اشتاد یا اسپاد؟ ویرایش یک نام در شاهنامه
زاگرس زند
1
(
انجمن دوستداران شاهنامه البرز
)
کلید واژه: اشتاد, اشتاگشسپ, خداینامه, ساسانیان, شاهنامه,
چکیده مقاله :
در پادشاهی شیرویه در شاهنامه یکی از بزرگان «اشتاگشسپ» نام دارد که باوجوداینکه تاکنون ویراستاران و گزارندگان شاهنامه¬ تردیدی در درستیِ آن نداشته¬اند، اما نقش، جایگاه و ریختِ نام او در دستنویس¬های شاهنامه و نیز در منابع تاریخی با آشفتگی زیادی همراه است. بررسی دقیق منابع برای بازسازی نامِ درست و شناخت درست¬ترِ این شخص سه فایده دارد: دانش تاریخ ساسانی را گسترش می¬دهد، به ویرایش شاهنامه کمک می¬کند و کمکی است در نام¬شناسی و ریشه¬شناسیِ تاریخی ساسانی. در این جستار ریخت¬های گوناگون نام «اشتاگشسپ»، در شاهنامه و منابع تاریخی، شناسایی و سپس ارزیابی و سنجش شده تا ریختِ درستِ این نام در خدای¬نامه، شاهنامۀ ابومنصوری و شاهنامۀ فردوسی، گمانه¬زنی و بازسازی شود. چند دلیل برای برتری¬دادنِ «اسپادگشنسپ» بر «استاد/ اشتادگشنسپ» ارائه شده و می¬بایست فردوسی «اسپاگشسپ» به-کار برده باشد، پس این ریخت در تمام دستنویس¬ها، تحریف یا تصحیف شده¬ است. درنتیجه پیشنهاد می¬شود در شاهنامه «اشتاگشسپ» و «اشتاد» به «اسپاگشسپ» و «اسپاد» ویرایش شود.
چکیده انگلیسی :
In the kingdom of Široyah, in the Shahnameh, one of the elders is called "Aštāgošasp", although the editors and Commentators of the Shahnameh have not doubted its correctness, but the role, position and form of his name in the manuscripts of the Shahnameh and also in historical sources are very confusing. A careful examination of the sources to reconstruct the correct name and to know this person more accurately has three benefits: it expands the knowledge of Sasanian history, it helps to edit the Shahnameh, and it is an aid in Sasanian nomenclature and historical etymology. In this research, various forms of the name "Aštāgošasp" in the Shahnameh and historical sources have been identified and then evaluated and measured in order to speculate and reconstruct the correct form of this name in the Xodāynameh, Shahnameh of Abu Mansoori and Shahnameh of Ferdowsi. Several reasons have been given for preferring "Aspādgošnasp" over "Astād/Aštādgošnasp" and Ferdowsi must have used "Aspāgošnasp", so this form has been distorted or corrected in all manuscripts. As a result, it is suggested to edit "Astāgošasp" and "Aštād" to "Aspāgošasp" and "Aspād" in the Shahnameh.
آموزگار، ژاله(1383)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
ابن¬اثیر، عزالدین علی بن محمد(1407ه/ 1987م)، الکامل فی تاریخ، تحقیق ابی الفداء عبدالله القاضی، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن¬اثیر، عزالدین علی بن محمد(1392)، تاریخ کامل، ترجمۀ سید¬حسین روحانی، 14ج، تهران: اساطیر، چاپ چهارم.
بلعمی، ابوعلی(1386)، تاریخ بلعمی، ویرایش ملک¬الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، تهران: هرمس.
بهار، مهرداد(1345)، واژه¬نامۀ بندهش، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
بهار، محمدتقی(1379)، «فردوسی»، فردوسی¬نامه، به¬کوشش محمد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 21-98.
تجارب الامم فی اخبار ملوک العرب والعجم(1373)، به تصحیح رضا انزابی¬نژاد و یحیی کلانتری، مشهد: دانشگاه فردوسی.
حسن¬دوست، محمد(1393)، فرهنگ ریشه¬شناختی زبان فارسی، 6ج، تهران: فرهنگستان زبان فارسی.
خالقی¬مطلق، جلال(1376)، «در پیرامون منابع فردوسی»، ایران¬شناسی، س10، صص 512-539.
خالقی¬مطلق، جلال(1391)، یادداشت¬های شاهنامه، ج3، تهران: دایره¬المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود(1888م)، اخبارالطوال، ویرایش ولادیمیر گیرگاس، لیدن: بریل.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود(1390)، اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی، چاپ هشتم.
زرین¬کوب، عبدالحسین(1388)، تاریخ مردم ایران(ج1): ایران قبل از اسلام، کشمکش با قدرتها، تهران: امیرکبیر، چاپ یازدهم.
زند، زاگرس(1400)، شاهنامه و پایان ساسانیان، تهران: موقوفات دکتر محمود افشار.
رستگارفسایی، منصور(1388)، فرهنگ نامهای شاهنامه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
شهبازی، علیرضا شاپور(1389)، تاریخ ساسانیان: ترجمۀ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسۀ آن با تاریخ بلعمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
طبری، ابوجعفر محمد¬بن جریر(1403ق/1983م)، تاریخ الطبری(المعروف بتاریخ الامم و الملوک)، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات(بر اساس چاپ لیدن: بریل، 1879-1900م)، چاپ چهارم.
عریان، سعید(1382)، راهنمای کتیبه¬های ایرانی میانه(پهلوی- پارتی)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
فردوسی، ابوالقاسم(1971)، شاهنامه، ویرایش آ. برتلس و ع. نوشین، ج9، مسکو: آکادمی علوم اتحاد شوروی.
----(1350ه ق/1932م)، الشاهنامه، ترجمۀ فتح بن علی بنداری، تصحیح عبدالوهاب عزام، ج2، قاهره: دارالکتب المصریه.
----(1353)، شاهنامه، ویرایش ژول مول، ترجمۀ جهانگیر افکاری، جلد7، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ دوم.
----(1377)، شاهنامه، دستنویس حاشیۀ طفرنامه، به تصحیح حمدالله مستوفی، زیر نظر نصرالله پورجوادی و نصرت¬الله رستگار، تهران و وین: مرکز نشر دانشگاهی ایران و انتشارات آکادمی علوم اتریش.
----(1384)، شاهنامه، دستنویس لندن(675ق.)، چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی کتابخانۀ بریتانیا، ش Add. 21,103 ، مشهور به شاهنامۀ لندن، به کوشش ایرج افشار و محمود امیدسالار، تهران: طلایه.
----(1389الف)، شاهنامه، ویرایش جلال خالقی¬مطلق، جلدهای 7و8، تهران: دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
----(1389ب)، شاهنامه، دستنویس سن¬ژوزف، نسخه برگردان از روی نسخۀ کتابخانۀ شرقی وابسته به دانشگاه سن¬ژوزف بیروت، ش nc.43 ، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار و نادر مطلبی کاشانی، تهران: طلایه.
----(1393)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی¬مطلق، ج2، تهران: سخن.
کریستن¬سن، آرتور امانوئل(1379)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب، چاپ دهم.
کزازی، میرجلال¬الدین(1387)، نامۀ باستان، ویرایش و گزارش شاهنامۀ فردوسی، ج9، تهران: سمت.
نصرالله¬زاده، سیروس(1384)، نام تبارشناسی ساسانیان از آغاز تا هرمزد دوم، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
نولدکه، تئودور(1388)؛ تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب خویی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ سوم.
نهایه¬الارب فی تاریخ¬الفرس و العرب(1374)، به¬کوشش محمد¬تقی دانش¬پژوه، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هینلز، جان راسل(1393)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
Bartholomae, Christian(1961), Altiranisches Worterbuch, Berlin: Walter de Gruyter.
Chronicon Paschale(1989), (284-628 AD) English tr. Michael Whitby and Mary Whitby, Liverpool University press.
Gignoux, Phillipe(1972), Glossaire des Inscriptions Pehlevies et Parthes, CORPUS INSCRIPTIONUM IRANICARUM, Vol I. London.
Gignoux, Philippe(2003), IRANISCHES PERSONENNAMENBUCH, BAND II, MITTELIRANISCHE PERSONENNAMEN, FASZIKEL 3: Noms propres sassanided en moyen-perse epigraphique, WIEN.
Huyse, Philip(1999), Die dreisprachige Inschrift Šābuhrs I an der kaba-i Zardušt (ŠKZ), Bd 1-2, London.
Justi, Ferdinand(1963), Iranisches Namenbuch, Marburg.
Kent, Rolad G.(1953), Old Persian(Grammer, Texts, Lexicon), New Haven: American Oriental Society.
Mackenzie, D. N.(1986), A Concise Pahlavi Dictionary, London: Oxford university press.
Nyberg, H.S,(1964), A MANUAL OF PAHLAVI, 2 vols, Wiesbaden.
Wolff, Fritz(1956), Glossar Zu Firdosis Schahname, Georg Olms Verlagsbuchhandlung, Hildesheim, 2th ed.
