی برخی پادشاهان ساسانی بر خراسان، وجود چندین ضرابخانه معروف در شهرهای خراسان، مرکز مبادلات فرهنگی و اقتصادی شرق و غرب، سپر مخاطره اقوام وحشی و بیابانگرد مرزهای شمالی و شرقی ایران و ...دلایل اهمیت خراسان در این دوران می‌باشد. خراسان با همه این نقش آفرینی‌ها، سابقه تاریخی درخشان و جایگاه کلان فرهنگی هنوز تجولات عصر باستان وبالاخص دوره ساسانی آن ناشناخته و نیاز به بررسی همه جانبه دارد. لذا در این پژوهش سعی شده ضمن بررسی تحولات تاریخی، ‌فرهنگی و اقتصادی خراسان و استفاده از متون معتبر و مشاهدات میدانی، از منظر آثار تاریخی و باستان شناسی به تاریخ خراسان پرداخته شود. آثار تاریخی عصر ساسانی خراسان و همچنین یافته های باستان شناسی این دوران، توانسته در غیاب منابع مکتوب جایگاهی مهم و اساسی در شناخت تاریخ منطقه بر عهده گیرند و نشان دهنده عظمت و رشد روزافزون شهرنشینی خراسان در دوره ساسانی و تاثیرگذاری فرهنگی، هنری، اقتصادی بر مناطق دیگر و حتی دوران اسلامی باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

44 - بررسی نقش ابناء در تحولات سیاسی و اجتماعی یمن
جمشید باقرزاده رجب اکبرزاده

ابناء ایرانی نژادان یمن بودند. در زمان حکومت انوشیروان (۵۷۹- ۵۳۱ م.) یکی از شاهزادگان حمیری که در یمن سلطنت داشت به دربار ایران پناهنده شد و برای استرداد تاج و تخت خویش از شهریار ساسانی استمداد نمود، پس شاه ایران در سال ۵۷۱ م. یکی از سراداران سپاهی دیلم خود را به نام وه چکیده کامل

ابناء ایرانی نژادان یمن بودند. در زمان حکومت انوشیروان (۵۷۹- ۵۳۱ م.) یکی از شاهزادگان حمیری که در یمن سلطنت داشت به دربار ایران پناهنده شد و برای استرداد تاج و تخت خویش از شهریار ساسانی استمداد نمود، پس شاه ایران در سال ۵۷۱ م. یکی از سراداران سپاهی دیلم خود را به نام وهرز با چهار هزار نفر به یمن گسیل داشت و حبشیان را از آنجا بیرون راند. بدین ترتیب حکومت حمیریان برقرار و دست نشانده ایران گردید. وهرز و سپاهیان ساسانی در آن دیار استقرار یافتند و با اهالی مخلوط شدند چنانکه مسلمانان آنان را ابناء خواندند و نقش بسزایی را در تحولات سیاسی و اجتماعی یمن در اواخر حکومت ساسانی و صدر اسلام ایفا نمودند. هدف از انجام پژوهش این است که نقش ابناء در سرزمین یمن در واپسین سالهای عصر ساسانی مقارن با ظهور اسلام معلوم و مشخص گردد. بنابراین، در این مقاله با استناد به منابع تاریخی و تحقیقاتی سعی می‌شود پژوهشی منسجم انجام پذیرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

45 - روابط سیاسی ایران ساسانی و قبایل صحرا گرد شرقی در بحبوحهی هجوم اعراب
منصور امانی

اقوام صحاری آسیای مرکزی و حتی دوردستهای آن، یعنی چین، در جستجویسرزمین و مکان جدید به سوی غرب مهاجرت کردند. آنها در مسیر مهاجرت خود باامپراتوری ساسانی برخورد کردند، که در طی آن بیش از چهار صد سال جنگ، صلح و آمدو شد سفرا، میان آنها ادامه یافت.کوشانیان، ، ها خیونی کیدارها، چکیده کامل

اقوام صحاری آسیای مرکزی و حتی دوردستهای آن، یعنی چین، در جستجویسرزمین و مکان جدید به سوی غرب مهاجرت کردند. آنها در مسیر مهاجرت خود باامپراتوری ساسانی برخورد کردند، که در طی آن بیش از چهار صد سال جنگ، صلح و آمدو شد سفرا، میان آنها ادامه یافت.کوشانیان، ، ها خیونی کیدارها، هیاطله و، ترکان مهمترین همسایگان ایران در ادوارمختلف در دوره ساسانی بودند و تنها تصرف ایران توسط اعراب مسلمان بود که، رشتهارتباط آنها با ایران را از هم گسیخت. هر چند که پس از اسلام، بعضی از این اقوام نقشمهم خود را دوباره باز یافتند.از اواخر دوره ساسانی، نام ترک بر همه زرد پوستانی که از این پس در ماوراءالنهرپدیدار شدند اطلاق گردید، و برای تمام اقوام زردپوست که لهجه مشترک متقارب داشتند،لفظ ترک را به کار بردهاند. در این دوران پنج قوم را که زبان واحد داشتهاند، به نام ترک ازآنها یاد کردهاند. این اقوام عبارتند از - : 1تغزغز)توعوز-اغوز - ( 2خرخیز )قرقیز - ( 3کیماک- ) 4غز اوغوز - ( 5خرلخ )قراق-خلخ . ( پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

46 - تحلیل شخصیت مزدک و نهضت مزدکیه
محمدتقی فاضلی محمدحسن مقدس جعفری

اکثر محققین تاریخ و ادیان بر این باورند که مزدک پیش از آنکه یک دین آور باشد. به عنوان یک اصلاحگر اجتماعی( (Reformistاست؛ که به مبارزه بر علیه اوضاع نا مساعد زمان خود برخاسته و با نفوذ به دستگاه حکومت قباد ساسانی توانست پیروان زیادی را به دور خود جمع نماید. هدف اصلی مزدک چکیده کامل

اکثر محققین تاریخ و ادیان بر این باورند که مزدک پیش از آنکه یک دین آور باشد. به عنوان یک اصلاحگر اجتماعی( (Reformistاست؛ که به مبارزه بر علیه اوضاع نا مساعد زمان خود برخاسته و با نفوذ به دستگاه حکومت قباد ساسانی توانست پیروان زیادی را به دور خود جمع نماید. هدف اصلی مزدک برپا کردن نهضتی بر علیه مقررات ناعادلانه دردولت ساسانیان و درهم شکستن سنت های منحط اجتماعی جامعه ی کاستی آن عهد بوده است، مزدک می خواسته با تعالیم اخلاقی بر اساس اعتقاد خود، اصلاحاتی در روابط اصول اجتماعی دیانت زرتشتی (دین بهی) بوجود بیاورد تا با این اصلاحات، که بر اثر آن برابری و عدالت اجتماعی آن زمان رو به تزلزل و سستی می رفت دوباره استوار نماید. ظاهراً نفوذ مزدک، موبدان ساسانی را به هراس انداخته بود. و موبدان قدرت خود را در خطر می دیدند .لذابه اغوای انوشیروان که جوانی بی تجربه بود، پرداخته و او را فریفته و به معاندت و دشمنی با مزدک واداشتند ،تا جایی که انوشیروان از بیم نفوذ مزدکیان با خدعه و نیرنگ تمامی آنان را شناسایی کرده و در سال 528 یا اوایل 529 میلادی با تمهیدات قبلی مزدک و پیروانش را به مهمانی فراخوانده و آنان را دسته جمعی کشت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

47 - اسطورۀ هفتواد
دکتر سید شمس‌الدین نجمی

در آغاز حکومت ساسانیان در ایران، در منطقۀ کجاران در بم، شاهی که دست نشاندۀ اشکانیان بود، حکومت می کرد. در منطقه ای که زیر سیطرۀ اوبود، مردی به نام هفتواد می زیست و دارای هفت پسر (واد) بود. او از بخت یک کِرم بسیار ثروتمند شد تا اینکه اردشیر ساسانی، تصمیم به نابودی او گرف چکیده کامل

در آغاز حکومت ساسانیان در ایران، در منطقۀ کجاران در بم، شاهی که دست نشاندۀ اشکانیان بود، حکومت می کرد. در منطقه ای که زیر سیطرۀ اوبود، مردی به نام هفتواد می زیست و دارای هفت پسر (واد) بود. او از بخت یک کِرم بسیار ثروتمند شد تا اینکه اردشیر ساسانی، تصمیم به نابودی او گرفت. اردشیر با سپاه بزرگی که فراهم کرد، راهی کجاران یا کلالان (در کارنامه اردشیر بابکان) گشت و با کمک خیانت در باریان، کرم را کشته، هفتواد را نابود کرد و در آن محل آتش بهرام را نشانید از این جهت کرمان را منسوب به کرم دانسته اند. این مقاله در پی ارائۀ اسطورۀ هفتواد و دلیل انتساب آن به کرمان و بم می باشد. در پایان نیز، اثبات می نماید که نام کرمان، به کرم هفتواد مربوط نمی شود و نام این شهر، پیش از شکل گیری اسطورۀ هفتواد وجود داشته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

48 - ریزش‌های حکومتی و تاثیر آن بر ساختار سیاسی و نظامی حکومت ساسانی
دکتر بهمن هنرمند

نظام حکومتی ساسانی علارغم قدرت نظامی و ایدئولوژیک و دوام زمانی حکومت و برخورداری از ثروت و قدرت و تسلط بر بخش‌های شرقی و غربی حکومت فرامرزی خودش، از همان روزهای نخستین چهره آسیب پذیری داشت. این پدیده، نخست در چهره مذهبی و بعد در سیاست آن و همچنین در روابط داخلی بزرگان ک چکیده کامل

نظام حکومتی ساسانی علارغم قدرت نظامی و ایدئولوژیک و دوام زمانی حکومت و برخورداری از ثروت و قدرت و تسلط بر بخش‌های شرقی و غربی حکومت فرامرزی خودش، از همان روزهای نخستین چهره آسیب پذیری داشت. این پدیده، نخست در چهره مذهبی و بعد در سیاست آن و همچنین در روابط داخلی بزرگان کشور و دستگاه سلطنتی هویدا بود. این آسیب پذیری بیانگر این حقیقت است که نظام حکومت ساسانی با وجود قدرت و استیلای سیاسی و نظامی، قادر به حل مشکلات خویش در درون مایه سیاسی ایران زمین نبود. وجود چنین تنشها و تضادهایی در سطوح بالای طبقات قدرتمدار حکومتی و دربار شاهی، دستگاه حکومتی را به کانون توطئه‌های درباری مبدل نمود،و منجر به ریزش بخش اعظم اشرافیت درباری، نظامیان و روحانیان و شاهزادگان از بدنه دولت و بروز مشکلات عدیده ای در فرایند تحولات آن نظام گردید و دولت را از حل بحرانهای داخی ناتوان و روند اقتدار آن را به زیر سایه چنین تقابل‌ها و تضادهایی کشاند و بر ساخت دولت و جامعه تاثیرات منفی جبران نشدنی گذاشت.پژوهش تلاش دارد زمینه و علل تضاد و تنش و کشمکشهای درون دستگاه حکومتی و میزان تاثیرگذاری آن بر ساختار سیاسی و نظامی دولت ساسانی را در بوته نقد و بررسی و تحلیل قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

49 - برآورد درآمدهای مالیاتی دولت ساسانی (بر اساس مدارک باستان‌شناسی و منابع تاریخی)
دکتر حسنعلی عرب دکتر حسین صادقی

بررسی اقتصاد دوره‌های باستان با تعمیم مبانی اقتصاد امروز به آن، بر اساس تفاوت‌های بنیادین این دو سیستم اقتصادی، ناکارآمد بوده و بایستی در این زمینه با ظرافت و دقت بسیار عمل کرد. هدف این مقاله برآورد درآمدهای مالیاتی دولت ساسانی است. با استناد بر متون تاریخی و برخی از من چکیده کامل

بررسی اقتصاد دوره‌های باستان با تعمیم مبانی اقتصاد امروز به آن، بر اساس تفاوت‌های بنیادین این دو سیستم اقتصادی، ناکارآمد بوده و بایستی در این زمینه با ظرافت و دقت بسیار عمل کرد. هدف این مقاله برآورد درآمدهای مالیاتی دولت ساسانی است. با استناد بر متون تاریخی و برخی از منابع باستان‌شناسی، مالیات‌های سرانه و ارضی عمده‌ترین منابع مالی دولت ساسانی شناخته می‌شوند. سکه‌های دوره ساسانی بازتابی از اقتصاد پرفراز و نشیب این دوره است که نمودارهای تهیه شده از آنها منابع تاریخی را تایید می‌نماید. هر یک از انواع مالیاتها در سه بخش بررسی شده که شامل ارزیابی ارزش و جایگاه مالیات، چگونگی روند مالیات‌گیری و مقدار آن می‌باشد. این مقاله ضمن ارزیابی کمی و کیفی الگوهای مالیاتی، زیرساخت اقتصاد ساسانیان را کاملا مبتنی بر کشاورزی دانسته و قباد را آغازگر و ادامه دهنده اصلاحات و تحولات اقتصادی می‌شناسد. در پایان با برآورد نظام مالیاتی دوره ساسانی روند روبه رشد آن با استفاده از منابع تاریخی نشان داده شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

50 - بررسی تحولات تاریخی کرمان از ورود مسلمانان تا پایان خلافت حضرت علی (ع)
فخری زنگی آبادی

رویارویی اعراب مسلمان وسپاه ساسانی در واقعۀ ذی قار بود که به شکست ایرانیان انجامید. این حادثه مقدمه‌ای برای جنگهای قادسیه، جلولاء، نهاوند وشکست نهایی امپراطوری ساسانی از مسلمانان وورود اسلام به نقاط مختلف ایران شد. با شکست ساسانیان و فرار یزدگرد از مسیر کرمان به خراسان چکیده کامل

رویارویی اعراب مسلمان وسپاه ساسانی در واقعۀ ذی قار بود که به شکست ایرانیان انجامید. این حادثه مقدمه‌ای برای جنگهای قادسیه، جلولاء، نهاوند وشکست نهایی امپراطوری ساسانی از مسلمانان وورود اسلام به نقاط مختلف ایران شد. با شکست ساسانیان و فرار یزدگرد از مسیر کرمان به خراسان، مسلمانان در تعقیب وی و نیز برای فتح کامل ایران، در زمان خلافت عمر و عثمان، سرزمین کرمان را فتح کردند. ابتدا این منطقه، در زمان خلیفه عمر(23 هـ)توسط عبدالله عتبان وسهیل بن عدی فتح شد. سپس در زمان خلیفه عثمان(31 هـ) به علت سرکشی وشورش مردم کرمان، خصوصاً زرتشتیان، مجاشع بن مسعود سلمی از سوی عبد الله بن عامر مأمور فتح دوباره کرمان شد. بعد از ورود اعراب مسلمان به کرمان وتثبیت قدرتشان از دامنه نفوذ زرتشتیان وآیینهای دیگر در کرمان کاسته شد. بدین گونه زرتشتیان مجبور به پرداخت جزیه به مسلمانان شدند. همچنین در زمان خلافت حضرت علی (ع)، زیادبن ابیه از سوی ایشان حاکم کرمان شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

51 - تأملی بر جایگاه علمی وفرهنگی دانشگاه گندی شاپور
امیر اکبری

علاوه بر تحولات سیاسی در عصر ساسانیان، وضوح پیشرفتهای خاص علمی و فرهنگی نیز در این روزگار چشمگیر بوده است. اقدامات پادشاهان ساسانی و نقش آنها در ترجمه کتاب یونانی و هندی به زبان پهلوی، نگرش ایرانیان را نسبت به علم ودانش دچار تحول کرد.و در این میان گندی شاپور به عنوان مر چکیده کامل

علاوه بر تحولات سیاسی در عصر ساسانیان، وضوح پیشرفتهای خاص علمی و فرهنگی نیز در این روزگار چشمگیر بوده است. اقدامات پادشاهان ساسانی و نقش آنها در ترجمه کتاب یونانی و هندی به زبان پهلوی، نگرش ایرانیان را نسبت به علم ودانش دچار تحول کرد.و در این میان گندی شاپور به عنوان مرکز بزرگ علمی ودانشگاهی معتبر از جایگاه والایی برخوردار گشت. بنای این شهر را به عصر شاپور اول و اوج گسترش فرهنگی آن را به دوران حکومت خسروانوشیروان مربوط می دانند. پیشرفتهای علمی این دانشگاه در زمینه طب، نجوم وریاضی آوازه آن را جهاین کرده بود و گندی شاپور مرکز تلاقی اندیشه‌های علمی جهان باستان به شمار می‌رفت. نگرشهای علمی هندوان، یونانیان، اسکندریان و علمای یونانی به زبان بادانش ایرانی در هم آمیختند و بر آیند این تحول علمی چون درخت تناوری شد که در دوران اسلامی به بار نشست و پایه‌های عظیم نجوم و بالاخص طب اسلامی را پدید آورد. پیدایی بیت الحکمه و کتابخانه مهم آن خزنه‌الحکمه، ضرورت اقدام در ترجمه اثار و به واقع پیدایی نهضت ترجمه، رونق و گسترش مراکز پزشکی و بیمارستانها در بغداد از جمله عوامل تأثیر گذار گندی شاپور بر نهضت علمی و فرهنگی مسمانان بود. دانشگاه گندی شاپور که چندین قرن پس از اسلام نیز به حیات خود ادامه داد، در واقع عامل انتقال مؤسسات تمدنی و فرهنگی دنیای قدیم به عصر اسلامی شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

52 - بررسی جایگاه زن در نهاد خانواده ی دوره ی ساسانی
کریم گلشنی راد

در دوره ی ساسانی، آیین زرتشتی چهارچوب روابط بین تمامی اعضای خانواده را مشخص نموده بود. پدر به عنوان که خدا یا رئیس خانواده در نهاد خانواده راس قرار داشت. تمامی اعضای خانواده موظف بودند از وی فرمانبرداری نمایند. در مرتبه ی پایین تر، زن یا کدبانو قرار داشت. کدبانو موظف بو چکیده کامل

در دوره ی ساسانی، آیین زرتشتی چهارچوب روابط بین تمامی اعضای خانواده را مشخص نموده بود. پدر به عنوان که خدا یا رئیس خانواده در نهاد خانواده راس قرار داشت. تمامی اعضای خانواده موظف بودند از وی فرمانبرداری نمایند. در مرتبه ی پایین تر، زن یا کدبانو قرار داشت. کدبانو موظف بود کارهای داخل خانه را انجام دهد، از فرزندان و سایر اعضای خانواده سرپرستی نماید و در اقتصاد خانواده که شامل کار در مزارع و یا نگهداری دامها بود، شرکت نماید. با توجه به اینکه سیستم خانواده دوره ی ساسانی مبتنی بر پدرسالاری بود، زن می بایست فرمانبردار شوهر خود باشد، ولی زن در کانون خانواده از خود اختیاراتی داشت از جمله: هنگام ازدواج نظر دختر را جویا می شدند و حق نداشتند او را به زور شوهر دهند، زن می توانست به فعالیت های اقتصادی بپردازد، از خانواده ارث دریافت می داشت و می توانست سرپرستی خانواده را در صورت فوت شوهر به عهده گیرد. علاوه بر این زن حق طلاق نیز داشت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

53 - کعبه زرتشت و اهمیت تاریخی کتیبه شاپور اول ساسانی
امیر اکبری

از جمله بناهای مهم نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید که از نظر مذهبی وتاریخی دارای اهمیت بسیار است کعبهی زرتشت میباشد. بنای کعبه زرتشت اگر چهمربوط به عصر هخامنشی است ولی کتیبههای شاپور اول و کرتیر بر دیواره این بنا سبباهمیت بیشتر آن برای شناخت تحولات عصر ساسانی شده است. اهمی چکیده کامل

از جمله بناهای مهم نقش رستم در نزدیکی تخت جمشید که از نظر مذهبی وتاریخی دارای اهمیت بسیار است کعبهی زرتشت میباشد. بنای کعبه زرتشت اگر چهمربوط به عصر هخامنشی است ولی کتیبههای شاپور اول و کرتیر بر دیواره این بنا سبباهمیت بیشتر آن برای شناخت تحولات عصر ساسانی شده است. اهمیت کتیبه تاریخیشاپور اول که به سه زبان پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی، و یونانی نگاشته شده اطلاعاتگرانقدری را مربوط به عصر ساسانی در اختیار ما میگذارد.این کتیبه کاملترین اطلاعات را در مقایسه با دیگر آثار به جای مانده از عصرساسانی درخصوص قلمرو ایران، شرح جنگهای ایران با روم، القاب و مناصب بزرگاندربار ساسانی را در اختیار ما قرار میدهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

54 - بررسی نهاد خانواده در ارداویرافنامه
علی ربیع زاده میرزا محمد حسنی

ارداویرافنامه یک متن پهلوی است، که در دوره ساسانی حدود 1400 تا 1700 سال قبل نگاشته شده است ، این کتاب شرح معراج موبدی به نام ارداویراف می باشد که با خوردن می و منگ به جهان روحانی می رود و شرح سفرش را دبیری کتابت می کند ، این اثر احتمالا در عصر انوشیروان به زبان پهلوی نگ چکیده کامل

ارداویرافنامه یک متن پهلوی است، که در دوره ساسانی حدود 1400 تا 1700 سال قبل نگاشته شده است ، این کتاب شرح معراج موبدی به نام ارداویراف می باشد که با خوردن می و منگ به جهان روحانی می رود و شرح سفرش را دبیری کتابت می کند ، این اثر احتمالا در عصر انوشیروان به زبان پهلوی نگارش یافته و جزو کتب دینی زرتشتیان به شمار می رفته است ، در این مقاله نهاد خانواده در ارداویرافنامه از نگاهی آماری مورد بررسی قرار گرفته است ، هدف از این تحقیق آن است که دیدگاه جامع و روشنی درباره این نهاد به دست آید تا در سایه آن، دیدگاه روشنتری درباره نهاد خانواده در دوره ساسانی و زرتشتیان آن دوره که معاصر با زمان نوشتار کتاب هستند حاصل شود. نتیجه ای که از این تحقیق گرفته شده است این است که نهاد خانواده در ارداویرافنامه مطابق مطالب مندرج در کتاب کاملا منطبق و همسو با نهاد خانواده در دوره ساسانی است و این نشان میدهد که کتاب ارداویرافنامه می تواند به عنوان یک منبع معتبر جهت معرفی دوره ساسانی مورد استفاده محققین قرار گیرد. ، شیوه تحقیق در این مقاله اسنادی کتابخانه ای و ابزار کار فیش برداری می باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

55 - سیاست تسامح و تعصب با عیسویان در نظام طبقاتی عصر ساسانی
سیده شیدا غریب زاده احمد کامرانی فر محمد کریم یوسف جمالی

هدف از پژوهش حاضر، بررسی عوامل تاثیرگذار بر مناسبات مسیحیان با زرتشتیان می باشد. به نظر می رسد که حضور اسیران رومی مسیحی در ایران در نیمه سوم میلادی و فعالیت مبلغان تا حدودی ساختار جامعه مسیحی ایرانی را تقویت کرد و دیگر اینکه تسامح دینی در این دوره موجب شد تا مبلغان مسی چکیده کامل

هدف از پژوهش حاضر، بررسی عوامل تاثیرگذار بر مناسبات مسیحیان با زرتشتیان می باشد. به نظر می رسد که حضور اسیران رومی مسیحی در ایران در نیمه سوم میلادی و فعالیت مبلغان تا حدودی ساختار جامعه مسیحی ایرانی را تقویت کرد و دیگر اینکه تسامح دینی در این دوره موجب شد تا مبلغان مسیحی با آزادی عمل به تبلیغ این دین بپردازند. پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این سوال است که چگونه مسیحیت در عصر ساسانی وارد ایران شده و گسترش پیدا کرد؟ و سیاست مذهبی حکمرانان ساسانی در مناسبات با مسیحیان ایران، چگونه بوده است؟ در این مقاله علاوه بر مطالعه گزارش های وقایع نگاران سریانی و مسیحی از تحلیل داده ها و از منابع مکتوب با رویکرد توصیفی- تحلیلی جمع آوری، استخراج و استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد مسیحیت در واکنش به تبلیغات مذهبی و حمایتی که دولت روم شرقی از آنان داشت تا شکل گیری فرقۀ نسطوری با تسامح نسبی روبه رو می شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

56 - فرایند ورود اسلام به همدان در قرن اول هجری
بهروز صادقی سیاح حسن شادپور محبوبه اسماعیلی

همدان به عنوان یکی از کهن ترین شهرهای ایران، و مرکز حکومت مادها، که بی شک از دوران هخامنشیان بر حسب وضع جغرافیایی، در اندیشه مردم، مقام دل ایران را احراز کرده بود. در اواخر عهد ساسانیان به آسانی در معرض تاخت و تاز قرار گرفته و با فتح آن به دست مسلمانان، دین اسلام به این چکیده کامل

همدان به عنوان یکی از کهن ترین شهرهای ایران، و مرکز حکومت مادها، که بی شک از دوران هخامنشیان بر حسب وضع جغرافیایی، در اندیشه مردم، مقام دل ایران را احراز کرده بود. در اواخر عهد ساسانیان به آسانی در معرض تاخت و تاز قرار گرفته و با فتح آن به دست مسلمانان، دین اسلام به این شهر راه یافت. این پژوهش تلاش می کند به فرایند ورود اختیاری یا اجباری اسلام به شهر همدان بپردازد و درصدد است از یک‌سو نظریه پذیرش اجباری اسلام توسط مردم همدان را رد نماید و از سوی دیگر ایدۀ پذیرش آسان و از سر آگاهی اسلام از سوی همدانی‌ها را نقد کند. در این پژوهش موارد زیر بررسی‌شده است: الف) مردم همدان مقاومت‌های سختی در برابر عرب‌ها از خود نشان دادند، لیکن این بدان معنا نیست که اسلام نیز به‌زور و اکراه وارد فرهنگ همدان شده است. ب) اسلام پذیریِ همدانی‌ها در همه‌جا از سر منطق و تأمل و تفکر نبوده است بلکه عوامل دیگر روانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز در اسلام پذیری آن‌ها مؤثر بوده است. ج) پذیرش اسلام ضرورتاً به معنای پذیرش فرهنگ عربی نبوده است، بلکه هسته اسلام به‌صورت متن (قرآن) در میان همدانی‌ها، رسوخ کرد و آن‌ها توانستند این متن وحیانی را، فهم کنند و سرانجام آن را متناسب با داشته‌های انسانی خود درآمیخته و به حقیقت آسمانی اسلام، عینیت فرهنگی ببخشند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

57 - بررسی عوامل دینی شکست ساسانیان در مقابل اعراب مسلمان
علی چگنی شکوه السادات اعرابی هاشمی فیض اله بوشاسب گوشه

در دوره ساسانی حکومتی شدن دین و یکسویه بودن ساختار سیاسی و اجتماعی سبب شده بود، دین کاملاً در خدمت سیاست قرار گیرد. دستگاه فاسد موبدان، اعمال و رفتارهای شاهان ستم پیشه، نظام طبقاتی و کاستی جامعه عصر ساسانی را توجیه می کرد مجاهدان مسلمان برای گسترش اسلام به سوی ایران حرک چکیده کامل

در دوره ساسانی حکومتی شدن دین و یکسویه بودن ساختار سیاسی و اجتماعی سبب شده بود، دین کاملاً در خدمت سیاست قرار گیرد. دستگاه فاسد موبدان، اعمال و رفتارهای شاهان ستم پیشه، نظام طبقاتی و کاستی جامعه عصر ساسانی را توجیه می کرد مجاهدان مسلمان برای گسترش اسلام به سوی ایران حرکت کردند ، با توجه به اوضاع و احوالی که در این دوره بر ایرانیان مسلط شده بود ایرانیان با دین جامع و کاملی روبه رو شدند که بر مساوات، عدالت و برابری تاکید فراوانی داشت. این تحقیق با هدف بررسی عوامل دینی شکست ساسانیان در مقابل اعراب مسلمان با رویکرد انتقادی به روش توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد موجود انجام شده است. لذا بر اساس نتایج تحقیق، عوامل دینی که در شکست ایرانیان از اعراب مؤثر بود می توان به اوضاع و شرایط آشفته عصر ساسانی، نفوذ و قدرت گیری روحانیان یا مغان در درباره ساسانی اشاره کرد. در خصوص دین زرتشتی در دوره ساسانی باید دانست که این دین حول یک محور کتاب اوستا می‌گردید این کتاب نه کتابی مشتمل بر احکام دینی صرف بوده، بلکه حکم دایره المعارف بزرگی داشته، که در آن علوم مختلف مندرج بوده است و همچنین روحانیان دین زرتشت را از حالت اولیه خارج کرده بودند. اندیشه ایرانشهری، وقوع جنگ هایی مانند ذی قار، روحانیون سیاست های دینی ساسانیان در مقابل یهودیان و مسیحیان و ظهور دین اسلام، از جمله عوامل دینی و اعتقادی موثر در شکست ساسانیان از اعراب به شمار می آید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

58 - سیاست های مذهبی ساسانیان در قبال اقلیت های مذهبی و عوامل آن
زهرا قلی خانی جواد سخا رضا شعبانی صمغ آبادی سینا فروزش

در این تحقیق سیاست های مذهبی ساسانیان در قبال اقلیت های مذهبی و عوامل آن بررسی شده است. بحث جایگاه اقلیت های مذهبی در دوره ساسانیان یکی از موضوعاتی است که چندان مورد توجه قرار نگرفته است. سوال اساسی که در این خصوص مطرح و مورد بررسی قرار گرفته این است که سیاست های مذهبی چکیده کامل

در این تحقیق سیاست های مذهبی ساسانیان در قبال اقلیت های مذهبی و عوامل آن بررسی شده است. بحث جایگاه اقلیت های مذهبی در دوره ساسانیان یکی از موضوعاتی است که چندان مورد توجه قرار نگرفته است. سوال اساسی که در این خصوص مطرح و مورد بررسی قرار گرفته این است که سیاست های مذهبی ساسانیان در قبال اقلیت های مذهبی چگونه بوده و چه عواملی در تعیین این سیاست ها تاثیرگذار بوده است؟ تحقیق حاضر توصیفی تحلیلی بوده و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی سوال مورد اشاره پرداخته شده است. نتایج تحقیق حاکیست در دوره ساسانیان اقلیت های مذهبی مختلفی چون یهودیان، مسیحیان، بوداییان، مانویان و مزدکیان وجود داشتند که هر کدام در دوره ای از پادشان ساسانیان سرکوب شده و طرفداران این مذاهب مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. در واقع هرچند در مقاطعی به ویژه در دوره برخی پادشاهان ساسانی مانند شاپور یکم و نرسی، اقلیت های مذهبی از آزادی برخوردر بودند اما عموما در دوره ساسانیان اقلیت های مذهبی سرکوب می شدند. تحت تاثیر رسمی شدن دین زرتشت در دروه ساسانیان، روحانیون مذهبی قدرت بالایی پیدا کردند. همین امر در کنار کشمکش و درگیری ساسانیان با امپراطوری روم نقش بسزایی در تعیین سیاست های مذهبی پادشاهان ساسانی در قبال اقلیت های مذهبی ایفا می کرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

59 - نظام شهرسازی و توسعه شهری در ایران دوره ساسانی ( 651-224.م)
محمدمهدی جهان پرور زهرا جهان پرور

شهر و شهرسازی یکی از ویژگی‌های تمدن بشری به شمار می‌رود. این پدیده از دو عنصر انسانی و ایدئولوژیکی به وجود آمده و بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر فضای جامعه است که به مرور در بستر زمان تحول یافته است. شهرسازی و توسعه شهری در دوره ساسانی یکی چکیده کامل

شهر و شهرسازی یکی از ویژگی‌های تمدن بشری به شمار می‌رود. این پدیده از دو عنصر انسانی و ایدئولوژیکی به وجود آمده و بازتاب اوضاع و احوال اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر فضای جامعه است که به مرور در بستر زمان تحول یافته است. شهرسازی و توسعه شهری در دوره ساسانی یکی از مهمترین این تحولات است که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته و هدف از آن شناخت عوامل مؤثر بر بافت و الگوی شهری، مطالعه فضای کالبدی شهر و کارکردهای آن و نیز بررسی رابطه احداث شهر با اعتقادات جامعه عصر ساسانی است. در این پژوهش تحلیلی با بهره‌مندی از داده‌ها و اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای، شهر و نظام شهر سازی ایران دوره ساسانی مورد مطالعه و واکاوی قرار گرفته است و به اقتضای شرایط زیست بوم، نوعی همطرازی در سبک شهرسازی ایرانیان دوره مذکور با مؤلفه‌های زیست محیطی و ایدئولوژیکی پدید آمده که علاوه بر رشد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی، رونق اقتصادی را نیز در پی داشته است که می‌توان از این تجارب در شرایط کنونی بهره برد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

60 - نقش ایران و روم در حیات سیاسی اشکانیان ارمنستان در قرن چهارم میلادی
محمد ملکی

اشکانیان ارمنستان، در معاهده صلحی که بین ایران و روم در اواخر قرن سوم میلادی منعقد شد، بار دیگر سلطه خود را بر ارمنستان، در نتیجه اتحاد با امپراتوری روم و تقابل با شاهنشاهی ساسانی، احیا کرد. هدف روم از اتحاد با اشکانیان ارمنستان، تحت فشار قرار دادن ساسانیان بود. زیرا ار چکیده کامل

اشکانیان ارمنستان، در معاهده صلحی که بین ایران و روم در اواخر قرن سوم میلادی منعقد شد، بار دیگر سلطه خود را بر ارمنستان، در نتیجه اتحاد با امپراتوری روم و تقابل با شاهنشاهی ساسانی، احیا کرد. هدف روم از اتحاد با اشکانیان ارمنستان، تحت فشار قرار دادن ساسانیان بود. زیرا ارمنستان به‌دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، برای حفظ سلطه بر میان‌رودان و سرزمین‌های ماورای فرات، برای روم و ساسانیان بسیار مهم بود. اهمیت ارمنستان برای ایران و روم در قرن چهارم میلادی، باعث اثرپذیری خاندان اشکانی حاکم در ارمنستان از هریک از دو قدرت شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری روم شد. این مقاله با بررسی حوادث تاریخی این دوره، با تحلیل داده‌های منابع، نه تنها بر نقش موثر ایران و روم در تداوم و انقطاع حیات سیاسی این خاندان تاکید می‌کند، بلکه به تبیین روابط ایران و روم، با در نظر گرفتن نقش این خاندان ایرانی حاکم بر ارمنستان، نیز می پردازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

61 - گذری بر تاریخ سیاسی عصر ساسانی با تکیه بر تاج پادشاهان ( مطالعه موردی پادشاهی بهرام اول تا نرسی)
مجید جلیل مصیر محمد کریم یوسف جمالی اسماعیل سنگاری احمد کامرانی

هنر ساسانی هدیه جاویدان ملت ایران به جامعه جهانی بوده است. ازجمله آثاری که سهم بارزی در شناسایی فرهنگ، تمدن و هنر ادوار کهن ایران‌زمین داشته، آثار هنری دوره ساسانی است که تحقیق درباره آنها مجهولات بی‌شماری را مرتفع می-سازد. نشانه‌های تحولات تاریخ سیاسی ساسانیان را می‌تو چکیده کامل

هنر ساسانی هدیه جاویدان ملت ایران به جامعه جهانی بوده است. ازجمله آثاری که سهم بارزی در شناسایی فرهنگ، تمدن و هنر ادوار کهن ایران‌زمین داشته، آثار هنری دوره ساسانی است که تحقیق درباره آنها مجهولات بی‌شماری را مرتفع می-سازد. نشانه‌های تحولات تاریخ سیاسی ساسانیان را می‌توان در بررسی انواع آثار و بخصوص طرح‌های حک‌شده بر روی تاج‌های پادشاهی می‌توان دریافت. هدف این پژوهش، آن است که با استفاده از مطالعه چندین نمونه از تاج‌های دوره ساسانی بر تاریخ سیاسی پادشاهی دوره ساسانی نگاهی انداخته باشد. این پژوهش بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی-تحلیلی است. چگونگی گردآوری اطلاعات در این پژوهش به‌روش اسنادی(کتابخانه‌ای) است. پرسش قابل طرح در این نوشتار بدین قرار است که علت گوناگونی نوع تاج‌های پادشاهی در آثار برجای مانده حاکی از چیست و بر چه اساس می باشد؟ با مطالعه تاریخ سیاسی ساسانی و تامل‌عمیق بر تنوع و طرح-های متفاوت از پادشاهان ساسانی میتوان چنین فرض نمود که هر یکه از پادشاهان ساسانی بنا به استقلال تفکر و مذهب و قدرت خالق تاج مخصوص به خود بوده که نشانه قدرت پادشاه بوده است. نتیجه بررسی و تحلیل چنین حاصل شده است که این تاج‌ها با خود اطالعاتی از حوادث و وقایع سیاسی تاریخ سلسله ساسانی را به همراه دارد، شهریاران ساسانی از ابتدای سلسله تا انتهای آن از تاج های متنوعی استفاده می کردند که تاج هایشان با یکدیگر تفاوت جزئی و کلی داشت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

62 - بررسی تطبیقی اصلاحات نظامی خسروانوشیروان در شاهنامه و منابع تاریخ نگارانه ی اسلامی
پریسا بهادرپور احمد کامرانی فر فریناز هوشیار

شاهنامه بالاتر از یک شاهکارِ ادبی - اسطوره‌ای، یادگار تأثیرگذار تاریخ‌نگاری به ویژه تاریخ عصر ساسانی است که با رعایت امانت‌داری و وفاداری و پایبندی تاریخِ سلسله‌ مورد نظر را با ذکر جزییاتِ رویدادهای آن به نظم کشیده است. روایت این اثر از اصلاحات نظامی خسروانوشیروان (۵۷۹ چکیده کامل

شاهنامه بالاتر از یک شاهکارِ ادبی - اسطوره‌ای، یادگار تأثیرگذار تاریخ‌نگاری به ویژه تاریخ عصر ساسانی است که با رعایت امانت‌داری و وفاداری و پایبندی تاریخِ سلسله‌ مورد نظر را با ذکر جزییاتِ رویدادهای آن به نظم کشیده است. روایت این اثر از اصلاحات نظامی خسروانوشیروان (۵۷۹ - ۵۳۱ م) بسیار مهم است و منابع تاریخ نگارانه ی اسلامی نیز که از جایگاه مهمی به دلیل دسترسی به پاره‌ای متون و سرچشمه‌های اصیل این دوره برخوردارند به آن پرداخته‌اند. بسیاری از داده‌های آن متون درباره‌ اصلاحات انوشیروان در شاهنامه وجود دارد و برخی داده‌ها را تنها فردوسی گزارش کرده است. هدف این مقاله، تحلیل اصلاحات نظامی انوشیروان و بررسی ارزش داده‌ها و جزییات تاریخی شاهنامه و سنجش تطبیقی آن با سایر منابع تاریخ نگارانه ی اسلامی و همچنین بیان وجه افتراق و اشتراک آن‌ها با تکیه ‌بر رویکرد فردوسی می‌باشد که با استفاده از روش کتابخانه‌ای به صورت توصیفی – تحلیلی موضوع مورد نظر تحلیل و تبیین قرارگرفته است. نتایج این پژوهش می‌تواند مقام شاهنامه را در متون تاریخی برای ساسانی پژوهان شفاف‌تر و معتبرتر سازد و برای سایر تحقیقات نیز در این زمینه مفید و ارزشمند واقع گردد و در مجامع علمی- پژوهشی، گروه تاریخ، ادبیات و... مورد استفاده مخاطبان قرار گیرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

63 - نقش و جایگاه تیسفون در معادلات سیاسی و اقتصادی دوره ساسانی
سلطانعلی کریمی فیض اله بوشاسب گوشه احمد کامرانی فر

اردشیر بابکان تیسفون را به عنوان پایتخت توسط دولت ساسانی انتخاب کرد. این شهرنقش بسیار مهمی در ایجاد وحدت سیاسی کشور ایفا کرد و به مرکز سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مبدل گردید. تیسفون به جهت اینکه بر سر راه‌های مهم بازرگانی و تجاری از جمله جاده‌ی ابریشم و راه دریایی خلیج فار چکیده کامل

اردشیر بابکان تیسفون را به عنوان پایتخت توسط دولت ساسانی انتخاب کرد. این شهرنقش بسیار مهمی در ایجاد وحدت سیاسی کشور ایفا کرد و به مرکز سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مبدل گردید. تیسفون به جهت اینکه بر سر راه‌های مهم بازرگانی و تجاری از جمله جاده‌ی ابریشم و راه دریایی خلیج فارس به اقیانوس هند واقع شده بود به لحاظ سیاسی و سوق-الجیشی در منطقه‌ی بین‌النهرین اهمیت ویژه‌ای داشت. تیسفون در اواخر دولت ساسانی به دلیل اوضاع آشفته سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رونق اولیه‌اش را از دست داد. پایتخت ساسانی از نظر بازرگانی و امور تجاری نقش مهمی در ارتباطات بین‌المللی بازی می‌کرد؛ زیرا شهرهای ایران در دوره‌ی ساسانیان مرکز تجارت و صنعت بود. بی‌ثباتی سیاسی و نظامی در تیسفون که ناشی از آمدن و رفتن‌های مکرر شاهان در سال‌های پایانی حکومت ساسانی بود، باعث متزلزل شدن اوضاع پایتخت و سایر ایالت‌های تابعه و شورش سرداران و حاکمان ایالت‌ها در نقاط مختلف کشور شد. روش تحقیق، در این مقاله ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻈﺮی آن، روش تحقیق تاریخی و به شیوه‌ی تبیینی ـ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺳـﺖ و در گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. هدف مقاله تبیین و تشریح نقش و جایگاه تیسفون در معادلات سیاسی و اقتصادی دوره‌ی ساسانی می‌باشد پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

64 - وضعیت معمــاری در دورة سـاسـانیـان و تفاوت آن با معمـاری عصـر هخامنشیـان
مهدی رمضانی امیر تیمور رفیعی حسین محمدی

معماری دورة ساسانی در واقع ادامه‌دهنده و کامل‌کنندة معماری اشکانی و درعین‌حال یادآور معماری هخامنشی است. با شکل‌گیری حکومت ساسانیان، جامعه ایران روبه‌رشد نهاد و با تنظیم یک برنامه دقیق و کارآمد در امر شهرسازی، معماری و صنعتی کردن جامعه، توجه دنیای متمدن هلنی و رومی را ب چکیده کامل

معماری دورة ساسانی در واقع ادامه‌دهنده و کامل‌کنندة معماری اشکانی و درعین‌حال یادآور معماری هخامنشی است. با شکل‌گیری حکومت ساسانیان، جامعه ایران روبه‌رشد نهاد و با تنظیم یک برنامه دقیق و کارآمد در امر شهرسازی، معماری و صنعتی کردن جامعه، توجه دنیای متمدن هلنی و رومی را به‌سوی خود جلب نمود. فرهنگ و هنر ساسانیان دنباله‌روی هنر و فرهنگ هخامنشی و پارتی بوده است. تلاش ساسانیان بر آن بود که خود را به فرهنگ عصر هخامنشی نزدیک سازند. آنان در هنرِ معماری، حجاری، گچ‌بری، ساختن طاق‌های گنبدی و تالارهای وسیع بدون ستون برتری خود را نسبت به دوره‌های قبل نشان دادند. در معماری، نقوش برجسته و حجاری‌های عصر ساسانی تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با دورة هخامنشی به‌خصوص از نظر موضوع و محتوا دیده می‌شود. اردشیر بنیان‌گذار سلسله ساسانی، قبل از به قدرت رسیدن حاکم شهر دارابگرد پارس بود و معماری آن شهر و همچنین شهر گور یا فیروزآباد را بنا به سنت معماری دورة پارتی به‌صورت دایره‌ای بنیاد گذاشت. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی انجام می‌شود به سؤالات روش ساخت، مصالح و کارکرد بناهای عصر ساسانیان به چه صورت بوده است؟ و تفاوت آن با معماری عصر هخامنشیان چه بوده است؟ پاسخ داده خواهد شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

65 - تأثیر مغان در نظام طبقاتی عصر ساسانیان
سیده شیدا غریب زاده احمد کامرانی فر محمدکریم یوسف جمالی

زمینه وهدف : دولت ساسانی با احیا و تقویت دین زرتشتی به آن جنبۀ رسمی ـ دولتی داد وروحانیان زرتشتی یک از نهادهای اساسی شاهنشاهی ساسانی شدند. روحانیان زرتشتی به عنوان نگهبان دین زرتشتی، همبستگی به سازمان های سیاسی و مقتدر کشور داشتند.پژوهش حاضر در صدد است تا به بررسی تاثیر چکیده کامل

زمینه وهدف : دولت ساسانی با احیا و تقویت دین زرتشتی به آن جنبۀ رسمی ـ دولتی داد وروحانیان زرتشتی یک از نهادهای اساسی شاهنشاهی ساسانی شدند. روحانیان زرتشتی به عنوان نگهبان دین زرتشتی، همبستگی به سازمان های سیاسی و مقتدر کشور داشتند.پژوهش حاضر در صدد است تا به بررسی تاثیرمغان بر نظام طبقاتی عصر ساسانیان بپردازد.مواد وروش:این مقاله باروش توصیفی وتحلیلی به تجزیه وتحلیل روند تاثیر گذاری روحانیون زرتشتی وروابط اجتماعی جامعه ایرانی عصر ساسانی می پردازد.یافته ها: با وجود نفوذ موبدان زرتشتی در امور حکومتی و درون جامعه، دور از ذهن نیست که این طبقه در همۀ امور در روزگار ساسانیان اختیارات وسیعی داشتند در عصر ساسانیان که دین زرتشت بر تمام نقاط ایران مستولی شد، مغان پیشوایان این دین بودند.نتیجه گیری: اندیشۀ مغان بر دین زرتشتی سایه افکند در واقع، اندیشۀ دینی زرتشتی تبدیل به اندیشۀ مغان شد. در این دوره حرکت ها و جنبش های اجتماعی رخ داد که نشانگر این است که مردم به دنبال شرایط بهتری بودند. به دنبال همین مناسبات عادلانه جامعۀ ایران شیفتۀ اندیشۀ برابری طلبانۀ پس از ورود اسلام به ایران شد. بعد از این دوره، رکودی بر پیکرۀ سیاست این سلسله حاکم شد، آن گونه که دیگر دین زرتشتی در موقعیتی نبود تا در مقابل هجوم همه جانبۀ مسلمانان پایداری کند پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

66 - اندیشه فرهنگ ایرانشهری
الهام کیا اللهیار خلعتبری

پژوهش حاضر با تبیین برخی مفاهیم، اصول و نظریه های مندرج در فرهنگ و اندیشه ایرانی در دوره پیش از اسلام کوشیده است مجموعه فکر ایرانی را به مثابه دستگاهی منسجم و متعامل نشان دهد. بر این اساس هندسه فکر ایرانی از سه جزء نظام اعتقادی، نظام اخلاقی و نظام سیاسی تشکیل شده است که چکیده کامل

پژوهش حاضر با تبیین برخی مفاهیم، اصول و نظریه های مندرج در فرهنگ و اندیشه ایرانی در دوره پیش از اسلام کوشیده است مجموعه فکر ایرانی را به مثابه دستگاهی منسجم و متعامل نشان دهد. بر این اساس هندسه فکر ایرانی از سه جزء نظام اعتقادی، نظام اخلاقی و نظام سیاسی تشکیل شده است که دو جزء نخست با فراهم کردن انگاره های پشتیبانی کننده، الگوی شهریاری ایرانی را در جزء سوم یعنی نظام سیاسی شکل داده است.الگوی شهریاری ایرانی به جهت انسجام نظری همچون پارادایم ثابت به دوره پس از ورود اسلام به ایران منتقل و با استحاله الگوی خلافت به سلطنت به شیوه اساسی کشورداری ایرانی تبدیل شده است. سوال محوری پژوهش حاضر آن است چارچوب فرهنگ اندیشه ایرانشهری دارای چه اجزا و عناصری است؟ بر اساس فرضیه مطرح شده، نظام سیاسی و دینی اجزای مهم و تعیین کننده ساختار اندیشه فرهنگ ایرانشهری هستند.این پژوهش با استناد به منابع دوره پهلوی و دوره اسلام و با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

67 - هم‌نشینی آب و آتش در بناهای مذهبی دوره ساسانی
پریا دواچی کمال‌الدین نیکنامی سجاد علی‌بیگی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که آتشکده‌های دوره ساسانی تمایل زیادی به قرارگیری در کنار منابع آب نظیر رودخانه‌ها و چشمه‌ها دارند. شاید در ظاهر نتوان به صراحت الزام وجود منابع آبی در کنار نیایشگاه‌های دوره ساسانی را تأیید کرد، ولی با بررسی مکان قرارگیری نیایشگاه‌ها درمی‌یابیم که چکیده کامل

بررسی‌ها نشان می‌دهد که آتشکده‌های دوره ساسانی تمایل زیادی به قرارگیری در کنار منابع آب نظیر رودخانه‌ها و چشمه‌ها دارند. شاید در ظاهر نتوان به صراحت الزام وجود منابع آبی در کنار نیایشگاه‌های دوره ساسانی را تأیید کرد، ولی با بررسی مکان قرارگیری نیایشگاه‌ها درمی‌یابیم که بیشتر آنها در نزدیکی منابع آبی احداث گردیده‌اند و یا با طی کردن مسافتی کوتاه به منابع آبی دست پیدا می‌کنند و یا در برخی موارد در کنار آتشکده‌ها بنایی برای گرامی‌داشت آ‌ب نیز ساخته می‌شده است. با وجود فقدانِ اطلاعات در توصیف معماری نیایشگاه‌ها در متون دینی نظیر اوستا، ممکن است بتوان از طریق تطبیق نوشته‌های این کتاب در رابطه با جایگاه ایزدانی چون آناهیتا با بناهای به جا مانده از دوره ساسانی مانند آتشکده‌ها، به شناختی در رابطه با بناهای مرتبط با نیایش آب و آتش در این دوره دست یافت. این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش که آیا ساخت نیایشگاه‌های مرتبط با آتش در دوره ساسانی در کنار منابع آبی دلایل دینی داشته است یا خیر؟، با شیوه اسنادی و با استناد به شواهد باستان‌شناختی، تلاش دارد تا دلایل ساخت نیایشگاه‌های مرتبط با آتش در کنار منابع آب را مورد بررسی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که در بیشتر موارد بنایی مختص به نیایش آب ساخته نمی‌شد و نیایش آب در کنار منابع آب انجام می‌گرفت که از این نظر نزدیکی بناهای مرتبط با آتش به منابع آب نشانی از دلایل مذهبی انتخاب مکانی آتشکده‌ها و نزدیکی به منابع آب است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

68 - مکان‌یابی شهرهای قرارگرفته برسر شاهراه خراسان در کرمانشاهان (محور ساسانی قصر شیرین- کرمانشاه)
صبا غلامی رضا مهرآفرین رسول موسوی حاجی

جغرافیای تاریخی روشی علمی برای مطالعات محوطه‌های باستانی، جای یابی شهرها و محوطه‌ها، است. جغرافیای تاریخی عوامل جغرافیایی را در طول تاریخ بررسی می‌کند. غرب ایران در طول تاریخ به‌واسطه موقعیت استراتژیک و همسایگی با عراق و فاصله کم با تیسفون همواره مورد اهمیت و توجه بوده چکیده کامل

جغرافیای تاریخی روشی علمی برای مطالعات محوطه‌های باستانی، جای یابی شهرها و محوطه‌ها، است. جغرافیای تاریخی عوامل جغرافیایی را در طول تاریخ بررسی می‌کند. غرب ایران در طول تاریخ به‌واسطه موقعیت استراتژیک و همسایگی با عراق و فاصله کم با تیسفون همواره مورد اهمیت و توجه بوده است جاده قصر شیرین-کرمانشاه دارای ارزش تاریخی و تجاری است، این جاده به‌عنوان بخشی از شاه‌راه تجاری خراسان آسیای غربی را به آسیای شرقی وصل می‌کند. کرمانشاه دومین استانی است که بیشترین آثار ازدوره ساسانی را دارا است، مسیر تجاری راه خراسان با گذر از قصر شیرین و کرمانشاه از ایران می‌گذرد امروزه بخشی از آن‌که منطبق با جاده‌ای است که از عراق به سمت کرمانشاه می‌رود. بانام محور ساسانی قصر شیرین – کرمانشاه شناخته می‌شود، حدفاصل شهر قصر شیرین تا کرمانشاه شهرهای سرپل ذهاب، کرند، اسلام‌آباد غرب و ماهیدشت قرار دارد، این شهرها و روستاهای اطراف آن هرکدام آثار تاریخی متعلق به دوران‌های تاریخی، اشکانی، ساسانی و پس از ساسانی را دارا است. این مسیر باستانی هنوز مورداستفاده و اهمیت است. در دوران اشکانی و ساسانی با توجه به نقش واسطه‌گری تجاری از این مسیر استفاده‌شده است، در دوران اسلامی این منطقه بخشی از ایالت جبال بود. اهمیت تجارت در این مسیر باعث ایجاد شهرهای مهم و پویا شده است. این جاده همواره موردتوجه سیاحان و جغرافیا نویسان بوده است. در این مقاله جغرافیای تاریخی منطقه در دوران اشکانی، ساسانی و دوران اسلامی موردمطالعه قرارگرفته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

69 - تبیین وتحلیل اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایالات شرقی شاهنشاهی ساسانی و ارتباط آن با فتح اعراب(651-590م.)
کیخسرو خسروی نژاد سهیلا ترابی فارسانی اسماعیل سنگاری

سیستان و خراسان در ماورای کویرهای مرکزی ایران، ایالات شرقی قلمرو ساسانیان را تشکیل می‌دادند که در آن زمان ایالاتی ثروتمند، با اقتصادی پر رونق محسوب می‌شدند. از سوی دیگر همسایگی با اقوام صحراگرد شرقی، علاوه بر مخاطراتی که برای ساکنان آنها ایجاد کرده بود، به آنها وجهی سوق چکیده کامل

سیستان و خراسان در ماورای کویرهای مرکزی ایران، ایالات شرقی قلمرو ساسانیان را تشکیل می‌دادند که در آن زمان ایالاتی ثروتمند، با اقتصادی پر رونق محسوب می‌شدند. از سوی دیگر همسایگی با اقوام صحراگرد شرقی، علاوه بر مخاطراتی که برای ساکنان آنها ایجاد کرده بود، به آنها وجهی سوق‌الجیشی بخشیده بود و این مجاورت در رویدادهای این ایالات تأثیر بسزایی داشت. بدین ترتیب بررسی وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این منطقه بویژه در نیم قرن پایانی سلطنت ساسانیان، که سرانجام به سقوط سلسله انجامید، مورد اهمّیت قرار می‌گیرد. این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی تحلیلی، به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است که وضعیت سیاسی اقتصادی و اجتماعی ایالات شرقی ساسانی بر سقوط و فتح آنجا بدست اعراب مسلمان چه تأثیری داشته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که هجوم صحراگردان و کوچ های اجباری به ایالات شرقی ساسانی موجب تنوع در ترکیب جمعیتی آنجا شد و این عامل به همراه عدم وابستگی سیاسی و اقتصادی آنها به دولت مرکزی، انگیزۀ دستیابی به قدرت در میان فرمانروایان محلی را دو چندان کرد و سرانجام باعث سقوط سلسلۀ ساسانی گردید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

70 - سیری در فرهنگ و تمدن ایران دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیرشان بر یکدیگر
دکتر نادر میر سعیدی رقیه مردانی

چکیده خلاصه : در این مقاله با عنوان سیری در فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیر متقابل دو امپراتوری بر هم سعی شده توضیحاتی در باره چگونگی تاثیر متقابل وتحقیق در تشابه آثار بجا مانده از این تمدن ها بررسی به عمل آید. اهداف: بررسی چگونگی رواب چکیده کامل

چکیده خلاصه : در این مقاله با عنوان سیری در فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیر متقابل دو امپراتوری بر هم سعی شده توضیحاتی در باره چگونگی تاثیر متقابل وتحقیق در تشابه آثار بجا مانده از این تمدن ها بررسی به عمل آید. اهداف: بررسی چگونگی روابط فرهنگی و تمدن ایران دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیراتی که دو امپراتوری بر هم داشتند. روش پژوهش: توصیفی، تشریحی و تحلیلی است. نتیجه کلی: این دو امپراتوری در تعارض های خود به سرزمین های یکدیگر بهانه های مختلفی برای جنگ و درگیری داشتند. بدون شک جنگ های ایران و روم شرقی(بیزانس) به نحو بارزی مهمترین و عامل تاثیرگذار در انتقال تبادلات سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و هنری بین دو کشور بوده است. ایران دوره ساسانی در طی این تماس ها و جنگ ها آنچه را که برای پیشرفت فرهنگ و تمدن خود لازم داشت از روم شرقی (بیزانس) اقتباس کرد و در مقابل نیز بر فرهنگ آنان تاثیر گذارد. واژگان کلیدی : ایران ، ساسانی، روم شرقی، تمدن، فرهنگ، هنر پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

71 - بررسی اوضاع سیاسی یمن و جایگاه آن در روابط ایران و روم (579-525 م.)
دکتر فیض اله بوشاسب آرزو حبیبیان دهکردی

چکیده در طی قرن ششم میلادی همزمان با حکومت انوشیروان،به دنبال گسترش رقابتهای تجاری و سیاسی توجه دو کشور ایران و روم معطوف به سرزمین یمن گردید.روم شرقی در آنمقطعزمانی ابتدا کوشید تابا اتحاد با همکیشان مسیحی خود در حبشه حوزه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در جنوب عربستان ف چکیده کامل

چکیده در طی قرن ششم میلادی همزمان با حکومت انوشیروان،به دنبال گسترش رقابتهای تجاری و سیاسی توجه دو کشور ایران و روم معطوف به سرزمین یمن گردید.روم شرقی در آنمقطعزمانی ابتدا کوشید تابا اتحاد با همکیشان مسیحی خود در حبشه حوزه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در جنوب عربستان فزونی بخشد؛ ازطرف دیگر در پی آن بر آمد تا با اتحاد با ترکان امکانات تجاری خود را توسعه دهد . اما به جهت قدرت روز افزون ایرانیان در حوزه خلیج فارس و دریاهای اطراف آن، و از سوی دیگر شکست ترکان بدست ایرانیان این امر محقق نگردید.به دنبال آن ایران در پی استمداد یمنی ها توانست این سرزمین را جزو مناطق تحت نفوذ خود در آورده و به سلطه حبشیان در آنجا پایان دهد. واژگان کلیدی :روم،ساسانیان،یمن پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

72 - مزدک خنیاگر دینی یا اصلاح طلب عصر ساسانی
دکتر امیر تیمور رفیعی سمیه عباسی

چکیده چرایی فراز و فرود تمدن ها و دولت های بزرگ یکی از مباحث با اهمیت و بنیادی در مطالعات تاریخی است. جامعه ی زمان ساسانی، یک جامعه محافظه کار اشرافی مبتنی بر نظام جابرانه بود. دولت ساسانی بر دو اصل اساسی وحدت دینی و وحدت سیاسی پایه گذاری شد که با رسمی شدن دین زردشت چکیده کامل

چکیده چرایی فراز و فرود تمدن ها و دولت های بزرگ یکی از مباحث با اهمیت و بنیادی در مطالعات تاریخی است. جامعه ی زمان ساسانی، یک جامعه محافظه کار اشرافی مبتنی بر نظام جابرانه بود. دولت ساسانی بر دو اصل اساسی وحدت دینی و وحدت سیاسی پایه گذاری شد که با رسمی شدن دین زردشت زمینه زندگی و راه رسم روشنی را در فرهنگ و تمدن آن روزها فراهم کرد، اما با گذشت زمان و نزدیک شدن به افول سلسله ساسانی دین زردشت دستخوش تغییرات بسیاری شد و در نتیجه نخستین جنبشهای فکری برابری خواهانه از سوی مزدک در برابر قدرت حاکم در عصر ساسانیان به وقوع پیوست. این پژوهش در صدد آن است تا یکی از جنبش های اجتماعی-مذهبی ایران پیش از اسلامرا مورد بررسی قرار دهد و کوشش شده روایتی نسبتا قابل قبول از شرایط حاکم براین دوران ارائه کند. نوشتار حاضر این قیام را مورد بررسی قرار داده و بر این مدعا است که، جنبش مزدک، جنبش اجتماعی در لوای مذهب بوده و این آیین پاسخی به بحران‌های اجتماعی-اقتصادی عصر ساسانی بوده است. واژگان کلیدی: سلسله ساسانی، دین زردشت، مزدک، موبدان زردشتی پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

73 - نماد مذهبی در مراسم تاجگذاری شاهان ساسانی
دکتر نادر میر سعیدی فاطمه داود آبادی فتانه یوسفی

چکیده سلسله ساسانیان ،بنیان گذار رستاخیز فرهنگی عظیمی بود که بر دین وآداب ملی تکیه داشت . بقایای ویرانه های عظیم کاخ ها ،شهرها، کتیبه ها و نقوشی که از آن ها در سینه صخره ها ودرون غارها به جا مانده وظروف زینت آلات گرانبها ی سیمین وزرین موزه ها ی جهان بهترین نشانه آث چکیده کامل

چکیده سلسله ساسانیان ،بنیان گذار رستاخیز فرهنگی عظیمی بود که بر دین وآداب ملی تکیه داشت . بقایای ویرانه های عظیم کاخ ها ،شهرها، کتیبه ها و نقوشی که از آن ها در سینه صخره ها ودرون غارها به جا مانده وظروف زینت آلات گرانبها ی سیمین وزرین موزه ها ی جهان بهترین نشانه آثارهنری تمدن عالی آنان است. هدف عمده در این مقاله با بررسی مراسم تاجگذاری تمامی شاهان ساسانی از لحاظ شکلتاج ها ، مراسم مذهبی وکسانی که در این مراسم شرکت داشته اند و نقش باورها و اعتقادات ساسانیان است .با بررسی آثار و شواهد و مطالب و مدارک موجود، این نتیجه به دست می آید که هر پادشاه دوره ساسانی ،برای بدست آوردن تخت شاهی مراسم ویژه و با شکوهی در روز های خاص و مقدس ایرانیان آن زمان که روز مهرگان و روز نوروز بوده است ، انجام می گرفته است و یا بعضی نیز برای بدست آوردن تاج و تخت شاهی مدتها می جنگیدند تا بتوانند تاج شاهی را بر سر بگذارند.اعتقادی که در دوره ساسانی بوده است ،این که شاهان این منزلت پادشاهی را از ایزدان می گرفتند و با عهد و پیمان و گرفتن حلقه از ایزدان، نماینده آنها در مملکت می شدند. واژگان کلیدی : مراسم دوره ساسانی، شاهان ساسانی، نماد مذهبی، ساسانیان. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

74 - بررسی انعکاس حیات دنیوی و معنوی منقوش بر سیمینه های دوره ساسانی
دکتر شکوه السادات اعرابی هاشمی مینا اصلانی

چکیده حکومت ساسانیان از جمله مهم ترین دوره های تاریخی در ایران پیش از اسلام است و در نتیجه هنر این دوره هم می تواند یکی از باشکوه ترین ادوار هنر در ایران باستان تلقی شود. هنری که از گذشته ای طولانی الهام گرفته است و نشانه های آن تا به امروز مشاهده می شود. به همین من چکیده کامل

چکیده حکومت ساسانیان از جمله مهم ترین دوره های تاریخی در ایران پیش از اسلام است و در نتیجه هنر این دوره هم می تواند یکی از باشکوه ترین ادوار هنر در ایران باستان تلقی شود. هنری که از گذشته ای طولانی الهام گرفته است و نشانه های آن تا به امروز مشاهده می شود. به همین منظور مطالعه آثار و اشیاء به جا مانده از آن دوران اهمیت به سزایی دارد. در دوره ساسانی در انواع هنرها پیشرفت قابل توجهی حاصل شد. از جمله فلزکاری که یکی از شاخه های مهم هنری محسوب می شود. اگرچه بسیاری از جنبه های فلزکاری ادامه دهنده ی کار حکومت های پیشین از خود بود اما در این دوره به بلوغ چشمگیری رسید. آثار و اشیاء فلزی در دوره ساسانیان در تقسیم بندی های متفاوتی قرار می گیرند. ظروف،جام ها، کاسه ها جزء اشیای فلزی محسوب می شود.هنرمند برای انتقال اندیشه طرح هایی را به تصویر می کشید و سپس این آثار با نقوشی تزئین می شد که الهام گرفته از طبیعت، حیات مادی، باورها، اعتقادات و اسطوره های فرهنگ ایرانی می باشد. در این پژوهش تلاش شده تا به روش پژوهش تاریخی و با شیوه ی تحلیل و توصیف برخی از نقش مایه های مادی و معنوی در سیمینه های دوره ساسانیان بررسی گردد. نتیجه پژوهش آن که هنرمندان و صنعتگران دوره ساسانی با اقتباس از طبیعت و باورهای گذشتگان، آثار فلزی تحسین شده ای را خلق کردند. واژگان کلیدی: ساسانیان، فلزکاری، باورها، اعتقادات، طبیعت.مادی. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

75 - ضرابخانه های ساسانی و فعالیت آنها بعد از سقوط ساسانیان (قرن اول ه ق)
دکتر سید اصغر محمودآبادی مجتبی منصوریان

چکیده پس ازپیشروی مسلمانان در مناطق تحت سلطه ساسانیان ،فرمانروایان مسلمان ، به کمک ضرابخانه های باقی مانده از دوره ساسانی، سکه هایى مشابه سکه هاى ساسانى ضرب کردند که به آنها سکه های عرب-ساسانی می گویند. این درهم ها تغییرات اندکی نسبت به درهم های ساسانی داشتند و بر رو چکیده کامل

چکیده پس ازپیشروی مسلمانان در مناطق تحت سلطه ساسانیان ،فرمانروایان مسلمان ، به کمک ضرابخانه های باقی مانده از دوره ساسانی، سکه هایى مشابه سکه هاى ساسانى ضرب کردند که به آنها سکه های عرب-ساسانی می گویند. این درهم ها تغییرات اندکی نسبت به درهم های ساسانی داشتند و بر روی این سکه ها می توان اسامی خلفای راشدین ، خلفای بنی امیه و یا حکمرانان محلی را دید.ضرابخانه های مختلفی مانند آذربایجان ، ارجان ، اردشیرخوره ، اصطخر ،بصره ، کرمان،یزد، و .... به ضرب این سکه ها می پرداختند.فراوانی این تعداد ضرابخانه ها در سطح کشور و همچنین عهد نامه های صلحی که مسلمانان با مردم شهرهای مختلفی در ازای پرداخت مبلغ قابل توجهی سکه که گهگاه به میلیونها درهم می رسید ، به خوبی روشن می سازد که ضرابخانه های ساسانی با آمدن مسلمانان به ایران همچنان به کار خود ادامه داده ومی توان نتیجه گرفت که بر خلاف ادعاهایی که گفته می شود شهرهای قلمرو ساسانی با حمله مسلمانان رو به ویرانی رفتند ،حداقل در این زمینه چنین ادعایی صحت ندارد واژگان کلیدی:ضرابخانه،ساسانیان،عرب،ساسانی سکه پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

76 - واکاوی مانی و آموزه هایش در زمان شاپور اول
دکترمحمدکریم یوسف جمالی مهناز بابایی توسکی

چکیده: اواخر عهد باستان دوره ی تلاقی ادیان مشرقی و مقارنت آن با مسیحیت به عنوان دینی که از امپراطوری روم و با حمایت سیاسی آنان، بوده است. مانی یکی از پیامبران ایران باستان است، که در اواخر دوران اشکانی، اردوان چهارم، در بابل ظهور کرد. بنا به گفته ی کتاب شاپورگان، و چکیده کامل

چکیده: اواخر عهد باستان دوره ی تلاقی ادیان مشرقی و مقارنت آن با مسیحیت به عنوان دینی که از امپراطوری روم و با حمایت سیاسی آنان، بوده است. مانی یکی از پیامبران ایران باستان است، که در اواخر دوران اشکانی، اردوان چهارم، در بابل ظهور کرد. بنا به گفته ی کتاب شاپورگان، وی در دوران اردشیراول سفرهای تبلیغی خود را به سرزمین هند آغاز کرده بود و مقارن تاجگذاری شاپوراول به ایران بازگشت، تا بتواند توجه آن را به خود جلب کند.شاپور اول در ابتدا با پذیرش برادرانش مهرشاه و پیروز از ظرفیت ملی سازی دین مانی بهره برد؛ اما فشار روحانیت زرتشتی از یک سو و از سوی دیگر ریشه های مسیحی دین مانوی مانع از آن شد، که این دین اقبال فراگیر شدن به معنای دین رسمی را به دست آورد. به نظر می رسد شاپور با توجه به پشتوانه ی سیاسی اش به آسانی روحانیت زرتشتی را سهیم در قدرت نمی کرد. در واقع شاپور با عنایت به قدرت مزبور در پی سنجش و بهره برداری از یک الگوی غالب دینی که خود رأس آن باشد، بود. روحانیت در حالت نضج ساسانی در این دوره اقدامات خاصی را از پیش نبردند؛ ولی با تکمیل ساختار در دوره های بعدی به خصوص بهرام دوم توانستند زمام امور را به دست بگیرند و هم امور قضایی و هم امور دینی را عهده دار شوند. سرانجام این قدرت یابی وقوع دو اتفاق شد: اعدام مانی به عنوان فردی تکفیری و معاند با دین زرتشت و استقلال مقام روحانیت در ساختار قدرت و نهادی که از این زمان به نزاع قدرت با شاهنشاه ساسانی می پردازد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به واکاوی ظهور مانی، آموزه های آن، رویارویی نهاد قدرت با آن می پردازد و در آخر چنین استنباط شده است که مانی در سایه ی عنایت شاپور اول توانست، بنیان مجامع مانوی را ایجاد کند و در اقصی نقاط شاهنشاهی، سرزمین های روم، مصر و بین النهرین گسترش چشمگیری پیدا کند؛ تا جایی که موجب مناقشات مذهبی میان روحانیون زرتشتی، روحانیون مسیحی و یهودی را گردید. واژگان کلیدی:مانی، شاپور یکم، ساسانی، دین زرتشتی، روحانیت پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

77 - مکاتبات بین سران ایران وروم دردوره ساسانی ونقش آن دردیپلماسی جهان کهن
دکتر محسن ابوالقاسمی مهرانگیز کیانی

چکیده: در این مقاله به بررسی نامه های ارسال شده بین سران ایران و روم در دوران ساسانی پرداخته شده، و انگیزهتأثیر و پیامدهای این مکاتبات مورد تحلیل قرار گرفته است. درغالب نامه ها، منافع ملی، اقتصادی، ایدئولوژیکی، عمومی وتبلیغاتی دو طرف مورد نظر بوده است. ادبیات به کار چکیده کامل

چکیده: در این مقاله به بررسی نامه های ارسال شده بین سران ایران و روم در دوران ساسانی پرداخته شده، و انگیزهتأثیر و پیامدهای این مکاتبات مورد تحلیل قرار گرفته است. درغالب نامه ها، منافع ملی، اقتصادی، ایدئولوژیکی، عمومی وتبلیغاتی دو طرف مورد نظر بوده است. ادبیات به کار رفتهدرنامه ها نشئت یافته از موضع ضعف یا قدرت نویسنده وموقعیت سیاسی او بود. این نامه ها به عنوان سندی مکتوب درتاریخ دو کشور برجای ماندند و منعکس کننده بخشی از روابط سیاسی ایندو قدرت درطی دوران چهارصد ساله پر فراز ونشیب آن است. واژگان کلیدی: نامه ، ایران، روم، ساسانیان، جنگ پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

78 - ویژگی های تاریخی و مؤلفه های شهرنشینی در عهد ساسانیان (با تأکید بر دوره اردشیر اول)
دکتر امیر تیمور رفیعی مرجان طاهری دوست

چکیده دوره ساسانیان بر پایۀ تجربه‌های پیشین و متأثر از شرایط، ضرورت و نیازهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، شهرنشینی و شهرسازی شتاب فزاینده‌ای گرفت و به‌طور چشمگیری بر تعداد شهرها و جمعیت شهرنشین افزوده شد. این پدیده موجب ظهور جامعۀ شهری توانمندتری نسبت به گذشته چکیده کامل

چکیده دوره ساسانیان بر پایۀ تجربه‌های پیشین و متأثر از شرایط، ضرورت و نیازهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، شهرنشینی و شهرسازی شتاب فزاینده‌ای گرفت و به‌طور چشمگیری بر تعداد شهرها و جمعیت شهرنشین افزوده شد. این پدیده موجب ظهور جامعۀ شهری توانمندتری نسبت به گذشته گردید. یکی از دوره های پرشکوه در سلسله ساسانی، دوره اردشیر اول است. بررسی خصوصیات دوره اردشیر اول ازاین‌جهت حائز اهمیت است که وی شالوده و بنیان یک سازمان اداری-سیاسی را گذاشت که حدود چهارصد سال اداره و مدیریت کشور را در دوره باستان بر عهده داشت و تجربیات ارزنده‌ای را از خود به‌جا گذاشت. این نوشتار بر آن است تا با تأمل بر عناصر و مؤلفه‌های شکل دهنده ی جامعه ی شهری و تحولاتی که در ساختار سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه ی شهری ایران در دورۀ ساسانی و به ویژه دوره اردشیر اول اتفاق افتاد، کم و کیف ساختار و سازمان شهری این دوره از تاریخ شهرنشینی کشور را بررسی کند. این مقاله بر اساس هدف مطالعه، از نوع بنیادی و به لحاظ ماهیت و روش مطالعه، توصیفی – تحلیلی است. لذا روش تحقیق از نوع تحقیقات تاریخی است و مطالب پس از گردآوری و توصیف مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته‌اند. واژگان کلیدی:شهرنشینی، ساسانیان، اردشیر اول پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

79 - نقش رویدادهای سیاسی در شکل گیری کتیبه ها و نقش برجسته ها در دوره ساسانی
علیرضا احمدی مفرد پروین علم الهدایی

چکیده کتیبه هاو نقش برجسته های عهدساسانی اطلاعات وافری رادرزمینه هایی چون:خط و زبان،تاریخ سیاسی،جنگها،القاب ومناصب بزرگان،روحانیون وغیره دراختیارمامی گذارند.حتی دربعضی ازاین مقولات اساس شناخت ماصرفاًازطریق کتیبه هاحاصل میشود. انگیزه های سازندگان کتیبه ها و نقش برجس چکیده کامل

چکیده کتیبه هاو نقش برجسته های عهدساسانی اطلاعات وافری رادرزمینه هایی چون:خط و زبان،تاریخ سیاسی،جنگها،القاب ومناصب بزرگان،روحانیون وغیره دراختیارمامی گذارند.حتی دربعضی ازاین مقولات اساس شناخت ماصرفاًازطریق کتیبه هاحاصل میشود. انگیزه های سازندگان کتیبه ها و نقش برجسته ها از جمله مسائل مهمی است که در ارتباط با این آثار باید مورد توجه قرار گیرد. در این پژوهش، نگارنده با بررسی نمونه هایی مشخص از کتیبه ها و نقش برجسته های دوره ساسانی به این نتیجه رسید که هر چند ممکن است انگیزه ها و عوامل مختلفی در خلق این آثار نقش داشته باشد اما رخدادهای سیاسی و انگیزه های مشخص سیاسی خالقان این آثار مهمترین و تعیین کننده ترین نقش را در شکل گیری کتیبه ها و نقش برجسته ها در دوره ساسانی داشته است. این انگیزه های سیاسی را می توان در موارد زیر طبقه بندی کرد؛ تاج ستانی از اهورامزدا یا میترا یا آناهیتا به قصد کسب مشروعیت سیاسی، نمایش شکست های بیگانگان بخصوص رومیان در جنگ به قصد به نمایش گذاشتن سیاست خارجی موفق شاهنشاه، نمایش شکست مدعی تاج و تخت داخلی به قصد نشان دادن مشروعیت و قدرت سیاسی شاه. واژگان کلیدی: ساسانیان ،کتیبه ها،نقش برجسته ها،رویدادهای سیاسی. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

80 - سیری در فرهنگ و تمدن ایران دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیرشان بر یکدیگر
دکتر نادر میرسعیدی رقیه مردانی

چکیده در این مقاله با عنوان سیری در فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیر متقابل دو امپراتوری بر یکدیگر سعی شده توضیحاتی در باره چگونگی تاثیر متقابل وتحقیق در تشابه آثار بجا مانده از این تمدن ها بررسی به عمل آید.بررسی چگونگی روابط فرهنگی و تمدن چکیده کامل

چکیده در این مقاله با عنوان سیری در فرهنگ و تمدن ایران در دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیر متقابل دو امپراتوری بر یکدیگر سعی شده توضیحاتی در باره چگونگی تاثیر متقابل وتحقیق در تشابه آثار بجا مانده از این تمدن ها بررسی به عمل آید.بررسی چگونگی روابط فرهنگی و تمدن ایران دوره ساسانی و روم شرقی (بیزانس) و تاثیراتی که دو امپراتوری بر هم داشتند.این مقاله توصیفی، تشریحی و تحلیلی است. این دو امپراتوری در تعارض های خود به سرزمین های یکدیگر بهانه های مختلفی برای جنگ و درگیری داشتند. بدون شک جنگ های ایران و روم شرقی(بیزانس) به نحو بارزی مهمترین و عامل تاثیرگذار در انتقال تبادلات سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و هنری بین دو کشور بوده است. ایران دوره ساسانی در طی این تماس ها و جنگ ها آنچه را که برای پیشرفت فرهنگ و تمدن خود لازم داشت از روم شرقی (بیزانس) اقتباس کرد و در مقابل نیز بر فرهنگ آنان تاثیر گذارد. واژگان کلیدی: ایران ، ساسانی، روم شرقی، تمدن، فرهنگ، هنر پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

81 - مناسبات شاهنشاهی ساسانی با اعراب بدوی (224-531م)
دکتر سیداصغر محمودآبادی دکتر مصطفی پیرمرادیان سمیه بختیاری

چکیده هنوز از پیدایی حکومت اسلامی چندین دهه نگذشته بود که اعراب توانستند تاریخ دو امپراتوری بزرگ در شرق (ایران) و غرب (روم) جهان را متحول سازند. آنان در شرق با درهم شکستن امپراتوری ساسانی، صفحه جدیدی از تاریخ ایران را رقم زدند که آغازگر عصر ایران اسلامی و پایان بخش عصر چکیده کامل

چکیده هنوز از پیدایی حکومت اسلامی چندین دهه نگذشته بود که اعراب توانستند تاریخ دو امپراتوری بزرگ در شرق (ایران) و غرب (روم) جهان را متحول سازند. آنان در شرق با درهم شکستن امپراتوری ساسانی، صفحه جدیدی از تاریخ ایران را رقم زدند که آغازگر عصر ایران اسلامی و پایان بخش عصر ایران باستانی بود. سقوط این امپراتوری عظیم و سازمان یافته‌ی چهارصد ساله بدست قومی گمنام که هنوز قریب بیست سال از جستن ایشان از دنیای جهالت به فضای اسلامی نمی گذشت؛ مورخان و محققان تاریخ ایران را برآن داشته تا با نگاهی ژرف و تحلیلی به روابط و مناسبات امپراتوری ساسانی با اعراب بپردازند. این مقاله با محوریت بررسی چگونگی مناسبات دولت ساسانی با اعراب جزیره العرب از دوره اردشیر بابکان تا آغاز سلطنت خسروانوشیروان؛ درصدد دسترسی به خصوصیات و شرایط حاکم بر روابط دولت ساسانی با اعراب بدوی است؛ تا از این منظر چگونگی و چرایی نتایج حاصل از این روابط تحلیل و تبیین گردد. واژگان کلیدی: اعراب بدوی، امپراتوری ساسانی، ایران دوره ساسانی، جزیره العرب، حیره. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

82 - وزارت در عهد ساسانیان
محمد سلیمانخانی

چکیده: حکومت ساسانیان توسط اردشیر بابکان بنا نهاده شد. دولتی با شکوه و پهناور، که بعد از وی در زمان فرزندش شاپور تثبیت شد. توسعه سیاسی ایران ، موجب تغییراتی در ساختار اداری و اجتماعی کشور گردید لذا نیاز به وجود منصبی جهت اداره ی این تشکیلات پیچیده و گسترده، احساس شد چکیده کامل

چکیده: حکومت ساسانیان توسط اردشیر بابکان بنا نهاده شد. دولتی با شکوه و پهناور، که بعد از وی در زمان فرزندش شاپور تثبیت شد. توسعه سیاسی ایران ، موجب تغییراتی در ساختار اداری و اجتماعی کشور گردید لذا نیاز به وجود منصبی جهت اداره ی این تشکیلات پیچیده و گسترده، احساس شد. این پیچیدگی و تحول اداری را می توان در فهرست درباریان شاپور اول در کتیبه نقش رستم در مقایسه با فهرست درباریان اردشیر مشاهده نمود وجود منصب فرمذار(Framadher) در این کتیبه بیانگر این تغییرات جدید می باشد. هر چه به اواسط قرن پنجم میلادی نزدیک تر می شویم به توسعه بیشتر در دستگاه اداری بر می خوریم. نقش مهم وزیر را در این عهد با اقتدار وُزُرگ فرمذار مهر نرسه ، پیش نمونه وزیر اعظم دوران اسلامی،می توان مشاهده نمود. واژگان کلیدی: ساسانیان ، وزارت ،وزرگ فرمذار، وزیر. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

83 - بازجستن ضراب‌خانه‌های ایالت پارس در دوره ساسانیان بر اساس زبان نبشته های سکه های ساسانی
مریم انصاری عباس عاشوری نژاد

چکیده: مهمترین ضراب خانه ها ی ساسانی در ایالت پارس قرار داشتند.این ضراب خانه ها به ضرب سکه های نقره با عیار ثابت و به مقدار زیاد ضرب می کردند.به نظر می رسد که معادن طلا و نقره در ایالت پارس بسیار کم بوده است.بین کمی معادن نقره استان و فراوانی سکه ضرب شده در اواخر دور چکیده کامل

چکیده: مهمترین ضراب خانه ها ی ساسانی در ایالت پارس قرار داشتند.این ضراب خانه ها به ضرب سکه های نقره با عیار ثابت و به مقدار زیاد ضرب می کردند.به نظر می رسد که معادن طلا و نقره در ایالت پارس بسیار کم بوده است.بین کمی معادن نقره استان و فراوانی سکه ضرب شده در اواخر دوره ساسانی تناقضی وجود دارد.فراوانی و پراکندگی سکه های ضرب شده در ضراب خانه های اصلی این ایالت را به مرکزی مهم مالی تبدیل کرده بود. موقعیت جغرافیایی آن در پس کرانه های خلیج فارس ،آن جا را به مکان مهمی برای حمل ونقل و تجارت زمینی و دریایی تبدیل کرده بود.به نظر می رسد که بین تجارت در خلیج فارس با ضرب سکه در اواخر دوره ساسانی ارتباط مستقیمئ وجود داشته است.تعدای از سکه هایی که در ضراب خانه های اصلی فارس ضرب می شده دربنادر جنوب غربی چین و هند که ساسانیان در آن بنادر یا مکان ها سرمایه گذاری کرده بودند پیدا شده است.در این پژوهش بر آنیم که بین فراوانی سکه های ضراب خانه ایالت پارس و تجارت در منطقه خلیج فارس بر اساس سکه های یافت شده در مناطق دوردست ارتباط بیابیم .افزون بر آن علاوه بر معرفی ضرابخانه ایالت پارس به معرفی ضراب خانه ای بپردازیم که تا کنون به عنوان ضراب خانه ناشناس معروف بوده است که با توجه به شواهد موجود احتمال داده می شود کهدر نواحیجنوب غربی ایالت پارس اشاره به شهر برازگان یا برازجان امروزی است تا اشاره به ایالت اورزگان در افغانستان امروزی. واژگان کلیدی: ساسانیان، پارس، برازگان، ضراب خانه، خط پهلوی،اورزگان. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

84 - واکاوی سکه‌های نو یافتۀ ساسانی در موزۀ چین
نعمت الله علی محمدی

سکه و روند ضرب آن به عنوان یکی از شاخص‌های تمدنی به حساب می‌آید که در ادوار مختلف دچار تغییر و تحول می‌شوند. شدت ضعف و قوت حکومت‌ها در روند آنها تأثیری به سزای داشته، به طوری که در یک زمان در نهایت زیبایی، کیفیت ظاهر می‌شوند و در مقطع دیگر افول می‌کنند. کاوش و پویش در س چکیده کامل

سکه و روند ضرب آن به عنوان یکی از شاخص‌های تمدنی به حساب می‌آید که در ادوار مختلف دچار تغییر و تحول می‌شوند. شدت ضعف و قوت حکومت‌ها در روند آنها تأثیری به سزای داشته، به طوری که در یک زمان در نهایت زیبایی، کیفیت ظاهر می‌شوند و در مقطع دیگر افول می‌کنند. کاوش و پویش در سکه ها و بررسی نشانه ها و علایم موجود در آن، ابعاد مختلفی چون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی نظامی هر دورۀ تاریخی را تبیین می کند؛ سکه های هر دوره تاریخی، اطلاعات متنوعی چون عادات، آداب، خط، زبان، هنر، مذهب، تمدن، ثروت، ورشکستگی، روابط تجاری با سایر دول و هزاران نکات ریز دیگر که در هیچ یک از متون تاریخی و یا اسناد به آنها اشاره نشده، می توان دست یافت. نوشتار حاضر درصدد است تا ضمن پویش و کاوش، در منابع و تحقیقات و پژوهش‌های جدید، با شناسایی این شئی، پیچیدگی‌ها و ابهامات موجود تاریخی آن را بر طرف سازد. علاوه بر آن ضمن تطبیق و مقایسه با نمونه های دیگر با استفاد از داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی، با دیدی جامع تری نسبت به آن تبیین کند؛ در این گفتار سعی شده است تا با جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات و مشخص کردن تاریخ آن‌، با استفاده از نمونه های موجود و همچنین با استناد به داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی، در جهت اثبات این موضوع که سکه های نو یافته در موزۀ چین متعلق به پادشاه ساسانی احتمالا از آن پیروز، شواهد و قراین مستدلی را ارائه دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

85 - مهر عقیق ساسانی در موزه ملی پاریس
نعمت الله علی محمدی محرم باستانی

طرح مسئله: مُهرها از جمله اشیا باارزشی هستند که سابقه بسیار طولانی دارند. بنابر شواهد باستان شناسی قدمت این شیئی به هزاره ششم قبل از میلاد باز می گردد. اهمیت مسئله: چنانکه اسناد و مدارک شهادت می دهند، این شیئی در طول ادوار تاریخی تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است، به طو چکیده کامل

طرح مسئله: مُهرها از جمله اشیا باارزشی هستند که سابقه بسیار طولانی دارند. بنابر شواهد باستان شناسی قدمت این شیئی به هزاره ششم قبل از میلاد باز می گردد. اهمیت مسئله: چنانکه اسناد و مدارک شهادت می دهند، این شیئی در طول ادوار تاریخی تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است، به طوری که طرح ها، شکل ها، رنگ ها و کتیبه های آن بنا بر شرایط زمانی دشت خوش تغییر شده اند و هر یک از تعلیقات آن مفاهیم پیچیده و اطلاعات ارزشمندی را در خود کتمان کرده اند که واکاوای آنها می تواند بسیاری از ابهامات موجود در متون تاریخی را تبیین نماید. اهمیت موضوع(دغدغه مقاله): هدف اصلی این تحقیق، پویش و کاوش نشانه ها و علایم موجود در مُهر ساسانی موزه پاریس است که برخی از محققان با بررسی ابعادی از آن به اشتباه این مهر ساسانی را به قباد اول ساسانی منسوب می سازند که با توجه به شواهد و مدارک، این مهر نمی تواند به او تعلق داشته باشد، بلکه از ظواهر امر چنین بر می آید مُهر موجود موزۀ پاریس از آن کسی دیگری است. رویکرد پژوهش: برای این منظور مقالۀ حاضر درصدد است تا با رویکرد تطبیقی و مقایسه ای و تلفیق داده های باستان شناسی و شواهد تاریخی و همچنین با استناد به شواهد سکه شناسی با دیدی جامع نسبت به شناسایی هرچه بهتر این اثر تاریخی بپردازد؛ پرسش تحقیق : و با این پرسش؛ مُهر پیداشده مربوط به کدام دورۀ تاریخی است؟ در صورت مشخص شدن دورۀ تاریخی آن، نشانه های و تعلقات آن دورۀ تاریخی چیست؟ نقوش کاربردی آن نمادی چه چیزی است؟ سبک هنری و نقوش آن از کجا تأثیر پذیرفته و چه اطلاعاتی را در خود دارد؟ ‌کارکرد، نوع رنگ، شکل و کتیبه آن چه مفاهمی را بیان می کند؟ روش پژوهش و استنتاج: مبنای تحقیق‌ بر روش تحلیلی و توصیفی است و نگارندگان قصد دارند تا با استفاده از جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات و مشخص کردن تاریخ‌، تلفیق داده های باستان شناسی، سکه شناسی و شواهد تاریخی در جهت اثبات این موضوع اینکه مُهر موجود در موزۀ پاریس متعلق به پیروز ساسانی، شواهد و قراین مستدل را ارائه دهند؛ چرا که داده های باستان شناسی و سکه شناسی و همچنین اسناد تاریخی نشان می دهند که تمامی علایم و نشانه های روی مُهر با سکه های به جا مانده از پیروز مطابقت دارد. شاید برخی از نشانه ها و علایم موجود با سایر شاهان ساسانی تطبیق نماید، ولی در برخی از جهات با سایر آثار به دست آمده از شاهان ساسانی چون خسروانوشیروان، قباد اول، هرمزد چهارم و خسروپرویز تفاوت اساسی دارد و از این رو می توان حدس زد که مهر متلعق به هیچ یک از شاهان مورد اشاره نیست و به شواهد و نمادهای سکه پیروز ساسانی نزدیکتر است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

86 - تاریخ ایران باستان در آیینه مورخان ارمنی
فاطمه رییسی گهرویی

ارمنستان در جهان باستان به ویژه در دوره ساسانی جولانگاه ابراز قدرت دو ابر قدرت جهان ایران و روم بوده که در اغلب دوره‌ها وابستگی آن به حکومت ایران بیشتر بوده است. در واقع رویدادهای تاریخ سیاسی و فرهنگی ارمنستان در دوره باستان همواره متاثر از ایران بوده است. آثار و منابع چکیده کامل

ارمنستان در جهان باستان به ویژه در دوره ساسانی جولانگاه ابراز قدرت دو ابر قدرت جهان ایران و روم بوده که در اغلب دوره‌ها وابستگی آن به حکومت ایران بیشتر بوده است. در واقع رویدادهای تاریخ سیاسی و فرهنگی ارمنستان در دوره باستان همواره متاثر از ایران بوده است. آثار و منابع تاریخی ارمنی در بازشناسی تاریخ ایران باستان که همواره از کمبود منابع مکتوب دست اول ایرانی و پراکندگی منابع به زبان‌های دیگر رنج می برد از اهمییت ویژه‌ای برخوردار است و غنای آن آثار می‌تواند فقر منابع تاریخ ایران را در این زمینه تا اندازه‌ای جبران می‌نماید. با ابداع الفبای ارمنی در قرن پنجم میلادی سنت تاریخنگاری ارمنی وارد دوره طلایی خود گردید. غنا و فراوانی تاریخ ارمنیان از جمله آثار آگاتانژ، لازار فاراپی، موسی خورنی، سبئوس در این قرن و قرن‌های بعد روشنی بخش گوشه‌های تاریک تاریخ ساسانی شده است. نظر به اهمییت منابع ارمنی در تاریخ ساسانی، این مقاله بر آن است تا با بررسی آثار مورخان ارمنی از جمله آگاتانژ، ازنیک کلبی، پاستوس بوزند، یغیشه، موسی خورنی، لازار فاراپی، سبئوس به دیدگاه‌های تاریخ نگاری این مورخان درباره‌ی تاریخ ایران در دوره ساسانی پی ببرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

87 - بررسی تأثیر اوضاع سیاسی و اقتصادی شاهنشاهی ساسانی در سقوط آن
سمیه بختیاری

حکم افتادن امپراتوری ساسانی توسط اقوام بدوی به اجرا درآمد. این رویداد عظیم، آغاز تاریخ جدید ایران و پایان عصر باستانی آن به شمار می رود. سقوط این امپراتوری عظیم و سازمان یافته ی چهارصد ساله به دست قوم گمنام عرب که به زحمت بیست سال از جستن ایشان از دنیای جهالت می گذشت؛ م چکیده کامل

حکم افتادن امپراتوری ساسانی توسط اقوام بدوی به اجرا درآمد. این رویداد عظیم، آغاز تاریخ جدید ایران و پایان عصر باستانی آن به شمار می رود. سقوط این امپراتوری عظیم و سازمان یافته ی چهارصد ساله به دست قوم گمنام عرب که به زحمت بیست سال از جستن ایشان از دنیای جهالت می گذشت؛ مورخان و محققان تاریخ ایران را برآن می دارد که دلایل سقوط ناگهانی و شگفت انگیز این دولت را کشف کنند. وضعیت سیاسی و اقتصادی امپراتوری در طول دوره حکومتشان فراز و فرود بسیاری را تجربه کرد که در قرار گرفتن امپراتوری در ورطه نابودی و آغاز شمارش معکوس سقوط آن مؤثر بود. این پژوهش با چنین رویکردی درصدد بررسی این تأثیر در طول مقطع زمانی حکومت ساسانی به ویژه در اواخر آن به روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای می باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

88 - مطالعه‌ی چهارطاقی‌های علی‌آباد شمشیربر و رحمت‌آباد کرمان بر اساس نویافته‌های باستان‌شناختی
علیرضا زبان آور محمد مرتضایی رضا شعبانی صمخانی

AOI-2105-1101

در میان چهارطاقی‌های ساسانی که تا به امروز مورد شناسایی قرارگرفته‌اند بیشترین تعداد آن‌ها در جنوب ایران و در نواحی فارس و کرمان قرار دارند که دراین‌بین چهارطاقی‌های کرمان به سبب دورافتادگی تا حدود زیادی ناشناخته مانده‌اند. تا به امروز شناخت معماری مذهبی دوره‌ی ساسانی در چکیده کامل

در میان چهارطاقی‌های ساسانی که تا به امروز مورد شناسایی قرارگرفته‌اند بیشترین تعداد آن‌ها در جنوب ایران و در نواحی فارس و کرمان قرار دارند که دراین‌بین چهارطاقی‌های کرمان به سبب دورافتادگی تا حدود زیادی ناشناخته مانده‌اند. تا به امروز شناخت معماری مذهبی دوره‌ی ساسانی در نواحی کرمان به پژوهش‌های واندنبرگ در دهه‌ی 60 سده‌ی بیستم میلادی محدود می‌شود. در این نوشتار چهارطاقی‌های علی‌آباد شمشیربر و رحمت‌آباد که در جنوب غربی استان کرمان و در شهرستان ارزوئیه‌ قرار دارند، با توجه به یافته‌های نوین از این دو محوطه‌ی مذهبی، مورد گونه شناسی معماری و مذهبی قرارگرفته‌اند. نگارندگان در این پژوهش سعی کرده‌اند تا در ابتدا نوع معماری این دو بنا را مطالعه کرده و سپس در مقایسه و همسان‌سازی با سایر سازه‌های مشابه و منابع مکتوب زرتشتی کیفیت مذهبی آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند. این پژوهش ازنظر ماهیت‌ و ‌روش، پژوهشی توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری داده‌ها به‌صورت میدانی و کتابخانه‌ای می‌باشد. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر این موضوع است که برخی چهارطاقی‌ها مانند چهارطاقی‌های موردمطالعه در این مقاله می‌توانند صرفاً جایگاه آتش دادگاه باشند. این تحقیق از این منظر می‌تواند مورد اهمیت باشد که ضمن معرفی ویژگی‌های معماری نویافته از این چهارطاقی‌ها، کاربری نوینی برای آن‌ها ارائه می‌دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

89 - بررسی پل بند دزفول در دوره ساسانیان
علی اصغر بیرگانی محمدتقی فاضلی کبری مکوندی

AOI-2107-1110

شهر بزرگترین نماد تمدن است که بشر آن را برای امنیت و آسایش خود بنا نموده است. شهر تنها یک سکونت گاه نیست، بلکه یک آبادی است که روح اجتماع در آن دمیده می شود و از آن هویت می گیرد و عنصر آب، هستی بخش و سازنده و روان، عنصر اصلی سازنده نرم فضای طبیعی و تعیین کننده مکان استق چکیده کامل

شهر بزرگترین نماد تمدن است که بشر آن را برای امنیت و آسایش خود بنا نموده است. شهر تنها یک سکونت گاه نیست، بلکه یک آبادی است که روح اجتماع در آن دمیده می شود و از آن هویت می گیرد و عنصر آب، هستی بخش و سازنده و روان، عنصر اصلی سازنده نرم فضای طبیعی و تعیین کننده مکان استقرار زیست گاهها است و در فرهنگ مردم دزفول جایگاه ویژه دارد. یکی از آثار ارزشمند دوره ساسانیان در ایران وجود پل های تاریخی است که در گوشه و کنار این سرزمین از جمله خطه خوزستان و شهر دزفول به یادگار مانده است. پل بند دزفول یکی از پل بندهای بسیار مهم و با اهمیت دوران ساسانی به حساب می آمد که درک و آگاهی ما را از ناشناخته های معماری ساسانیان به ویژه در ساخت پل سازی بیشتر می کند. مقاله حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی به نقش آب در فرهنگ و قوم شناسی مردم دزفول پرداخت. بر این اساس تحقیق حاضر به این نتیجه دست یافت که آب در نزد مردم دزفول جایگاه ویژه دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

90 - مروری بر نقش مایه‌های نمادین مهرهای مسطح کوشانی و کوشانی – ساسانی بر اساس مجموعه مهرهای موجود در موزه لندن
عاطفه رسولی

AOI-2108-1117

کوشانی‌ها از جمله حکومت‌های قدرتمندی بودند که در اوایل قرون میلادی بر کلیه نواحی خراسان بزرگ، تاجیکستان، ازبکستان، تمامی افغانستان و شمال پاکستان حکومت می‌کردند. کوشانی‌ها دارای اقتصاد بسیار شکوفایی بودند و با کشورهای اطراف منطقه خود بویژه ایران، یونان، جنوب هند و بخشها چکیده کامل

کوشانی‌ها از جمله حکومت‌های قدرتمندی بودند که در اوایل قرون میلادی بر کلیه نواحی خراسان بزرگ، تاجیکستان، ازبکستان، تمامی افغانستان و شمال پاکستان حکومت می‌کردند. کوشانی‌ها دارای اقتصاد بسیار شکوفایی بودند و با کشورهای اطراف منطقه خود بویژه ایران، یونان، جنوب هند و بخشهایی از چین، معاملات تجاری و بازرگانی داشتند. به همین دلیل سکه ها و مهرهای زیادی از این دوره از نواحی مختلف تحت سیطره آنها بدست آمده، که به لحاظ باستانشناسی دارای اهمیت زیادی است. هدف از این پژوهش، شناسایی دقیق نقوش، بویژه نقوش سمبلیک و نمادین مهرهای کوشانی و دسته بندی آنها است. مساله اساسی این پژوهش، مطالعه و بررسی نقش مایه‌های نمادین مهرهای مسطح کوشانی و کوشانی – ساسانی، بر اساس مهرهای موجود در موزه لندن است، که در علم باستان شناسی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. در این پژوهش با استفاده از روش تاریخی – تحلیلی و با استفاده از متون و منابع کتابخانه‌ای به شناسایی نقش مایه‌های نمادین مهرهای کوشانی پرداخته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که بیشتر عناصر نقشی این مهرها شامل نقوش انسانی و حیوانی بوده است و با توجه به مذاهب مختلفی که در بین کوشانی‌ها رواج داشته، نقوش نمادین که وجود ادیان مختلف در این دوره را ثابت می‌کند، در بین نقوش این مهرها دیده می‌شود. تعدادی از مهرهای کوشانی و کوشانی – ساسانی بدست آمده از این دوره نیز دارای کتیبه به خط و زبان باکتریایی هستند، که خط روی آنها شباهت زیادی به خط یونان باستان دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

91 - تغییرات الگوی استقراری بخش جوادآباد شهرستان ورامین از دورۀ ساسانی به صدر‌ اسلام
نرگس زاهدی مرتضی حصاری مصیب امیری حسن درخشی

AOI-2209-1160

شهرستان ورامین در 51 درجه و 39 دقیقۀ طول‌شرقی و 35 درجه و 19 دقیقۀ عرض‌شمالی از خط استوا قرار دارد. بخش جوادآباد در قسمت جنوب شهرستان ورامین و در قسمت شرقی دشت‌ ری قرار دارد.مطالعة محوطه‌های باستانی، بررسی و واکاوی مواد فرهنگی و نیز تحلیل الگوی استقراری با‌ توجه به فهم چکیده کامل

شهرستان ورامین در 51 درجه و 39 دقیقۀ طول‌شرقی و 35 درجه و 19 دقیقۀ عرض‌شمالی از خط استوا قرار دارد. بخش جوادآباد در قسمت جنوب شهرستان ورامین و در قسمت شرقی دشت‌ ری قرار دارد.مطالعة محوطه‌های باستانی، بررسی و واکاوی مواد فرهنگی و نیز تحلیل الگوی استقراری با‌ توجه به فهم ‌و ‌درک تغییر ‌و ‌تحولات آن‌ها در این ناحیه، می‌تواند دامنة آگاهی ما را از ارتباطات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و همچنین تغییرات کمّی ‌و‌ کیفی در دوران انتقال از دورۀ ساسانی به قرون اولیۀ اسلامی بالا ببرد. روش تحقیق مقالۀ حاضر با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی باستان‌شناسی و همچنین تجزیه ‌و ‌تحلیل داده‌های باستان‌شناختی به‌ کمک سیستم اطلاعات ‌جغرافیایی است. بررسی‌های باستان‌شناختی مشخص‌ کرده که دشت جواد‌آباد از دورۀ پیش‌از‌تاریخ تا دورۀ اسلامی متأخر مورد استفادۀ جوامع انسانی بوده است. تفاوتی‌که در الگوی استقراری این دشت از دورۀ ساسانی به صدر اسلام و دورۀ اسلامی مشاهده می‌شود این است ‌که در دورۀ ساسانی، استقرارگاه‌ها همه در قسمت شمالی دشت قرار دارند و در قسمت میانی و جنوبی دشت جواد‌آباد، استقرار ساسانی تابه‌حال شناسایی نشده است. ولی در دورۀ انتقالی به دورۀ اسلامی و صدر اسلام، محوطه‌ها در قسمت‌های مختلف دشت پراکنده شده‌اند و این نشان می‌دهد که مسائل سیاسی، تأثیر ‌به‌سزایی در پراکندگی استقرارگاه‌های این دشت داشته‌اند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

92 - منسوجات ساسانی و اوایل اسلام
جواد رحمانی مجید ساریخانی

AOI-2207-1152

پارچه های ساسانی یکی از محصولاتی بودند که بسیار تبادل می شدند و علاوه بر ارزش تجاری، ارزش دیپلماتیک و سیاسی زیادی به عنوان هدایای سلطنتی داشتند. عصر ساسانی دوره اوج و تعالی هنر پارچه بافی و بویژه پارچه های ابریشــمین و توســعه صنعت بافت آنهاســت ولی این نکته را نیز باید چکیده کامل

پارچه های ساسانی یکی از محصولاتی بودند که بسیار تبادل می شدند و علاوه بر ارزش تجاری، ارزش دیپلماتیک و سیاسی زیادی به عنوان هدایای سلطنتی داشتند. عصر ساسانی دوره اوج و تعالی هنر پارچه بافی و بویژه پارچه های ابریشــمین و توســعه صنعت بافت آنهاســت ولی این نکته را نیز باید اذعان داشت که یکی از دلایل مهم ارزش آنها، وجود نقوش بدیع و خلاقیت در آفرینش طرح ها و نقوشــی بود که بر روی کارگاه های پارچه بافی ســایر کشورها تاثیر گذاشته بود. همین مبادلات، از روش هــای مهاجرت نقــوش و طرح های ساســانی به اقصی نقــاط جهــان آن روزگار بود، نقوش حیوانی، گیاهی، هندســی و صحنه های شــکار شــاهی که عموما در نقوش دایره ای شکل مدالیون ها محصور شده بودند. این محصولات یکی از محورهای اصلی اقتصادی را تشــکیل می دادند که همزمان تولید و تجاری ســازی را تحت کنترل در می آورد و تبادلات تجاری بین شرق و غرب راه ابریشم را در اختیار خود می گرفت و سبب می شد که بر روی مراکز و کارگاه های بافندگی شرق(تا چین) و غرب بیزانسی و قرون وسطایی(تا اسپانیا و حتی انگلیس) تاثیرزیادی بگذارند.یکی از شاخصه های مهم منسوجات ساسانی، نقوش تزئینی بکار رفته در آن است که تاثیرعمیقی بر هنر دوره های مختلف تاریخی بعد از خود گذاشته است.از این جمله می توان به دوره های سامانی، اوایل اسلام، آل بویه و ...اشاره کرد. در این پژوهش،با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات اسنادی، و با استناد به منابع کتابخانه ای و تصویری، به معرفی نقوش و عناصر تزئینی مشترک به کار رفته در منسوجات ساسانی و اوایل اسلام پرداخته و تأثیرپذیری نقوش منسوجات اوایل اسلام از نقوش هنری ساسانی بررسی می شود. بیشترین مضامین و نقوشی که به عنوان نقوش تزئینی در منسوجات اوایل اسلام (دوره آل بویه) استفاده شده اند، در واقع همان نقوش دوره ساسانی است اما منسوجات این دوره در مقایسه با دوران ساسانی نقوش تزئینی و جزئیات بیشتری داشتند و فضای منفی کمتری در سطح پارچه دیده می شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

93 - بازتاب جلوه‌هایی از کاخ‌های دورة ساسانی در اشعار شعرای جاهلی
عزت ملاابراهیمی

در دورة ساسانی، دو نژاد ایرانی و عرب ساکن حیره پیوند فرهنگی و اجتماعی مستحکمی داشتند. از این رو، زمینة تأثیر فرهنگ و ادب فارسی بر شخصیت شاعرانی که به دربار شهریاران منذری در حیره راه یافتند، فراهم آمد و سبب آشنایی هرچه بیشتر آنان با آداب و رسوم، سنن و فرهنگ ایرانی شد. د چکیده کامل

در دورة ساسانی، دو نژاد ایرانی و عرب ساکن حیره پیوند فرهنگی و اجتماعی مستحکمی داشتند. از این رو، زمینة تأثیر فرهنگ و ادب فارسی بر شخصیت شاعرانی که به دربار شهریاران منذری در حیره راه یافتند، فراهم آمد و سبب آشنایی هرچه بیشتر آنان با آداب و رسوم، سنن و فرهنگ ایرانی شد. در نتیجه عصارة فرهنگ فارسی آن روزگار، حال و هوای اجتماعی عهد ساسانی و وام واژه‌های کهن فارسی به فراوانی در اشعار شعرای جاهلی به چشم می‌خورد. نگارنده به سبب گستردگی موضوع، بر آن است تا به بیان جلوه‌هایی از فرهنگ و تمدن کهن فارسی که در کاخ‌ها و قصرهای شهر حیره متبلور شده بود، بپردازد. به این دلیل، مقالة پیش‌رو تنها به قصرهایی که در شبه جزیرة عربستان، نام فارسی دارند و با الهام از سبک هنری و معماری دورة ساسانی بنا شده‌اند، اشاره دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

94 - بررسی نام و لقب فرایین/شهربراز در شاهنامه و دیگر منابع تاریخی
زاگرس زند

بررسی نام و لقب فرایین/شهربراز در شاهنامه و دیگر منابع تاریخی زاگرس زند* دکتری تاریخ ایران باستان از دانش گاه تهران، گروه تاریخ، دانش کدۀ علوم انسانی، دانش گاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران تاریخ دریافت: 11/10/1397 تاریخ پذیرش: 6/6/1398 چکیده در بخش ساسا چکیده کامل

بررسی نام و لقب فرایین/شهربراز در شاهنامه و دیگر منابع تاریخی زاگرس زند* دکتری تاریخ ایران باستان از دانش گاه تهران، گروه تاریخ، دانش کدۀ علوم انسانی، دانش گاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران تاریخ دریافت: 11/10/1397 تاریخ پذیرش: 6/6/1398 چکیده در بخش ساسانیان شاهنامۀ فردوسی از شخصیت های تاریخیِ بسیاری نام برده شده که در دیگر منابع با ریخت های گوناگون و گاه تحریف شده ثبـت شده اند یا القاب و عنوان های رسمیِ آنان به جای نامِ آن ها نشسته است. گاه میزان تفاوت بسیار بوده است و می تواند پژوهش گر را در ریشه شناسی، یافتن معنای نام و تبارشناسی آن شخصیت گم راه کند و به خطاهای بزرگ تر علمی بیانجامد. برخی نام /لقب های به کار رفته در شاهنامه یگانه است و در دیگر منابع دیده نمی شود. نام/لقب شهربراز در هیچ یک از منابع تاریخی فـرایین نیست و ایـن نـام/لقب تنـها در شاهنامه ثبت شده است. این جستار بـه ریشه شناسی و سنجش این نام/لقب ها در منابع گوناگون می پردازد و برای این کار، این شخصیت و نام، عناوین و القاب او در منابع کهن پهلوی، فارسی، عربی، سریانی، ارمنی و یونانی ردیابی، واکاوی و سنجش شده و دربارۀ چراییِ ثبت فرایین از سوی فردوسی و میزان درستی یا تحریف آن و نقش فردوسی، منبع او، کاتبان و ویراستان در این تغییرات بحث شده است. گراز و فرایین در شاهنامه یک شخص هستند و هر دوی این نام ها در منبع شاهنامه وجود داشته و فردوسی هر دو را با کمی تغییر به کار برده است. * . zagros.zand@gmail.com پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

95 - واژه‌های هم‌بنیاد فارسی
محمود طاووسی

در زبان فارسی امروز واژگانی وجود دارد که از فارسی باستان و اوستایی، با تحولاتی که از دو طریق زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی یافته، به دو و گاهی سه صورت به زبان فارسی امروز رسیده اند که در فرهنگهای فارسی پس از اسلام، به سبب عدم شناخت و چگونگی تحول آنها، هر یک چون واژه چکیده کامل

در زبان فارسی امروز واژگانی وجود دارد که از فارسی باستان و اوستایی، با تحولاتی که از دو طریق زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی یافته، به دو و گاهی سه صورت به زبان فارسی امروز رسیده اند که در فرهنگهای فارسی پس از اسلام، به سبب عدم شناخت و چگونگی تحول آنها، هر یک چون واژه ای مستقل به کار رفته اند و هیچ یک از فرهنگ نویسان اشاره ای به یک اصل داشتن آنها نکرده اند. تنها گه گاه برخی، آنها را واژه های مترادف دانسته اند. در این نوشتار به تعدادی از این گونه واژه ها پرداخته شده و چگونگی تحول آنها از گذشته های دور تا زبان فارسی امروز بیان گردیده است، که آگاهی از چگونگی این دست واژه ها می تواند برای مدرسان زبان پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

96 - در این کهنه‌محراب فردوسی و نقد سیاست‌های ساسانی و غزنوی در سایة چرخش شخصیت گشتاسب در شاهنامه
حمیدرضا اردستانی رستمی

یکی از شخصیت‌هایی که حضور او در شاه‌نامه، وقایعی دردناک را می‌آفریند، گشتاسب است. چهرة این شاه کیانی در شاه‌نامه، متفاوت از آن چیزی است که در متون دینی اعمّ از اوستا و پهلوی نقش شده است. او در شاه‌نامه پادشاهی کوته‌اندیش، آزورز، پیمان‌شکن و خودپرست است؛ در حالی که در او چکیده کامل

یکی از شخصیت‌هایی که حضور او در شاه‌نامه، وقایعی دردناک را می‌آفریند، گشتاسب است. چهرة این شاه کیانی در شاه‌نامه، متفاوت از آن چیزی است که در متون دینی اعمّ از اوستا و پهلوی نقش شده است. او در شاه‌نامه پادشاهی کوته‌اندیش، آزورز، پیمان‌شکن و خودپرست است؛ در حالی که در اوستا و متون پهلوی از تقدس بسیار برخوردار است. شاید در ذهن خوانندة شاه‌نامه این پرسش پیش آید: مگر نه این که فردوسی، بنابر تأکید بسیار خود در اثرش، به منابع مورد استفاده‌اش پای‌بند بوده، پس چگونه این چرخش شخصیتی در شاه‌نامه پدیدار شده است؟ این نوشتار بر آن است تا به علل و عوامل این دگرگونی پاسخ دهد. شاید بتوان چنین پنداشت که یکی از عوامل تغییر شخصیت گشتاسب، مبارزة فردوسی و دیگر ایران‌دوستانِ هم‌فکر او، با حکام عصر، اعمّ از ترک و تازی باشد. به دیگر سخن، تغییر شخصیت گشتاسب، حاصل اهداف سیاسی شاعر و راویانی بوده است که روایت‌هایی را برخلاف متون دینی زردشتی انتشار داده بودند، چه با گردش شخصیت گشتاسب که ساسانیان خود را بدو منسوب می‌کردند، حکومت ساسانی و شیوة حکم‌رانی آن‌ها مورد نقد قرار می‌گرفت؛ یعنی حکومتی که محمود غزنوی مدعی پیوند با آن بود؛ که البته در نوع شکل‌گیری و زمان سیطره شباهت‌هایی بسیار به شیوة حکم‌رانی ساسانیان دارد. بنابراین شاعر، چهرة حقیقی سلطنت ترکان و تازیان را که طریق حکومت ساسانی را می‌پیمودند و به استبداد دینی و تمرکز قدرت روی آورده بودند، آشکار می‌کند. فردوسی و راویان هم‌فکر او با چرخش احوال گشتاسب، قصد مبارزه با همه کسانی را داشتند که هم‌چون او می‌اندیشیدند و می‌گفتند و عمل می‌کردند پرونده مقاله

فهرست مقالات ساسانی

سکوی نشر دانش

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی