دفاع از ابلیس نزد برخی از اکابر صوفیان
محورهای موضوعی :
حماسه
بهادر جاویدانه
1
1 - کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی
تاریخ دریافت : 1389/08/03
تاریخ پذیرش : 1389/08/03
تاریخ انتشار : 1389/12/01
کلید واژه:
صوفیه ـ ابلیس ـ شیطان ـ حلاج ـ احمد غزالی ـ عین القضات همدانی ـ عطار ـ مولانا,
چکیده مقاله :
دیدگاه صوفیه نسبت به ابلیس، یکی از بحث‌انگیزترین و در عین حال جذاب‌ترین مقولاتی است که در امهات متون آنان انعکاس یافته است. از یک طرف با آرایی کاملاً متشرّعانه مواجهیم که در ردّ شیطان و لعن او از درگاه الاهی، بی‌هیچ شک و شبهه‌ای سخن رانده‌اند و از دیگر سو برخی از نام‌داران عالم تصوّف در دفاع از ابلیس و یا حداقل اعتذار او از عدم سجود بر آدم(ع) ، با تأویلات خود نهایت سعیشان را بکار گرفته‌اند و حتّی او را مظهر عشق و فتوت برشمرده‌اند. این مقاله به مطالعة نظرات مختلف بزرگان صوفیه در خصوص ابلیس ـ با تأکید بر مبانی فکری نام‌دارانی چون حلّاج، احمد غزالی، عین القضات همدانی، فریدالدّین عطار نیشابوری و مولانا جلال‌الدّین محمّد بلخی ـ می‌پردازد.
چکیده انگلیسی:
Sufis’s view with regard to Eblis is one of most controversial and at the same time the most engaging subjects that is reflected in their most important texts. On one hand, one is faced with radical beliefs speaking of rejection of devil and his condemnation from the God’s providence and on the other hand some of the key figures in the sufi world with their various interpretations in defence of Eblis or at least regarding his refusal to obey Adam, made their best to regard him as manifestation of love and bravery. This article is concerned with the study of the views of the great sufi figures regarding Eblis with emphasis on the ideological foundations of such renowned characters as Hallaj, Ahmad Ghazali, Ayn al-Qudat Hamedani, Attar Neishabouri, and Moulana Jalal al-Din Mohammad Balkhi.
منابع و مأخذ:
مقالات
- اژه‌ای، تقی، «ابلیس در جهانی بینی تصوّف»، کیهان فرهنگی، شماره 151، 1378.
دشتی، علی، «ابلیس عشق می‌ورزد»، جشن نامه پروین گنابادی، صفحات 187-177، 1352، انتشارات توس.
رزم‌جو، حسین، «ابلیس در دو چهره مقبول و مطرود»، مجله دانش‌کده ادبیات دانشگاه فردوسی، شماره 107، صفحات 687-665، 1373.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، «ستایش ابلیس»، فصل‌نامه هستی، صفحات 157-140، 1372.
عزیزالدین، محمد، «شیطان کیست و راه‌های مقابله با آن چیست»، روزنامة اطلاعات، شماره‌های سوم و دهم بهمن 1377.
عیوضی، رشید، «ابلیس و شیاطین در مدارک اسلامی»، مجله دانش‌کده ادبیات، دانشگاه تبریز، شماره 25، 1351.
قاسمی، علی محمد، «شیطان‌شناسی در قرآن»، نشریه معرفت، شماره 62.
محمدی آملی، محمدرضا، «ابلیس در مثنوی مولانا»، مجله ادبستان، شماره 47، 1372.
کتب
- آیات حسن و عشق (شرح سوانح العشاق شیخ احمد غزالی) ، ریاضی، حشمت الله، تهران، نشر لاجوردی، 1369.
اصول کافی، کلینی، شیخ یعقوب، با ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، قم، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت علیهم السلام.
اعلام قرآن، خزائلی، محمد، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1355، چاپ سوم.
الهی‌نامه، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، به تصحیح فؤاد روحانی، تهران، انتشارات زوار، چاپ دوم.
الانسان الکامل، نسفی، عزیزالدین، با تصحیح و مقدمه ماری ژان موله، تهران، انتشارات طهوری، 1362.
بحثی دربارة زندگی مانی و پیام او، ناطق، ناصح، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1357، چاپ اول.
تاریخ بلعمی، بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد، به تصحیح محمد تقی بهار، تهران، انتشارات زوار، 1353.
تذکرة‌الاولیاء، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، به تصحیح رینولد نیکلسون، تهران، نشر محمد، چاپ دوم.
تمهیدات، عین‌القضات همدانی، به تصحیح عفیف عسیران، تهران، انتشارات منوچهری، 1341، چاپ دوم.
حدائق الحقائق، هروی، معین‌الدین فراهی مشهور به ملا مسکین، به کوشش سید جعفر سجادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1357، چاپ دوم.
دانش‌نامة قرآن و قرآن پژوهی، خرم‌شاهی، بهاءالدین، تهران، انتشارات دوستان، 1377، چاپ اول.
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مجلد دوم، زیر نظر محمدکاظم موسوی بجنوردی، مقاله ابلیس از فتح‌الله مجتبایی، تهران، انتشارات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1368، چاپ اول.
دیوان اشعار، حافظ، شمس‌الدین محمد، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، انتشارات زوار.
دیوان اشعار، سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن آدم، به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی، تهران، انتشارات طبع آفتاب، 1320.
رسالة دلگشا، به انضمام رساله تعریفات، صد پند و نوادرالمثال، عبید زاکانی، نظام‌الدین، به کوشش علی اصغر حلبی، تهران، انتشارات اساطیر، 1383.
سرچشمه تصوف در ایران، نفیسی، سعید، تهران، انتشارات فروغی، 1371، چاپ هشتم.
سرّ نی، زرین کوب، عبدالحسین، تهران، انتشارات علمی، 1379، چاپ هشتم.
سیری در عرفان، سعیدی، گل بابا، تهران، انتشارات طریق کمال، 1377.
شرح شطحیات، بقلی، روزبهان، به تصحیح هانری کربن، تهران، انتشارات طهوری، 1360، چاپ دوم.
شرح مثنوی مولانای رومی، سبزواری، حاج ملاهادی، تهران، انتشارات سنایی، بدون تاریخ چاپ، تاریخ کتابت و تحریر، 1283 قمری.
فتوحات مکیه، ابن عربی، محی‌الدین، با ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی، 1360.
فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سیدجعفر، تهران، انتشارات طهوری، 1354، چاپ دوم.
قاموس کتاب مقدس، هاکس، جیمز، تهران، انتشارات طهوری، 1349، چاپ دوم.
کشف‌الاسرار و عدةالابرار، میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1361، چاپ چهارم.
کشف‌المحجوب، هجویری، علی بن عثمان، به تصحیح والنتین ژوکوفسکی، تهران، انتشارات طهوری، 1358.
گلشن راز، شبستری، شیخ محمود، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، انتشارات منوچهری، 1371.
مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌الدین محمد، به تصحیح رینولد نیکلسن، تهران، نشر علم، 1380، چاپ هشتم.
مجموعه آثار حلاج، میرآخوری، قاسم، تهران، نشر یادآوران، 1379.
مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1376، چاپ سوم.
معارف و معاریف، حسینی دشتی، سیدمصطفی، قم، انتشارات دانش، 1376، چاپ دوم.
مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، لاهیجی، شمس‌الدین محمد، با مقدمه و تعلیقات، برزگر خالقی، تهران، انتشارات زوار، 1381.
مقالات شمس تبریزی، موحد، محمدعلی، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1369.
منطق‌الطیر، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، به تصحیح سیدصادق گوهرین، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1380، چاپ هفتم.
نامه‌ها (دوجلدی) ، همدانی، عین‌القضات، به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران، بیروت، انتشارات حریث، 1350.
نامه‌ها (جلد سوم) ، همدانی، عین القضات، به اهتمام علی نقی منزوی، تهران، انتشارات اساطیر، 1377، چاپ سوم.
نهج‌البلاغه، به تصحیح عزیزالله جوینی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
_||_
