واژه‌های هم‌بنیاد فارسی

محورهای موضوعی : حماسه

محمود طاووسی ¹

1 - استاد فرهنگ و زبانهای باستانی ایران، دانش‌گاه شیراز.

تاریخ دریافت : 1385/09/12 تاریخ پذیرش : 1385/11/12 تاریخ انتشار : 1385/12/01

کلید واژه: فارسی باستان, اوستایی, پهلوی اشکانی, پهلوی ساسانی,

چکیده مقاله :

در زبان فارسی امروز واژگانی وجود دارد که از فارسی باستان و اوستایی، با تحولاتی که از دو طریق زبان پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی یافته، به دو و گاهی سه صورت به زبان فارسی امروز رسیده اند که در فرهنگهای فارسی پس از اسلام، به سبب عدم شناخت و چگونگی تحول آنها، هر یک چون واژه ای مستقل به کار رفته اند و هیچ یک از فرهنگ نویسان اشاره ای به یک اصل داشتن آنها نکرده اند. تنها گه گاه برخی، آنها را واژه های مترادف دانسته اند. در این نوشتار به تعدادی از این گونه واژه ها پرداخته شده و چگونگی تحول آنها از گذشته های دور تا زبان فارسی امروز بیان گردیده است، که آگاهی از چگونگی این دست واژه ها می تواند برای مدرسان زبان

چکیده انگلیسی:

At present, in the Persian language, there are words derived from the Old Farsi, and Avestai language. These words have been changed in turn through Parthian and Sassanid Pahlavi language sometimes in two or three forms before they reached us. In Persian lexicons after Islam however, due to lack of understanding their ethymologies, each word has been used as an independent one and none of lexicographers has ever pointed to the fact that they all come from one origin. At most, some regarded them as synonyms. The purpose of this article is to introduce a number of these words ethymologically. It is believed that the study of the origin and development of these words is beneficial both for Farsi language instructors and the post-graduate students. 

منابع و مأخذ:

اساس اشتقاق فارسی ، خالقی مطلق، دکتر جلال، (ج اول): آ- خ. تهران انتشارات بنیاد فرهنگ ایران 2536.

بارتولومه 

Bartholomae. CH, Altiranisches Worterbuch.

Strassburg 1904 new ed. Berlin 1961

برهان قاطع، به تصحیح و تحشیه دکتر محمد معین، برهان، محمدحسن بن خلف تبریزی، تهران، انتشارات ابن سینا (5 مجلد) چاپ دوم 1332.

حماسه‌سرایی در ایران، صفا، دکتر ذبیح الله، تهران، موسسه مطبوعاتی امیرکبیر 1333.

دستورنامة پهلوی،  نیبرگ، هنریک ساموئل،  (2 مجلد) تهران، انتشارات اساطیر و گفتگوی فرهنگها 1381.

دیوان، منوچهری دامغانی،  به تصحیح دکتر محمد دبیرسیاقی، (چاپ چهارم) تهران، کتابفروشی زوار 1356.

راهنمای زبان پارتی (پهلوی اشکانی)، رضایی باغ بیدی، دکتر حسن، تهران، انتشارات ققنوس 1385.

شاعران بی‌دیوان در قرنهای 3-4-5،  مدبّری، دکتر محمود، (تصحیح و گردآوری) تهران نشر بانوس 1370.

شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، بر پایه چاپ مسکو (2 مجلد) تهران انتشارات هرمس 1382.

غزلها، حافظ شیرازی، تدوین سلیم نیساری، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی منطقه‌یی 1353.

غیاث‌اللغات، غیاث‌الدین محمدبن جلال‌الدین رامپوری، به کوشش دکتر منصور ثروت، تهران، موسسه انتشاراتی امیرکبیر 1363.

فرهنگ آنندراج، شاد، محمد پادشاه، تهران کتابفروشی خیام 1355.

فرهنگ جهانگیری، جهانگیری، میرجمال‌الدین حسین فخرالدین حسن انجو شیرازی، بکوشش دکتر رحیم عفیفی، مشهد انتشارات دانشگاه مشهد (3 مجلد) 51-1349.

فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی ، حسن دوست، دکتر محمد، (جلد اول) تهران، انتشارات فرهنگستان زبان ایران 1383.

فرهنگ نفیسی، نفیسی (ناظم‌الاطبا)، دکتر علی‌اکبر، تهران انتشارات خیام (5 مجلد) 1343.

گلستان، سعدی شیرازی، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات خوارزمی 1368.

لغت‌نامه، دهخدا، علی‌اکبر، انتشارات دانشگاه تهران (موسسه لغت‌نامه دهخدا (16 مجلد) چاپ دوم، دوره جدید 1377.

منتهی الارب فی لغه العرب، صفی‌پور، عبدالرحیم ابن عبدالکریم، تهران، کتابخانه سنایی (2 مجلد) بی‌تا.

واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی، باقری، دکتر مهری. تهران، نشر قطره 1380.

واژه‌نامه گزیده‌های زاداسپرم، بهار، دکتر مهرداد، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1351.

Hübşchmann. H. Persische Studien. Strassburg 1895.

Horn,p. Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg 1893 new ed 1974.