-
دسترسی آزاد مقاله
1 - زیلوی نوشآباد: کهن ترین فرش شناخته شده از دوران اسلامی ایران
محمدرضا غیاثیان محمد مشهدی نوش آبادیاگرچه در متون تاریخی سده چهارم هجری به بعد از زیلو و زیلوبافی یاد شده، اما زیلوهای باقی مانده همه متعلق به پس از صفویه است. برخی محققان زیلوی معروف به میبد را قدیم ترین زیلوی دوره اسلامی و متعلق به سال 808ﻫ دانستهاند، درحالی که این زیلو از دوره صفوی است و در خوانش تا چکیده کاملاگرچه در متون تاریخی سده چهارم هجری به بعد از زیلو و زیلوبافی یاد شده، اما زیلوهای باقی مانده همه متعلق به پس از صفویه است. برخی محققان زیلوی معروف به میبد را قدیم ترین زیلوی دوره اسلامی و متعلق به سال 808ﻫ دانستهاند، درحالی که این زیلو از دوره صفوی است و در خوانش تاریخ آن اشتباهی رخ داده است. تنها زیلوی شناخته از ماقبل صفوی، نمونه ای است که در موزه ارمیتاژ نگه داری می شود. مورخان هنر اسلامی تاکنون بر این باور بوده اند که زیلوی نوشآباد تاریخ بافت ندارد و آن را به عنوان شاهکاری از هنر ایلخانی معرفی کرده اند. این نوشتار با بررسی دقیق تر سبک هنری و کتیبه های زیلو پیشنهاد جدیدی درباره زمان بافت آن ارائه و این احتمال را مطرح کردهاست که در رمضان 808ﻫ/ 1406م در نوش آباد کاشان بافته شده و کهنترین فرش تاریخ دار شناخته شده ایران دوره اسلامی است. یکی دیگر از سؤالات و ابهامات مطرح درخصوص این زیلو مربوط به کاربرد آن است. اگرچه محققان آن را زیلوی سجاده ای صف خوانده اند، اما آیات قرآنی موجود در کتیبهها، پذیرش این نظر را دشوار میکند. این مقاله با درنظر گرفتن محتوای خاص کتیبه ها، احتمال کاربری آن را به عنوان سجاده مطرح کرده و با مجامع صوفیانه مرتبط ساخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - تصوف در صورتبندی گفتمانی رساله ردّ صوفیه
ایمان امینی شهرام پازوکیهمزمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر چکیده کاملهمزمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر قمی است که با نگارش رسائل متعددی در مخالفت با تصوف، حکمت و فلسفه از پرکارترین ردّیه نویسان این برهه زمانی محسوب می شود. این مقاله با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و با بهره جستن از الگوی تحلیل لاکلاو ـ موفه در پی واکاوی گزاره های زبانی و آشکارسازی ساختهای گفتمان مدار یکی از این متون جنجالبرانگیز یعنی رساله ردّ صوفیه برآمده است. دستاوردهای مقاله حاکیست که مؤلف از منظر دال برتر گفتمان خود، یعنی تشیع و شریعت اسلام به ستیزه با گفتمان رقیب که حول دال مرکزی طریقت و حقیقت دین نظم یافته، برآمده و بر این اساس با سوء تشخیص و تقلیل معنایی عناصر گفتمان غیرخودی، تصوف را بی بهره از اسلام و در بعضی مواقع برآمده از تسنن معرفی می نماید. این وانمایی ها و شدت یافتن غیریت سازی میان دو گفتمان تأثیر بسزایی در دخالت های هژمونیک بعدی خصوصا در دوره قاجاریه داشت. هژمونی با ابزار زور، قطعیت و عدم ابهام در منازعات را به گفتمان صوفی ستیزان هدیه داد. بر اثر این مداخله به طور رسمی تصوف و قرائت های باطنی از دین در گفتمان عامه به حاشیه رانده شد و گفتمان ظاهرگرایانه گفتمان غالب فهم دینی جامعه واقع گشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - امام علی(ع) در متون صوفیه (با تأکید بر متون تصوف تا قرن پنجم قمری)
زهرا ابراهیمی ابوالفضل محمودیسیمای امام علی(ع) در تألیفات صوفیه بازتاب یافته است و بر این اساس میتوان متون تصوف را جزو منابع شناخت حضرت بهشمار آورد. در این مقاله با تأکید بر چهار عامل تأثیرگذار در ذهنیت صوفیه نسبت به امام علی(ع)، کوشش شده است تا تصویر ایشان از حضرت بررسی شود. این چهار عامل عبارتن چکیده کاملسیمای امام علی(ع) در تألیفات صوفیه بازتاب یافته است و بر این اساس میتوان متون تصوف را جزو منابع شناخت حضرت بهشمار آورد. در این مقاله با تأکید بر چهار عامل تأثیرگذار در ذهنیت صوفیه نسبت به امام علی(ع)، کوشش شده است تا تصویر ایشان از حضرت بررسی شود. این چهار عامل عبارتند از: الف- اوصاف شخصیِ امام علی(ع) در روایات و احادیث مورد استفادة صوفیه که اغلب ماخوذ از منابع سنی هستند. ب- نسبت امام علی(ع) با خلفا. ج- کرامات منقول از حضرت در متون عرفانی. د- تصویر امام علی(ع) در خوابها و رویاهای صوفیه. مطالب فوق بر اساس ماثورات امام در متون متصوفه تا قرن پنجم قمری بررسی شده است. قابل ذکر است که در جمعبندی این مباحث میتوان دریافت که درک صوفیان از مقام حضرت تا اندازة زیادی به تصورات شیعی از امام علی(ع) نزدیک بوده و بر این مبنا، میتوان بر تقریب هر چه بیشتر میان تصوف و تشیع تأکید کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - عناصر عرفانی در ادبیات فارسی- یهودی
منصور معتمدی مریم پورصادقییهودیان حضوری دیرپای در ایران دارند. ایشان برای ارتباط کتبی با یکدیگر خط و زبان فارسی یهودی را که به زبان فارسی و خط عبری است، ابداع کردند. قدیمیترین سند از این شیوة نگارش به قرن دوم هجری باز میگردد. شاعران و نویسندگان فارسی یهودی آثار فراوانی را در تفسیر کتاب مقدس، د چکیده کاملیهودیان حضوری دیرپای در ایران دارند. ایشان برای ارتباط کتبی با یکدیگر خط و زبان فارسی یهودی را که به زبان فارسی و خط عبری است، ابداع کردند. قدیمیترین سند از این شیوة نگارش به قرن دوم هجری باز میگردد. شاعران و نویسندگان فارسی یهودی آثار فراوانی را در تفسیر کتاب مقدس، دستور زبان و فرهنگ لغات عبری، هلاخا، میدارش، اشعار، امثال و حکایات، جادو، نامهها و اسناد حقوقی، در قالب این خط عرضه نمودند. در این آثار علاوه بر تأثیرپذیری از اصطلاحات فقهی و کلامی مطرح در منابع اسلامی، اثرپذیری از مفاهیم عرفانی و اشعار حافظ، سعدی، عطار، نظامی، مولانا و دیگر شاعران نیز به چشم میخورد. مقالة حاضر، نخست به معرفی شاعران فارسی یهودی که عناصر عرفان اسلامی را در اشعار خودشان به کار گرفتهاند، میپردازد و سپس این عناصر را در شش مبحثِ اصطلاحاتِ عرفانی، رویکردهای صوفیانه، نمادها و رموز صوفیانه، صوفیستایی، صوفیستیزی و مراحل نیل به حقیقت (شریعت، طریقت، حقیقت) مورد بررسی قرار میدهد. در ضمن بر آن است تأثیر عرفان اسلامی را در آثار شاعران فارسی یهودی نشان دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - نهادهای صوفیه در بیتالمقدس مملوکی و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی آنها
بتول شیخ معصومعلی پنجه فهیمه مخبر دزفولیاین مقاله به بررسی چگونگی شکل گیری و گسترش سه نهاد اصلی صوفیه، خانقاه، رِباط و زاویه در بیت المقدس دورۀ مملوکی پرداخته و این پرسش پی گرفته شده که کارکرد این نهادها در حیات اجتماعی و فرهنگی این شهر چه بوده است. بنابر یافته های این پژوهش در این دوره 30 نهاد صوفیانه، ش چکیده کاملاین مقاله به بررسی چگونگی شکل گیری و گسترش سه نهاد اصلی صوفیه، خانقاه، رِباط و زاویه در بیت المقدس دورۀ مملوکی پرداخته و این پرسش پی گرفته شده که کارکرد این نهادها در حیات اجتماعی و فرهنگی این شهر چه بوده است. بنابر یافته های این پژوهش در این دوره 30 نهاد صوفیانه، شامل هفت خانقاه، شش رباط و 17 زاویه در بیت المقدس بنیاد نهاده شد. بانیان خانقاه ها و رباط ها عمدتاً سلاطین و امیران مملوکی بودند، امّا زاویهها را معمولاً خود مشایخ صوفیه بنیاد می کردند. این نهادها افزون بر کارکردهای آموزشی و تربیتی، اقامتگاهی و مهمان پذیری کارکردهای کلان اجتماعی و فرهنگی نیز داشتند. از جملۀ این کارکردها مشروعیت بخشی به حکومت و سلاطین مملوکی بود؛ فرمانروایان مملوکی به عنوان بانیان اصلی و تامین کنندگان مالی این سه نهاد از آنها برای تحکیم و تقویت پایه های دینی سلطنت خویش بهره می گرفتند. شکل گیری و گسترش نهادهای صوفیه در این دوره همچنین یکی از عامل های مهم در بازیابی هویت اسلامی بیت المقدس و اسلامی شدن این شهر بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - گونهشناسی روابط صوفیان با هندوها از دوره میانه تا سلطنت گورکانیان هند
محمد منتظری شهرام پازوکی محمودرضا اسفندیارتصوف در دورههای مختلف تأثیرات متفاوتی بر افکار هندوان گذاشت، همچنانکه تأثیرات بسیاری نیز از ایشان پذیرفت. صوفیان بسته به اینکه به چه دورهای در تاریخ شبهقاره تعلق داشتند، در کدام قسمت از این سرزمین مستقر شدند و از چه جریانهای رایجی در تمدن اسلامی زمان خود متاثر بودند چکیده کاملتصوف در دورههای مختلف تأثیرات متفاوتی بر افکار هندوان گذاشت، همچنانکه تأثیرات بسیاری نیز از ایشان پذیرفت. صوفیان بسته به اینکه به چه دورهای در تاریخ شبهقاره تعلق داشتند، در کدام قسمت از این سرزمین مستقر شدند و از چه جریانهای رایجی در تمدن اسلامی زمان خود متاثر بودند، مناسبات متفاوتی با هندوان برقرار کردند. این مناسبات به طور کلی صوفیان را در شمار یکی از سه مکتب تصوف راستکیش، فلسفی و عامّه قرار میداد. در یک تقسیمبندی کلی این سه مکتب به شش گونه مختلف ظاهر شده که میتوان برای هر یک مصادیق تاریخی روشنی ارائه کرد. این روابط ششگانه را میتوان به شکل تطبیق، تعامل، تحول، جذب، پذیرش و نهایتا تقابل صورتبندی کرد. این پژوهش بر آن است تا به طور اجمالی این طبقهبندی را با تکیه بر شواهد تاریخی، انتظام بخشد. بازه این تحقیق بین قرن سوم هجری، یعنی زمانی که تصوف در هند به شکل معناداری حضور خود را آغاز کرد، تا قرن دهم هجری، اوایل سلطنت گورکانی، است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - بررسی کیفیت آب رودخانه صوفی چای با استفاده از نشانگرهای زیستی ماکروبنتوزی
مهسا مبشری لعبت تقوی سید باقر نبویزمینه و هدف: پژوهش حاضر کیفیت آب رودخانه صوفی چای در شهرستان مراغه را با استفاده از اجتماعات ماکروبنتوز و ساختار جمعیتی آنها در سال 93 -94 بررسی می کند. روش بررسی: در مجموع، 9 ایستگاه مطالعاتی در منطقه تعیین شد و ماکروبنتوزها با استفاده از دستگاه سوربر 25×50 با س چکیده کاملزمینه و هدف: پژوهش حاضر کیفیت آب رودخانه صوفی چای در شهرستان مراغه را با استفاده از اجتماعات ماکروبنتوز و ساختار جمعیتی آنها در سال 93 -94 بررسی می کند. روش بررسی: در مجموع، 9 ایستگاه مطالعاتی در منطقه تعیین شد و ماکروبنتوزها با استفاده از دستگاه سوربر 25×50 با سه تکرار در هر ایستگاه نمونه برداری جمع آوری شدند. نمونه ها به وسیله فرمالدهید 4 % تثبیت و جنس، گونه و خانواده آنها شناسایی شدند.تعداد کل 19 ماکروبنتوز از 19 خانواده، 10 راسته و 2 ردهارزیابی شدند. یافته ها:گونهBaetissp در هر دو فصل زمستان و تابستان غالب بود. نتایج نشان می دهد که ایستگاه های 7 و 9 با 47 ماکروبنتوز در متر مربع در فصل زمستان و ایستگاه 9 با 128 ماکروبنتوز در متر مربع در فصل تابستان بیشترین تراکم ماکروبنتوزها را دارند.با توجه به مدل Welch، کیفیت آب رودخانه صوفی چای در بیشتر ایستگاه ها در هر دو فصل متوسط بود. هرچند، کیفیت آب در ایستگاه 7 در زمستان و ایستگاه های 8 و 5 در تابستان نامناسب بودند.بر طبق شاخصBMWP،کیفیت آب رودخانه، به جز ایستگاه های 8 و 9 در زمستان، مناسب بود. بحث و نتیجه گیری: با توجه به نتایج این مطالعه می توان نتیجه گرفت که اجتماع ماکروبنتوزی شاخص بسیار موثری برای ارزیابی شرایط زیست محیطی رودخانه صوفی چای هستند.در مجموع، نتایج این مطالعه کیفیت نسبتاً مناسب آب رودخانه صوفی چای را نشان می دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - سیاق محاورهای – گفتاری مقالات شمس و نامآواهای زبان
سید اسماعیل فرجی اصطلخ پشتی رضا حیدری نوری ملک محمد فرخزادتکنیکهای زبانی که در مقالات شمس مورد توجّه قرار گرفته است، بهنحو شایستهای در بیان مفاهیم عارفانه به مخاطب کمک مینماید. مقالات بهعنوان تنها اثر باقی مانده از شمس اهمّیت ویژهای در تاریخ ادبیات دارد؛ امّا کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. مهمترین علّت این امر را شاید چکیده کاملتکنیکهای زبانی که در مقالات شمس مورد توجّه قرار گرفته است، بهنحو شایستهای در بیان مفاهیم عارفانه به مخاطب کمک مینماید. مقالات بهعنوان تنها اثر باقی مانده از شمس اهمّیت ویژهای در تاریخ ادبیات دارد؛ امّا کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. مهمترین علّت این امر را شاید بتوان در ژانر گفتمانی خاص این کتاب دانست. آنچه در مقالات در نگاه نخست جلب توجّه میکند، سبک خاص نوشتاری آن است که بهصورت یادداشتهای گفتاری نوشته شدهاند، گویی یادداشتهای شخصیای است که هیچگاه حالت گفتاری خود را از دست نداده و در واقع به نوشته تبدیل نشده است. شفاهی بودن گفتمان مقالات در جایجای این کتاب به وضوح قابل مشاهده است و همین امر سبب ویژگیهای زبانی خاصّی در این کتاب شده است. زبان بهکار رفته در مقالات شمس، زبانی خاص و تا حدی متفاوت از زبان متون دورۀ پیش از خود و البته دورههای بعدی است. مقالات شمس برای خود سبک و سیاقی ویژه دارد از جمله استفاده از نامآوا که میتوان با تحلیل و بررسی، ویژگیهای زبانی آن را بهتر نشان داد. نامآواها (onomatopoein)یکی از خصوصیات زبان گفتار است که میتواند بهسهولت موقعیتهای طبیعی را بهشکلی واقعی در زبان بازنمایی کند. پژوهش حاضر که بهشیوۀ توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانهای با هدف معرفی نوعی از نوشتار در مقالات شمس نگاشته شده است، نشان میدهد که شمس از ویژگیهای آوایی زبان در این اثر در جهت تبیین اغراض محاورهای گوینده بهخوبی استفاده کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - حقیقتجویی عارفانة سهراب سپهری با رویکردی تطبیقی به عرفان اسلامی و بودایی
نعمت اصفهانی عمرانیکی از مهم‌ترین جلوه‌های عرفان در میان ادیان و مکاتب مختلف معرفتی، حقیقت‌جویی عارفانة سالکاان طریقت و ناتوانی انسان جست‌وجوگر از درک ذات آفریدگار دو عالم است؛ موضوعی که از دیرباز در تاریخ عرفان و فلسفه، به‌ویژه در مقوله‌ی معرفت سنجی (اپیستو چکیده کاملیکی از مهم‌ترین جلوه‌های عرفان در میان ادیان و مکاتب مختلف معرفتی، حقیقت‌جویی عارفانة سالکاان طریقت و ناتوانی انسان جست‌وجوگر از درک ذات آفریدگار دو عالم است؛ موضوعی که از دیرباز در تاریخ عرفان و فلسفه، به‌ویژه در مقوله‌ی معرفت سنجی (اپیستومولوژی) و هستی‌شناسی (اُنتولوژی) جایگاهی مهم و بحث‌انگیز داشته و ذهن و زبان بسیاری از اهل تحقیق و معرفت را به خود مشغول داشته است. بر همین اساس، برآنیم این موضوع (حقیقت‌جویی عارفانه) را با نگاهی تطبیقی به عرفان اسلامی و بودایی، باتوجه به برخی سروده‌های عرفانی سهراب سپهری، بحث و بررسی کنیم پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - بررسی عرفان های اسلامی دربرابر عرفان های سکولار
سید احمد حسبنی کازرونیعرفانیات ایران، یکی از کهنسال ترین و درخشان ترین ادبیات عرفانی جهان است. در غنای آن همان بس که در کلیاتش، مجموعه ای ان فرهنگ غنی و معارفی اسلامی و آیین و سنن ایرانی و حکمت شرق و غرب با تکیه بر ادیان خدایی و باستانی با تشخّص های گوناگون همراه با کمالات اخلاقی و معرفت بشر چکیده کاملعرفانیات ایران، یکی از کهنسال ترین و درخشان ترین ادبیات عرفانی جهان است. در غنای آن همان بس که در کلیاتش، مجموعه ای ان فرهنگ غنی و معارفی اسلامی و آیین و سنن ایرانی و حکمت شرق و غرب با تکیه بر ادیان خدایی و باستانی با تشخّص های گوناگون همراه با کمالات اخلاقی و معرفت بشری در هم آمیخته و عرفان ناب ایران اسلامی را به وجود آورده است.این خداوندان اندیشه تو انسته اند در تحول اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی در سده های پیشین، اخلاقی مبتنی بر احکام دین مقدس اسلام با تکیه بر سیرت پیامبر اعظم (ص) و پیشوایان و اولیای حضرت حق با راز و رمزهای صوفیانه و عارفانه و مستحسنات آ نها ضمن عنایت به تعاطی اندیشه ها و معاشرت ها برای مردم بنمایانند.از سوی دیگر، از تعاملات سکولاریسم و دنیاگرایی محض در طول دوران سیاسی و اجتماعی خود بپرهیزند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - تطبیق تصوف اسلامی و هندو در اشعار جامی
رویا احمد امرجی علی عشقی سردهیاگرچه تصوّف خود از ابتدا منشأ ادبیات انتقادی بوده، اما اشعار منتقدانه جامی در قرن نهم، مسیر ادبیات انتقادی را متوجه خاستگاه آن و جامعه صوفیان کرد. در این تحقیق، آنچه که از بررسی منابع مطالعاتی و همچنین اشعار جامی به دست آمده این است که نگاه منتقدانه جامی محصول تلاقی وا چکیده کاملاگرچه تصوّف خود از ابتدا منشأ ادبیات انتقادی بوده، اما اشعار منتقدانه جامی در قرن نهم، مسیر ادبیات انتقادی را متوجه خاستگاه آن و جامعه صوفیان کرد. در این تحقیق، آنچه که از بررسی منابع مطالعاتی و همچنین اشعار جامی به دست آمده این است که نگاه منتقدانه جامی محصول تلاقی واقعگرایی صوفیه نسبت به امر حکومت و علاقهمندی حکومت به تصوّف برای کسب مشروعیت میباشد و هدف ادبیات انتقادی بر خلاف گذشته، درگیر موضوعاتی نظیر انتقادات نهضت شعوبیه و شیعیان به حکومت و یا تفکر کلامی معتزله و اسماعیلیه در برابر کلام اشاعره یا درگیر تعصبات مذهبی و فرقهای با نگرشهای کلامی و یا نقد ناهنجاریهای روابط اجتماعی نبود، بلکه این بار هدف، انتقاد از صوفینمایانی بود که برای کسب قدرت سیاسی، با ابزار تظاهرات صوفیانه قصد ورود به دربار را داشتند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - مقایسه تجلی سیمای پیران و مشایخ در دیوان عطار نیشابوری و مولوی
فرزانه دستمرد مسعود سپهوندی قاسم صحراییسیمای پیر در عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژهای است. کتابهای عرفانی نیز کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداختهاند و اهمیت و لزوم آن را به روشنی برشمردهاند که در این میان حدیقه سنائی، منطق الطیر عطار، مثنوی مولوی و دیوان حافظ دارای اهمیت خاص و نقش بنیادی بودهاند چکیده کاملسیمای پیر در عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژهای است. کتابهای عرفانی نیز کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداختهاند و اهمیت و لزوم آن را به روشنی برشمردهاند که در این میان حدیقه سنائی، منطق الطیر عطار، مثنوی مولوی و دیوان حافظ دارای اهمیت خاص و نقش بنیادی بودهاند. این بزرگان با آفرینش این آثار به فهم هرچه بیشتر اوضاع و احوال عرفانی شاعران بزرگ از ورای آموزههای عرفانی و تجربیات شخصی آنان کمک شایانی کردهاند. مقایسه سیمای پیر در این چهار اثر در روشن شدن هرچه بهتر برخی از زوایای اعمال و رفتار پیر و درک صحیح این متون بیتأثیر نخواهد بود. عطار و مولوی شخصیت پیر را با تعابیر متعددی نظیر شیخ، ساقی و رند و با بهره مندی از نام مقدس انبیای الهی مانند عیسی(ع)، خضر(ع)، و رسول اکرم(ص) به خواننده می شناساند. این نوشتار در صدد است به تبیین و تشریح سیمای پیران و مشایخ در اندیشه های صوفیانه عطار و مولوی بپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - بررسی عمدهترین مسائل وعظی و تربیتی در آثار ابوسعید ابوالخیر و مولانا
فارس شریفی مهناز بازگیر منصوره ثابت زادهاز آنجا که مجلس وعظ یکی از نشستها و حلقههای فرهنگی تربیتی در میان صوفیان محسوب میشد در اینگونه مجلسها، واعظی در جمع حاضران و مستمعان با موضوعیّت وعظ و ارشاد و پند و اندرز سخن میگفت به آن سخنان نیز اصطلاحاً مجلس گفتهاند. نظیر روزی شیخ ابوسعید قدس الله روحه العزیز د چکیده کاملاز آنجا که مجلس وعظ یکی از نشستها و حلقههای فرهنگی تربیتی در میان صوفیان محسوب میشد در اینگونه مجلسها، واعظی در جمع حاضران و مستمعان با موضوعیّت وعظ و ارشاد و پند و اندرز سخن میگفت به آن سخنان نیز اصطلاحاً مجلس گفتهاند. نظیر روزی شیخ ابوسعید قدس الله روحه العزیز در نیشابور مجلس میگفت. هدف از این پژوهش آگاهی از مجالس صوفیه، کیفیت برگزاری آنها و شناخت زبانِ خطابه و همچنین بررسی موضوعات مطرحشده در این مجالس است، تکیه این پژوهش کتب حالات و سخنان ابوسعید ابی الخیر، اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی سعید، مجالس سبعه مولانا و مناقب العارفین میباشد. در این پژوهش، سبک کلی مجالس صوفیه و محتوای سخنان ابوسعید ابوالخیر و مولانا در این مجالس بررسی شد. ابوسعید ابی الخیر و مولانا از جمله صوفیانی هستند که افراد بسیاری در مجالس آنان دچار تحول درونی و انقلاب فکری گردیده و به راه حق و حقیقت ایمان آوردند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - طریق کمال از نظر گاه نجم الدین رازی
زرین تاج پرهیزکار تورج عقداییوجه بارز اندیشه صوفیان، اعتقاد به تکامل است؛ هرچند زمینه این نظریه در دستگاه های مختلف فلسفی و عرفانی وجود دارد، لیکن نوع تبیین آن فرق می کند. در قلمرو اسلام با پیدایش اخوان الصفا که مشربشان آمیزه¬ای از اندیشه های ارسطویی و نوافلاطونی بود، گامی تازه در فرضیه تکامل ب چکیده کاملوجه بارز اندیشه صوفیان، اعتقاد به تکامل است؛ هرچند زمینه این نظریه در دستگاه های مختلف فلسفی و عرفانی وجود دارد، لیکن نوع تبیین آن فرق می کند. در قلمرو اسلام با پیدایش اخوان الصفا که مشربشان آمیزه¬ای از اندیشه های ارسطویی و نوافلاطونی بود، گامی تازه در فرضیه تکامل برداشته شد. صوفیه که اساس تفکر خود را در خصوص آفرینش بر تعالیم اسلام استوار کرده است، چنین فرضیه هایی را با عقاید اسلامی به گونه ای که متهم به کفر نشود، در هم آمیخت. نمونه بارز این اندیشه ها را در سخنان مولوی می بینیم: از جمادی مردم و نامه شدم و ز نما مردم ز حیوان سر زدم نجم رازی نیز نفس انسانی را بالقوه مستعد آیندگی می داند و راه رسیدن به آن را به جز ابزار اصلی(شور و شوق و عشق) که تنها با سلوک در جاده شریعت و طریقت و حقیقت دست می دهد، می داند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - القصص الغرامیة في الأدبین العربي و الفارسي مع إلقاء الضوء علی قصتی «لیلی و مجنون» و «یوسف و زلیخا» دراسة تحلیلیة مقارنة
زهرا خسروی ومکانیإن القصص الغرامیة نوع من الأنواع الأدبیة التي کانت و لاتزال موضع إهتمام کبیر علی مستوی عالمي بحیث أبهرت أبصار القارئین و المخاطبین. و نظراً إلی الصلة العریقة بین العرب و الفرس و آدابها لقد اتخذنا من بین الحکایات الغرامیة قصتي لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا، لندرسهما في ه چکیده کاملإن القصص الغرامیة نوع من الأنواع الأدبیة التي کانت و لاتزال موضع إهتمام کبیر علی مستوی عالمي بحیث أبهرت أبصار القارئین و المخاطبین. و نظراً إلی الصلة العریقة بین العرب و الفرس و آدابها لقد اتخذنا من بین الحکایات الغرامیة قصتي لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا، لندرسهما في هذا المقال و إنها من القصص المشترکة بین الأدبین الفارسي و العربي إلا أنهما انحدرتا من أصل عربی ثم وجدتا طریقهما إلی الأدب الفارسی لتیثر إعجاب الشعراء و الأدباء الایرانیین أمثال ابی القاسم فردوسي و عبدالرحمن الجامي و امیر خسرو الدهلوي و مکتبي الشیرازي و غیرهم. لقد رکزنا جلّ اهتمامنا في هذا المقال اولا علی دراسة مقارنه تحلیلة بین هاتین القصتین (لیلى مجنون و یوسف و زلیخا). تحلیلة في الأدبین العربي و الفارسي و ثانیاً من ثم بذلنا مجهودنا في إطلاق الضوء علی وجهات نظر الشعراء و مشاهیر الشعر الإیرانین الذین اتخذوا من هذه القصص وسیلة لإبداء أفکارهم و رُؤاهم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - تجلی قناع الحلاج فی شعر عبدالوهاب البیاتی
فؤاد عبدالله زاده علی أصغر حبیبی علی أکبر أحمدی چناری مجتبی بهروزیبات واضحاً الیوم إن الاعتماد علی الرموز والشخصیات التراثیة، والترکیز والتکثیف الدلالی من خلالها، هو إحدی الظواهر اللافتة للانتباه فی الشعر العربی الحداثی، بل أهمها. یعتبر عبدالوهاب البیاتی(1926- 1999م) فی هذا الجانب، أحد الشعراء المعدودین الناجحین فی استخدام الشخصیات ال چکیده کاملبات واضحاً الیوم إن الاعتماد علی الرموز والشخصیات التراثیة، والترکیز والتکثیف الدلالی من خلالها، هو إحدی الظواهر اللافتة للانتباه فی الشعر العربی الحداثی، بل أهمها. یعتبر عبدالوهاب البیاتی(1926- 1999م) فی هذا الجانب، أحد الشعراء المعدودین الناجحین فی استخدام الشخصیات التراثیة، إذ کان التراث فی مجال التعبیر عن الرؤیة والموقف هو أحد المرتکزات الرئیسة فی قصائده، تطرق هذه الدراسة معتمدة علی المنهج الوصفی التحلیلی إلی قضیة توظیف شخصیة "الحلاج" فی شعر البیاتی حیث استخدمها قناعا فی قصیدة طویلة بعنوان عذاب الحلاج. یکون البیاتی شاعراً مسکونا بروح التمرد والرفض، ویبدو أن اقتراب شخصیة "الحلاج" فی کونه شاعرا و رافضا فی الماضی یعین البیاتی للتعبیر عن رؤیاه فی الحاضر. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره صفویه و قاجاریه
مسعود مطلبی عظیم ایزدی اودلوهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دورههای صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت س چکیده کاملهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دورههای صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایه های قدرت را تشکیل می‎دادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقامهای ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهمترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرتشان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئهچینی قزلباشها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندکاندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهمترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرتشان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقامهای ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - دین از نگاه صوفیه
محمد یوسف نیرّی مریم الهیزادهصوفیه همانند سایر آموزه هایشان که مبتنی بر وجود جهانی ورای جهان ظاهر است، برای دین نیز ظاهر و باطن قائل اند. از دید آنان ظاهر دین بدون باطن آن( معرفت شهودی) تنها پوسته ای بی ارزش است که صاحبش را به مقصد و مقصود نمی رساند. در کلام دینی ایشان همواره ظاهر و باطن، اصول و اح چکیده کاملصوفیه همانند سایر آموزه هایشان که مبتنی بر وجود جهانی ورای جهان ظاهر است، برای دین نیز ظاهر و باطن قائل اند. از دید آنان ظاهر دین بدون باطن آن( معرفت شهودی) تنها پوسته ای بی ارزش است که صاحبش را به مقصد و مقصود نمی رساند. در کلام دینی ایشان همواره ظاهر و باطن، اصول و احکام و نظر و عمل به هم آمیخته است. آنها معنای حقیقی دین را یقین شهودی و خدمت به خلق می دانند و مخصوصا بر این جنبه ی دوم( خلق) بیشتر تاکید می کنند. در این نوشتار برآنیم که چهره ی حقیقی دین و دین داری را در نخستین متون نثر صوفیه نشان دهیم. برای انجام این پژوهش بر اقوال و آثار فارسی پنج تن از بزرگ ترین عارفان قرون دوم تا پنجم هجری تکیه داشته ایم: بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی، ابوسعید ابوالخیر، امام محمد غزالی و عین القضات همدانی. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - سیمای سهل تستری در تصوف
عباس ماهیار عفت کهونددر فایل اصل مقاله موجود است.در فایل اصل مقاله موجود است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - تحلیل داستان «گنبد فیروزه ای » از هفت پیکر نظامی و افسونگری نفس امّاره
علی محمد موذنی ماه نظریدر فایل اصل مقاله موجود است.در فایل اصل مقاله موجود است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - خرد ستیزی در صوفیه
حسن شامیان مهدی محققدر فایل اصل مقاله موجود استدر فایل اصل مقاله موجود است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - دراسة نقدیة لحیاة العطار ومنظوماته الشعریة
عبدالحمید أحمدییعدّ فرید الدین العطار النیشابوری من أبرز شعراء إیران القدامی، وقد کرّس جلّ اهتماماته فی سبیل نشر الثقافة الصوفیة من خلال آثاره الأدبیة، فجمیع نتاجات الشاعر دون استثناء تتضمّن تفسیرا لبعض المفاهیم العرفانیة، وتصویرا لمسعی السالک وعنائه فی سبیل الوصول إلی الحقیقة التی تت چکیده کاملیعدّ فرید الدین العطار النیشابوری من أبرز شعراء إیران القدامی، وقد کرّس جلّ اهتماماته فی سبیل نشر الثقافة الصوفیة من خلال آثاره الأدبیة، فجمیع نتاجات الشاعر دون استثناء تتضمّن تفسیرا لبعض المفاهیم العرفانیة، وتصویرا لمسعی السالک وعنائه فی سبیل الوصول إلی الحقیقة التی تتخیّلها الصوفیة. وعلی الرغم من کثرة کتب التذاکر التی تناولته بالذکر إلا أن حیاته احتجبت تحت رکام من الغموض، أضف إلی ذلک کثرة الانتحال والوضع علیه حیث نسبوا إلیه کثیرا من المنظومات العلیلة التی لا تمتّ إلیه بصلة؛ فجاء هذا المقال لیظهر حقیقة ما انتجته قریحة العطار الشعریة ویقوم بتبیین هویته من خلالها ویدرس الفکرة الرئیسة التی اعتمد علیها الشاعر فی جمیع نتاجاته الشعریة. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - رمزیة "الجمل" التصوفیة فی روایة "التبر" لإبراهیم الکونی
کبری روشنفکر أحمد حیدریکانت الطبیعة ومازالت مصدر إلهام للشعراء والکتّاب فی مختلف أنحاء العالم وعلی وجه الخصوص عند العرب الذین هم أکثر ارتباطاً وعلاقة بها. وعند قراءتنا لراوایات ابراهیم الکونی، الکاتب والروائی اللیبی، نشاهدالأجواء الصحراویة وحضور الطبیعة الحیة منها والصامتة جلیاً؛ فقد اعتدنا م چکیده کاملکانت الطبیعة ومازالت مصدر إلهام للشعراء والکتّاب فی مختلف أنحاء العالم وعلی وجه الخصوص عند العرب الذین هم أکثر ارتباطاً وعلاقة بها. وعند قراءتنا لراوایات ابراهیم الکونی، الکاتب والروائی اللیبی، نشاهدالأجواء الصحراویة وحضور الطبیعة الحیة منها والصامتة جلیاً؛ فقد اعتدنا منه تسخیر عنصر الطبیعة وتوظیفها لإلقاء الأفکار التی یطمح فی إیصالها إلی المتلقی. إنّ ابراهیم الکونی یتخذ الجمل، وهو عنصر من عناصر الطبیعة الحیة،بطلا فی روایته "التبر"؛ فیعتبره أرفع مکانةً من أن یعدّضمن الحیوانات، بل یقدّر له صفات إنسانیة سامیة، بل یفضله علی جمیع الناس حتی علی زوجه وأولاده. یسعی هذا المقال عن طریق المنهج الوصفی التحلیلی إلی إلقاء الضوء علی کیفیة توظیف الحیوان فی هذه الروایة، والنتائج تدل بوضوح علی أن الکاتب قد وظّف الحیوان کرمز فی خدمة المفاهیم الصوفیةکالصحبة، والحب، والخطیئة وثمنها، والصبر، من خلال نظرته إلی التراث والخرافات والأساطیر المأثورة. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - وقفة نقدیة مع نتاجات الشاعر الإیرانی جامی
علی گنجیان خناری فاطمة نصراللهیظهر فی إیران وفی القرن التاسع من الهجرة شاعر بارع وعارف سالک خلّف نتاجات شعریة ونثریة عدیدة لاتزال مرجعا علمیا للمحققین، وطالبی الأدب والتصوف إلی یومنا هذا. ولد عبدالرحمن جامی سنة سبع عشرة وثمانمائه فی مدینة جام فی بیت علم وورع. بدأ دراسته منذ الطفولة عند أبیه ودخل مجال چکیده کاملظهر فی إیران وفی القرن التاسع من الهجرة شاعر بارع وعارف سالک خلّف نتاجات شعریة ونثریة عدیدة لاتزال مرجعا علمیا للمحققین، وطالبی الأدب والتصوف إلی یومنا هذا. ولد عبدالرحمن جامی سنة سبع عشرة وثمانمائه فی مدینة جام فی بیت علم وورع. بدأ دراسته منذ الطفولة عند أبیه ودخل مجالس العلم، وتتلمذ عند کبار الأساتذة، وأخذ منهم العلوم المختلفة کالفقه والفلسفة والحکمة وغیرها.وله أیضا مقدرة شعریة عالیة، رفعته إلی أعلی الدرجات الأدبیة بین شعراء الفرس. وهو بسبب میله إلی التصوف التحق إلی الطائفة النقشبندیه المشهورة حیث کانت تضمّ کبار مشایخ الصوفیة، فالتزم بمبادئها حتی أصبح فیما بعد شیخا من شیوخها، وواعظا من وعّاظها.أما آثاره فمنها الشعر ومنها النثر، وهی تمثل براعة الشاعر الأدبیة، و لاتخلو من نزعاته الصوفیة، ومنها دیوان شعره الذی یشتمل علی القصائد والغزلیات والرباعیات والدوبیت، وهو مملوء بالوعظ والحکمة والحب الخالص لمبدأ الحیاة ومقصدها. عاش جامی إحدی وثمانین سنة وتوفی سنة ثمان وتسعین وثمانمائة فی هرات ودفن فیها. فجاء هذا المقال کی یلقی الضوء علی نتاجات هذا الأدیب الإیرانی البارع. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - تأثیر رمزیّة الشّعر الفارسی وأنماطه الشّکلیّة فی شعر "حسین مجیب المصری"
مهدی عابدی جزینیإنّ نسبة الأدب الفارسی إلی الأدب العربی نسبة الأمثال إلی الأمثال. غیر أنّ الأثر الفارسی فی الشّعر العربی ضئیل وزهید، إذا قسناه بالأثر العربی فی الشّعر الفارسی وتأثّر الشّاعر، مجیب المصری بالفرس، یتجلّی فی أکثر من مظهر وأوّل ما یذکر من ذلک مظهران: أحدهما الرّمزیة والثانی چکیده کاملإنّ نسبة الأدب الفارسی إلی الأدب العربی نسبة الأمثال إلی الأمثال. غیر أنّ الأثر الفارسی فی الشّعر العربی ضئیل وزهید، إذا قسناه بالأثر العربی فی الشّعر الفارسی وتأثّر الشّاعر، مجیب المصری بالفرس، یتجلّی فی أکثر من مظهر وأوّل ما یذکر من ذلک مظهران: أحدهما الرّمزیة والثانی استنهاج سبیل شعراء الفرس فی مذهبهم الأدبی. إنّ هذا المقال یستعرض قطعة موجزة من تیّارات التّفاعل الثّقافی بین الأدب العربی والفارسی لدی الشّعر الفارسی وشعر مجیب المصری کعمید الأدب، مؤکّداً علی قضیة التأثیر والتأثّر فی ضوء العلاقات الثّقافیة. وقد رأینا بعض مظاهر التأثیر الفارسیّ فی شعر مجیب المصری وهو تأثیر لا یکاد یجتاز الحدود الشّکلیة إلی التّغییر الجوهری. والمصریّ ینحو منحی شعراء الفُرس فی شعرهم الرّمزی ولکن للتّعبیر عن خطورات باله وخوالج نفسه ومن مظاهر تأثّره بهم وصفه للشَّعر وتشبیه المحبوب بالسّرو وشاعرنا فی کثیر من الأحیان یأخذ الفحوی من شعراء الفرس اضطراراً لا اختیاراً، دون أن یفطن إلی ما صنع. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - الغزل الصوفی عند ابن الفارض وجامی؛ دراسة نقدیة مقارنة فی المضمون
محمد هادی مرادی فاطمة نصراللهیإن الأدب المقارن من أهم الشعب الأدبیة لأن فی هذه النزعة النقدیة یعالج الباحث الصلات التاریخیة الموجودة بین أدبین مختلفین، موضحا وجوه خلافهما وتشابههما. ویشترط فی هذا الحقل النقدی أن تکون لغات موضوع الدراسة مختلفة. تتطرق هذه الدراسة المتواضعة إلی الغزل الصوفی للشاعرین ال چکیده کاملإن الأدب المقارن من أهم الشعب الأدبیة لأن فی هذه النزعة النقدیة یعالج الباحث الصلات التاریخیة الموجودة بین أدبین مختلفین، موضحا وجوه خلافهما وتشابههما. ویشترط فی هذا الحقل النقدی أن تکون لغات موضوع الدراسة مختلفة. تتطرق هذه الدراسة المتواضعة إلی الغزل الصوفی للشاعرین الکبیرین ابن الفارض وجامی من حیث المضمون، علی أنهما کانا من أعلام الشعراء الصوفیة بین العرب والفرس. کما تلقی الضوء علی حیاة الشاعرین، ثم تنطلق نحو شعر الشاعرین دارسة مضامینهما الشعریة علی أساس أهم مظاهر الشعر الصوفی کالخمر والمرأة اللتین یرمز الشاعر بهما لتبیین غرضه المعنویة ویقصد عنهما قصدا عرفانیا. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - بررسی کارکرد ابزار «تمثیل و حکایت» در مجالس تعلیمی صوفیانه
محمد حاجی آبادیبخش عمده ای از نثرهای صوفیانه، نثرهای تعلیمی است که دربردارنده ی تعلیم اصول و مبانی اعتقادات دینی و عرفانی از سویی و تبلیغ عرفان و تصوف در میان مردمان عامه و متوسط جامعه از دیگر سو بوده است. به این نکته باید اشاره داشت که یک گونه از نثرهای تعلیمی و تبلیغی مجالس وعظ صوفی چکیده کاملبخش عمده ای از نثرهای صوفیانه، نثرهای تعلیمی است که دربردارنده ی تعلیم اصول و مبانی اعتقادات دینی و عرفانی از سویی و تبلیغ عرفان و تصوف در میان مردمان عامه و متوسط جامعه از دیگر سو بوده است. به این نکته باید اشاره داشت که یک گونه از نثرهای تعلیمی و تبلیغی مجالس وعظ صوفیانه است. برپایی مجالس وعظ و به تعبیری مجلس گفتن در ایران پس از اسلام از رسم های کهن بوده و به عنوان یکی از راه های فهم تعلیم و تبلیغ اعتقادات دینی و عرفانی به شمار می آمده است. از آن جایی که مخاطبان مجالس وعظ، مردم عوام و متوسط جامعه بوده و آنان را یارای شنیدن استدلال های عقلی آن چنانی نبوده است، گوینده مجلس کوشیده است تا مطالب را برای آنان حسی و ملموس کند و به جای استدلال با مثال و تمثیل و حکایت و جز آن مطالب را تبیین و تشریح نماید. در این پژوهش، نگارنده بر آن است که با نگاهی به نثر عمده ترین مجالس تعلیمی صوفیه، یکی از بارزترین ویژگی های این گونه نثرها - فراوانی حکایت، تمثیل و مثال - را بکاود و اهداف و اغراض گویندگان و نویسندگان این مجالس را از کاربرد این ابزار و عناصر مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - بررسی گونهها و شیوههای طنزپردازی حافظ
محمود صادق زادهطنز حافظ از نوع سیاسی، اجتماعی و البته هنرمندانه و زیرکانه وتأویل پذیر و در بسیاری از موارد معصومانه، نجیب، ظریف و عمیق است که در ادراک و احساس منطقی ریشه داردو در لبخندی افسوس ناک تجلی می یابد . حافظ دو الگوی کلّی را در ساختار طنز خود به کار می گیرد : یکی، طنز اجتماعی چکیده کاملطنز حافظ از نوع سیاسی، اجتماعی و البته هنرمندانه و زیرکانه وتأویل پذیر و در بسیاری از موارد معصومانه، نجیب، ظریف و عمیق است که در ادراک و احساس منطقی ریشه داردو در لبخندی افسوس ناک تجلی می یابد . حافظ دو الگوی کلّی را در ساختار طنز خود به کار می گیرد : یکی، طنز اجتماعی صریح که به طور مستقیم از طبقه یا گروهی انتقاد می کند،دیگر، طنز اجتماعی با واسطه که وی درآن بی پروا، خود را نماینده ی طبقه ای معرّفی می کند و از خود به نزد قاضی شکایت می برد، تا باز گوید، حدیث دیگران را. حافظ برای مبارزه ی طنز آمیز با ستم، فساد و ریا از هر روشی که توانسته، بهره برده است. مهم ترین شیوه های حافظ برای بیان طنز و طعنه و شوخ طبعی عبارت است: خراب کردن نشانه ها و ارزش های تقدّس زاهدان و صوفیان؛ قلب اشیا و الفاظ به شیوهی اقتباس و جواب گویی؛ استخدام صنایع ادبی، مانند: ایهام، حسن تعلیل، تشبیه و تضاد و تناقض؛ تعریض و کنایه و گاه لطیفه نسبت به معشوق به صورت سؤال و جواب و حاضر جوابی؛ طنز به شیوه ی نصیحتگری، مدیحه سرایی و وظیفه خواهی؛بهره جویی از فرهنگ عوام و محاوره. به طور کلّی ، طنز حافظ گاهی پوشیده و نیش دار است و گاهی لطیف و سطحی که این موارد در این مقاله با ذکر نمونه هایی تحلیل و بررسی شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - برگی از کارنامهی موشان و گربگان در ادب فارسی
زهرا دریبا توجه به سابقه کهن بیان داستان های تمثیلی از زبان حیوانات در ملل مختلف (فابلهای ازوپ در قرن ششم قبل از میلاد، پنجاتنترای هندی، مزرعه حیوانات، کلیله و دمنه، مرزبان نامه و ...) که نسبت دادن ویژگی های انسانی به حیوانات، امری معمول بوده است. در ادب فارسی نیز از زبان حیوا چکیده کاملبا توجه به سابقه کهن بیان داستان های تمثیلی از زبان حیوانات در ملل مختلف (فابلهای ازوپ در قرن ششم قبل از میلاد، پنجاتنترای هندی، مزرعه حیوانات، کلیله و دمنه، مرزبان نامه و ...) که نسبت دادن ویژگی های انسانی به حیوانات، امری معمول بوده است. در ادب فارسی نیز از زبان حیوانات و طنزهای ظریف و تاثیرگذار خلق کردن، غنا و تحرک و پویایی بیشتری به مباحث ادبی بخشیده است. آن ها مثل آدمیان عمل می کنند، سخن می گویند، مکر می ورزند، می جنگند، گول می خورند و ... ویژگیهایی که گاه نزدیک به یکدیگر و گاه تقریباً متفاوت تکرار می شوند و در نهایت وجهه نمادین می یابند. مثلاً در مثنوی، طاووس نمونه ای از مردم منافق و دو رنگ است، در منطق الطیر نمونه ی اهل ظاهر است، در سیرالعباد الی المعاد گرگ و سگ و موش و خوک، نماد حرص هستند. افعی نمادِ حسد و نهنگ نماد هوی و شهوت است و حکایت گربه و موش خود حکایت اندر خم دیگری است. گربه منافق است و مکاّر و با دست و روی شستن ادعای زهد دارد و دزدی می کند به همین سبب در روز قیامت اجر و مزدی نخواهد داشت و موش زیر بُر است و ناپاک و ... در این مقال به بررسی جایگاه فرهنگی و نقش نمادین گربه و الزاماً موش در اوراقی از متون ادبی، از جمله موش و گربه عبید زاکانی و گربه و موش شیخ بهایی، توام با دیدگاه های نقد جامعه شناسی پرداخته خواهد شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - سیری در تصوف از آغاز تا قرن پنجم
یلدا باباییتصوّف مأخوذ از تازی به نام مذهب طایفهای است از اهل حقیقت که از خواهش نفسانی پاک شده و اشیای عالم را مظهر حق میدانند. تصوّف از نخستین روزهای پیدایش خود تا قرن پنجم دستخوش تغییر و تحولات بسیاری قرار گرفت. گاهی دچار پیشرفت و گاهی دچار رکود میشد. تصوّف در روزگار خود فراز چکیده کاملتصوّف مأخوذ از تازی به نام مذهب طایفهای است از اهل حقیقت که از خواهش نفسانی پاک شده و اشیای عالم را مظهر حق میدانند. تصوّف از نخستین روزهای پیدایش خود تا قرن پنجم دستخوش تغییر و تحولات بسیاری قرار گرفت. گاهی دچار پیشرفت و گاهی دچار رکود میشد. تصوّف در روزگار خود فراز و نشیبهای بسیاری دید و صوفیان بسیاری عمر خود را وقف آن نمودند.این پژوهش با روشی تحلیلی تصوف و تحولات آن را از قرن اول تا قرن پنجم مورد مطالعه قرار میدهد تا بر این مطلب تأکید کند که واژه تصوّف و صوفی از قرن دوم هجری قمری وارد فرهنگ اسلامی شد و قرن سوم دوران طلایی تصوف به شمار میرود. در این قرن تأسیس خانقاه، پشمینه پوشی و فرقهای شدن رایج شد. در قرن چهارم نظامی کلی برای تصوف به وجود آمد. شعر در کنار نثر در قرن پنجم برای بیان عقاید صوفیان به کار گرفته شد و صوفیان از آزادی بیان برخوردارشدند پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - تصوف و راه ملامت
سیدعلی جعفری صادقی سیداحمد حسینی کازرونیآنچه از گذشته درباره صوفیان ملامتی یاد شده و در شرح حال ایشان به سنت مکرر و متداوم تذکرهها مبدل گشته، به گونهای است که ملامتیان را چونان فرقهای از شمار فرق دیگر تصوف و در ردیف ذهبیه، نقشبندیه، قلندریه و... دانستهاند که پیروان حمدون قصار بوده اند، حتی در برخی موارد آ چکیده کاملآنچه از گذشته درباره صوفیان ملامتی یاد شده و در شرح حال ایشان به سنت مکرر و متداوم تذکرهها مبدل گشته، به گونهای است که ملامتیان را چونان فرقهای از شمار فرق دیگر تصوف و در ردیف ذهبیه، نقشبندیه، قلندریه و... دانستهاند که پیروان حمدون قصار بوده اند، حتی در برخی موارد آنها را گروهی مجزا از صوفیه و در برابر ایشان توصیف کردهاند و از این روی همواره حقیقت حال ایشان در هالهای از ابهام بوده است. تألیف این مقاله کوششی است برای بررسی دوباره دیدگاههای ملامتیان، زمینههای پیدایش و ظهور ایشان، سیر تطور وتحولات آنها و همچنین دقت در وجوه تمایز و اشتراک احتمالی که با دیگر صوفیه داشتهاند و در نتیجه رسیدن به چهرهای روشنتر و واقعیتر از ملامتیان و تشخیص هویت تاریخی ایشان پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - نور علی نور، اثر عرفانی قرن نهم هجری
احمدرضا یلمه هابا وجود آنکه آثار عرفانی و متون صوفیانة شناسایی شده، هر روز رو به فزونی است ولیکن کم نیست آثاری که هنوز مجهول القدر و ناشناخته باقی مانده و در گوشة کتابخانههای مختلف، در بوتة فراموشی به سر میبرد. یکی از این آثار بینام و نشان، نور علی نور از پیر جمالی اردستانی، عارف و چکیده کاملبا وجود آنکه آثار عرفانی و متون صوفیانة شناسایی شده، هر روز رو به فزونی است ولیکن کم نیست آثاری که هنوز مجهول القدر و ناشناخته باقی مانده و در گوشة کتابخانههای مختلف، در بوتة فراموشی به سر میبرد. یکی از این آثار بینام و نشان، نور علی نور از پیر جمالی اردستانی، عارف و مفسّر شیعی مذهب قرن نهم هجری است. پیر جمالی از عرفایی است که به کثرت آثار مشهور است و اکثر آثار او به صورت نسخههای خطی، در مجموعهها و یا به طور جداگانه و پراکنده وجود دارد. نور علی نور، از آثار منظوم آمیخته به نثر است که پیر جمالی آن را در شرح و تبیین تعابیر و مفاهیم عرفانی، به زبانی نسبتاً ساده تألیف نموده است. این پژوهش برای نخستین بار به معرفی و شناسایی این اثر ارزنده پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - جایگاه اهل بیت(ع) و عارفان بزرگ اسلامی در اشعار عرفانی قاسم انوار
یدالله بهمنی مطلققاسم انوار (837- 757 هـ ق.) از عارفان و شاعران بزرگ ایران در عصر تیموریان، جامع عرفان و ادب خراسان، آذربایجان و گیلان است و در اشعار خود تلفیقی از اندیشههای ابن عربی در بارة انسان کامل و وحدت وجود را در کنار طریقت کبرویة خراسان و صفویة آذربایجان و نهضتهای شیعی ارائه م چکیده کاملقاسم انوار (837- 757 هـ ق.) از عارفان و شاعران بزرگ ایران در عصر تیموریان، جامع عرفان و ادب خراسان، آذربایجان و گیلان است و در اشعار خود تلفیقی از اندیشههای ابن عربی در بارة انسان کامل و وحدت وجود را در کنار طریقت کبرویة خراسان و صفویة آذربایجان و نهضتهای شیعی ارائه میدهد. او در دیوان خود از عارفان و صوفیان بزرگ اسلام چون حسین بن منصور حلاج، بایزید بسطامی، غزالی و بشر حافی به نیکی و احترام یاد میکند و غالباً اندیشههای والای آنان را میستاید، از طرفی به امامان شیعه چون امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام جعفر صادق (ع) و امام مهدی(عج) ابراز ارادت مینماید. در بین اهل بیت بیش از همه به حضرت علی (ع) اقتدا نموده و یک غزل عارفانه به آن امام همام اختصاص داده است که در آن به صراحت خود را پیرو راستین ایشان قلمداد کرده است. قاسم که در شاعری پیرو شاعران بزرگ سبک عراقی است، بیشترین گرایش در اشعارش به شاعران عارفی چون مولانا، حافظ و سنایی مشهود است. مطالعة این ابعاد در دیوان اشعار قاسم انوار ما را به بسیاری از زوایای پنهان اندیشة او رهنمون خواهد بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
34 - مفهوم «الصوفی غیرالمخلوق» با تأکید بر تعبیر بقا در دو مکتب هجویری و مولوی
ولی الله ساکی میثم خوئینیNormal0falsefalsefalseEN-USX-NONEAR-SA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt: چکیده کاملNormal0falsefalsefalseEN-USX-NONEAR-SA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0in 5.4pt 0in 5.4pt; mso-para-margin:0in; mso-para-margin-bottom:.0001pt; text-align:justify; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Times New Roman","serif";} >در این مقاله با کمک شرح مفهوم سازی های عرفا که در اوج هیجانات روحی آنان شکل میگیرد، به واکاوی سرچشمۀ برخی از شطحیات صوفیه میپردازیم، از سوی دیگر با تکیه بر نظر دوگانۀ دو مکتب هجویری و مولوی دربارۀ تعبیر کلمۀ بقا در عرفان، برآنیم تا به تعریف روشنی از اصطلاح «الصوفی غیرالمخلوق» برسیم، به دلیل بُعد جهانی و گستردۀ نگاه صوفیه به مسئلۀ بقا و فنا، میکوشیم تا در بخشی از این جستار، گریزی به تطبیق دو شاخۀ عرفانی «اورفه گری» در حکمت یونان و عرفان بودایی با عرفان و تصوف اسلامی بزنیم، زیرا که فهم اشتراکات موجود در عرفانهای دیگر تمدنها به شناخت و درک هر چه عمیقتر برخی از اعتقادات صوفیه کمک خواهد کرد، درک مفهوم عبارت «الصوفی غیر المخلوق» نیاز به یک نگرش کلی نسبت به تعابیری همچون کاشف و مکشوف، فقر و غنا و،،، دارد که نگارندگان در راستای نگاه همه جانبه به این مفاهیم و جمعبندی آنان، به مداقه در آثار طراز اول صوفیه میپردازند پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
35 - دگرگونی جایگاه و ارزش خرد از آثار حکما تا آثار عرفا
فرهاد دیناری محمدرضا موحدیخرد و عقل از مهمترین عناصر مفهومی و واژگانی پهنه ادب فارسی است که دامنه کاربرد آن از آثار نخستین شعرای فارسی دری که بیشتر رویکردی آفاقی و حکمی داشتند تا آثار شعرای قرن پنجم تا هشتم که رویکرد آنها به تدریج انفسی و عرفانی شد گسترده شده و جایگاه آن در این سیر زمانی تغییرا چکیده کاملخرد و عقل از مهمترین عناصر مفهومی و واژگانی پهنه ادب فارسی است که دامنه کاربرد آن از آثار نخستین شعرای فارسی دری که بیشتر رویکردی آفاقی و حکمی داشتند تا آثار شعرای قرن پنجم تا هشتم که رویکرد آنها به تدریج انفسی و عرفانی شد گسترده شده و جایگاه آن در این سیر زمانی تغییرات عمیقی یافته است. این برداشتهای متناقض در آثار این دو دسته از شعرا، که میتوان از آنها به حکما و عرفا یا صوفیان یاد کرد، میتواند موضوع تحقیقات زیادی باشد (و بوده است) و در این تحقیق به سیر تدریجی این دگرگونی (که حاصل عوامل و شرایط گوناگون سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و حتی زبانی بوده است) از آثار نخستین شعرا که بیشتر صبغهای حکیمانه داشتند تا آثار شعرای قرن هفتم و هشتم که بیشتر سبغه و رنگ عرفانی و صوفیانه داشتند پرداخته شده. هم شعرای حکیم و هم شعرای عارف اشعار متعددی با مضمون عقل یا خرد داشتهاند اما ازآنجاکه دیدگاه و نگرش کلی آنها به سایر پدیدههای مادی و معنوی کاملاً متفاوت و گاه متضاد است با وجود استفاده تقریباً یکسان از این واژگان، محصول کار آنها متفاوت و متباین و گاه متناقض است. دلیل این امر آن است که دیدگاه این دو دسته از شاعران از منابع و مشربهای فکری کاملاً متضادی درباره پدیدههای عالم هستی سرچشمه میگیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
36 - تحلیل صوفیان ریایی درهفت اورنگ جامی براساس نظریۀ کارکردهای نگرش درروانشناسی اجتماعی
فرانک جهانبخش مسروره مختاری عسکر صلاحینگرش ها، ارزیابی های نسبتاً پایداری از پدیده های مختلف جهان اجتماعی در ذهن افراد هستند. نظریۀ کارکردی نگـرش، به واکاوی انگیزه های درونی انسان، علت ایجاد نگرش ها و نقش و کارکرد آن ها در ایجاد رفتارهای اجتماعی می پردازد. در مثنوی هفت اورنگ، بهره گیری شاعر از شیوۀ تمثیل پر چکیده کاملنگرش ها، ارزیابی های نسبتاً پایداری از پدیده های مختلف جهان اجتماعی در ذهن افراد هستند. نظریۀ کارکردی نگـرش، به واکاوی انگیزه های درونی انسان، علت ایجاد نگرش ها و نقش و کارکرد آن ها در ایجاد رفتارهای اجتماعی می پردازد. در مثنوی هفت اورنگ، بهره گیری شاعر از شیوۀ تمثیل پردازی و استفاده از قالب حکایت، در غالب موارد به ظهور و بروز نگرش های جامی دربارۀ مسائل فردی، بینافردی و اجتماعی کمک فراوانی کرده است. جستار حاضر با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی موضوع صوفیان ریایی را از منظر تحلیل شخصیّت و رفتار آن ها، بر اساس نظریۀ کارکردهـای نگرش مطالعه کرده است. حاصل پژوهش نشان می دهد که نگرش طبقات مختلف اجتماعی در برابر پدیدۀ ریاکاری و نمود آن در دوران جامی با عنوان صوفیان ریاکار را می توان در قالب دو کارکرد سودجویانه و کارکرد ازرش خواهانه طبقه بندی کرد. همچنین نقش اوضاع و احوال سیاسی، فرهنگی، سنن و آداب و رسوم جامعه و نیز کارکرد عرفان در این زمینه قابل تأمل و بررسی است. با وجود ثبات نسبی در دیدگاه جامی، بررسی تناقض در نگرش با عنوان ناهماهنگی شناختی نیز، در هفت اورنگ جامی حائز اهمیت است که شاعر از دو رویکرد توجیه نگرش و اقتدا به تقدیرگرایی در این مؤلفه، بهره گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
37 - تأثیر معنویت و عرفان در بین عالمان و صوفیان تشیعگرا در نیمه اول قرن نهم هجری
یوسف ظهوریان اردشیر اسدبیگی شهربانو دلبری علیرضا روحیاز ویژگی های بارز قرن نهم هجری از نظر مذهبی، رواج مذهب تشیع و اظهار قشر فرهنگی و فرهیخته نسبت به این مذهب بود. سیاست آزادی مذهبی تیموریان که ادامه سیاست مغولان بود. زمینه را برای تضارب آراء مهیا کرد. در این راستا مکتب تشیع که از پایه های اعتقادی استواری برخوردار بود، با چکیده کاملاز ویژگی های بارز قرن نهم هجری از نظر مذهبی، رواج مذهب تشیع و اظهار قشر فرهنگی و فرهیخته نسبت به این مذهب بود. سیاست آزادی مذهبی تیموریان که ادامه سیاست مغولان بود. زمینه را برای تضارب آراء مهیا کرد. در این راستا مکتب تشیع که از پایه های اعتقادی استواری برخوردار بود، با انگیزه های معنوی، الهی و عرفانی رشد چشمگیری کرد که درنهایت مقدمات تشکیل حکومت شیعی ایجادگردید. همچنین آرامش ایجادشده بعد از فتوحات تیمور و علاقه و احترام وی به علما، دانشمندان و صوفیان نیز مشاهده می گردد. دراین دوره عالمان یا شیعه بودند و اساس تألیفات خود را بر بعد عرفان و تشیع قرارمی دادند و اگر هم سنی بودند، سنی کم تعصب و یا متمایل به شیعه بودند. حال تلاش های عالمان و دانشمندان در دوره قبل و مقارن روی کار آمدن تیموریان برای ایجاد تشیع حائز اهمیت است که این پژوهش به آن می پردازد. شیوة این جستار (توصیفی - تحلیلی) می باشد. پرسش اصلی این تحقیق این است که آیا با مطالعۀ آثار دانشمندان این دوره می توان به دیدگاه های عرفانی آن ها در زمینه تشیع دست یافت؟ نتایج بررسی نشان می دهد که آثار امیرعلیشیرنوایی، خنجی، عبدالرحمن جامی و غیره از اهل سنت و متصوفه نمودی از عرفان و تشیع را در آثار خود دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
38 - بررسی تاریخی- اجتماعی ارتباط عرفان متصوفه با سیاست و قدرت در ایران عصر مغول
مهدی جانعلیانپژوهش پیش رو، درصدد واکاوی نوع مناسبات سیاسی- اجتماعی عرفان متصوفه با سپهر سیاست و قدرت سیاسی در ایران تحت حاکمیت مغول است. در این چارچوب با روشی تحلیلی و تاریخی بازۀ زمانی میان سال های 1200م تا 1500م را مورد کنکاش قرارمی دهد. پرسش مهم این است که آیا عرفان متصوفه در شرا چکیده کاملپژوهش پیش رو، درصدد واکاوی نوع مناسبات سیاسی- اجتماعی عرفان متصوفه با سپهر سیاست و قدرت سیاسی در ایران تحت حاکمیت مغول است. در این چارچوب با روشی تحلیلی و تاریخی بازۀ زمانی میان سال های 1200م تا 1500م را مورد کنکاش قرارمی دهد. پرسش مهم این است که آیا عرفان متصوفه در شرایط دشوار تاریخی فوق، با سلاطین و امرای مغول وارد مناسبات همگرا و تعاملی شد یا به روابط واگرا و تقابلی، یا دست کم انزواگرایانه روی آورد؟ در پاسخ بیان می شود که روحیات متساهل مغولان، هم شکلی ساختاری میان جایگاه ساحران و بعضی باورهای مغول ها با منزلت عرفا و آموزه های متصوفه، و نیاز مغولان به تبدیل قدرت سخت به اقتدار از طریق مشروعیت بخشی به قدرت، مجموعاً باعث توجه، احترام، کمک های مالی و حتّی گاهی اخذ مشاوره سیاسی سلاطین مغول از پیران متصوفه گردید. در چنین موقعیتی، برخی طریقت های صوفی به اتکای قدرت روحانی، قدرت انضباطی و دانش خود، به همکاری و مشروعیت بخشی به نظام سلطنت سکولار حاکم می پرداختند؛ امّا گروهی دیگر با زاویه نشینی از همگرایی با قدرت سیاسی روی گردان شدند. همچنین، قدرت سیاسی (حکومت) مغول، تحت تأثیر قدرت روحانی، قدرت انضباطی، و دانشی قرارگرفتند که در یَدِ عرفان متصوفه بود. بنابراین در شبکۀ روابط سلسله مراتبی قدرت، قدرت نه تنها از بالا به پایین، بلکه از پایین به بالا هم (گرچه به صورت نابرابر) در جریان بود و خانقاه ها به منزلۀ کانونی برای اعمال قدرت روحانی و قدرت انضباطی عرفان و صوفیان ظاهرمی شوند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
39 - خاندان سُهروَردی، خاندان تصوف و علم در سرزمینهای اسلامی
حمیدرضا ثنائی فاطمه زارع حسینی مهدی مجتهدینخستین رجال خاندان سهروردی از سهرورد، شهر کوچکی میان زنجان و همدان، برخاستند و با کوچ به بغداد به انگیزة قدم در راه تهذیب و تحصیل علم، این خاندان در سدة 5ق در این شهر ظهور یافت و به تدریج به تصوف و علم شناخته شد. خاندان مذکور تا اوایل سدة 9ق در عراق و جزیره دوام یافت و چکیده کاملنخستین رجال خاندان سهروردی از سهرورد، شهر کوچکی میان زنجان و همدان، برخاستند و با کوچ به بغداد به انگیزة قدم در راه تهذیب و تحصیل علم، این خاندان در سدة 5ق در این شهر ظهور یافت و به تدریج به تصوف و علم شناخته شد. خاندان مذکور تا اوایل سدة 9ق در عراق و جزیره دوام یافت و بیشترین اخلاف خاندان در این جا ظهور یافتند. با پراکنده شدن تدریجی برخی از رجال خاندان در سرزمین های اسلامی، از نیمة دوم سدة 7ق تا سدة 14ق اخلافی از این خاندان در ایران، مصر و شام، ماوراءالنهر و به ویژه هند نیز ظاهر شدند. منابع سلسله نسب همة اخلاف را به طور کامل بیان نکرده اند. دربارة منتسبان با سلسله نسب ناقص اجمالا می دانیم که از نسل شیخ شهاب الدین عمر سهروردی(د.632ق) بوده اند. از این رو، می توان گفت برخی از اخلاف شیخ و تبعا خاندان تا سدة اخیر نسب خویش را حفظ کرده یا از نسب بردن خویش از شیخ آگاهی داشته اند؛ با این همه، احتمال نسب سازی برخی از منسوبان متاخر برای خویش بسیار است. این پژوهش می کوشد پس از معرفی خاندان سهروردی، با استقصای نام اعضا و اخلاف آن، شجره نامة ایشان را بر پایة منابع موجود ترسیم و مدعیان انتساب به شیخ را نیز معرفی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
40 - نگاهی به مرگاندیشی در اهم متون نثر عرفانی(قرن ششم تا دهم)
سارا شهسوار فرهاد ادریسی حسین آریانمرگ پرسشی بی پاسخ در زندگی انسان بوده که از دیرباز ذهن او را به خود مشغول کرده است. در ادبیات کشورهای مختلف اندیشمندان پاسخی درخور و نه قطعی به این پرسش داده اند. متون عرفانی نیز باتوجه به اینکه بر آموزه های قرآنی و دینی تکیه دارند، مسئله مرگ را به نوعی واکاوی کرده اند. چکیده کاملمرگ پرسشی بی پاسخ در زندگی انسان بوده که از دیرباز ذهن او را به خود مشغول کرده است. در ادبیات کشورهای مختلف اندیشمندان پاسخی درخور و نه قطعی به این پرسش داده اند. متون عرفانی نیز باتوجه به اینکه بر آموزه های قرآنی و دینی تکیه دارند، مسئله مرگ را به نوعی واکاوی کرده اند. در مقاله حاضر که به شیوۀ تحلیلی توصیفی ارائه می شود، مهم ترین متون نثر ادبیات عرفانی از قرن ششم تا دهم موردتوجه بوده تا دیدگاه نثرنویسان را دربارۀ مرگ موردبررسی قراردهد. آنچه از بررسی متون موردنظر استنباط می شود این است که در متون عرفانی مسئله مرگ که اغلب به صورت تشبیه پرنده (آزادی روح از بدن) تصویرمی شود جزء دغدغه های نثرنویسان است و در این میان آموزه های اسلامی با دیدگاه های صوفیانه و عرفانی تلفیق شده است. به لحاظ بسامدی در آثار سهروردی بیشترین توجه را به این موضوع می توان دید. در آثار سهروردی این مسئله درقالب انواع نمادها و استعاره ها بیان شده است که گاه تفسیر جزئیات آن ها نیازمند تلاش فکری بیشتری است. در دیگر آثار بحث در این زمینه از صراحت و سادگی برخوردار است. در آثار مولانا نیز سنت تفکر عرفانی پیش از او درباره مرگ به بیانی دیگر متجلی شده است. صوفیه مرگ را عمدتاً به دو گونۀ جسمانی (اضطراری) و ارادی (خودخواسته= مرگ پیش از مرگ) تقسیم بندی می کنند و این دیدگاه به سنتی در حوزه اندیشیدن به مرگ در متون عرفانی تبدیل شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
41 - تحلیل بازنمودهای سبکی نثر صوفیانه در مرصادالعباد نجمالدین رازی
زهرا زرعیعرفان حکایت گر پیوند انسان با معبود است. شرح این حکایت در آثار منظوم و منثور فارسی دست کم از قرن پنجم به بعد در خلال شعرها و کتاب های نثر فارسی آمده است. مرصاد العبادمن المبدأالی المعاد یکی از این آثار منثور است که راهنمای سالکان در سیروسلوک عرفانی است. نجم الدین رازی د چکیده کاملعرفان حکایت گر پیوند انسان با معبود است. شرح این حکایت در آثار منظوم و منثور فارسی دست کم از قرن پنجم به بعد در خلال شعرها و کتاب های نثر فارسی آمده است. مرصاد العبادمن المبدأالی المعاد یکی از این آثار منثور است که راهنمای سالکان در سیروسلوک عرفانی است. نجم الدین رازی در قرن هفتم این اثر راه به نثر ساده نگاشته؛ امّا نسبت به دیگر آثار منثور پیش از خود تفاوت هایی سبکی در آن دیده می شود. نثر ساده این کتاب گاه با به کارگیری صنایع ادبی و همچنین لغات عربی بیشتر به سمت نثر فنی سوق می یابد. مقاله حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی سعی دارد بازنمودهای سبک نثر صوفیانه را در این کتاب بررسی نماید. پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافته که مرصادالعباد دارای نثری یکدست و یکنواخت نیست و گاه مؤلف با توسل به صنایع ادبی سعی کرده است تا به تزئین نثر خود بپردازد. سجع پرکاربردترین صنعت بدیعی است که در این متن مشاهده می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
42 - از مادری تا مادرْصوفی (جایگاه مادر و تطبیق نمودهای شخصیّتی مادران در روایات تذکرةالأولیاء عطّار)
آرزو حقیقی محمدعلی آتش سودا سید محسن ساجدی رادکتاب تذکرةالأولیاء از آثار ارزشمند و منثور عرفانی است که فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری (618ـ540) در آن به شرح احوال و بیان اقوال برخی از مشایخ و عرفای بزرگ پرداخته است. قسمت اعظم این کتاب را روایاتی از زندگی و منش مشایخ با ساختار روایی تشکیل می دهد تا ابعاد مختلف شخصی چکیده کاملکتاب تذکرةالأولیاء از آثار ارزشمند و منثور عرفانی است که فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری (618ـ540) در آن به شرح احوال و بیان اقوال برخی از مشایخ و عرفای بزرگ پرداخته است. قسمت اعظم این کتاب را روایاتی از زندگی و منش مشایخ با ساختار روایی تشکیل می دهد تا ابعاد مختلف شخصیّتی آنان بهتر به خوانندگان نشان داده شود. بررسی دقیق روایات تذکرة الأولیاء، حضور زنان را به عنوان شخصیّتی نسبتاً ثابت و پرتکرار در نقشهایی نظیر مادر، همسر، دختر، معشوق و هم چنین تأثیر این زنان را بر مشایخ و عرفا نشان می دهد. در این مقاله به روش نمونه گیری هدفمند و تحلیل محتوا، سیمای مادر و شخصیّت پردازی او در روایات تذکرة الأولیاء عطّار، مورد تحلیل قرار داده شده تا ضمن بررسی ایفای نقش مادران و جایگاه مادر در نگاه عرفای این کتاب از سوئی و تطبیق چهره مادران در روایات این کتاب با هم از سوئی دیگر، جلوه ای جدید از شخصیّت مادر به نام مادرْصوفی معرفی گردد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
43 - مقایسه و تحلیل تطبیقی مقامات عرفانی در دیدگاه عطّار و قاسم انوار
سید علی کرامتی مقدممشایخ و بزرگان طریقت دربارۀ مبانی و اصول تصوف دیدگاههای متفاوتیدارند. اگر چه تمامی آنان برای رسیدن به کمال تلاش میکنند ولی برراه رسیدن به الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق : مبنای سخن مشهورهدف و شیوۀ آنان در سیر و سلوک با یکدیگر تفاوت دارد. برای نمونهمقامات هفتگانه که چکیده کاملمشایخ و بزرگان طریقت دربارۀ مبانی و اصول تصوف دیدگاههای متفاوتیدارند. اگر چه تمامی آنان برای رسیدن به کمال تلاش میکنند ولی برراه رسیدن به الطرق الی الله بعدد انفاس الخلائق : مبنای سخن مشهورهدف و شیوۀ آنان در سیر و سلوک با یکدیگر تفاوت دارد. برای نمونهمقامات هفتگانه که هر سالک برای رسیدن به کمال باید طی کند در - -دیدگاه مشایخ متفاوت به نظر میرسد. عطّارنیشابوری در قرن هفتم،مقامهای عرفانی را که به فراموشی سپرده شده بود، احیا و در قالبی نو ارائهکرد. بعد از عطّار بسیاری از مشایخ و بزرگان تصوف از اندیشههای او تأثیرپذیرفتهاند. قاسم انوار، از عارفان و شاعران عصر صفوى، در سیر و سلوکخویش در مدتی کوتاه توانست مدارج عالیۀ سلوک و مقامات طریقت راطی کند و بعد از طی مراحل و درجات عرفانی اجازۀ ارشاد یابد و مریدانزیادی را پرورش دهد. در این مقاله تلاش شده که دیدگاه عرفانی قاسمانوار دربارۀ مقامات عرفانی بیان شود همچنین مشخص شود که قاسم انواردر بیان اندیشههای عرفانی و سیر و سلوک صوفیانۀ خویش بیشتر تحتتأثیر اندیشههای کدام یک از بزرگان تصوف بوده است؟ برای رسیدن بهاین هدف در این پژوهش ابتدا اندیشهها و نوآوریهای عرفانی عطّارپیرامون مقامات هفتگانه تبیین شده است. سپس دیدگاه قاسم انوار دربارۀهر کدام از این مقامات بهطور جداگانه همراه با شواهد شعری نقد وبررسی و با اندیشههای عطّار مقایسه شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
44 - جایگاه زن در عرفان و تصوف اسلامی (با تکیه بر آثار سنایی، عطار و جامی)
یدالله بهمنی مطلق علی شربتیزن به عنوان نیمی از جامعه ی انسانی در پژوهش های نوین، جایگاهی ویژه دارد. نظر به دگرگونی عمده ای که در نگرش به این عنصر برجسته ی اجتماعی در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ی دیدگاه های طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن برای شناخت جامع و دقیق تر او امری ضروری است. صوفیه (ع چکیده کاملزن به عنوان نیمی از جامعه ی انسانی در پژوهش های نوین، جایگاهی ویژه دارد. نظر به دگرگونی عمده ای که در نگرش به این عنصر برجسته ی اجتماعی در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ی دیدگاه های طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن برای شناخت جامع و دقیق تر او امری ضروری است. صوفیه (عرفا) به دلیل جایگاهی والا و مثبت که در میان طبقات جامعه دارند، دیدگاهشان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این مقاله تلاش می شود جایگاه زن از نظر سه تن از صوفیه (سنایی، عطار و جامی) تحلیل و بررسی شود. آنچه در نمود نخست دریافت می شود، این است که آنان بیشتر اندیشه های خود را از آموزه های متعالی قرآن و احادیث نبوی دریافت نموده اند. در وهله ی دوم از حاصل این پژوهش درمی یابیم که نگاه مثبت و احیاناً منفی آنان نسبت زنان امری احساسی یا شخصی نیست، بلکه آنچنان که -گاه در قرآن کریم و کلام بزرگان دین هم با نمونه هایی از آنها روبرو می شویم، اغلب واکنشی است در برابر رفتار منفی و ناشایست فردی و نقش هایی که برخی از زنان ایفا نموده اند. انتقاد از رفتار نادرست انسان ها، نه خود آنها امروزه از دیدگاه روانشناسی نیز مورد تأیید است. برخورد منفی با رفتارهای ناپسند و شخصیت منفی افراد، امری است که اختصاص به جنس زن ندارد؛ مردان بسیاری از جمله ابوجهل ها و ابولهب ها در قرآن کم نیستند که از آنها به بدی یاد شده است. عرفای بزرگ ما به اقتضای حال و مقام سخن، گاه زنانی را به عنوان اسوه و الگو معرفی کرده اند که مردان باید درس مردانگی، توکل، فداکاری از آنها بیاموزند. چنانکه می دانیم حسن بصری بی حضور رابعه مجلس نمی گفت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
45 - نگاهی به اهمیت نورالله در توصیف ماهیت معرفت صوفیانه با تکیهبر آرای مولانا
اختیار بخشیدر این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بررسی ساختاری به موضوع جایگاه، ماهیت و کارکرد نورالله در فراست و بصیرت صوفیانه در مثنوی و متون مهم صوفیانه پرداخته ایم. در مقاله، ضمن بررسی ساختاری حدیث فراست مؤمن، که در باب فهم فراست و بصیرت صوفیانه از احادیث کلیدی است، به بررسی اه چکیده کاملدر این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بررسی ساختاری به موضوع جایگاه، ماهیت و کارکرد نورالله در فراست و بصیرت صوفیانه در مثنوی و متون مهم صوفیانه پرداخته ایم. در مقاله، ضمن بررسی ساختاری حدیث فراست مؤمن، که در باب فهم فراست و بصیرت صوفیانه از احادیث کلیدی است، به بررسی اهمیت عناصری چون نورالله و نظر با نورالله در تبیین سرشت مبتنی بر نور و رؤیتِ فراست، بصیرت و معرفت صوفیانه پرداخته ایم و کوشیده ایم ماهیت و کارکردهای نورالله را در فراست و بصیرت صوفیانه، بهمنظور ارائۀ الگویی ساختاری که معرفت صوفیانه را توصیف کند، بررسی و تحلیل کنیم. یافته های تحقیق نشان میدهد که عنصر کانونی و بنیادین نورالله در فراست، بصیرت و شهود صوفیانه در مثنوی و آثار صوفیانه چنان اهمیت کانونی دارد که بدون آن، تبیین ماهیت معرفت صوفیانه عملاً غیرممکن است. در پایان، با توجّه به یافته های پژوهش حاضر الگوی ساختاری زیر را برای توصیف ماهیت معرفت صوفیانه بهعنوان نتیجۀ تحقیق ارائه داده ایم: نورالله↔ تجلی نورالله بر قلب صوفی↔ بصیرت صوفیانه↔ معرفت صوفیانه پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
46 - بررسی علل روابط صوفیان با زمامداران و حکّام سیاسی در دوره ایلخانی و تیموری
هادی عباس نژاد خراسانیگرایش های صوفیانه در تاریخ عرفانی همواره وجود داشته است. اما ماهیّت و نسبت این گرایش ها با ساختار سیاسی و دینی متفاوت بوده است. از زمان پیدایش آیین و مسلک تصوّف، برخی از زمامداران و حکّام سیاسی به خاطر مقتضیات گوناگون، نسبت به صوفیان اهتمام خاصی داشته و در جلب و رضایت خ چکیده کاملگرایش های صوفیانه در تاریخ عرفانی همواره وجود داشته است. اما ماهیّت و نسبت این گرایش ها با ساختار سیاسی و دینی متفاوت بوده است. از زمان پیدایش آیین و مسلک تصوّف، برخی از زمامداران و حکّام سیاسی به خاطر مقتضیات گوناگون، نسبت به صوفیان اهتمام خاصی داشته و در جلب و رضایت خاطر آنان تلاش می کرده اند. بعضی از فرمانروایان و حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری به دلیل داشتن مشرب عرفانی، به مشایخ توجه می کردند و به شکل های متفاوت با صوفیان در ارتباط بوده اند. این بررسی در پی آن است تا به محورهای اصلی ارتباط بین زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری با صوفیان بپردازد و یا: 1- دلایل حمایت زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری، از ساختن خانقاه ها، تأمین مایحتاج خانقاه ها و کمک مالی به صوفیان را مورد تحلیل قرار دهد. 2- تأثیرات دعا، کرامات و سماع صوفیان، در ایجاد ارتباط با زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری را بررسی نماید. 3- اهمیت پند و حاذق بودن صوفیان در برابر حاکمان دوره ایلخانی و تیموری را مشخص کند. 4- عوامل جانبداری حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری از صوفیان را در سختی، جنگ و جهاد در نقش مشاور، مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
47 - بررسی علل روابط صوفیان با زمامداران و حکّام سیاسی در دورة ایلخانی و تیموری
هادی عباس نژاد خراسانیگرایشهای صوفیانه در تاریخ عرفانی همواره وجود داشتهاست. اما ماهیّت و نسبت این گرایشها با ساختار سیاسی و دینی متفاوت بوده است. از زمان پیدایش آیین و مسلک تصوّف، برخی از زمامداران و حکّام سیاسی به خاطر مقتضیات گوناگون، نسبت به صوفیان اهتمام خاصی داشته و در جلب و رضایت چکیده کاملگرایشهای صوفیانه در تاریخ عرفانی همواره وجود داشتهاست. اما ماهیّت و نسبت این گرایشها با ساختار سیاسی و دینی متفاوت بوده است. از زمان پیدایش آیین و مسلک تصوّف، برخی از زمامداران و حکّام سیاسی به خاطر مقتضیات گوناگون، نسبت به صوفیان اهتمام خاصی داشته و در جلب و رضایت خاطر آنان تلاش میکردهاند. بعضی از فرمانروایان و حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری به دلیل داشتن مشرب عرفانی، به مشایخ توجه میکردند و به شکلهای متفاوت با صوفیان در ارتباط بودهاند. این بررسی در پی آن است تا به محورهای اصلی ارتباط بین زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری با صوفیان بپردازد و یا: 1- دلایل حمایت زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری، از ساختن خانقاهها، تأمین مایحتاج خانقاه ها و کمک مالی به صوفیان را مورد تحلیل قرار دهد. 2- تأثیرات دعا، کرامات و سماع صوفیان، در ایجاد ارتباط با زمامداران و حکّام سیاسی دوره ایلخانی و تیموری را بررسی نماید. 3- اهمیت پند و حاذق بودن صوفیان در برابر حاکمان دوره ایلخانی و تیموری را مشخص کند. 4- عوامل جانبداری حکمرانان دوره ایلخانی و تیموری از صوفیان را در سختی، جنگ و جهاد در نقش مشاور، مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
48 - پهنهبندی خطر زمینلغزش منطقه صوفیان با استفاده از مدلAHP در محیط GIS
حمید شهین فروقوع حرکات توده‎ای دارای ساز و کار پیچیده‎ای است و عوامل و متغیرهای زیادی در وقوع آن می‎توانند نقش داشته باشند. در این مقاله فراوانی و پراکنش زمین‎لغزش‎های بزرگ صوفیان از توابع استان آذربایجان شرقی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی چکیده کاملوقوع حرکات توده‎ای دارای ساز و کار پیچیده‎ای است و عوامل و متغیرهای زیادی در وقوع آن می‎توانند نقش داشته باشند. در این مقاله فراوانی و پراکنش زمین‎لغزش‎های بزرگ صوفیان از توابع استان آذربایجان شرقی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل موثر در زمین‎لغزش‎های منطقه با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تهیه نقشه پهنه‎بندی خطر زمین‎لغزش در این منطقه می‎باشد. برای این منظور شش عامل مهم زمین‎لغزش که شامل: 1- سنگ‎شناسی، 2- شیب دامنه، 3- فاصله از گسل، 4- طبقات ارتفاعی، 5- فاصله از چشمه و 6- کاربری اراضی به عنوان عوامل مهم و موثر در وقوع زمین‎لغزش‎های این منطقه تشخیص داده شده است. هر یک از عوامل به صورت لایه‎های اطلاعاتی، وارد محیط GIS گردید و وزن هر کدام از آنها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی مشخص شد. در نهایت با تلفیق لایه‎های اطلاعاتی در محیط GIS نقشه پهنه‎بندی خطر زمین‎لغزش در 5 گروه بسیار پر خطر ، پر خطر، با خطر متوسط، کم خطر و بسیارکم خطر تهیه گرده است. نتایج نشان می‎دهد بیشترین مساحت منطقه در گروه بسیارکم خطر و پایدار (43%) قرار دارد و گروه کم خطر 22%، با خطر متوسط17%، پر خطر 9% و گروه بسیار پر خطر 9% از مساحت منطقه مورد مطالعه را به خود نسبت داده است و از بین متغیرهای یاد شده در ناپایداری دامنه‎ها سنگ‎شناسی و شیب دامنه و فاصله از گسل بیشترین اثر را به ترتیب در حرکات دامنه‎ای این منطقه بر عهده دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
49 - بررسی تأثیر افکار غیراسلامی در طریقت صوفیانه و تصوف
زهره مرتضوی دکتر ابوالحسن مبیّنتصوف و عرفان موضوع مهم و قابل بررسی در پیرامون فرهنگ و تمدن اسلام است که از زمان پیدایش آن قرن ها می گذرد. توجه به موضوع تصوف و عرفان و بررسی تاریخ فعالیت های این مسلک و سنجش و باز نمودن بخش های مختلف آن به وسیله پژوهندگان شرقی و غربی از مدت ها پیش در کشورهای اسلامی آغا چکیده کاملتصوف و عرفان موضوع مهم و قابل بررسی در پیرامون فرهنگ و تمدن اسلام است که از زمان پیدایش آن قرن ها می گذرد. توجه به موضوع تصوف و عرفان و بررسی تاریخ فعالیت های این مسلک و سنجش و باز نمودن بخش های مختلف آن به وسیله پژوهندگان شرقی و غربی از مدت ها پیش در کشورهای اسلامی آغاز و پیگیری شده است. چنین اقدامی از آن جهت ضرورت داشته و دارد چون تصوف و عرفان در همه ادیان و مذاهب و حتی مکاتب فلسفی کم و بیش وجود دارد. با این همه تحقیقات که درباره ی پیدا شدن صوفی گری و درویشی و طریقت ها انجام شده هیچ کس نتوانسته منشاء الهی تصوف کجاست و یا چیست؟ زیرا هر یک از مذاهب و ادیان نشانه هایی از زهد و پرهیزگاری و بی اعتنایی به امور مادی و دنیا را دارا هستند و شاید همین خصوصیات عمومی ادیان و بی توجهی به امور معنوی و دل بریدن از ظواهر مادی در بعضی آئین ها مانند مسیحیت، ایران باستان، بودایی، تائوگرایی نشانه های معنوی بیشتری داشته اند که عده ای بر این باورند بعضی از آئین طریقت ها از آنها گرفته شده است. مقاله حاضر نگاهی است نو و روشمند به بررسی تأثیر افکار غیراسلامی در صوفی گری و تصوف و نقد و بررسی بی طرفانه ای از تأثیر یا عدم تأثیر افکار غیراسلامی در صوفی گری و تصوف اسلامی و ایرانی. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
50 - کنکاشی پیرامون جایگاه تشیع و تصوف در ساختار سیاسی دولت صفویه
یوسف متولی حقیقیصفویان نخستین سلسلهی حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجهبخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالودهی حکومت خود را بر آن قرار دهند. ایندو عنصر مهم نقش تعیین کنندهای در سیاستهای مختلف نظامی، اقتصادی، مذهبی و درمجموع رفتارهای حکومتی آنان داشت. تشیع به عنوان اص چکیده کاملصفویان نخستین سلسلهی حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجهبخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالودهی حکومت خود را بر آن قرار دهند. ایندو عنصر مهم نقش تعیین کنندهای در سیاستهای مختلف نظامی، اقتصادی، مذهبی و درمجموع رفتارهای حکومتی آنان داشت. تشیع به عنوان اصلیترین اندیشهی حکومتیصفویان دگرگونیهای گستردهای را در جامعهی ایران به وجود آورد. با این وجودرفتارهای مذهبی شاهان صفوی در برخورد با تشیع و علمای آن یکسان نبود. اخراجگروهی از علمای شیعه از ایران و دعوت از علمای جبل عامل لبنان در زمره این رفتارهایمتفاوت بود. علمای جبل عامل کوشیدند تا نظریات حکومتی شیعه را در ایران پیاده کننداما به زودی دریافتند که هدف اصلی از فراخواندن آنان به ایران بیشتر به منظور استواریبخشیدن به حیات سیاسی شاهان شیعه مذهب بوده است. با این وجود آنها از تلاشبیوقفهی خود برای در اختیار گرفتن و یا حداقل زیر نفوذ قرار دادن قدرت سیاسی دستبرنداشتند و توانستند در زمان برخی از پادشاهان ضعیف صفویه بر امور مسلط شوند.بعد از تشیع، تصوف دومین عامل قدرتیابی پادشاهان صفویه بود. صفویان قبل ازآن که باورهای شیعی را در خدمت اهداف سیاسی خود بگیرند و گرایشهای سیاسی ازخود نشان دهند در عالم تصوف سیر میکردند. آنان در ادامه راه کوشیدند تا از طریقاندیشههای صوفیانه به قدرت دنیایی دست یابند. این تلاش به ویژه بعد از بخشیده شدنگروهی از اسرای عثمانی از طرف تیمور گورکانی به خواجه علی سیاه پوش از سرعتبیشتری برخوردار شد. صوفیان صفویه که رهبران خود را تا سر حد جان اطاعت میکردندمهمترین ابزار نظامی صفویان در دستیابی به قدرت سیاسی بودند. با این همه مدتی بعداز تشکیل سلسله صفویه، بروز برخی از تندرویها و مستمسک قرار دادن بعضی از تعالیمصوفیانه باعث ایجاد تعارضاتی بین پادشاهان صفوی و جماعت صوفیه شد. رهبران صفویهبرای کاستن از این تعارض پیوندهای صوفی گرایانه خود را با مریدان کاهش دادند که اینموضوع در دراز مدت به تضعیف صوفیان و در نتیجه کاهش قدرت صفویان منجر شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
51 - خراسان در عصر شاه اسماعیل اول صفوی ( 930-907ﻫ.ق.)
محمد کریم یوسف جمالیبعد از مرگ تیمور در سال 807ه.ق. و تقسیم امپراتوری او بین مدعیّان تیموری، شهر فرغانه به ظهیرالدین محمّد بابُر از فرزندان عمر شیخ ابنابوسعید محمدابن میرانشاه ابنتیمور رسید و وی پس از تصرف سمرقند- پایتخت تیمور- در سال 906ه.ق. با دشمن قدرتمندتر از خود- محمّد شیبانی خان چکیده کاملبعد از مرگ تیمور در سال 807ه.ق. و تقسیم امپراتوری او بین مدعیّان تیموری، شهر فرغانه به ظهیرالدین محمّد بابُر از فرزندان عمر شیخ ابنابوسعید محمدابن میرانشاه ابنتیمور رسید و وی پس از تصرف سمرقند- پایتخت تیمور- در سال 906ه.ق. با دشمن قدرتمندتر از خود- محمّد شیبانی خان ازبک معروف به "شیبک خان" روبرو گردید که در نهایت باعث مهاجرت او به هند و تأسیس سلسلهی گورکانیان هند شد. با فروپاشی قدرت تیموریان در خراسان و رویکار آمدن شیبکخان ازبک، توازن قدرت در خراسان به هم خورد و دولت نوپای صفوی که از سال 907 ه.ق. در تبریز به همت شاهاسماعیل اول و صوفیان قزلباش او تأسیس شده بود در مخاطره بزرگ افتاد. لذا، شاهاسماعیل وصوفیان او- که سعیشان بر این بود تا متصرفات خود را به شرق ایران گسترش داده تشیع دوازده امامی را در آنجا تعمیم دهند - سعی کردند تا به هر وسیلهای که شده منطقه را زیر سلطهی خود قرار داده و بر خراسان بزرگ دست یابند که در این راستا جنگ مرو در سال 916 ه.ق. و فتح خراسان از مهمترین حوادث این ایام است. در مقالهی حاضر تلاش نویسنده بر این بوده تا کوشش شاه اسماعیل و صوفیان او را در برقراری نظم و امنیت در خراسان و تعمیم مذهب تشیع 12 امامی درهرات در این عصرنشان داده از منابع اصلی در این رابطه اطلاعات دست اوّل ارائه دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
52 - پایش دمای سطح زمین در رابطه با تغییرات کاربری اراضی )مطالعه موردی: حوضه صوفیچای مراغه)
موسی عابدینی ابوذر صادقی نازفر آقازاده امیرحسام پاسبانپیشینه و هدف گسترش سریع شهرها به دلیل تغییرات گسترده در کاربری و پوشش زمین اثرات منفی بر کیفیت زیست محیطی جهانی داشته است. تغییرات کاربری/پوشش اراضی، توسعه مناطق شهری و کشاورزی و جنگل زدایی باعث تغییر رژیم دمای منطقه ای و محلی می شود. آگاهی از میزان دمای سطح زمین کمک قا چکیده کاملپیشینه و هدف گسترش سریع شهرها به دلیل تغییرات گسترده در کاربری و پوشش زمین اثرات منفی بر کیفیت زیست محیطی جهانی داشته است. تغییرات کاربری/پوشش اراضی، توسعه مناطق شهری و کشاورزی و جنگل زدایی باعث تغییر رژیم دمای منطقه ای و محلی می شود. آگاهی از میزان دمای سطح زمین کمک قابل توجهی به طیف وسیعی از مسائل مرتبط با علوم زمین مانند اقلیم شهری، تغییرات جهانی محیطی و بررسی تعاملات انسان و محیط می نماید. هدف از این پژوهش پایش دمای سطح زمین در رابطه با تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویرOLI و TM در حوضه صوفیچای مراغه میباشد. برای طبقهبندی کاربری اراضی برای سالهای 1992 و 2020 و تغییرات کاربری اراضی از روش نظارتشده و با استفاده از روش حداکثر شباهت استفاده شد. نتایج حاصله بیانگر صحت طبقهبندی به روش پیکسل پایه میباشد. با توجه به یافتههای تحقیق، دقت کل در نقشههای طبقهبندی با استفاده از روش حداکثر شباهت برای سال 1992 برابر با 99.84 و برای سال 2020، 99.78 به دست آمد. بر اساس نقشه کاربریاراضی حوضه آبخیز صوفیچای مربوط به سال 1992 که با روش حداکثر شباهت استخراج شده است، بیشترین کاربریها در درجه نخست مربوط به بخش کوهستانی نوع 1 میباشد که مساحتی به تقریب 320.42 کیلومترمربع را دارا میباشد. سپس کاربری دیم با مساحتی بالغ بر 191.09 کیلومتر مربع و کاربری کشاورزی پرتراکم با مساحت 74.29 کیلومتر مربع بیشترین مساحتها را دارا میباشند. مساحت کاربریها در سال 2020 نیز نشان میدهد که بیشترین کاربریها مربوط به کوهستانی نوع1، دیم و مسکونی میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
53 - تأثیر لکه های اکولوژیک مختلف بر ویژگیهای کیفی سطح خاک مطالعه موردی (حوضه صوفیچای شهرستان مراغه)
مرتضی مفیدی چلان غلامعلی حشمتیبرای مدیریت اکوسیستم های مرتعی، شناخت اجزای آن و تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر از جمله خاک و پوشش گیاهی ضروری است. این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر لکه های اکولوژیک مختلف پوشش گیاهی بر خصوصیات کیفی سطح خاک با استفاده از مدل تحلیل عملکرد چشم انداز و شناسایی معرف های گیاهی انج چکیده کاملبرای مدیریت اکوسیستم های مرتعی، شناخت اجزای آن و تأثیر متقابل آنها بر یکدیگر از جمله خاک و پوشش گیاهی ضروری است. این پژوهش با هدف مقایسه تاثیر لکه های اکولوژیک مختلف پوشش گیاهی بر خصوصیات کیفی سطح خاک با استفاده از مدل تحلیل عملکرد چشم انداز و شناسایی معرف های گیاهی انجام شد. جهت نمونه برداری 5 ترانسکت 50 متری در جهت شیب غالب منطقه با روش تصادفی – سیستماتیک مستقر گردیدند؛ چهار نوع لکه گیاهی بوته، گندمیان، بوته – گندمان و پهن برگ علفی و خاک لخت بین لکه ای در طول ترانسکت ها شناسایی شدند. از هر لکه 5 تکرار مشخص گردیده و 11 شاخص ارزیابی سطح خاک، طبق روش تحلیل عملکرد چشم انداز امتیازدهی شد. نتایج نشان می دهد که هر سه شاخص پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی خاک در بین لکه های اکولوژیک مختلف با هم اختلاف معنی دار دارند. بیشترین مقدار پایداری، نفوذپذیری و چرخه غذایی خاک مربوط به لکه بوته و کمترین مقدار آن مربوط به خاک لخت می باشد. می توان گفت لکه های بوته ها و بوته- گندمیان از ویژگیهای عملکردی بهتری نسبت به دیگر لکه ها برخوردار بودند. بررسی ویژگیهای عملکردی لکه های اکولوژیک مختلف می تواند کمک زیادی به شناسایی معرفهای گیاهی موثر در سلامت اکوسیستم نموده و با ارزیابی این معرفها می توان سریعتر و با صرف وقت و هزینه کمتری به وضعیت کیفی سطح خاک پی برد که می تواند گامی مهم برای ارزیابی، مدیریت و برنامه ریزیهای آینده در این اکوسیستم های طبیعی باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
54 - بررسی تاثیر کروم بر آسیبپذیری زیستی منطقه ترانزیتی تبریز - صوفیان
رامین سلامت دوست نوبر ابولفضل قربانیدر میان آلاینده های محیطی، فلزات سنگین به دلیل غیرقابل تجزیه بودن و اثرات فیزیولوژیکی که بر موجودات زنده در غلظت های کم دارند، از اهمیت خاصی برخوردارند. این عناصر به دلیل تحرک کم به مرور در خاک انباشته می شوند. انباشت این عناصر در خاک در نهایت باعث ورود آنها به چرخه غذا چکیده کاملدر میان آلاینده های محیطی، فلزات سنگین به دلیل غیرقابل تجزیه بودن و اثرات فیزیولوژیکی که بر موجودات زنده در غلظت های کم دارند، از اهمیت خاصی برخوردارند. این عناصر به دلیل تحرک کم به مرور در خاک انباشته می شوند. انباشت این عناصر در خاک در نهایت باعث ورود آنها به چرخه غذایی و تهدید سلامت انسان و سایر موجودات می شود. این مطالعه با هدف تعیین مقدار فلزسنگینکرومدر ترکیب گیاه خارشتر به عنوان تامین کننده بخشی از علوفه نشخوارکنندگان کوچک و بستر خاک در مسیر ترانزیتی تبریز–صوفیان به صورت مطالعه کاربردی– توسعهایی در قالب طرح کاملا تصادفی با روش نمونهگیری تصادفی طبقه بندی شده از پلیس راه تبریز – صوفیان تا ورودی شهر صوفیان انجام شد.نمونههای خاک و گیاه درچهارقسمتمسیر با فواصل حاشیه جاده، 15، 30، 60 و 120 متر از کنار جادهتهیه شد.برای تعیینمقدارفلز سنگین کروم از روش جذب اتمی استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشتر ین مقدار تجمع کروم در خاک منطقه کیلو متر 30 جاده تبریز – صوفیان و نزدیک کارخانه سیمان صوفیان با 51/29 میلی گرم بر کیلو گرم در حاشیه سمت چپ جاده و بیشترین تجمع با 54/3 میلی گرم بر کیلو گرم در گیاه خارشتر میباشد. باافزایش فاصله از کارخانه سیمان صوفیان غلظت کروم در خاک و گیاه روند کاهشی پیدا کرده است. نتایج نشان داد کهتجمع کرومدرمسیر مورد مطالعه در خاک و گیاه خارشتر در حاشیه جادهها نسبتا زیاد بوده و معمولا با افزایش فاصله از کنار جاده از غلظت فلزات کاسته شده است. با توجه به سمت وزش بادهای محلی تجمع فلزات سنگین در سمت چپ جادهبیشتراست، هم چنین در کیلومتر 30 جاده تبریز–صوفیان تجمع فلز کروم زیاد مییاشد. نتایج حاکی از این است که با توجه به آلودگی حاشیه جادهها در این مسیر علاوه بر تاثیر بر افراد موجود در محل بر حیوانات چرا کننده از مسیر و به تبع آن ورود محصولات دامی به زنجیره غذایی انسان میتواند اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان داشته باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
55 - شیوه های تبلیغی صوفیه ی هند در نشر اسلام
دکتر رضا شعبانی مژگان پور فردچکیده: صوفیه همواره به عنوان مهم ترین عامل در نفوذ و مانده گاری ایدئولوژی اسلامی در شبه قاره ی هند نقش داشته اند و به ویژه از نیمه ی قرن پنجم هجری/ یازدهم میلادی که تصوف در آن جا نضج پیدا کرد در ترویج اسلام متصوفانه سعی و اهتمام بسیار نمودند،چنان که صوفیان و عرفای بز چکیده کاملچکیده: صوفیه همواره به عنوان مهم ترین عامل در نفوذ و مانده گاری ایدئولوژی اسلامی در شبه قاره ی هند نقش داشته اند و به ویژه از نیمه ی قرن پنجم هجری/ یازدهم میلادی که تصوف در آن جا نضج پیدا کرد در ترویج اسلام متصوفانه سعی و اهتمام بسیار نمودند،چنان که صوفیان و عرفای بزرگی تحت تأثیر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در آن جا ظهور کرده و سلسله های متعددی از تصوف تشکیل دادند که به تدریج تعالیم و آموزه های آن ابعاد گوناگون زندگی هندوها را فراگرفت و شبه قاره ی هند را در طی قرون و اعصار به یکی از کانون های مهم فعالیت صوفیانه مبدل ساخت تا آن جا که پیوسته اهل طریقت، آن سرزمین را بهترین مکان برای رواج مکاتب مختلف سیر و سلوک تلقی کردند و با به کارگیری شیوه های تبلیغی متفاوت که تا حدود زیادی برگرفته از شعائر اسلامی، آموزه های طریقتی و ویژگی های فردی شان بود، سبب گسترش اسلام و تصوف اسلامی در بین هندوها شدند. از این رو پژوهش حاضربا تکیه بر اطلاعات موجود در منابع تاریخی و با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی شیوه ها ی تبلیغی صوفیه ی هند پرداخته و نشان خواهد داد که تبلیغات متصوفه تا چه حد به نشر، پراکندگی و توسعه ی دین مبین اسلام در شبه قاره ی هند منجر گردیده است. واژگان کلیدی: شبه قاره هند، تصوف، صوفیه، شیوه های تبلیغی، نشر اسلام. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
56 - کنکاشی پیرامون پایه های قدرت شاه اسماعیل صفوی
دکتر حمیدرضا صفاکیشچکیده شاه اسماعیل اول سلسله ی صفویه را در سال 907 ه.ق/1501م. تاسیس کرد و نام جد خود ، شیخ صفی الدین اردبیلی را بر آن نهاد . دلاوری ها و کامیابی های وی او را در اعداد نوابغ تاریخ قرار می دهد و بی گفت و گو سال های زندگانی او بیشتر شباهت به اساطیر باستانی و افسانه های ح چکیده کاملچکیده شاه اسماعیل اول سلسله ی صفویه را در سال 907 ه.ق/1501م. تاسیس کرد و نام جد خود ، شیخ صفی الدین اردبیلی را بر آن نهاد . دلاوری ها و کامیابی های وی او را در اعداد نوابغ تاریخ قرار می دهد و بی گفت و گو سال های زندگانی او بیشتر شباهت به اساطیر باستانی و افسانه های حماسی دارد. اقبال به مذهب امامیه ، بهره گیری از مقام سیادت ، دودمان و اصالت خانواده ، مشی و طریقت صوفیانه ، لیاقت و شجاعت متهورانه، سخاوت در غنائم و توزیع عادلانه ، تشکیل سپاه موافق تحت عنوان قزلباش و دیگر خصوصیات از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی و واکاوی می باشد. واژگان کلیدی : مذهب امامیه ، مقام سیادت، سپاه قزلباش ، طریقت صوفیه پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
57 - تأثیرات هجوم مغول بر تصوف
ذکرالله محمدی نصراله پورمحمدی املشی محسن سلطانیهجوم مغول به ایران که با گسترش ناامنی، تخریب بسیاری از زیرساختهای تمدنی و خلاء ناشی از سقوطخلافت همراه بود، نه تنها تصوف را به مرجع عوام در گریز از فشارهای اجتماعی ارتقاء بخشید که مناطق دوراز دسترس را ملجاء نخبگان فرهنگی نمود. با توجه به ویژگی های مشایخ در ساده زیستی، ه چکیده کاملهجوم مغول به ایران که با گسترش ناامنی، تخریب بسیاری از زیرساختهای تمدنی و خلاء ناشی از سقوطخلافت همراه بود، نه تنها تصوف را به مرجع عوام در گریز از فشارهای اجتماعی ارتقاء بخشید که مناطق دوراز دسترس را ملجاء نخبگان فرهنگی نمود. با توجه به ویژگی های مشایخ در ساده زیستی، هدایت عمومی بهتسلیم و توکل، همگونی با شریعت و عدم مزاحمت برای حکومت، تصوف از دو منظر مورد توجه مردم ودولتمردان شد. مشروعیت بخشی به ساختار قدرت و تسکین آلام اجتماعی. بدین ترتیب ارادت حکام و بزرگانمحلی به تصوف، در ساخت و توسعه مالی خانقاهها نمود یافت. این هجوم برتصوف علیرغم این تأثیرات مثبتآسیب های سختی وارد آورد. که در نتیجه باعث آوارگی و قتل عده ای از صوفیان شد. همچنین در اندیشهبرخی صوفیان جبرگرایی و تکیه بر عنایات إلهی بیش از پیش غلبه کرد. و گسترش عامیانه تصوف منجر بهابتذال، بی مایگی و انحطاط آن در قرون بعدی شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
58 - واکاوی مفاهیم صوفیانه در اشعار مولوی کُرد
علی فتح الهی شمس السادات حسینیسید عبدالرحیم مولوی (1221-1300ه.ق) با تخلص شعری (مه عدوومی) شاعر برجسته و نامی کُرد زبان در سدۀ نوزدهم میلادی است. وی در میان متفکران کُرد دارای جایگاهی خاص بوده و به ویژه در علم کلام ید طولایی داشته است. مولوی، مرید طریقت نقشبندی بوده. او قصاید بسیاری را در مدح شیخ سرا چکیده کاملسید عبدالرحیم مولوی (1221-1300ه.ق) با تخلص شعری (مه عدوومی) شاعر برجسته و نامی کُرد زبان در سدۀ نوزدهم میلادی است. وی در میان متفکران کُرد دارای جایگاهی خاص بوده و به ویژه در علم کلام ید طولایی داشته است. مولوی، مرید طریقت نقشبندی بوده. او قصاید بسیاری را در مدح شیخ سراج الدین و شیخ بهاءالدین سروده است. بیشتر اشعار مولوی مملو از ارادت نسبت به پیر و مرشد و اخلاص در طریقت است. مولوی به زبان های کُردی، فارسی و عربی مسلط بوده و آثاری را درهر سه زبان به رشته تحریر در آورده است. بهترین اشعار وی، سروده های صوفیانۀ اوست. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی نشان می دهد که مولوی کُرد شاعری توانا و صوفی مسلک است. او همانند بسیاری از عارفان بر معرفت و عشق ورزی تأکید دارد. مسأله زهدورزی یا تعلّق نداشتن مولوی کُرد به مادیات و همچنین کاربرد مفاهیم عرفانی و مصطلاحات زمینی نزد مولوی، مبتنی بر اصولی فلسفی و عرفانی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
59 - تحلیل کنش معطوف به قدرت رهبران طریقت صفوی
ابوالفضل فتحآبادیماکس وبر در نوعشناسی دینی خود دو نوع مثالی اصلی و عمده را ارائه میکند: ریاضتکشی فعالانه یا زهد دروندنیایی که مصداق اصلیاش پیروان مذهب پروتستاناند و عرفان مراقبهای یا عرفان دنیاگریز که مصداق اصلیاش پیروان ادیان شرق آسیا و صوفیه هستند. وبر جهتگیریهای دنیوی مصادی چکیده کاملماکس وبر در نوعشناسی دینی خود دو نوع مثالی اصلی و عمده را ارائه میکند: ریاضتکشی فعالانه یا زهد دروندنیایی که مصداق اصلیاش پیروان مذهب پروتستاناند و عرفان مراقبهای یا عرفان دنیاگریز که مصداق اصلیاش پیروان ادیان شرق آسیا و صوفیه هستند. وبر جهتگیریهای دنیوی مصادیق این دو نوع مثالی را در مسیر کسب رستگاری به ترتیب، فعالانه و منفعلانه در نظر میگیرد. دیدگاه وبر نسبت به دنیاگریز بودن و انفعال صوفیه در امور دنیوی در حالی است که وقتی با استفاده از روش پژوهش اسنادی و بررسی متون تاریخی مرتبط، واقعیات تاریخی حیات دنیوی و اقدامات اجتماعی و سیاسی بزرگان خاندان صفوی در مسیر کسب قدرت و تشکیل حکومت بررسی میشود، وضعیتی ناهمخوان با دیدگاه وبر آشکار میگردد که مسئله نوشتار حاضر نیز از همین ناهمخوانی میان معرفت علمی و واقعیت تاریخی سرچشمه گرفته است. بنابراین، پرسش اصلی پژوهش این است که آیا مطابق نظر وبر میتوان تصوف و بزرگان صوفیه را در نوع مثالی عرفان دنیاگریز جای داد؟ یافتهها نشان میدهند که مرشدان طریقت صفوی که دارای مقامات معنوی بودهاند، در امور دنیوی، اجتماعی و سیاسی نیز نقشآفرینی فعالانه داشته و اقدامات فراوانی را انجام دادهاند. در نتیجه، تصوف صوفیان صفوی نهتنها موجب انفعال دنیوی و دنیاگریزی نزد آنان نبوده، بلکه نقش مهمی در تشکیل حکومت مرکزی مقتدر دیرپای صفوی داشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
60 - تبرزین فلزی دراویش، اسباب عرفانی
محمد اسمعیل خلجی آراز نجفی فرزاد مافیدروایش ایران در جرگه صوفیان ، نحله های باستانی و مذهبی به شمار می آیند که در سیر سلوک آیینی خود از تبر و تبرزین استفاده می کنند. دلایل استفاده از این ابزار از سوی دراویش درهاله ای از ابهام قرار دارد. ازاین رو در پژوهش حاضر به جهت روشن شدن دلایل و نوع کارکرد این سلاح از چکیده کاملدروایش ایران در جرگه صوفیان ، نحله های باستانی و مذهبی به شمار می آیند که در سیر سلوک آیینی خود از تبر و تبرزین استفاده می کنند. دلایل استفاده از این ابزار از سوی دراویش درهاله ای از ابهام قرار دارد. ازاین رو در پژوهش حاضر به جهت روشن شدن دلایل و نوع کارکرد این سلاح از سوی دراویش، با استناد به منابع مکتوب تاریخی و اطلاعات اسنادی به فلسفه وجودی آن از دورههای پیش و بعد از اسلام پرداختهشده است و باهدف پژوهش کتابخانهای و به روش پژوهش تحلیلی – تاریخی ابتدا پیشینه تاریخی ظهور تبرزینهای فلزی در فلات ایران مورد ارزیابی قرارگرفته است و با استناد به مستندات تاریخی ریشه و جایگاه ارزش معنوی تبر در فرهنگ و باور دراویش بررسیشده است و به دنبال پاسخ و راستی آزمایی این فرضیه هستیم که به نظر میرسد تبرزین از سوی اسواران و شهسواران در دورههای ساسانی متداول شده است و اسواران جنگاورانی بودند که در دورههای اسلامی در حفظ تمامیت ارضی، دینی و فرهنگی ایران باستان کوشش نمودند و متناسب با اقتضائات فرهنگی و دینی مردم در قامت صوفیان و دراویش منافع فرقهای را در شهرها دنبال کردند. نتیجه اینکه دراویش در زمره فرقههای باستانی هستند که در سیر حوادث تاریخی از دورههای آغازین اسلام تا پایان دوره قاجار با اشکال مختلف صوفیانه در جامعه ایرانی حضور یافتهاند و از دوره صفویه به بعد از سوی روسای طبقات صوفی و پادشاهان صفوی مأموریت چشم و گوش اطلاعاتی را به عهده داشتند؛ و از تبرزینهای فلزی به جهت حفظ امنیت شخصی و انجام مأموریتها استفاده کردند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
61 - بررسی اسطوره دایره در اقاویل مشایخ صوفیه
علیرضا علیاری سیروس شمیسا عبدالرضا مدرس زادهعشق در اسطوره دایره در گردش است. این جستار، اقاویل مشایخ صوفیه را راهنمای سفر روحانی در گردونه مقدس می شناساند. از این رو گفتار مشایخ را به روش توصیفی- تفسیری و تحلیلی (کتابخانه ای) در اسطوره دایره تبیین کرده و هدف پژوهش را اهمیتدهی به اقاویل و بهره مندی از آنها دانست چکیده کاملعشق در اسطوره دایره در گردش است. این جستار، اقاویل مشایخ صوفیه را راهنمای سفر روحانی در گردونه مقدس می شناساند. از این رو گفتار مشایخ را به روش توصیفی- تفسیری و تحلیلی (کتابخانه ای) در اسطوره دایره تبیین کرده و هدف پژوهش را اهمیتدهی به اقاویل و بهره مندی از آنها دانسته که آشکار است آن کلمات مبارک، نقش بسزایی در سیر روحانی در گردونه مقدس دارند. این پژوهش با نگاهی دیگرگونه نسبت به جستارهای پیشین، کلمه مشایخ را نماد پیری می داند که سالک با نور آن کلمات برآمده از حقیقت محمدیه و ولی اعظم، جان را از صفات تاریک نفس می زداید و با مرگ ارادی از سیصد و شصت گونه حجاب نفسانی می گذرد و به زندگی دوباره دست می یابد. نتیجه آنکه در قوس صعود نیازمند سالکی است که پیر راه بوده باشد تا بهسلامت وی را به وصل رساند. سالک سرانجام با فنای فردیت، به جاودانگی و عشق می رسد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
62 - معرفی نسخۀ خطی المجامع الصوفیه و المراهص العلویه
سیما حاتمی نیا مریم محمودی احمدرضا یلمه هایکی از شیوههای مطالعاتی، خوانش متون علمی، ادبی و دینی گذشته است. این متون، اطلاعات مفید و ارزشمندی را از علوم مختلف در اختیار علاقهمندان قرار میدهند؛ برخی از این متونِ ارزشمند توسط پژوهشگران تصحیح و چاپ شده و برخی دیگر نیز در پردۀ خمول و گمنامی باقی ماندهاند. قطعاً چکیده کاملیکی از شیوههای مطالعاتی، خوانش متون علمی، ادبی و دینی گذشته است. این متون، اطلاعات مفید و ارزشمندی را از علوم مختلف در اختیار علاقهمندان قرار میدهند؛ برخی از این متونِ ارزشمند توسط پژوهشگران تصحیح و چاپ شده و برخی دیگر نیز در پردۀ خمول و گمنامی باقی ماندهاند. قطعاً تصحیح و بررسی این نسخ خطی، کاری بس مفید و شایسته است که میتواند به شناخت بهتر آثار و آشکار شدن چهرۀ علمی این نویسندگان گمنام کمک کند. از جمله این نسخ خطی میتوان به نسخۀ ناشناختۀ المجامع الصوفیة و المراهص العلویه اشاره کرد که از آثار محمدصالح دستغیب شیرازی در قرن یازدهم هجری است. مؤلف در این اثر احادیث، آیات قرآن و روایات مرتبط با منزلت پیامبر عظیمالشأن اسلام(ص)، بعثت و معراج ایشان، ائمۀ اطهار(ع)، زندگی چهارده معصوم، جایگاه والای حضرت علی(ع) و ولایت ایشان را گردآوری کرده است. این نسخۀ خطی تاکنون تصحیح و چاپ نشده است. در این جستار، پس از معرفی نویسنده و آثارش به بررسی این اثر دینی و تفسیری میپردازیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
63 - معرفی نویافتههای جنگ بتخانۀ ملا محمد صوفی مازندرانی
محدثه فرخینسخ خطی گنجینههای گرانبهایی هستند که بهواسطۀ آنها بخش عمدهای از فرهنگ و ادب این مرزوبوم به دست ما رسیده است. امروزه یکی از منابع ناگزیر برای هر مصححی، تذکرهها و سفینههای شعری است. جامعان چنین مجموعههایی با در دست داشتن دستنویسهایی که گاه در تصاریف روزگار ا چکیده کاملنسخ خطی گنجینههای گرانبهایی هستند که بهواسطۀ آنها بخش عمدهای از فرهنگ و ادب این مرزوبوم به دست ما رسیده است. امروزه یکی از منابع ناگزیر برای هر مصححی، تذکرهها و سفینههای شعری است. جامعان چنین مجموعههایی با در دست داشتن دستنویسهایی که گاه در تصاریف روزگار از بین رفته است، به نام و اشعار شاعرانی اشاره میکنند که امروزه برای محققان قلمرو شعر و ادب فارسی نویافته و بیگانه مینماید و این امر ضرورت بررسی این نوشتههای خطی را نشان میدهد. تذکرۀ بتخانه نسخۀ خطی ارزشمند و درخور توجهی در حوزۀ ادبیات کلاسیک است که با تصحیح از گمنامی به در آمد. تصحیح این تذکرۀ شعری هم تصحیح کاملتری از بعضی ابیات شاعران و اشعار تازهیاب آنها به دست میدهد و هم دستیابی به آثار شعرای گمنام را مقدور میسازد. نویسندۀ این مقاله، ضمن معرفی نسخۀ خطی جنگ بتخانه و تدوینکنندۀ آن، به معرفی شاعر گمنامی همچون مطهر که هزار بیت از اشعارش در این مجموعه ثبت شده که در هیچ دیوانی نیامده است و همچنین با مقابلۀ اشعار ثبتشده از ازرقی هروی، مجیرالدین بیلقانی، سید حسن اشرفی سمرقندی، ادیب صابر ترمذی، اثیر اخسیکتی در جنگ مذکور با منابع دیگر، ابیاتی به گنجینۀ دیوان این شاعران بزرگ پارسیگوی افزوده میشود و همچنین ضبطهای تازهای که از شعر بعضی از این شاعران ارائه میدهد، که به تصحیح و تکمیل دیوان آنان کمک میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
64 - جوانمردی، مترادف ها و مؤلفه های آن در متون عرفانی
مهین پناهیدر متون عرفانی، جوانمردی و فتوّت مترادف با عارف و صوفی به کار رفته است و جوانمردی را ویژگی انسان عارف وانسان آینه گون دانسته اند که اسما و صفات الهی را نشان می دهد. این پژوهش درصدد یافتن سابقة این تفکر و برداشت و نیز یافتن معانی مؤلفه های جوانمردی در متون عرفانی است. ا چکیده کاملدر متون عرفانی، جوانمردی و فتوّت مترادف با عارف و صوفی به کار رفته است و جوانمردی را ویژگی انسان عارف وانسان آینه گون دانسته اند که اسما و صفات الهی را نشان می دهد. این پژوهش درصدد یافتن سابقة این تفکر و برداشت و نیز یافتن معانی مؤلفه های جوانمردی در متون عرفانی است. از بررسی متون عرفانی به شیوة کتابخانه ای این نتیجه به دست آمد چنانکه اصول اعتقادی و بیشتر فروع رفتاری صوفیه، برگرفته از تعلیمات دین مبین اسلام است، این سجیّة اخلاقی نیز از آموزههای قرآن مجید، احادیث نبوی و ائمه گرفته شده است و مهمترین مؤلفه های آن ندیدن خود، انصاف دادن و انصاف نخواستن، بخشش و بخشندگی، امانتداری، پاکدامنی و وفای به عهد، عیب پوشی و نگهداشت حرمت سالمندان و اکرام مهمان است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
65 - آموزههای اخلاقی حاتم اصم، صوفی و زاهد دورة اول
منیژه پورنعمتنخستین مشایخ صوفیه زاهدان و پارسایان واقعی بودند. آگاهی همهجانبه از گناه همراه با وحشت جزا موجب می شود که آنان برای رهایی از خود از دنیا گریزان باشند و تسلیم بیچون و چرای خداوند متعال گردند. خوف از خدا و امید نداشتن به غیر او، در عابدان زاهد و صوفیان اولیه از جمله حات چکیده کاملنخستین مشایخ صوفیه زاهدان و پارسایان واقعی بودند. آگاهی همهجانبه از گناه همراه با وحشت جزا موجب می شود که آنان برای رهایی از خود از دنیا گریزان باشند و تسلیم بیچون و چرای خداوند متعال گردند. خوف از خدا و امید نداشتن به غیر او، در عابدان زاهد و صوفیان اولیه از جمله حاتم اصم، در نهایت به ورع و زهد شدید منجر میشود. می توان گفت صوفیان اولیه پیش از آنچه عارف باشند، زاهد و عابد بودند؛ ازآن جمله حاتم اصم. ابو عبدالرحمان حاتم بن عنوان مشهور به حاتم اصم(م.237ه./ 851 م) در عصر معتصم، هشتمین خلیفة عباسی میزیسته و از زاهدان دورة اول (150-250ه.) است که به زهد و عبادت و اعراض از دنیا مشهور بوده است. او مرید و شاگرد ابوعلی شقیق بلخی(متوفی۱۵۴) و استاد احمد خضرویه بود. در این مقاله با بهرهگیری از منابع قدیم، اندیشه و سخنان حاتم اصم بررسی شده است تا نشان داده شود که چگونه صوفیان زاهد و عابد با سخنان و اعمال خود به تعلیم شاگردان، حاکمان و عامة مردم می پرداختند. این حکایات و سخنان میتواند سندی از تاریخ تصوف و آموزههای اخلاقی صوفیان دورة اول باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
66 - تاثیر اوضاع مذهبی و اجتماعی دوران صفوی بر روند مهاجرت صوفیه و عالمان ایرانی به هند
حسین باقری علیرضا ابراهیم زهرا ابراهیمی زهرا حسینی حمیدصوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفی چکیده کاملصوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفیان به سوی هند وجود داشت که علل، روند و نتایج آن می تواند به عنوان الگویی در تحلیل این پدیده در دوره های آینده، استفاده شود. این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می دهد که ناامنی های فکری، اقتصادی و سیاسی را در ایران صفوی باید مهمترین علت مهاجرت دانست. روند مهاجرت ها در دوران شاه طهماسب اول و شاه عباس به واسطة تشدید شرایط فوق، حالت صعودی داشته و در دیگر دوره ها، افت و خیز کمتری را از سر گذرانده است. این روند و جهت گیری های آن در بستر این مقاله تا حدی بررسی شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
67 - جایگاه «علّت و معلول» و «اسباب و مُسبَّبات» در معتقدات صوفیه
لقمان محمودپورعلّت و معلول و اسباب و مسبَّبات از مباحث اعتقادی و کلامی صوفیه است. استنباط کلی از موضوع تاکنون این بوده که صوفیه علیّت را انکار میکنند و تنها حقتعالی را مؤثر و فاعل حقیقی میدانند. هدف این مقاله بررسی این موضوع و تبیین چگونگی اعتقاد صوفیه به آن است. این موضوع در متو چکیده کاملعلّت و معلول و اسباب و مسبَّبات از مباحث اعتقادی و کلامی صوفیه است. استنباط کلی از موضوع تاکنون این بوده که صوفیه علیّت را انکار میکنند و تنها حقتعالی را مؤثر و فاعل حقیقی میدانند. هدف این مقاله بررسی این موضوع و تبیین چگونگی اعتقاد صوفیه به آن است. این موضوع در متون مختلف صوفیه اعم از فارسی و عربی، نثر و نظم و نیز در کتب کلامی مرتبط با موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و آنچه که مورد اعتقاد عموم صوفیه بوده از آنها استخراج و استنباط شده است. نتیجه آنکه در اعتقاد صوفیه علّت و معلول چیزی است غیر از اسباب و مسبَّبات. کل جهان و پدیدههای آن معلول یک علّت است و آن فعل خداوند است که بیعلّت است و غیر از این علّت و معلولی در جهان وجود ندارد. آنچه در این جهان وجود دارد و اصطلاحاً علّت و معلول نامیده میشود صوفیه آن را اسباب و مسبَّبات و در اصطلاح خود عالم حکمت نامیده و به آن معتقد بودهاند و علّت و معلول به این معنی را انکار نکردهاند. در اعتقاد صوفیه اسباب و مسبَّبات بر اساس سنّتهای الهی عمل میکنند. آنها میگویند خداوند قادر است بدون اسباب هم مسبَّبات را پدید بیاورد که به آن عالم قدرت گفتهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
68 - بررسی قطب استعاری و مجازی زبان درشرح شطحیات روزبهان براساس نظریه رومن یاکوبسن
فرزانه چهارلنگ ایرج مهرکیکتابهای نثر صوفیه دارای دو نوع زبان است: کتابهایی با نثر مغلوب و بیانکنندة حالات عارف در عالم وجد و کتابهایی با نثر متمکن که به بیان و تعلیم اصول تصوف میپردازند. هدف این پژوهش آن است تا با اتکا به نظریة یاکوبسن مبنی بر قطب مجازی و استعاری زبان، شطحیات روزبهان را چکیده کاملکتابهای نثر صوفیه دارای دو نوع زبان است: کتابهایی با نثر مغلوب و بیانکنندة حالات عارف در عالم وجد و کتابهایی با نثر متمکن که به بیان و تعلیم اصول تصوف میپردازند. هدف این پژوهش آن است تا با اتکا به نظریة یاکوبسن مبنی بر قطب مجازی و استعاری زبان، شطحیات روزبهان را به شیوة تحلیلی ـ توصیفی بررسی کند. یاکوبسن با پذیرفتن گفتة سوسور مبنی بر دو اصل محور جانشینی و همنشینی، میگوید که مجاز مرسل از خلال رابطة همنشینی و استعاره از رابطة مشابهت و جانشینی به دست میآید؛ یاکوبسن نثر را دارای طبیعتی مجازی و شعر را دارای طبیعتی استعاری میداند. سوال اصلی پژوهش این است که روزبهان در شرح شطحیات، از کدامیک از این دو قطب بیشتر بهره جسته است؟ با این بررسی درمییابیم که روزبهان از هر دو سویة قطب مجازی و استعاری زبان بهره برده است، آنجا که به وصف خداوند و خلفای راشدین پرداخته کلام او طبیعتی مجازی دارد و جاییکه به شرح شطحیات عرفا پرداخته کلام او بیشتر از قطب استعاری بهره بردهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
69 - تعامل بینامتنی قابوسنامه و اقوال پیرانِ صوفیّه بر اساس نظریّة ژرار ژُنت
ابراهیم دانش فرامرز جلالتقابوسنامه از آثار برجستة ادب تعلیمیِ فارسی است که به دلیل جذّابیّت فرمی و تنوّع محتوایی از گرانیگاههای متون ادب فارسی بهشمارمیرود. این کتاب از لحاظ اخذ، ترشیح و انتقال آموزههای اعتقادی، اجتماعی و تربیتی، نقشِ بینامتنیِ انکارناپذیری در تطوّر کهکشانِ متنی زبان و ادب چکیده کاملقابوسنامه از آثار برجستة ادب تعلیمیِ فارسی است که به دلیل جذّابیّت فرمی و تنوّع محتوایی از گرانیگاههای متون ادب فارسی بهشمارمیرود. این کتاب از لحاظ اخذ، ترشیح و انتقال آموزههای اعتقادی، اجتماعی و تربیتی، نقشِ بینامتنیِ انکارناپذیری در تطوّر کهکشانِ متنی زبان و ادب فارسی داشتهاست. از مواریث ارزشمندی که از طریقِ قابوسنامه به آثار مهمّ فارسی بعد از وی رسیده، اقوالِ حکیمانه و پندهای تربیتی بزرگان تصوّف اسلامی-ایرانی است. تحلیل بینامتنیّت قابوسنامه با اقوال صوفیّه، میتواند علاوه بر تبیین سهمِ عرفان و تصوّف در نظامِ تربیتیِ عنصرالمعالی، ما را با میزان و نحوة کارکرد بینامتنی قابوسنامه و آبشخورهای فکری آن آشنا و در فهم بهتر این کتاب و متون مرتبط با آن یاریکند. پژوهش حاضر به شیوة توصیفی-تحلیلی انجام شده، به نتایجی از این قبیل رسیدهاست که بسامد بالایِ بینامتنیّت ضمنی و صریح از حیثیّت والایِ ادبی و زیباییشناختی قابوسنامه حکایتمیکند. همچنین وفورِ موضوعات تعلیمیِ اجتماعی و اعتقادی، و لزومِ ادب گفتاری و رفتاری نشان اهمیّت روابط و تعاملات اجتماعی در دیدگاه عنصرالمعالی و چهارچوبِ فکریِ تصوّف است. توجّه به اقوال و افعال مشایخ طراز اول عرفان اسلامی نیز حاکی از اعتقاد استوار عنصرالمعالی به اخذ آموزههای تعلیمی از سرچشمههای اصلی این نهضت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
70 - نگاهی گذرا به سیر تاریخی مهدویت در تصوف
محمودرضا اسفندیار فائزه رحمانمهدویت بیشتر به عنوان آموزهای شیعی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی، نقش و جایگاه مهمی دارد. در این مقاله، پس از مروری گذرا بر مفهوم موعودگرایی در ادیان ابراهیمی، جایگاه مهدویت در تصوف سدههای نخستین (قرون دوم تا پنجم) را بررسی کردهایم. در ادامه، مهدویت در سدههای ششم و هفتم چکیده کاملمهدویت بیشتر به عنوان آموزهای شیعی در فرهنگ اسلامی ـ ایرانی، نقش و جایگاه مهمی دارد. در این مقاله، پس از مروری گذرا بر مفهوم موعودگرایی در ادیان ابراهیمی، جایگاه مهدویت در تصوف سدههای نخستین (قرون دوم تا پنجم) را بررسی کردهایم. در ادامه، مهدویت در سدههای ششم و هفتم (نیمه اول) تاریخ تصوف (دوره ظهور مهدویت در تصوف) و آنگاه در قرون هفتم (نیمه دوم)، هشتم و نهم (آغاز جریان نزدیکی بیشتر تصوف و تشیع) پی جستهایم. در تعقیب این جریان، عصر صفویه (دوران استقرار تشیع به عنوان مذهب رسمی در ایران) و قاجار، آخرین بخش این پژوهش است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
71 - تأمّلات مرگاندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری
مصطفی خرسندی شیرغان محمد بهنام فر بتول مهدویاین جستار به تحلیل و بررسی تأمّلات مرگاندیشانه در متونِ مهمّ منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری میپردازد. پژوهش حاضر نشان میدهد که مرگ‎اندیشی در متون عرفانی قرن پنجم هجری در مقایسه با متون عرفانی سدههای پیش از آن بسامد بیشتری دارد. این نکته میتواند نشاندهنده عمق و چکیده کاملاین جستار به تحلیل و بررسی تأمّلات مرگاندیشانه در متونِ مهمّ منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری میپردازد. پژوهش حاضر نشان میدهد که مرگ‎اندیشی در متون عرفانی قرن پنجم هجری در مقایسه با متون عرفانی سدههای پیش از آن بسامد بیشتری دارد. این نکته میتواند نشاندهنده عمق و اصالت تجربه‎های صوفیان و عارفان و ارادۀ معطوف به مرگ در وجود آنان باشد. سویة دیگر این بررسی نشان میدهد که در آثار صوفیان اهل قبض که متّصف به مقام خوف بودند، مرگ‎هراسی نمودِ بیشتری دارد، ولی در آثار صوفیان اهل بسط و سُکر، پدیدۀ مرگ‎دوستی بیشتر تجلّی یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
72 - انفصال و شمیم وصال در آیینة شعر صوفی عصر عثمانی و مملوکی
روح االله صیادی نژاد مریم آقاجانیتصوف، یکی از راههایی است که امکان تحقق معنوی سلوک را برای میلیونها نفر از پیروان قرآن فراهم میکند. نگارنده در این مقاله ابتدا به پیدایش تصوف و سیر تاریخی و نمود آن در شعر پرداخته است و از آنجا که پدیدۀ تصوف از بارزترین پدیدههایی است که عصر مملوکی در طول حیات خود تجرب چکیده کاملتصوف، یکی از راههایی است که امکان تحقق معنوی سلوک را برای میلیونها نفر از پیروان قرآن فراهم میکند. نگارنده در این مقاله ابتدا به پیدایش تصوف و سیر تاریخی و نمود آن در شعر پرداخته است و از آنجا که پدیدۀ تصوف از بارزترین پدیدههایی است که عصر مملوکی در طول حیات خود تجربه کرد، در ادامه به دلایل گرایش به تصوف در این عصر میپردازد تا برای خواننده مشخص شود که چرا و چگونه گروهی از شاعرانِ این دوره به صوفیگری رو آوردند و چه زمینههای اجتماعی، دینی و روانی باعث این امر شده بود. آنچه محوریت موضوع این مقاله را تشکیل میدهد، دو مفهوم انفصال و وصال (وحدت وجود) از زاویة علاقه میان خدا و انسان است. در این رهگذر شاعر چه با بیان روشن و چه با پوشیدهگویی، میکوشد تا از هر چه غیرخداست، منفصل شود. در این میان بحثی چون حقیقت محمدی(ص) مطرح میشود که در ذیل مفهوم انفصال قرار میگیرد؛ و اینگونه برداشت میشود که در شعر صوفی، پیامبر(ص) واسطهای برای این اتصال نورانی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
73 - تحلیل خوابهای صوفیان در رسالۀ قشیریه
احمد رضایی بهاءالدین اسکندریخواب یا رؤیا از جمله مقولاتی است که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول داشته است؛بشر همواره کوشش کرده به طرق گوناگون به دنیای راز آلود خواب و حوادثی که در خواب برای وی روی می دهد وارد شود و به ویژگیهای این جهان نامکشوف پی ببرد؛عالمان حوزه های مختلف دانش بشری نیز در طول چکیده کاملخواب یا رؤیا از جمله مقولاتی است که از دیرباز ذهن انسان را به خود مشغول داشته است؛بشر همواره کوشش کرده به طرق گوناگون به دنیای راز آلود خواب و حوادثی که در خواب برای وی روی می دهد وارد شود و به ویژگیهای این جهان نامکشوف پی ببرد؛عالمان حوزه های مختلف دانش بشری نیز در طول قرون و اعصار بدین موضوع توجه کرده اند،عرفا و صوفیه،الاهیون،روانشناسان و روانکاوان،زیست شناسان و ... هریک به گونه ای و از زاویه ای به بررسی این موضوع پرداخته اند.به نظر می رسد دستمایۀ همۀ آنان یکسان بوده وآن عبارت است از خواب و رؤیایی که کسی دیده یا نقل شده است؛ اینان بررسی و تحلیل خواب ورؤیا را راهی برای ورود به روان و جهان ذهن و اندیشه و یا جهان ماورا و آن سوی مرزهای حس وتجربه می دانند.در متون صوفیه و متصوفه نیز همانطور که اشارت رفت،خواب از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه بوده و آنان علاوه بر بحث دربارۀ نفس خواب ، رؤیا،حُلم،واقعه و... به بیان خوابهای خویش ودیگران نیز پرداخته اند و در برخی آثار خویش فصل یا بابی را به این موضوع اختصاص داده اند.به نظر می رسد بررسی و تحلیل خواب در این گونه آثار راهی است به جهان ذهن و اندیشۀ آنان و شاید بتوان از این راه به گوشه ای از اشتغالات ذهنی و دغدغه های روحی آنان راه یافت.از این روی در پژوهش حاضر ضمن توجه به معانی لغوی و اصطلاحی خواب،خواب از دیدگاه صوفیه،خواب از منظر علمی،نظریات پیرامون خواب و... به بررسی ،طبقه بندی و تحلیل خوابهای رسالۀ قشیریه به عنوان یکی از متون اصلی صوفیه پرداخته ایم و نود خوابی را که در این متن آمده با توجه به کیفیت روایت،خواب بین و محتوای خواب بدین گونه دسته بندی و تحلیل کرده ایم: 1) دیدن خدا را در خواب 2) دیدن پیامبر را در خواب3) دیگر صوفیان را در خواب دیدن3-1)خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی دارند.3-2) خوابهای که خواب بین یا راوی مشخص و معلومی ندارند 5) دین ابلیس را در خواب.6) سایر خوابها. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
74 - از حال تا قال
فرشید وزیلهپرداختن به زبان زیبا و گیرای آثار صوفیانه مستلزم آگاهی از سیر تکوینی این آثار و روند به قال درآمدن احوال آنهاست. به این معنی که آنها از چه زمانی مسائل و احوال عمیق عاطفی و روحانی خود را بیان کرده و آن را به عرصة ذوق، شعر، خیال و سرانجام به کتابت درآوردهاند. به بیان بهت چکیده کاملپرداختن به زبان زیبا و گیرای آثار صوفیانه مستلزم آگاهی از سیر تکوینی این آثار و روند به قال درآمدن احوال آنهاست. به این معنی که آنها از چه زمانی مسائل و احوال عمیق عاطفی و روحانی خود را بیان کرده و آن را به عرصة ذوق، شعر، خیال و سرانجام به کتابت درآوردهاند. به بیان بهتر، در بررسی ادبیات تصوف ابتدا با تأثرات حالی از اشعار غیرعرفانی، ساده و قابل حفظ روبهروییم که بیشتر در مجالس سماع صوفیه روی میدهد و این تأثرات کمکم به سماع با اشعاری که مفاهیم مبهم و غیرصریح، که نیاز به تأویلات رمزگرایانه عرفانی دارد، میانجامد. در ادامة این روند، تجربههای شعرعرفانی فارسی صورت گرفته است و در گامهای بعدی، عرفا به دلایلی همچون تربیت مریدان، ثبت و ضبط احوال و افکار خود، حفظ مکتب و طریقة شیخ و مسائلی اینچنین، اشعاری سروده و یا به تألیف و تصنیف رو آوردهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
75 - علل گسترش جماعتهای اولیه صوفیان و شکلگیری خانقاهها
محمدرضا عدلیاقامتگاه صوفیان را در زبان فارسی خانقاه گویند. این واژه که نخستین بار در متون سدة چهارم هجری، در اشاره به فعالیتهای مانویان و کرّامیان به کار رفته، در سدة پنجم، با گسترش جماعتهای صوفیه، در سرتاسر قلمرو اسلامی رواج یافته است. خانقاهها در این عصر مراکزی فرهنگیـ اجتماع چکیده کاملاقامتگاه صوفیان را در زبان فارسی خانقاه گویند. این واژه که نخستین بار در متون سدة چهارم هجری، در اشاره به فعالیتهای مانویان و کرّامیان به کار رفته، در سدة پنجم، با گسترش جماعتهای صوفیه، در سرتاسر قلمرو اسلامی رواج یافته است. خانقاهها در این عصر مراکزی فرهنگیـ اجتماعی بودند که صوفیان و مردم عادی در آنجا از خدماتی برخودار میشدند؛ از جملۀ این خدمات میتوان به این موارد اشاره کرد: تربیت مریدان، فراهم آوردن غذا و سرپناه برای مسافران و نیازمندان، تدریس علوم اسلامی، تألیف و تکثیر کتب، و ایجاد کتابخانه. گسترش خانقاهها مانند هر پدیدۀ اجتماعی دیگر معلول علل و عوامل متعددی بوده است که اهمیت یافتن مقام شیخ، تأکید بر تربیت (در مقابل تعلیم) و خدمت به خلقالله از جملۀ این عوامل است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
76 - نظامی، شاعری صوفیمسلک
یعقوب نوروزی حجت ا... قهرمانیدر این مقاله به بررسی عرفان و تصوف نظامی خواهیم پرداخت. بحث آغازین این خواهد بود که آیا نظامی را میتوان همچون سنایی، عطار، مولوی و دیگران، شاعری عارف نامید. سپس به این نکته میپردازیم که آیا او صوفی رسمی بوده یا تحت تأثیر گسترش این اندیشهها در این دوره نمودی از آن در چکیده کاملدر این مقاله به بررسی عرفان و تصوف نظامی خواهیم پرداخت. بحث آغازین این خواهد بود که آیا نظامی را میتوان همچون سنایی، عطار، مولوی و دیگران، شاعری عارف نامید. سپس به این نکته میپردازیم که آیا او صوفی رسمی بوده یا تحت تأثیر گسترش این اندیشهها در این دوره نمودی از آن در آثارش دیده میشود. سپس نظرات وی را دربارة مطرحشدن این اندیشهها در شعر خواهیم آورد و بازتاب اعتقادات عرفانیاش را در زندگی عملی و شعرش به تماشا خواهیم نشست و آداب سلوک و موانع سلوک و آنچه را مرتبط با تصوف و عرفان است و در آثارش جلوه دارد، را نیز بحث و بررسی خواهیم کرد. همچنین نظرات او را دربارة صوفیه عصر خود و دیدی که نسبت به آنها داشته را مطرح میکنیم و دربارة زهد و دنیاگریزی ـ که بخش پر رنگ تصوف او را شامل میشود ـ به تفصیل سخن خواهیم گفت و اثبات خواهیم کرد که نظامی شاعری عارف نیست و در عالم عرفان و صوفیگری، دریافتهای شاعران بزرگ عارف، همچون سنایی و عطار و مولوی و دیگر شاعران عارف را از مبانی و اصول عرفانی ندارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
77 - تصرفات مولانا در حکایات صوفیه
ناصر نیکوبخت سعید بزرگ بیگدلی حسن حیدرزادهحکایات صوفیه بخش مهمی از ادبیات عرفانی را تشکیل میدهد. این حکایات با اهداف گوناگونی در کتب صوفیه به کار گرفته میشوند که عمدهترین آنها ترغیب و تعلیم صوفیه در سیر و سلوک است. مولانا نیز در آثار خود توجه زیادی به قصه و حکایات صوفیه دارد، بهگونهای که در همة آثار او، ای چکیده کاملحکایات صوفیه بخش مهمی از ادبیات عرفانی را تشکیل میدهد. این حکایات با اهداف گوناگونی در کتب صوفیه به کار گرفته میشوند که عمدهترین آنها ترغیب و تعلیم صوفیه در سیر و سلوک است. مولانا نیز در آثار خود توجه زیادی به قصه و حکایات صوفیه دارد، بهگونهای که در همة آثار او، این حکایات دیده میشود. در آثار او، حکایت صوفیه از نظر کمیت تنوع زیادی دارند و برخی از آنها کوتاه و برخی طولانی هستند. مولانا در روایت برخی حکایات به روایت مآخذ پایبند است، اما در بیشتر موارد در روایات پیشینیان دخل و تصرف میکند. وی گاهی زمان و مکان و گاهی شخصیتهای حکایت را تغییر میدهد و با افزودن توصیف، گفتوگو، شخصیت و ...، پیرنگ داستان کوتاه را توسعه داده و بر جذابیت آن میافزاید. این مقاله کوشیده است با نشان دادن مهمترین تصرفات مولانا در حکایات صوفیه، هدف او از این تغییر و تصرفات را بیان کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
78 - شناسایی و بررسی انواع منابعِ حاویِ خوارق عادات صوفیه
سیدجلال موسویخوارق عادات و کرامات از اصطلاحات و مفاهیم رایج در گسترۀ عرفان و تصوف است که در بسیاری از متون عرفانی و منابع اهل تصوف از گذشتۀ دور دربارة آن مباحثی مطرح بوده است. این مفاهیم همچنین در ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است. از این رو شناخت مباحث مرتبط با آنها ضروری است. تحق چکیده کاملخوارق عادات و کرامات از اصطلاحات و مفاهیم رایج در گسترۀ عرفان و تصوف است که در بسیاری از متون عرفانی و منابع اهل تصوف از گذشتۀ دور دربارة آن مباحثی مطرح بوده است. این مفاهیم همچنین در ادبیات فارسی بسیار به کار رفته است. از این رو شناخت مباحث مرتبط با آنها ضروری است. تحقق این شناخت منوط به مقدماتی است که منبعشناسی یکی از آنها است. در این مقاله با نظر به انواع متون عرفانی در دورانهای مختلف، منابع حاوی خرق عادات و کرامات صوفیه در قالب سه گروه تقسیمبندی و بررسی شده است: گروه اول منابعی هستند که عمدتاً مباحث نظری خوارق عادت، در آنها مطرح شده است؛ گروه دوم اغلب مصادیق کرامات عدهای از بزرگان صوفیه را در خود دارند؛ و گروه سوم فقط حاوی انواع خوارق عادات یکی از مشایخ و سران صوفیه هستند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
79 - انگیزههای عارفان برای نگارش
محمدرضا موحدی بهاءالدین اسکندری سلمان رحیمیاین پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمدهاند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان میدهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نو چکیده کاملاین پژوهش، ناظر بر این نکته تاریخی که عارفان صاحب قلم به اقتضای زمانه خود و در برابر رقیبان متشرع، درصدد اثبات این مدعا برآمدهاند که معارف صوفیه با مفاد کتاب و سنت، پیوندی راستین داشته است، با بررسی بیش از بیست اثر عرفانی نشان میدهد که در بسیاری موارد، ترکیبی از دو نوع انگیزه فردی (از قبیل گونهای الهام، ذکر یار، اجابت حضرت رسول، نذر و الزام خویش، حفظ نام و یادگاری، جلب شفاعت نیکان و...) و اجتماعی (از قبیل هدایت ورزی، نگرانی از زوال این معرفت، اتمام حجت بر بطالان، تقویت دل نوسالکان، مقابله با مدعیان عرفان، اصرار مریدان، عدم فهم کتب تازی و...)، مؤلفان عارف را به نگارش واداشته است. سنت رایج در میان عارفان، این بوده است که اصرار مریدان زمینههای لازم را برای قرار گرفتن در موقعیت الهام و دریافت اشارات ربانی، فراهم میآورده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
80 - بررسی کرامت و کارکردهای آن در متون متقدم صوفیه
سیّدجلال موسویدر متون صوفیه، به بسیاری از پدیدهها و حالات در راه رسیدن سالک به مقصد نهایی طریقت، یعنی حقیقت، به چشم حجاب نگریسته شده است. در این مقاله، نوع تلقی از خوارق عادات صوفیه در این متون بررسی و تحلیل شده است. این پژوهش نشان میدهد که سه نگرش یا رویکرد به خوارق عادات وجود دا چکیده کاملدر متون صوفیه، به بسیاری از پدیدهها و حالات در راه رسیدن سالک به مقصد نهایی طریقت، یعنی حقیقت، به چشم حجاب نگریسته شده است. در این مقاله، نوع تلقی از خوارق عادات صوفیه در این متون بررسی و تحلیل شده است. این پژوهش نشان میدهد که سه نگرش یا رویکرد به خوارق عادات وجود دارد: رویکرد شریعتمدارانه، رویکرد عرفانی و رویکردی که اغلب از دید ناظر بیرونی در پی استنباط، کشف و توضیح هر چه بیشتر کرامت و کارکردهای گوناگون آن است. رویکرد اول به دنبال هماهنگی کرامات با معجزه است و کارکردی همچون کارکرد معجزه، یعنی تأیید رسالت برای آن قائل است. در نگرش دوم، غالباً کرامت حجاب راه انگاشته شده و سالک از آن برحذر داشته شده است. صاحبان رویکرد سوم، عمدتاً تلقی مثبت از این پدیده دارند و به دور از آرمانگرایی، با توجه به واقعیت احوال صوفیه، به توجیه کرامت و توصیف کارکردهای آن پرداختهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
81 - نقد سبک شناسانه ی دو رساله ی عرفانی فتوتیه و مرآت التائبین
کبری بیاتمیرسیدعلی همدانی یکی از عرفای قرن هشتم هجری است که چندین رساله ی عرفانی از او به جا مانده است، از جمله دو رساله ی مرآتالتائبین و رساله ی فتوتیه. نثر این دو رساله صوفیانه و تعلیمی است. نویسنده در به کار بردن صنایع لفظی و معنوی، خود را دچار تکلف، و معنا را فدای لفظ نکرد چکیده کاملمیرسیدعلی همدانی یکی از عرفای قرن هشتم هجری است که چندین رساله ی عرفانی از او به جا مانده است، از جمله دو رساله ی مرآتالتائبین و رساله ی فتوتیه. نثر این دو رساله صوفیانه و تعلیمی است. نویسنده در به کار بردن صنایع لفظی و معنوی، خود را دچار تکلف، و معنا را فدای لفظ نکرده و همین امر موجب میشود که نثر این دو رساله از سبک نثرهای فنی متمایز شود. نویسنده معمولاً با استفاده از یک تشبیه و ایجاد زنجیرهای از اضافههای تشبیهی و استعاری و آرایههایی مانند مراعات نظیر و جناس و سجع، مقصود خود را بیان کرده است؛ البته در این فرآیند گرفتار افراط نشده و بیشتر به معنای متن توجه داشته است، نه زیبایی و آرایش کلام؛ از این رو نثر این دو رساله به سبک بینابین، یعنی اسلوبی بین مرسل و فنی، نزدیک است. دو مقوله ی بیانیِ تشبیه و تمثیل از مقولات پرکاربرد در این نوع نثر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
82 - معرّفی و بررسی تذکرة خلاصةالشّعرا (بتخانه)
محدثه فرخیچکیده یکی از شیوههای توجّه به هویّت و شناسنامة وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطّی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی و معرّفی این آثار است. در میان نسخ خطّی، تذکرهها از آن جهت که بعضاً نام و نشان شاعران و اشعار و آثار آنها را از تحریف زمانه در امان نگاه داشته، حائز چکیده کاملچکیده یکی از شیوههای توجّه به هویّت و شناسنامة وجودی جوامع، جمعآوری و تدوین نسخ خطّی و برنامهریزی دقیق برای شناسایی و معرّفی این آثار است. در میان نسخ خطّی، تذکرهها از آن جهت که بعضاً نام و نشان شاعران و اشعار و آثار آنها را از تحریف زمانه در امان نگاه داشته، حائز اهمّیّتند. در بین تذکرهها و سفینههای شعرفارسی، تذکره خلاصةالشّعرا (بتخانه) از شهرت خاصی برخوردار است. تذکرة خلاصةالشّعرا ذیلی است که بر جُنگ بتخانه نوشته شده است. جُنگ بتخانه، بالغ بر بیش از چهل هزار بیت از منتخبات اشعار متقدّمین و متوسّطین است که توسّط ملاّ محمّد صوفی مازندرانی به همکاری عبداللّطیف عبّاسی در سال (1010ه‍..ق) گردآوری شده است و بعدها در سال (1021 ه‍. ق)، عبداللّطیف عبّاسی گجراتی، علاوه بر نگارش دیباچه، شرح احوال شعرای بتخانه را با ذکر سلاطین و مشایخ معروف عهدشان، به اختصار بر آن افزوده و نام خلاصةالشّعرا را بر آن نهاده و هر دو اثر را با هم در یک مجموعة دو جلدی مرتب نمودهاست. در این پژوهش ضمن معرّفی تذکره و نسخههای موجود از آن، مختصات سبک شناسی این اثر در دستگاههای زبانی، فکری و بلاغی مورد بررسی قرار گرفتهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
83 - از میراث مشترک ادب عربی، ترکی و فارسی حماسة منثور بطّالنامه
میلاد جعفرپورمقالۀ حاضر برای نخستین بار در ایران، به معرّفی حماسههای دینی سهگانۀ ادب ترکی پرداخته است و از این میان، تکیۀ گفتار به معرّفی ترجمۀ فارسی حماسۀ منثور بطّالنامه و برخی از مهمترین ویژگیهای آن معطوف شده است. بر این اساس، ابتدا به اصالت و آبشخور عربی این حماسه و حضور پُ چکیده کاملمقالۀ حاضر برای نخستین بار در ایران، به معرّفی حماسههای دینی سهگانۀ ادب ترکی پرداخته است و از این میان، تکیۀ گفتار به معرّفی ترجمۀ فارسی حماسۀ منثور بطّالنامه و برخی از مهمترین ویژگیهای آن معطوف شده است. بر این اساس، ابتدا به اصالت و آبشخور عربی این حماسه و حضور پُررنگ پهلوان تازیتبار آن در ادب ترکی اشاره شده است و پس از توصیف صلتیخنامه و دانشمندنامه، هویّت تاریخی و شخصیّت محوری حماسۀ بطّالنامه، یعنی جعفربنحسین ملقّب به سیّد بطّال غازی معرّفی شده است و در پایان، به ارتباط او با صوفیّه، عیاران و حضورش در حماسۀ فارسی مسیّبنامه اشاره شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
84 - عارف و عامی در رقص و سماع
عبدالحسین زرین کوباز میان نقشها و آثار مینیاتوری که در جایجای مکانهای تاریخی نقش بسته میتوان تا حدّی با فرهنگ کهن و آداب و رسوم باستان ایران آشنا شد. در میان این نقشها مجلسهای بزم نیز جلوهنمایی میکند، مجالسی که در آن شاهد رقصهایی نیز هستیم. این مقاله برآن است تا جنبههای گوناگون چکیده کاملاز میان نقشها و آثار مینیاتوری که در جایجای مکانهای تاریخی نقش بسته میتوان تا حدّی با فرهنگ کهن و آداب و رسوم باستان ایران آشنا شد. در میان این نقشها مجلسهای بزم نیز جلوهنمایی میکند، مجالسی که در آن شاهد رقصهایی نیز هستیم. این مقاله برآن است تا جنبههای گوناگون این رقصها بررسی شود و در ادامه به سماع که رقص صوفیان بحساب میرود، پرداخته میشود. این دو گونه رقص در طول تاریخ مفاهیمی داشته است که با سیر و تأمل در بزمهایی چون بزمهای پادشاهان و صوفیان میتوان از میان آنها نکاتی را دریافت؛ اما مثنوی معنوی نیز اشارههایی بدین موضوع داشته و مولانا نیز سماع را در مجالس عارفانه از نظر دور نمیداشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
85 - سبکشناسی نظم در قرن ششم
سید ضیاءالدین سجادیدر این مقاله از مختصات سبک شناسی نظم در قرن ششم سخن رفته است. مبدأ بحث در این زمینه بررسی مختصات سبک شناختی در آثار سنائی غزنوی است که موجب تحولی اساسی در شعر فارسی گردید و پایان این تحول در قرن ششم، سال تصنیف اقبال نامه نظامی و ختم اسکندرنامه اوست. شعر فارسی در این قر چکیده کاملدر این مقاله از مختصات سبک شناسی نظم در قرن ششم سخن رفته است. مبدأ بحث در این زمینه بررسی مختصات سبک شناختی در آثار سنائی غزنوی است که موجب تحولی اساسی در شعر فارسی گردید و پایان این تحول در قرن ششم، سال تصنیف اقبال نامه نظامی و ختم اسکندرنامه اوست. شعر فارسی در این قرن از لحاظ موضوع، وزن، قالب، ترکیب الفاظ و قوافی، نوجویی و تازگی متحول شد و 10 شیوة شاعری در سبک خراسانی در قرن ششم بسط و گسترش یافت و شکل هایی دیگر به خود گرفت. مهم ترین تغییر، ورود اندیشه ها و افکار صوفیانه و عارفانه در شعر فارسی است که از سنائی سرچشمه گرفته و به نظامی ختم می شود. شعرهای اخلاقی، هجو، هزل و مطایبه، سخنان حکمت آمیز، علوم و فنون موسیقی، ذکرحوادث تاریخ، مدح، شکایت، و مرثیه در این قرن موضوع تأملات شاعران قرار می گیرد. در این قرن مختصات سبک شناختی شاعرانی چون سنائی (در همة آثار منظوم وی)، انوری، جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، خاقانی شروانی و ظهیرالدین فاریابی مورد بحث و نقد علمی قرار گرفته است. استاد سیدضیاءالدین سجادی فرصت نیافته است تا مختصات سبک شناختی شعر نظامی را که خاتِم این دوره است رقم زند، هرچند پس از بحث در اطراف سبک شناسی نظم در قرن ششم، با اجمالی تمام، کلیاتی درباره سبک شعر فارسی در قرن هفتم بدین نوشته افزوده اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
86 - دفاع از ابلیس نزد برخی از اکابر صوفیان
بهادر جاویدانهدیدگاه صوفیه نسبت به ابلیس، یکی از بحثانگیزترین و در عین حال جذابترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه الاهی، بیهیچ شک و شبههای سخن راندهاند و از دیگر سو برخی از نام چکیده کاملدیدگاه صوفیه نسبت به ابلیس، یکی از بحثانگیزترین و در عین حال جذابترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه الاهی، بیهیچ شک و شبههای سخن راندهاند و از دیگر سو برخی از نامداران عالم تصوّف در دفاع از ابلیس و یا حداقل اعتذار او از عدم سجود بر آدم(ع) ، با تأویلات خود نهایت سعیشان را بکار گرفتهاند و حتّی او را مظهر عشق و فتوت برشمردهاند. این مقاله به مطالعة نظرات مختلف بزرگان صوفیه در خصوص ابلیس ـ با تأکید بر مبانی فکری نامدارانی چون حلّاج، احمد غزالی، عین القضات همدانی، فریدالدّین عطار نیشابوری و مولانا جلالالدّین محمّد بلخی ـ میپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
87 - انتقاد صوفیان از روزگار نامناسب و مردم ناسازگار
قهرمان شیریتصوف به دلیل پایبندی به اصولی چون نظام احسن خلقت، جبر و تقدیرگرایی، و تسلیم طلبی در اعتقاد، و نیز به سبب تمایل به تساهل و تسامح در رفتار، اساساً بر وضع موجود چندان اعتراض و انتقادی ندارد. امّا واقعیت این است که در عمل شکایت بزرگان صوفیه از اوضاع روزگار و کار و کردار آد چکیده کاملتصوف به دلیل پایبندی به اصولی چون نظام احسن خلقت، جبر و تقدیرگرایی، و تسلیم طلبی در اعتقاد، و نیز به سبب تمایل به تساهل و تسامح در رفتار، اساساً بر وضع موجود چندان اعتراض و انتقادی ندارد. امّا واقعیت این است که در عمل شکایت بزرگان صوفیه از اوضاع روزگار و کار و کردار آدمیان، در مجموع چندان هم اندکتر از شاعران و سایر مردمان نیست. ریشة این ناخرسندیها را باید در چه عواملی جستوجو کرد؟ حقیقت این است که در بسیاری از دورهها در هم آشفتگی اوضاع روزگار آن چنان شدید بوده است که حتّی زبان بزرگان صوفیه را نیز به انتقاد باز کرده است. علاوه بر این دنیاگرایی و بیرغبتی به آموزههای دینی و بویژه فراموشی یاد حق از ذهن و زبان مردم و ارباب قدرت در زندگی روزمره و ایجاد درگیریهای تعصّبآمیز فرقهای و وابستگی به مقام و ثروت به وسیلة متولیان مذاهب، و البتّه روحیة حساس و هنرمندانة اهل تصوف، از عوامل مؤثّر این نارضایتیها بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
88 - آسیبشناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن یمین فریومدی
زینب هادیابنیمین فریومدی یکی از شاعران دورة مغول بشمار میرود؛ دورهای که در آن اخلاق اجتماعی و پایههای فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط و فساد گذاشت. اگر چه آشفتگیهای سیاسی ـ اجتماعی و سقوط اخلاق اجتماعی و ارزشهای انسانی در سرزمینهای مغلوب شده در این دوره موجب بوجود آمدن رو چکیده کاملابنیمین فریومدی یکی از شاعران دورة مغول بشمار میرود؛ دورهای که در آن اخلاق اجتماعی و پایههای فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط و فساد گذاشت. اگر چه آشفتگیهای سیاسی ـ اجتماعی و سقوط اخلاق اجتماعی و ارزشهای انسانی در سرزمینهای مغلوب شده در این دوره موجب بوجود آمدن روحیة تسلیم و جبرگرایی در میان عامة مردم جامعه شد، اما در جوانمردان و برخی از شاعران آزادة پارسی زبان، موجب دمیده شدن روح ستمستیزی و قوت گرفتن ادبیات انتقادی شد. هر یک از شاعران آزاداندیش این دوره با توجه به جو حاکم در جامعه و عصر خویش، روشی خاص را برای مبارزه با رذایل اخلاقی و اجتماعی بوجود آمده در میان مردم، اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی و نیز بیعدالتیهای حاکمان و دستنشاندگان آنها برگزیدند. ابنیمین نیز با اینکه بهگونهای گسترده و افراطی به مدح و ستایش امیران و وزیران پرداخته است، از نقد عملکرد آنها و نیز نقد اخلاق اجتماعی و اوضاع جامعه غافل نمانده است. گرچه انتقادات او نسبت به برخی از شاعران و سخنپردازان همعصرش همچون سعدی و سیف فرغانی بسیار ملایمتر و دونپایهتر است، اما هر جا که فرصتی دست داده افراد مختلف جامعه، از جمله صاحبان مناصب و موقعیتهای اجتماعی و نیز مردم عامه را مورد نقد و نکوهش قرار داده است که در این مقال به آسیبشناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابنیمین پراخته میشود. پرونده مقاله