برگی از کارنامه‌ی موشان و گربگان در ادب فارسی
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج
کلید واژه: زیر بُری و ریا, گربه چشمی, شتر گربه, عقل و نفس, صوفی و زاهد, Hidden and smart enemy, Sly, hypocrisy, Unpredictable, Unable, Reason and Ego,
چکیده مقاله :
با توجه به سابقه کهن بیان داستان های تمثیلی از زبان حیوانات در ملل مختلف (فابل‌های ازوپ در قرن ششم قبل از میلاد، پنجاتنترای هندی، مزرعه حیوانات، کلیله و دمنه، مرزبان نامه و ...) که نسبت دادن ویژگی های انسانی به حیوانات، امری معمول بوده است. در ادب فارسی نیز از زبان حیوانات و طنزهای ظریف و تاثیرگذار خلق کردن، غنا و تحرک و پویایی بیشتری به مباحث ادبی بخشیده است. آن ها مثل آدمیان عمل می کنند، سخن می گویند، مکر می ورزند، می جنگند، گول می خورند و ... ویژگی‌هایی که گاه نزدیک به یکدیگر و گاه تقریباً متفاوت تکرار می شوند و در نهایت وجهه نمادین می یابند. مثلاً در مثنوی، طاووس نمونه ای از مردم منافق و دو رنگ است، در منطق الطیر نمونه ی اهل ظاهر است، در سیرالعباد الی المعاد گرگ و سگ و موش و خوک، نماد حرص هستند. افعی نمادِ حسد و نهنگ نماد هوی و شهوت است و حکایت گربه و موش خود حکایت اندر خم دیگری است. گربه منافق است و مکاّر و با دست و روی شستن ادعای زهد دارد و دزدی می کند به همین سبب در روز قیامت اجر و مزدی نخواهد داشت و موش زیر بُر است و ناپاک و ... در این مقال به بررسی جایگاه فرهنگی و نقش نمادین گربه و الزاماً موش در اوراقی از متون ادبی، از جمله موش و گربه عبید زاکانی و گربه و موش شیخ بهایی، توام با دیدگاه های نقد جامعه شناسی پرداخته خواهد شد.
The long history of the allegorical tradition that uses talking animals as the main character(s) in the world’s literature is indicative of the fact that anthropomorphizing animals has long been a popular storytelling technique among writers (e.g., Aesop’s Fables, Panchatantra, Animal Farm, Kalila and Dimna, Marzban Nameh). This technique has also helped enrich the Persian Literature. In Persian fables, animals act like humans, they talk, cheat, fight, and the like etc. Such characteristics repeat in a similar or varied fashion throughout the story and finally gain symbolic significance. For instance, peacock signifies hypocrisy in Masnavi and Mantiq al-Tayr. Likewise, dog, wolf, pig, and mouse, signify greed in Seir al-Ibad ILa al-Maad. In a similar vein, serpent and whale signify jealousy and lust, respectively. In The Cat and The Mouse, the cat is a hypocrite who pretends to be pious and the mouse is another hypocrite who pretends to be a faithful friend. This paper aims at examining the cultural significance and the symbolic role of cat and mouse in Persian Literature by focusing on such works as The Mouse and The Cat by Obeid Zakani and The Cat and The Mouse by Sheykh Bahaie. This review also tries to apply the sociological perspective to the analysis of the aforementioned works.
1-آذرتاش آذرنوش، نقل از دائرةالمعارف بزرگ اسلام، در زیر ابوشمقمق، شماره مقاله: 2251 www.tebyan. Net))
2- ابراهیم بن علی احدب (1312 هـ.ق)، فرائداللآل فی مجمع الامثال، 2 جلد، بیروت، الطرابلس الحنفی.
3-امیر معزی (1340)، دیوان امیر معزّی، به اهتمام عباس اقبال، تهران، اسلامیه.
4- انوری، (1364) دیوان انوری، ویرایش، سعید نفیسی، تهران، سکّه.
5- بیدل دهلوی، (1387)، عبدالقادر، غزلیات بیدل، به کوشش فرید مرادی، تهران، زوّار.
6- ثعالبی، عبدالملک بن محمد (1326 ق= 1908 م)، ثمار القلوب فی مضاف المنسوب، قاهره، بی‌نا.
7- حافظ خواجه شمسالدین محمد(1377)،دیوان حافظ،.به سعی هوشنگ ابتهاج،تهران، کارنامه.
8- خاقانی، (1368)، دیوان خاقانی شروانی، تصحیح ضیاء الدین سجادی، تهران، زوّار.
9- دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، چ دوم (از دوره جدید).
10- رودکی، ابوجعفر، (1380)، دیوان شعر رودکی، پژوهش و تصحیح دکتر جعفر شعار، تهران، قطره.
11- سعدی، مصلحالدین، (1381)،گلستان، تصحیح دکتر غلام‌حسین یوسفی، تهران خوارزمی.
12- ـــــــــــ ، (1385) غزلیات سعدی، تصحیح دکتر غلام‌حسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
13- ـــــــــــ ،(1367) کلیات سعدی، براساس نسخه محمد علی فروغی، تهران،جاویدان.
14- سنایی، مجدودین آدم، (1374)حدیقةالحقیقه تصحیح مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
15- ـــــــــــ ، (1385) دیوان سنایی به اهتمام مدرس رضوی، تهران، سنایی، چ ششم.
16- ـــــــــــ ، (1348)، مثنویهای حکیم سنایی به انضمام شرح سیر العباد الی المعاد، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
17- شیخ بهایی، (1383) کلیات اشعار و آثار شیخ بهایی، با مقدمه سعید نفیسی، تهران، چکامه، چ پنجم.
18- عبید زاکانی، (1382) کلیات عبید زاکانی، تصحیح پرویز اتابکی، تهران، زوّار، چ دوم.
19- عطار نیشابوری، فریدالدین، (1368)، منطقالطیر، تصحیح سید صادق گوهرین، تهران، علمی و فرهنگی.
20- ـــــــــــ ، (1390)، بلبلنامه (منسوب به عطار) http://yasbooks.com PDF.Tarikhema.ir.
21- ـــــــــــ ، (1368) مصیبتنامه، تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
22- فروزانفر، بدیع الزمان، (1367) شرح مثنوی شریف، تهران، انتشارات زوّار، چ چهارم.
23- محقّق مهدی (1359) تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران، دانشگاه تهران.
24- مولوی، جلال الدین محمد، (1378)، کلیات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر.
25- ـــــــــــ ، (1363) جلال الدین محمد، مثنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، به اهتمام نصرالله پور جوادی، تهران، امیرکبیر.
26- مینوی، مجتبی، (1336)، مجله یغما، تحلیلی بر موش و گربه عبید زاکانی، سال دهم ش 9 آذرماه، ص 401-412.
27- محمد بن عثمان الذهبی، سیر اعلام النبلا، (1422 قـ.ق= 2001 م)، 14 مجلّد، تحقیق: شعیب الأرناووط، محمد نعیم العرقسوسی مؤسسه الرساله، بیروت.
28- ناصرخسرو، (1357) دیوان ناصر خسرو، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران.
29- نرمافزار درج 3، مهر ارقام رایانه، www.mehrargham.com
30- نصرالله منشی، (1367) کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران، دانشگاه تهران، چ هشتم.
31- نظامی، الیاس بن یوسف، (1363) سبعه نظامی در سه جلد، تصحیح و توضیح استاد وحید دستگردی،تهران، علمی.
32- وراوینی، سعدالدین، (1371) مرزباننامه، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی علی‌شاه، چ چهارم.
