مقایسه تجلی سیمای پیران و مشایخ در دیوان عطار نیشابوری و مولوی

محورهای موضوعی : شعر

فرزانه دستمرد ¹ , مسعود سپهوندی ² , قاسم صحرایی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم آباد
2 - استادیار گروه ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خرم آباد
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان

تاریخ دریافت : 1400/02/29 تاریخ پذیرش : 1400/02/29 تاریخ انتشار : 1400/02/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

سیمای پیر در عرفان اسلامی دارای جایگاه ویژه‌ای است. کتاب‌های عرفانی نیز کم و بیش، به ترسیم و توصیف سیمای پیر پرداخته‌اند و اهمیت و لزوم آن را به روشنی برشمرده‌اند که در این میان حدیقه سنائی، منطق الطیر عطار، مثنوی مولوی و دیوان حافظ دارای اهمیت خاص و نقش بنیادی بوده‌اند. این بزرگان با آفرینش این آثار به فهم هرچه بیش‌تر اوضاع و احوال عرفانی شاعران بزرگ از ورای آموزه‌های عرفانی و تجربیات شخصی آنان کمک شایانی کرده‌اند. مقایسه سیمای پیر در این چهار اثر در روشن شدن هرچه بهتر برخی از زوایای اعمال و رفتار پیر و درک صحیح این متون بی‌تأثیر نخواهد بود. عطار و مولوی شخصیت پیر را با تعابیر متعددی نظیر شیخ، ساقی و رند و با بهره مندی از نام مقدس انبیای الهی مانند عیسی(ع)، خضر(ع)، و رسول اکرم(ص) به خواننده می شناساند. این نوشتار در صدد است به تبیین و تشریح سیمای پیران و مشایخ در اندیشه های صوفیانه عطار و مولوی بپردازد.

چکیده انگلیسی:

The old image has a special position in Islamic mysticism. Mystical books have more or less depicted and described the old image and have clearly stated its importance and necessity, among which Sanai's "Hadigah", Attar's "Mantegh Al-Tair", Movlavi's "Masnavi" and Hafez's Divan have a special importance and role. By creating these works, these great men have made a great contribution to understanding the mystical situation of the great poets beyond their mystical teachings and personal experiences. Comparing the appearance of the old in these four works will not be ineffective in clarifying some aspects of the actions and behavior of the old and understanding the texts correctly. Attar and Movlavi introduce the old character to the reader with various interpretations such as Sheikh, Saqi and Rand and by using the holy names of divine prophets such as Jesus (AS), Khezer (AS), and the Holy Prophet (PBUH). This article seeks to explain the appearance of elders in the Sufi thoughts of Attar and Movlavi.

منابع و مأخذ:

 

کتابنامه

قرآن کریم.

پورنامداریان، تقی. 1364ش، داستان پیامبران در دیوان شمس، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

تهانوی، محمدعلی. 1996م، کشاف اصطلاحات الفنون، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.

دهخدا، علی اکبر. 1385ش، لغتنامه دهخدا، به کوشش غلامرضا ستوده، ایرج مهرکی، اکرم سلطانی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

رازی، نجم الدین. 1383ش، مرصاد العباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رجایی بخارایی، احمدعلی. 1375ش، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: انتشارات علمی.

رزمجو، حسین. 1368ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1344ش، ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات آریا.

زرین کوب، عبدالحسین. 1357ش، در جست‌وجوی تصوف، تهران: امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1374ش، نقش بر آب در حاشیه دیوان حافظ، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1378ش، صدای بال سیمرغ؛ درباره زندگی و اندیشه عطار، تهران: انتشارات سخن.

سجادی، سیدجعفر. 1370ش، فرهنگ اصطلاحات و تعابیر عرفانی، تهران: طهوری.

سجادی، سیدجعفر. 1373ش، فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران‏.

عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد. 1368ش، دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

عمید، حسن. 1389ش، فرهنگ فارسی عمید، با ویراستاری عزیزالله علیزاده، چاپ اول، تهران: میلاد نور.

کزازی، میرجلال الدین. 1388ش، از گونه‌ای دیگر؛ جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران، تهران: مرکز.

گوهرین، صادق. 1376ش، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: انتشارات زوار.

مدرسی، فاطمه. 1382ش، سی مرغ در آیینه سیمرغ، ارومیه: مؤسسه انتشاراتی حسینی اصل.

معین، محمد. 1381ش، فرهنگ فارسی(دوره2جلدی)، تهران: ادنا، کتاب راه نو.

مولوی، جلال الدین. 1380ش، دیوان مثنوی، تصحیح عبدالکریم سروش، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

میهنی، محمد بن منوّر. 1385ش، اسرار التوحید فی مقامات ابی سعید، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.

نسفی، عزّ الدین. الانسان الکامل، به تصحیح ماریژان موله و مقدمه ضیاء الدین دهشیری، انجمن ایران شناسی فرانسه در تهران: انتشارات طهوری.

همایی، جلال الدین. بی­تا، مولوی نامه(مولوی چه می­گوید)، تهران: نشر هما.

یثربی، یحیی. 1381ش، آب طربناک(تحلیل موضوعی دیوان حافظ)، تهران: مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

حیدری نوری، رضا و علی محمد سجادی. 1394ش، «سیمای پیر در سلوک عارفانه عطار و مولوی»، نشریه عرفان اسلامی، دوره11، ش43، صص37-62.

دهقان، علی و صدیقی لیقوان. 1394ش، «از قلندر عطار تا رند حافظ»، فصلنامه عرفان اسلامی، سال یازدهم، ش44، صص31-51.

رومیانی، بهروز. 1395ش، «سیمای عرفانی پیامبر(ص) در متون ادبی»، نشریه ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال نوزدهم، ش40، صص95-113.

شیرودی، محمّد کاظم و سید ابراهیم دیباجی و غلامعباس رضایی هفتادر. «بررسی تطبیقی تجلّی عشق در اشعار مولوی و ابن فارض»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، سال سیزدهم، شماره 52، زمستان 1398ش، صص393- 414.

عباس زاده، فاضل و مهدی جباری. 1395ش، «بازشناسی ابعاد تمثیلی شخصیت پیر طریقت»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، پیاپی27، صص67-82.

علی نژاد، مریم. 1381ش، «بررسی نمادگرایی در شعر فارسی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر محمود فتوحی، دانشگاه تربیت معلم.

کزازی، میرجلال الدین. 1392ش، «پیر در دیوان حافظ و شعر شاعران کرد»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هفتم، ش26، صص115-140.

Bibliography

The Holy Quran.

Pournamdarian, Taqi. 1985, The Story of the Prophets in the Divan-e Shams, First Edition, Tehran: Institute of Humanities. Tahanawi, Mohammad Ali 1996, Kashaf Estelahat Al-Fonun, Beirut: Lebanese School of Publishers.

Dehkhoda, Ali Akbar. 2006, Dehkhoda Dictionary, by Gholamreza Sotoudeh, Iraj Mehraki, Akram Soltani, Tehran: Tehran University Publishing and Printing Institute.

Razi, Najmuddin 2004, Mersad Al-Ebad, by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Rajaee Bokharaee, Ahmad Ali. 1996, Hafez Poetry Dictionary, Tehran: Scientific Publications. Razmjoo, Hossein 1989, The Ideal and Perfect Man in Persian Epic and Mystical Literature, Tehran: Amirkabir Publications.

Zarrinkoob, Abdul Hussein 1965, The Value of Sofia Heritage, Tehran: Aria Publications.

Zarrinkoob, Abdul Hussein 1978, In Search of Sufism, Tehran: Amirkabir.

Zarrinkoob, Abdul Hussein 1995, The role of water on the margin of Hafez Divan, Tehran: Elmi. Zarrinkoob, Abdul Hussein 1999, the sound of Simorgh wings; About Attar's life and thought, Tehran: Sokhan Publications.

Sajjadi, Seyed Jafar 1991, Dictionary of Mystical Terms and Interpretations, Tehran: Tahoori.

Sajjadi, Seyed Jafar 1994, Dictionary of Islamic Education, Third Edition, Tehran: University of Tehran. Attar Neyshabouri, Sheikh Farid al-Din Muhammad. 1989, Attar Divan, edited and corrected by Taghi Tafazoli, Scientific and cultural publishing company

Amid, Hasan. 2010, Amid Persian Dictionary, edited by Azizullah Alizadeh, first edition, Tehran: Milad Noor.

Kazazi, Mir Jalaluddin 2009, from another species; Essays in Iranian Culture and Literature, Tehran: Markaz.

Goharin, Sadegh 1997, Explanation of Sufi Terms, Tehran: Zavar Publications.

Modarressi, Fatemeh. 2003, Thirty Chickens in the Mirror of Simorgh, Urmia: Hosseini Asl Publishing Institute.

Moein, Mohammad 2002, Persian Dictionary (2 volumes), Tehran: Edna, Book of Rahe No.

Movlavi, Jalaluddin 2001, Divan Masnavi, edited by Abdolkarim Soroush, sixth edition, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Mihani, Muhammad bin Monawar. 2006, Asrar al-Tawhid fi Maghamat Abi Saeed, with introduction, correction and comments by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Agah.

Nasfi, Izz al-Din Al-Ensan Al-Kamil, edited by Marijan Moleh and introduction by Zia-ud-Din Dehshiri, French Iranian Studies Association in Tehran: Tahoori Publications.

Homayi, Jalaluddin. Bita, Movlavinameh (What Movlavi Says), Tehran: Homa Publishing.

Yasrebi, Yahya. 2002, Ab Tarbnak (Thematic Analysis of Hafez Divan), Tehran: Aftab Tose'e Center for Studies and Publications.

 

Articles and dissertations

Heidari Nouri, Reza and Ali Mohammad Sajjadi. 2015, "The old image in the mystical behavior of Attar and Movlavi", Journal of Islamic Mysticism, Volume 11, Issue 43, pp. 37-62.

Dehghan, Ali and Siddiqui Liqwan. 2015, "From Qalandar Attar to Rand Hafez", Islamic Mysticism Quarterly, Year 11, Vol. 44, pp. 31-51.

Romyani, Behrooz. 2016, "The Mystical Image of the Prophet (PBUH) in Literary Texts", Journal of Literature and Language of Shahid Bahonar University of Kerman, Year 19, Vol. 40, pp. 95-113. Shiroodi, Mohammad Kazem and Seyed Ebrahim Dibaji and Gholamabbas Rezaei Haftadar. "A Comparative Study of the Manifestation of Love in the Poems of Movlavi and Ibn Farez", Quarterly Journal of Comparative Literature Studies in Jiroft, Year 13, Issue 52, Winter 2017, pp. 393-414. Abbaszadeh, Fazel and Mehdi Jabbari. 2016, "Recognizing the Allegorical Dimensions of Pir Tarighat's Personality", Quarterly Journal of Educational and Lyrical Research in Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Bushehr Branch, 27, pp. 67-82.

Ali Nejad, Maryam 2002, "Study of Symbolism in Persian Poetry", M.Sc. Thesis under the guidance of Dr. Mahmoud Fotouhi, Tarbiat Moallem University.

Kazazi, Mir Jalaluddin 2013, "The Old Man in Hafez's Divan and the Poetry of Kurdish Poets", Comparative Literature Studies, Year 7, Vol. 26, pp. 115-140.