بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره صفویه و قاجاریه

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مسعود مطلبی ¹ , عظیم ایزدی اودلو ²

1 - گروه علوم سیاسی، واحد آزادشهر، دانشگاه آزاد اسلامی،آزادشهر، ایران
2 - عضو هیات علمی، واحد سراب، دانشگاه آزاداسلامی، آذربایجان شرقی، ایران

تاریخ دریافت : 1397/12/22 تاریخ پذیرش : 1397/12/22 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایه های قدرت را تشکیل می‎‌دادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقام‌های ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهم‌ترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرت‌شان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئه‌چینی قزلباش‌ها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندک‌اندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهم‌ترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرت‌شان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقام‌های ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند.

چکیده انگلیسی:

The present research aims to investigate the position and quality of the Sufism relations with the dynasty in Safavid and Qajar period. Using the descriptive-analytical research method, the result show that mysticism in the first half of the Safavid realm and also in Mohammad Qajar’s realms have the most political power and they are considered one of the basis of power. Taking the key positions in authority, the Safavid established and promoted their political power and realm and became one of the most powerful forces while their power increasingly developed. However, when greediness and conspiracy of Kizilashes increased, the next kings of Safavid dynasty tried to suppress them and this dynasty lost its power by and by from the second half of Safavid governance. Having suppression the Safavid, most of them emigrated from Iran. Through establishing Zand dynasty in Iran and taking the power of the dynasty, Sufism (Tasawwuf) returned to Iran and resided in different cities and areas. The most critical tribe among them is Darvish Ne’matollāhī who gained very considerable influence in various parts of the country during Mohammad Shah’s period that their power increased again in political scenes and took high political status in Iran.