بررسی احکام چاشته‌داران دوره ساسانی و پیروان آن‌ها از مادیان هزار دادستان (مطالعه موردی: اَبَرَگ و میدیوماه)
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
1 - دکتری تخصصی فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران
کلید واژه: «ساسانیان», «فارسی میانه», «مادیان هزار دادستان», «چاشته‌داران», «اَبَرَگ و میدیوماه»,
چکیده مقاله :
آموزگاران و دانایان نخستین، آیین زردشتی را به‌شکلی که اینک می‌شناسیم، ساخته و احکام دینی آن را پدید آورده‌اند. بحث و مجادله فقهای دوره ساسانی با گذشت زمان منجر به‌شکل گرفتن احکام دینی و اجتماعی و الگویی برای فتوادهندگان و حقوقدانان شده است. در این مقاله احکام دو دانای دین به نام‌های اَبَرَگ و میدیوماه -که دارای چاشته(آموزه) هستند- از کتاب مادیان هزار دادستان، تنها نسخه خطی ناقص حقوقی بازمانده از دوره ساسانیان بررسی شده است. اَبَرَگ و میدیوماه در دوره ساسانی پیروانی داشتند. پرسش این است: احکام اَبَرَگ و میدیوماه و پیروان آن‌ها چه مسایلی را دربر می‌گیرند؟ نتایج پژوهش نشان داد: احکام اَبَرَگ و میدیوماه مسایل فقهی مانند باور اعتقادیِ سُتُری، اعتقادی-اجتماعی مانند هبه، اعتقادی-حکومتی مانند وظیفه امانتداری مقام دولتی فِرِزبان و شناسایی افراد در گرفتن و بازپس دادن امانات، مسایل اجتماعی-مدنی مانند بی‌سرپرست رهانکردن خانواده، تنظیم جزییات مالکیت مشترک خانواده و وظایف خانواده در مقابل یک‌دیگر را دربر می‌گیرد. اعتقادات و باورهای ریشه‌‌ای مردم، که با گذشت زمان نباید تغییر کنند و جزو اصول دین زردشتی هستند، اساس فتوای این دانایان قرار می‌گیرند. پیروان این چاشته‌داران، حقوقدانان معتقدی بودند که نگرش سنتی به فقه و حقوق داشتند. با وجود اختلاف نظرها، متخصصان فقه و حقوق دوره ساسانی برای محکم نگه‌داشتن پایه‌های دینی و اعتقادی -که اساس شکل‌گیری حکومت ساسانیان بود- ضمن استناد به آموزه‌های چاشته‌داران و مفسران اوستا، از نگرش نو حقوقدانان و تازه‌های فکری زمانه اقتباس کردند و به‌کار بردند و توانستند معتقدان سنتی و نسل جدید سنت‌گریز را در جامعه مدنی دوره ساسانیان مدیریت کنند.
The first teachers and sages created the Zoroastrian religion in the form we know now and created its religious sentences. The debate of the jurists of the Sassanid period with the passage of time has led to the formation of religious and social sentences and a model for jurists. In this article, the sentences of two religious scholars named Abarag and Mēdyōmāh - who have teachings- from the Mādayān ī Hazār Dādistān, the only incomplete legal manuscript surviving from the Sassanid period, have been examined. Abarag and Mēdyōmāh had followers in the Sassanid period. The question is: What issues do the sentences of Abarag and Mēdyōmāh and their followers include? The research results showed, the sentences of Abarag and Mēdyōmāh include these issues: jurisprudential issues like religious belief stūrīh, belief-social like the transfer (the thing), belief-government like trustworthiness of the official position of the frēzbān and identification of people in receiving and returning deposits, socio-civil issues like not leaving the family unattended, arranging the details of joint ownership of the family and family duties towards each other.The fundamental beliefs of the people, which should not change with the passage of time and are among the principles of the Zoroastrian religion, its the basis of the sentences of these scholars. Followers of these čāštagdārān were commentators who have a traditional approach to jurisprudence and law. They were able to manage the traditional believers and the new generation of non-traditionalists in the civil society of the Sassanid period.
- بهار، مهرداد (گزارنده) (1380). بُندَهِش، فَرنبَغ‌دادَگی، تهران: توس.#
- پورداود، ابراهیم (1377). یشت‌ها، 2 جلدی، تهران: اساطیر.#
- تاوادیا، جهانگیر (1348). زبان و ادبیات فارسی میانه، ترجمه سیف الدین نجم آبادی، تهران: دانشگاه تهران.#
- تفضلی، احمد (1386). تاریخ ادبیّات ایران پیش از اسلام، چ. پنجم، تهران: سخن.#
- حسینی، زهرا (1396). «احکام هبه (=بخشش) در مادیان هزار دادستان»، چهارمین همایش متن پژوهی ادبی نگاهی تازه به متون تاریخی، جلد 2، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران، صص 199- 218.#
- حسینی، زهرا (1397). «احکام انواع ازدواج و تعدد زوجات از مجموعه هزار قضاوت»، پنجمین همایش متن پژوهی ادبی سبک‌شناسی بلاغت نقد، جلد 7، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران، صص 71-92.#
- حسینی، زهرا (1402). «وظایف ردان (radān)، در دوره ساسانیان از مادیان هزار دادستان»، پژوهشنامه تاریخ، سال هیجدهم، شماره 71، 109- 134.#
- حسینی، زهرا (1403). «بررسی احکام دزدی و ربودن در فارسی میانه از مادیان هزار دادستان»، چهاردهمین همایش متن پژوهی ادبی به یاد دکتر کورش صفوی، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانه ملی جمهوری اسلامی ایران.#
- راشدمحصل، محمدتقی (1385). وزیدگیهای زادسپرم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- ژینیو، فیلیپ (1382). ارداویراف‌نامه، ترجمه ژاله آموزگار، چ. دوم، تهران: معین- انجمن ایران‌شناسی فرانسه.#
- شهزادی، رستم (1365). قانون مدنی زردشتیان در زمان ساسانیان، تهران: فروهر.#
- عریان، سعید (1391). مادیان هزار دادستان (هزار رأی حقوقی)، تهران: علمی.#
- صفای اصفهانی، نزهت (1376). روایت امید اشوَهیشتان، تهران: مرکز.#
- قاسم زاده، سید مرتضی، حسین ره پیک و عبدالله کیایی (1382). تفسیر قانون مدنی، تهران: سمت.#
- گرشاسپ چوکسی، جمشید (1381). ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.#
- مزداپور، کتایون (گزارنده) (1369). شایست ناشایست، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.#
- مزداپور، کتایون (1378). (بررسی دست‌نویس م. او 29)، داستان گرشاسب، تهمورس و جمشید، گِلشاه و متن های دیگر، تهران: آگه.#
- مظاهری، علی‌اکبر (1377). خانواده ایرانی در دوران پیش از اسلام، ترجمه عبدالله توکل، چ. دوّم. تهران: قطره.#
- مکنزی، دیوید نیل (1379). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- میراحمدی، مریم (1390). تاریخ تحولات ایران شناسی، تهران: طهوری.#
- میرفخرایی، مهشید (1390). روایت پهلوی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
- میرفخرایی، مهشید (1393). بررسی دینکرد ششم، چ. دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
Anklesaria, T. D. (1912): The Social Code of the Parsis in Sassanian Times or Mādigān i Hazār Dādistān. Part II, Bombay.#
Dhabhar,E.B.N.(1909)(ed). Saddar Nasr and Saddar Bundehesh. Bombay#
Kotwal.Firoze M.- Kreyenbroek.Philip G.(1992). The Hērbedestān and Nērangestān, vol.I, Paris.#
Macuch, Maria (2005). “MĀDAYĀN Ī HAZĀR DĀDESTĀN,”
Encyclopædia Iranica, online edition, 2017, available at http://www.iranicaonline.org/articles/madayan-i-hazar-dadestan (accessed on 16 October 2017).#
Shaki, M. (1988b). Azišmānd. in Encyclopædia Iranica. London-New York. Vol. III, Fasc. 3, p. 261.#
Modi,J.J. (1901). Mādigān-i-Hazār Dādistān, Part1, Poona.#
Perixanian, A. (1973). Sasanidskii sudebnik, Yerevan.#
Perikhanian, Anahit (1997). The book of A Thousand Judgments (A Sasanian law-book). tr. Nina Garosian. New York.#
Shaki, M. (1987).Ayōkēn. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. III, Fasc. 2, p. 149.#
Shaki, M. (1988a) Barda and Barda-dārī. Encyclopædia Iranica. London- New York. Vol. III, Fasc. 7, pp. 763-766.#
Shaki, M. (1990).čakar. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. IV, Fasc. 6, pp. 647-649.
Shaki, M. (1993).Dādwar, Dādwarīh. in Encyclopædia Iranica. London-New York. Vol.VI, Fasc. 5, pp. 557-559.
Shaki, M. (1994). Dastūr, Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. VII, Fasc. 1, pp. 111-112.
Shaki, M. (1999). Family Law. Encyclopedia Iranica. London-New York. Vol. IX, Fasc. 2, pp. 184-196.
