-
دسترسی آزاد مقاله
1 - سخن گفتن از خدا در تفکر سنایی با تکیه بر الهیات سلبی
سمانه فیضی حسن سعیدیالهیات سلبی به عنوان یکی از موضوعات محوری در رویکردهای الهیاتی، در دوره های اخیر توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود معطوف داشته است. این مسأله در عرصة کلام و فلسفه مورد توجه است، اما با توجه به رویکردی که عارفان در بحث شناخت حق تعالی دارند، مسأله ای درخور تأمل و بررسی چکیده کاملالهیات سلبی به عنوان یکی از موضوعات محوری در رویکردهای الهیاتی، در دوره های اخیر توجه بسیاری از اندیشمندان را به خود معطوف داشته است. این مسأله در عرصة کلام و فلسفه مورد توجه است، اما با توجه به رویکردی که عارفان در بحث شناخت حق تعالی دارند، مسأله ای درخور تأمل و بررسی در حوزة عرفان نیز هست. این رویکرد بر دو عنصر اصلی، یکی عدم توانایی عقل در شناخت خداوند، و دیگری عدم امکان سخن گفتن از خدا استوار است. اگر چه این دو رکن به یکدیگر وابستهاند، اما هدف نوشتار حاضر که با روش تحلیلی و توصیفی به کند و کاو این موضوع می پردازد، بررسی این مسأله است که اصولاً سخن گفتن از خدا (با تکیه برالهیات سلبی) در تفکرسنایی غزنوی چه جایگاهی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - بررسی معانی قصر در لایههای پنهان سخن حافظ شیرازی و سنایی غزنوی
رقیه شفیع زاده سعید فرزانه فرد حسین نوینشعر زیبایی هایی دارد که شناخت آنها با چند مبحث سر و کار دارد. کاوش در بیرونیترین لایه شعر، مربوط به الفاظ بیت است که مربوط به علم بدیع میشود. پس از این لایه، علم بیان است؛ اما آن زیبایی پنهانی که برای یافتن آن، دقّت و تمرکز کافی نیاز است، زیبایی مربوط به بلاغت و دان چکیده کاملشعر زیبایی هایی دارد که شناخت آنها با چند مبحث سر و کار دارد. کاوش در بیرونیترین لایه شعر، مربوط به الفاظ بیت است که مربوط به علم بدیع میشود. پس از این لایه، علم بیان است؛ اما آن زیبایی پنهانی که برای یافتن آن، دقّت و تمرکز کافی نیاز است، زیبایی مربوط به بلاغت و دانش معانی است و در آفرینش هنری و زیبایی شعر نقش مؤثّری دارد. یکی از مهم ترین وظایف بلاغت به ویژه علم معانی، آن است که یاری گر انسان در انتقال درست تفکّر و احساس درونی خود می باشد. حافظ از شاعران توانای قرن هشتم است که از زبانی توانا برخوردار است و در بکارگیری شگردهای معانی شاعری قدرتمند و ماهر است. در این مقاله که به روش کتابخانهای نوشته شده است، به بررسی معانی قصر در غزلیات حافظ شیرازی و سنایی غزنوی پرداخته شده است، نتایج تحقیق نشان میدهد که هنرمندی حافظ در کاربرد این قسم از معانی، گاهی به زیرساخت جملات نفوذ کرده است؛ طوری که در روساخت جملات نمی توان به راحتی آن را دریافت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - تصویرگری «لا» در شعر سنایی و خاقانی
افشار عزیزی دولت آبادی علی حسین رازانی کبری بهمنی علیرضا فاطمیمضمون آفرینی و تصویرگری شاعران با حروف سابقه طولانی دارد. اغلب شاعران در بکاربردن حروف در تصویرگریها جهت خلق مضامین، به شیوهای زیبا و شورانگیز، نهایت تلاش خود را به کار گرفتهاند. هر شاعری به نوبه خود در ابداع و خلق شگفتیهای جدید، ابداعات بکر و نوع آوریهای خاص در ای چکیده کاملمضمون آفرینی و تصویرگری شاعران با حروف سابقه طولانی دارد. اغلب شاعران در بکاربردن حروف در تصویرگریها جهت خلق مضامین، به شیوهای زیبا و شورانگیز، نهایت تلاش خود را به کار گرفتهاند. هر شاعری به نوبه خود در ابداع و خلق شگفتیهای جدید، ابداعات بکر و نوع آوریهای خاص در این وادی قدم برداشته است. سنایی و خاقانی از جمله شاعرانی هستند که با قریحه شاعری خویش این هنر را به غایت خود رساندهاند؛ به گونهای که خواننده را به تفکر در خلق تصاویر شگفت غرق میکنند. آنها با بهرهگیری از پدیدهها و استعمال معانی نمادین و اسطورهای از آنچه در محیط پیرامون خود دیدهاند، شگفتی آفریدهاند. این دو شاعر با خصوصیات منحصر به فردی که یکی از آنها مضمون آفرینی و تصویرگریهای زیبا با واژهها و حروف است و با این کار ضمن نوآوری و خلاقیت، بر اهمیت شعر خود افزودهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - بررسی تطبیقی ارتباطات کلامی در مثنوی مولوی و حدیقه سنایی
فرزانه غزالی مهناز رمضانی مریم یوزباشییکی از مسائلی که در تمام آثار ادبی مشهود و ملحوظ میباشد، ارتباط کلامی است که از رهگذر آن، افکار و عواطف مختلفی رد و بدل میشود. با توجه به ماهیت آثار ادبی باید گفت که این پدیده به شکلهای مختلف و با کمیتهای متفاوتی نمود مییابد. در پژوهش حاضر که با رهیافت توصیفی- تحلی چکیده کاملیکی از مسائلی که در تمام آثار ادبی مشهود و ملحوظ میباشد، ارتباط کلامی است که از رهگذر آن، افکار و عواطف مختلفی رد و بدل میشود. با توجه به ماهیت آثار ادبی باید گفت که این پدیده به شکلهای مختلف و با کمیتهای متفاوتی نمود مییابد. در پژوهش حاضر که با رهیافت توصیفی- تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانهای نوشته شده، تلاش بر آن است که انواع مختلف ارتباط کلامی در مثنوی مولوی و حدیقه سنایی مورد کنکاش قرار گیرد و اغراض مختلفی که در ورای این ارتباطات کلامی وجود دارد، در ترازوی نقد و بررسی قرار گیرد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مولوی از رهگذر این ارتباطات کلامی اغراضی همچون بیان عشق، نیایشی کردن کلام خود، ارائه مفاهیم و تعالیم عرفانی و کلامی، پیروی از اولیاء الله و داستان پردازی است را بیان کرده و هدف سنایی از کاربست این ارتباطات کلامی آن است که به تفسیر آیات و احادیث و نیز ارائه نکات ظریف اخلاقی و عرفانی بپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - خوانش تطبیقی نشانههای عرفانی در اشعار ابن فارض و سنایی غزنوی
سمیه زاهدی محمد غفوری فر علیرضا حسینییکی از انواع ادبی که بسامدهای گوناگون آن در آثار بیشتر شاعران پارسیگو و عربیسرا واقع شده و آثار قابل ملاحظه و خواندنی در این نوع به وجود آورده، ادبیات عرفانی است. در این نوع ادبی شاعران برای بیان معانی عرفانی با زبان رمز و اشاره به سبک ویژه در قالبهای شعری بهویژه غز چکیده کاملیکی از انواع ادبی که بسامدهای گوناگون آن در آثار بیشتر شاعران پارسیگو و عربیسرا واقع شده و آثار قابل ملاحظه و خواندنی در این نوع به وجود آورده، ادبیات عرفانی است. در این نوع ادبی شاعران برای بیان معانی عرفانی با زبان رمز و اشاره به سبک ویژه در قالبهای شعری بهویژه غزل ارائه میکنند. در عرصة ادب عربی و فارسی، ابن فارض مصری و سنایی غزنوی دو شاعر بلندآوازه و عارف بلندمرتبه و شیفتگان و سوختگان عشق الهی بهشمار میآیند. پژوهش حاضر در حوزۀ ادبیّات تطبیقی بر اساس مکتب ادبیّات تطبیقی آمریکایی در تلاش است با روش توصیفی – تحلیلی، مهمترین وجوه اشتراک و افتراق جلوههای عرفانی در اشعار این دو شاعر را مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که هر دو شاعر از آبشخور عرفان و ادب نوشیدند و در باور هر دو برجستهترین انگیزه برای متعالی شدن، عشق هست و در مسائل اساسی عرفان علاوه بر عشق، در جلوههای عرفانی دیگر همچون عقل، وحدت وجودی و شهودی، فنا و نمادهای عرفانی نیز با یکدیگر اشتراکاتی داشتهاند. با این تفاوت که ابن فارض از نماد در اشعار خود بیشتر از سنایی استفاده کرده است. در بحث رنگها، ابن فارض بیشتر به نور و تاریکی تعبیر کرده است؛ اما سنایی بیشتر از ابنفارض به نماد رنگها پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی تطبیقی جلوههای دینباوری در دیدگاه یونگ و حدیقه سنایی
افسانه رونقی علی اصغر حلبیاعتقاد و تأکید یونگ بر اینکه علم روانشناسی باید توجه خاصی به مسائل دینی مبذول دارد و در اقوال و عقاید مابعدالطبیعه غور کند موجب گردیده است؛ نظرات و دیدگاه وی با دیدگاه شاعران، عارفان و اندیشمندان دینی قابلیت تطبیق و بررسی داشته باشد. پژوهش حاضر بر آن است که به اختصار ب چکیده کاملاعتقاد و تأکید یونگ بر اینکه علم روانشناسی باید توجه خاصی به مسائل دینی مبذول دارد و در اقوال و عقاید مابعدالطبیعه غور کند موجب گردیده است؛ نظرات و دیدگاه وی با دیدگاه شاعران، عارفان و اندیشمندان دینی قابلیت تطبیق و بررسی داشته باشد. پژوهش حاضر بر آن است که به اختصار به بررسی منشأ دین و کارکرد مثبت آن در حدیقه سنایی با تکیه بر نظریه یونگ به طور خاص بپردازد. از این رو بخشهایی از آراء و دیدگاههای کلی او که در واقع به مثابه مقدمات و پایههای تئوری دینی اوست؛ در حدیقه سنایی که موضوع اصلی آن دینداری است؛ پیگیری شده است. بدین گونه خواننده به کنه تفکر یونگ درباره دین، که متأثر از روانشناسی غرب است، دست مییابد و به پیوند عمیق بین دیدگاه یونگ و عرفان ایرانی و به شباهتها و تفاوتهای بنیادین دیدگاه یونگ و سنایی، و نوع جهت گیری دینی آنها پی میبرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - بررسی تطبیقی عرفان سنایی و جان دان
علی دهقان مریم امینیسنایی شاعر دوران ساز تاریخ ادبیات فارسی، در نقطۀ عطف شعر عرفانی ایرانی قرار دارد.جان دان شاعر انگلیسی زبان آمریکایی قرن هفدهم از ویژگی های شخصیتی و فکریمشابه سنایی برخوردار است. احوال متغیّر و روح ناآرام، شخصیت دوگانه و تراژیک، نبوغتحول آفرین در عرصة اندیشة عرفانی، نوآو چکیده کاملسنایی شاعر دوران ساز تاریخ ادبیات فارسی، در نقطۀ عطف شعر عرفانی ایرانی قرار دارد.جان دان شاعر انگلیسی زبان آمریکایی قرن هفدهم از ویژگی های شخصیتی و فکریمشابه سنایی برخوردار است. احوال متغیّر و روح ناآرام، شخصیت دوگانه و تراژیک، نبوغتحول آفرین در عرصة اندیشة عرفانی، نوآوری و برجستگی در غزلسرایی و شریعت مداریدر عرفان، از صفات بارز و همسان این دو گویندة بزرگ است. بر این اساس، موضوعاتمهم عرفانی مشترک مانند خداشناسی، عشق، کشف و شهود، توبه، فنا و مرگ از دیدگاهسنایی و دان در این مقاله مطالعه می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - صراط های آسمان مطالعۀ تطبیقی دو اثر عرفانی (سیرالعباد الی المعاد سنایی و کمدی الهی دانته)
حسن اکبری بیرق الیاس باباییسنایی غزنوی-شاعر قرن ششم- در سیرالعباد الی المعاد و آلیگیری دانته- شاعر ایتالیایی قرن پانزدهم میلادی- در اثر مشهور خود کمدی الهی، با استفاده از تمثیل های گوناگون و تأثیرشان بر روح، به آیین آخرت شناسی تأکیدی بیشتر دارند و در حقیقت، این دو اثر، آرمان شهر یا مدینۀ فاضله ای چکیده کاملسنایی غزنوی-شاعر قرن ششم- در سیرالعباد الی المعاد و آلیگیری دانته- شاعر ایتالیایی قرن پانزدهم میلادی- در اثر مشهور خود کمدی الهی، با استفاده از تمثیل های گوناگون و تأثیرشان بر روح، به آیین آخرت شناسی تأکیدی بیشتر دارند و در حقیقت، این دو اثر، آرمان شهر یا مدینۀ فاضله ای هستند که انسان کامل را توصیف می کنند.از آنجا که اساس داستان هر دو اثر، ماجرای روح است که از نوعی پدیده شناسی روح در یک سفر طولانی و پر مشقت حکایت می کند، می توان به مضامین و اهدافی مشترک میان آن دو دست یافت. در این مقاله، ضمن معرفی اجمالی این دو اثر، موارد شباهت ها و تفاوت های آن دو بررسی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - بررسی تطبیقی دیدگاه سنایی و مولوی در مورد سفر
رضا آقایاری زاهددر ادبیات فارسی، سفر با دو بُعد جسمانی و عرفانی در اشعار شاعران آمده است، بُعد معنوی که از آن با عنوان سفر درونی، روحانی و باطنی یاد می کنند، اصل اندیشگانی ادبیات عرفانی است. در این مقاله اندیشه های دو قطب بزرگ عرفان سنایی و مولوی در این رابطه بررسی شده است، سفر در بُعد چکیده کاملدر ادبیات فارسی، سفر با دو بُعد جسمانی و عرفانی در اشعار شاعران آمده است، بُعد معنوی که از آن با عنوان سفر درونی، روحانی و باطنی یاد می کنند، اصل اندیشگانی ادبیات عرفانی است. در این مقاله اندیشه های دو قطب بزرگ عرفان سنایی و مولوی در این رابطه بررسی شده است، سفر در بُعد جسمانی و عرفانی در شعر آنها بسیار توصیه شده اما اهمیتی که سفر باطنی دارد، سفر جسمانی ندارد، حاصل تحقیق نشانگر این است، هر دو شاعر رسالت عرفانی خود را در این دیده اند که انسان را در مسیر شناخت هویت الهی خود قرار بدهند؛ بنابراین توصیه به سفر درونی دارند، سفر اجباری انسان هبوط او از عالم علوی به این جهان است و انسان با سفر درونی باید تلاش کند دوباره به آن عالم برگردد؛ آداب آن نیز ترک شهوات دنیایی و سیر و سلوک عرفانی با پیروی از پیر راهنما است، از این منظر می توان آن را با کهن الگوی سفر قهرمان بررسی کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - جلوه کار و کوشش از نگاه حکیم سنایی، حکیم انوری و خاقانی شروانی
محمد رعیت محمد شاه بدیع زاده محمود مهدوی دامغانیکنکاش در اعماق ادبیات کهن ایران، به عنوان یک سند مهم تاریخی، موجب آشنایی بیشتر ما با گذشته اجتماعی خویش میشود؛ کار و تلاش برای استمرار حیات و رفع نیازهای خویشتن و همنوعان به عنوان یک ضرورت از گذشته تا به امروز بوده است. وجود ضرب المثلهای فراوان در خصوص کار و تلاش نشا چکیده کاملکنکاش در اعماق ادبیات کهن ایران، به عنوان یک سند مهم تاریخی، موجب آشنایی بیشتر ما با گذشته اجتماعی خویش میشود؛ کار و تلاش برای استمرار حیات و رفع نیازهای خویشتن و همنوعان به عنوان یک ضرورت از گذشته تا به امروز بوده است. وجود ضرب المثلهای فراوان در خصوص کار و تلاش نشاندهنده اهمیت آن نزد بزرگان و دقت مردمان در گسترش فرهنگ کار میباشد. به عنوان فرهنگ ادب عامه و نگاه جامعه شناختی با مراجعه به دیوان سنایی، انوری و خاقانی، به عنوان سردمداران نقد اجتماعی، میبینیم که سنایی پس از دوران تحول، به نقد جامعه و به ویژه مشاغل پرداخته و با شجاعتی کم نظیر از نقد شاه تا گدا پروا ندارد و مخالف سرسخت بیکاری است. انوری تعدد و تنوع مشاغل را لازمه کار اجتماعی دانسته و با توجه به زبان و بیان ساده و نزدیک به گفتارش، امثال و حکم بسیاری در خصوص کار از او به جا مانده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - رویارویی سنایی و حافظ با جریان تصوف
مطلب غفاری رضا حیدری نوری منیژه فلاحیدر این پژوهش تلاش شده است که تشابهات و تفاوتهای رویکرد سنایی و حافظ در زندگی، شعر و نگرش صوفیانه بررسی شود؛ در اصل تصوف متغیر مستقل، و نحوه مواجهه سنایی و حافظ با آن متغیر وابسته این تحقیق را تشکیل میدهد. روح عرفان و معنویت برخاسته از تجربههای معنوی در زندگی و آثار ه چکیده کاملدر این پژوهش تلاش شده است که تشابهات و تفاوتهای رویکرد سنایی و حافظ در زندگی، شعر و نگرش صوفیانه بررسی شود؛ در اصل تصوف متغیر مستقل، و نحوه مواجهه سنایی و حافظ با آن متغیر وابسته این تحقیق را تشکیل میدهد. روح عرفان و معنویت برخاسته از تجربههای معنوی در زندگی و آثار هر دو شاعر متجلی است اما گواه صادقی بر انتساب هیچ یک به فرقهها و سلسلههای رسمی صوفیه یافت نشده و طریقت صوفیانه آنها فرد-محور و مختص به خود آنان بوده و آنان را از سایر اشکال حیات اجتماعی نظیر شاعری و... دور نمیکرده است. از محتوای شعر و شیوه زندگی آزادانه آنها نیز میتوان تمایل به روح و پیام ملامتیه و قلندریه را دریافت کرد. سنایی پیش قراول ورود به موضوعات عرفانی در شعر است و حضور شاعرانه او سبب تحولی در فضای ادبیات فارسی از لحاظ فرم و محتوا شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - نوآوری سنایی در قلندریات و تأثیر آن بر عطار
رضا اشرف زاده الهام نعیمیسنایی شاعر پیشگامی است که مسائل عرفانی را در حوزه غزل و قصیده وارد کرد. سنایی نماینده شعر اخلاقی و عرفانی زمان خویش است. استفاده از مضامین رندانه و مفاهیم قلندرانه چنان جایگاهی دارد که پس از سنایی، شعرایی همچون عطار و مولوی و حافظ، آنها را در شعر خود به کار بردهاند. ر چکیده کاملسنایی شاعر پیشگامی است که مسائل عرفانی را در حوزه غزل و قصیده وارد کرد. سنایی نماینده شعر اخلاقی و عرفانی زمان خویش است. استفاده از مضامین رندانه و مفاهیم قلندرانه چنان جایگاهی دارد که پس از سنایی، شعرایی همچون عطار و مولوی و حافظ، آنها را در شعر خود به کار بردهاند. روح خاصی در عرفان سنایی ساری و جاری است که با عرفای قبل و بعد از او تفاوتی دارد به طور مثال قلندر در شعر عطار جلوههای منفی و مثبت دارد اما حکیم سنایی با شیوه ملامتی، از هرچه نام مسلمانی و ظاهری خداپسندانه اما باطنی نفرت انگیز دارد، دوری می کند. خرابات و پیر خراباتی و ویژگیهای او دو عنصر مهم در قلندریات سنایی به شمار میرود. از طرفی در تحلیل محتوایی غزلیات عطار هم بسامد مفاهیم ملامتی چشمگیر است. در این گفتار به این معانی و مفاهیم و مقایسه مختصری با غزلیات عطار عارف پرداخته میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - پرتوی از دعای جوشن کبیر در غزلی از سنایی
راضیه سلمانپوردر این مقاله به بررسی تأثیر دعای جوشن کبیر بر غزل ملکا ذکر تو گویم از سنایی پرداخته شده است. سنایی در این غزل متأثر از آیات و روایات و دعای جوشن کبیر بوده و همانند این دعا، مناجات خود را با عشق و سوز نسبت به باری تعالی در سه مرحله بیان کرده است: ابتدا با ستایش خداوند، 5 چکیده کاملدر این مقاله به بررسی تأثیر دعای جوشن کبیر بر غزل ملکا ذکر تو گویم از سنایی پرداخته شده است. سنایی در این غزل متأثر از آیات و روایات و دعای جوشن کبیر بوده و همانند این دعا، مناجات خود را با عشق و سوز نسبت به باری تعالی در سه مرحله بیان کرده است: ابتدا با ستایش خداوند، 55 صفت جمال و جلال الهی را برشمرده که بیان این میزان، پرتوی از هزار و یک صفت خدا در دعای جوشن کبیر است. پس از تسبیح و تنزیه خداوند و بیان توحید، ناتوانی خود را از توصیف ذات لایتناهی بیان می کند. در آخر سنایی بر خلاف نیایش های دیگر که مطلوبش، معشوق ازلی است، به تبع این دعا، خواهش خود را رهایی از آتش دوزخ بیان می کند، همان خلصنا من النار یا رب که در آخر 100 بند جوشن کبیر تکرار شده است. این شعر او همانند این دعا حاوی مضامین اخلاقی، معنوی و تربیتی فراوان است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - شگردهایی از هنجارگریزی در غزلیات سنایی
سمانه اعظمی قادیکلایی حبیب الله جدید الاسلامییکی از روشهای برجستهسازی زبان، هنجارگریزی است؛ چنین شگرد و ترفندی همچو جاروبی غبار عادت و تکرار و دلزدگی را از ادبیات میزداید و همواره جامهای نو و دلکش بر آن میپوشاند. در زیر لوای چنین شگردی چه بسیار هنرنماییها و تازگیها نمودار میشود که ذهن خموده و ایستای هر خو چکیده کاملیکی از روشهای برجستهسازی زبان، هنجارگریزی است؛ چنین شگرد و ترفندی همچو جاروبی غبار عادت و تکرار و دلزدگی را از ادبیات میزداید و همواره جامهای نو و دلکش بر آن میپوشاند. در زیر لوای چنین شگردی چه بسیار هنرنماییها و تازگیها نمودار میشود که ذهن خموده و ایستای هر خوانندهای را بر سر ذوق میآورد و پویا و آگاه میکند. شاعران بسیاری با بکارگیری چنین شگردی، بر غنای شعر خود افزودهاند. سنایی نیز یکی از شاعرانی است که از این شگرد بسیار سود برده است و اشعارش را مزیّن نموده است. مقاله حاضر نتیجه پژوهشی است با تکیه بر قاعده هنجارگریزی که بهمنظور یافتن سه نوع هنجارگریزی واژگانی، نحوی و معنایی در غزلیات سنایی انجام شده است. بدین منظور، پس از بیان مقدمهای درباره برجستهسازی و انواع آن، به اصل مطلب پرداخته شدهاست. سنایی با عدول از زبان معیار و آشنازدایی، سبب ایجاد تازگی شکل بیان و بیداری خواننده شدهاست. نتیجه این بررسی نشان میدهد که سنایی برای برجستهسازی اشعارش از هنجارگریزی واژگانی، نحوی، معنایی بسیار استفاده کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - بررسی مقایسهای جهانبینی قدرت ستیزانه ناصرخسرو و سنایی
سید حسینعلی محمدی متکازینی محمد فاضلی رضا اشرف زادهدر شعر شاعران، کلماتی وجود دارند که میدان و عرصه شعر شاعر را به خود اختصاص میدهند. یکی از این کلمات و پربسامدترین آنان در شعر دو شاعر پرآوازه ایرانی، ناصرخسرو قبادیانی و سنایی غزنوی، کلمه جهان است. این واژه در هر فرهنگ و تمدنی به گونهای خاص ترسیم شده است. ولی در غالب چکیده کاملدر شعر شاعران، کلماتی وجود دارند که میدان و عرصه شعر شاعر را به خود اختصاص میدهند. یکی از این کلمات و پربسامدترین آنان در شعر دو شاعر پرآوازه ایرانی، ناصرخسرو قبادیانی و سنایی غزنوی، کلمه جهان است. این واژه در هر فرهنگ و تمدنی به گونهای خاص ترسیم شده است. ولی در غالب اشعار و آثار ایرانی از مفهومی یکسان برخوردار است. لذا در این مقاله، ما در پی آن هستیم تا تصویری از جهان که همان دنیا و گیتی و مافیهای آن میباشد، را از خلال اشعار این دو شاعر نشان داده و در حقیقت جهان بینی آنان را نشان دهیم و در پی آنایم نشان دهیم چرا این واژه تا این حدّ و اندازه ذهن شاعران بلندآوازه ایرانی، یعنی ناصرخسرو و غزنوی را به خود مشغول ساخته است؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - شیوه تأثیرپذیری سنایی غزنوی از قرآن، احادیث و اقوال
ماه نظریتجلی قرآن و حدیث در سرودههای پارسیگویانِ سدههای سوم و چهارم چندان گسترده نبود و دوران اولیه خود را میگذراند. مضامین ادبی در آن عصر، بیشتر بر محور مدح و ستایش، عشق، تغزلسرایی میچرخید تا این که بلوغ و تحول شعر فارسی با سنایی آغاز شد و بازتاب انوار آیات قرآنی، احادی چکیده کاملتجلی قرآن و حدیث در سرودههای پارسیگویانِ سدههای سوم و چهارم چندان گسترده نبود و دوران اولیه خود را میگذراند. مضامین ادبی در آن عصر، بیشتر بر محور مدح و ستایش، عشق، تغزلسرایی میچرخید تا این که بلوغ و تحول شعر فارسی با سنایی آغاز شد و بازتاب انوار آیات قرآنی، احادیث، معارف دینی، تفکرات عرفانی و معانی دلپذیر را با قداستی ژرف جایگزین ستایشهای مبالغهآمیز گردانید. حکیم سنایی معارف، معانی و احکام دلپذیر آیات و احادیث را با بیانی شیوا به گوش دل و جان رساند. این حرمت و تبرک با استناد و استشهاد از آیات و احادیث در شعر فارسی گسترشی روزافرزون یافت تا سرانجام در سده هفتم و هشتم به ویژه در مثنوی مولانا به اوج خود رسید. در این مقاله بر آن هستیم که اثرپذیری واژگانی، گزارهای، گزارشی، الهامی و بنیادی، تأویلی، تطبیقی، تصویری، چندسویه حدیث را در دیوان سنایی مورد بررسی قرار دهیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - انس و هیبت و وجوه تعلیمی آن دو در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی
سمانه منصوری آلهاشم رامین محرمیهیبت و انس از مفاهیم زوجی است که جزو احوال عرفانی بهحساب می آیند و در مرتبه ای بالاتر از خوف و رجا و قبض و بسط قرار دارند؛ از آن جاکه این احوال در لحظات حیات عارف، نوسان دارند و او تجربۀ هر دو حال را دارد. عارفان هم در مورد هیبت و هم دربارۀ انس، اقوالی دارند و سالکا چکیده کاملهیبت و انس از مفاهیم زوجی است که جزو احوال عرفانی بهحساب می آیند و در مرتبه ای بالاتر از خوف و رجا و قبض و بسط قرار دارند؛ از آن جاکه این احوال در لحظات حیات عارف، نوسان دارند و او تجربۀ هر دو حال را دارد. عارفان هم در مورد هیبت و هم دربارۀ انس، اقوالی دارند و سالکان را گاهی دارای حال هیبت و گاهی دارای حال انس می دانند؛ اما بر اساس مکتب فکری خود یکی از این دو حال را بر دیگری ترجیح داده، در آثار عرفانی و تعلیمی شان، دیدگاه ویژۀ خود را به مخاطب عرضه می کنند. در این پژوهش ضمن تأکید بر مسائل بنیادینی چون انس، هیبت؛ به عنوان زمینۀ اصلی بحث با بهره گیری از روش تحلیلی- توصیفی، به جنبۀ تعلیمی آن دو، در حدیقة سنایی و مثنوی معنوی، پرداختهشده و آن گاه این نتیجه حاصل گردیده که هرچند آثار عرفانی تجلی حالات درونی سرایندگان آن است، اما گاه جنبۀ تعلیمی، بر بیان حالات درونی پیشی می گیرد و آفرینندۀ اثر، متناسب با احوال خود به سمت یکی از این احوال گرایش پیدا می کند و بر صفات قهری یا لطفی خداوند تأکید بیشتری می کند؛ چنانکه سنایی از عارفان مکتب زهد، بیشتر بر هیبت خداوند تأکید و مخاطبان را از هیبت خداوند بر حذر می دارد؛ ولی مولوی بهعنوان عارف مکتب عاشقانه، بیشتر به انس با خداوند و صفات جمالی او تأکید دارد. بیان تشابه و تفاوت مکتب فکری و گرایش های عرفانی این دو عارف و شرح و تفسیر آنان از دو حال هیبت و انس، از اهداف اصلی این مقاله است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - بررسی تطبیقی اندیشه سنایی و مولوی در تأویل آیات مشترک «در حدیقه و مثنوی»
طاهره زینال پور اصل ماه نظرینگارگری های عارفانه مولوی در مثنوی معنوی و سنایی در حدیقه؛ در بیان چشمۀ جوشان معرفت، از کیمیای آیات، در سیر تبدیلی واژگان، اشعاری آسمانی با معنویتی روحانی آفریده اند تا جان تشنه مشتاقان را سیراب کند. تأویل یکی از مهم ترین اصطلاحات در حوزۀ علوم قرآنی و معارف عرفانی است چکیده کاملنگارگری های عارفانه مولوی در مثنوی معنوی و سنایی در حدیقه؛ در بیان چشمۀ جوشان معرفت، از کیمیای آیات، در سیر تبدیلی واژگان، اشعاری آسمانی با معنویتی روحانی آفریده اند تا جان تشنه مشتاقان را سیراب کند. تأویل یکی از مهم ترین اصطلاحات در حوزۀ علوم قرآنی و معارف عرفانی است. طبع توانای شاعران، با غور در ژرف ساخت آیات وعبارات قرآنی و تأویل آیات، توام با ذوق شهودی، باعث شده است تا از لایه های آشکار و همگانی آیه، فراتر رفته و پیام ها و معانی ثانویه ای نغز را که از چشم ظاهربینان مغفول مانده است، از عمق دریای آیات، با مهارتی بی نظیر صید کنند تا از این رهگذر، تعالیم خویش را قوام بخشند. اهمیت این مسئله در اشعار سنایی و مولوی دارای جایگاه والایی است و شعر جولانگاه نظریات عرفانی – اعتقادی آنان است که با بسامد بالایی از تأویل آیات و احادیث بهره برده اند. با توجه به تأثیر پذیری مولوی از حکیم سنایی، در تأویل آیات، اهمیت پژوهش ضرورت می یابد. این مقاله با شیوۀ توصیفی – تحلیلی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است تا اشتراک نظریات آنان با یکدیگر در تأویل آیات، سنجیده و بررسی شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - باورسازی و باورسوزی در غزلیات سنایی و بررسی ارتباط آنها با گرایش های عارفانۀ وی: خوانش ساختارگرا
فاطمه سادات طاهریمقالۀ حاضر به بررسی مصادیق باورستیزی در غزلیات سنایی بر مبنای خوانش ساختارگرا می پردازد. عرفان و تصوف به دلیل نگرش متفاوت به خدا، جهان و انسان برای نخستین بار مفاهیم باورستیز را در ادبیات فارسی متجلی کرد و با تعابیر و شگردهای متفاوت بی اعتباری باورها و اندیشه های معتاد چکیده کاملمقالۀ حاضر به بررسی مصادیق باورستیزی در غزلیات سنایی بر مبنای خوانش ساختارگرا می پردازد. عرفان و تصوف به دلیل نگرش متفاوت به خدا، جهان و انسان برای نخستین بار مفاهیم باورستیز را در ادبیات فارسی متجلی کرد و با تعابیر و شگردهای متفاوت بی اعتباری باورها و اندیشه های معتاد را مطرح کرد. با توجه به تقدم سنایی در بازنمایی منسجم مضامین عرفانی در شعر فارسی و توجه وی به جوهر فرهنگ، نگارنده با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش های بنیادی که سنایی برای دگرگونی باورهای رایج در روزگار خویش چه شگردها و شیوه هایی را به کارگرفته؟، از این کار چه اهدافی داشته؟، این موضوع با گرایش های عارفانۀ وی چه ارتباطی داشته است؟ و شگردهای وی تا چه اندازه با خوانش ساختارگرا مطابقت دارد؟، می کوشد اثبات کند سنایی به سبب شهامت عرفانی، وارستگی روحانی و قلندرمنشی خود که می تواند تحت تأثیر سُکرگرایی و پیروی او از مکتب خراسان نیز باشد با به کارگیری مضامین قلندرانه و شیوه های وارونه سازی معنایی، تناقض گویی و سخن گفتن از زبان مجانین العقلا به منظور ایجاد تشکیک در اذهان، باورها و اندیشه های هم عصران خویش، مضامین خلاف عادتی آفریده که غریبی این مضامین و شگردهای زیرکانۀ وی موجب جلب توجه مخاطب شده و توانسته است به طور ناخودآگاه از یک سو موجب دگرگونی باورهای مخاطب و از سوی دیگر موجب پذیرش اندیشه های شاعر یا به تعبیر دیگر باورسوزی و باورسازی شود که این موارد از طریق بررسی مناسبات درونی موجود در متن غزلیات وی به دست می آید که از این جنبه با خوانش ساختارگرا همخوانی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - شگردهای طنزپردازی در حدیقةالحقیقه سنایی و کارکرد ارتباطاتی آن
سیده الهام باقری احمد خاتمیسناییِ غزنوی (545یا529-467 ق.)، اغلب به شاعر نوآور مشهور است. از نوآوریهای او، کاربرد طنز در نوشتار حدیقه بهمنظور تفهیم بهتر موضوعات عرفانی برای سالکان و مخاطبان مباحث عرفانیست. بهگونهای که پس از سنایی این شیوه، در میان عرفای صاحب اثر رواج یافت؛ بهویژه عطار و مولو چکیده کاملسناییِ غزنوی (545یا529-467 ق.)، اغلب به شاعر نوآور مشهور است. از نوآوریهای او، کاربرد طنز در نوشتار حدیقه بهمنظور تفهیم بهتر موضوعات عرفانی برای سالکان و مخاطبان مباحث عرفانیست. بهگونهای که پس از سنایی این شیوه، در میان عرفای صاحب اثر رواج یافت؛ بهویژه عطار و مولوی از آن بسیار استفاده کردهاند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایۀ پژوهش کتابخانهای، به یافتن شگردهای طنزنویسیِ سناییِ غزنوی در جامعۀ آماریِ حدیقةالحقیقه پرداخته، و ضمن بررسی مختصات هر شگرد، و دستهبندی یافتههای پژوهش در شاخههای نظریههای طنز (برتری، تناقض/تضاد، رهایی، بازیها) این شگردها را از منظر کارکرد امروزی آن تحلیل و بررسی کردهاست.نتیجههای به دستآمده از این پژوهش، نشان میدهد تمامیِ شگردهای طنزساز حدیقۀ سنایی تئوریِ بازیها را تقویت میکند. همچنین درصد مجموع بازیهای زبانی 4/67درصد از کل شگردهای طنز حدیقه، بیشتر در حکایتها (بخش روایی) بهویژه در حکایتهای نیمۀ دوم حدیقه دیده میشود. در مقام بعدی، شگردهای تقویتکنندۀ نظریۀ برتری (5/8درصد) جای دارد، که درکل حدیقه پراکنده است. درنتیجه میتوان گفت، سنایی برای تفهیم بهتر آموزههای عرفانی، اخلاقی و فلسفی خود، به کارکرد بازی و تأثیرگذاریِ آن آگاه بوده، و از طنز ناشی از آن با اشراف کامل بهره بردهاست؛ اما اغلب با نگاه برتریجویانه و تنبیهی (آگاهیبخشی)، به تحقیر شخصیتهای حکایتها یا مخاطب پرداختهاست، و از میان 53 حکایت و تکبیتها، تنها 7 حکایت و 6 بیت طنزآمیز (همسو با نظریههای بازیها، رهایی و تضاد) کارکرد رسانهای دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - توصیف ساحت های اباحی و معنوی معشوق در تغزلات قصاید مدحی حکیم سنایی
حسین سلیمی بشیر علویدیوان حکیم سنایی غزنوی با بیش از سیزده هزار بیت، مشتمل است بر سرودههایی در قالبهای قصیده، ترکیببند، ترجیعبند، مسمط، غزل، قطعه و رباعی. سرودن تغزل و گرایش به مجادلههای عاشقانه و جاذبههای آن، گاه و بی گاه، شاعر را به خود مشغول میدارد. مقدمۀ قصاید مدحی سنایی که به چکیده کاملدیوان حکیم سنایی غزنوی با بیش از سیزده هزار بیت، مشتمل است بر سرودههایی در قالبهای قصیده، ترکیببند، ترجیعبند، مسمط، غزل، قطعه و رباعی. سرودن تغزل و گرایش به مجادلههای عاشقانه و جاذبههای آن، گاه و بی گاه، شاعر را به خود مشغول میدارد. مقدمۀ قصاید مدحی سنایی که به توصیف معشوق پرداخته است، هرچند که ازلحاظ شمار ابیات، یکدست نیست و غالباً بین 7 تا 29 بیت است ولی جایگاهی درخور در قصاید مدحی وی به خود اختصاص داده است. در این مقاله سعی شده است ضمن معرفی اجمالی جنبههای مختلف توصیف معشوق از قبیل؛ ساحت اباحی و معنوی یا گزارشگر صورت و تشبیهات حسی و عقلی و...، سیمای معشوق سنایی با تأکید بر تحول فکری شاعر، بررسی و تحلیل شود؛ بنابراین، ابتدا مهمترین و ویژهترین رویکردهای سنایی در ترسیم سیمای معشوق، استخراج و در هشت گروه، دستهبندی شده است. سپس با مطالعه و بسامد یابی واژهها و ارائۀ نمودار، اهمیت، چگونگی کاربرد، جایگاه آنها و نحوۀ تحول فکری در تصویرآفرینی سنایی از سیمای معشوق، در تغزلات قصاید مدحی وی تحلیلشده است. حضور مشخصههای سبک خراسانی و رگههایی از تحولی که بعدها چراغ راه شاعران درزمینۀ پرداختن به معشوق میشود، از برجستگیهای تغزلات قصاید مدحی سنایی است که در این پژوهش به آن پرداخته میشود. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی با ارائه نمودارهای آماری است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - مقایسۀ تطبیقی اشکال گوناگون تشبیه در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی
سهراب یوسفی محمدعلی خالدیان روح الله هادی حسنعلی عباسپور اسفدندر تحلیل آثار کهن ادب فارسی، اغلب محتوا و درونمایۀ اشعار موضوع سخن بوده است و کمتر ساختار اشعار و ارتباط اجزای سخن مورد بررسی قرار گرفته است. تشبیه، بهعنوان یکی از فنون و ابزارهای بیانی، پایۀ شکلگیری بسیاری از تصاویر شعری است. شاعر ازطریق این فن با طبیعت و ماورای آن ا چکیده کاملدر تحلیل آثار کهن ادب فارسی، اغلب محتوا و درونمایۀ اشعار موضوع سخن بوده است و کمتر ساختار اشعار و ارتباط اجزای سخن مورد بررسی قرار گرفته است. تشبیه، بهعنوان یکی از فنون و ابزارهای بیانی، پایۀ شکلگیری بسیاری از تصاویر شعری است. شاعر ازطریق این فن با طبیعت و ماورای آن ارتباط برقرار میکند و ساختار ذهنی خود را با آن شکل میدهد. مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی و مقایسۀ تشبیه و طبقهبندی انواع آن در حدیقۀ سنایی و دفتر نخست مثنوی مولانا می پردازد. مقایسة اشکال گوناگون تشبیه در حدیقه و مثنوی، نشاندهندۀآن است که سنایی و مولانا، هر یک، بیشتر از چه ساختارها و عناصری در سبک تعلیمی برای ادای مقاصد خویش سود جستهاند. براساس یافتههای این پژوهش، تشبیه از نوع معقول به محسوس در مثنوی، و محسوس به محسوس در حدیقه پرکاربردترین تشبیهات هستند. در تقسیمبندیهای دیگر، پس از تشبیه بلیغ که پرتکرارترین تشبیه در هر دو اثر است، تشبیه جمع در حدیقه و تشبیه مفروق در مثنوی در صدر قرار دارند. همچنین پدیدههای طبیعی در هر دو اثر بیشترین عناصر بهکاررفته در مشبهها را به خود اختصاص دادهاند، که این امر میتواند تحت تأثیر طبیعتگرایی رایج در عرفان و تصوف باشد که در بسیاری موارد طبیعت را نیز دارای روح و حرکت میداند. نیز یکی از پرتکرارترین مشبهها در این دو اثر انسان و پربسامدترین مشبهبه آب است. این شباهت در نوع خود جالب توجه است و نیاز به واکاوی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - جلوه های فروغمند مزدیسنایی و بازتاب آن در مثنوی مولوی
کوروش زرفتن محمود صادق زاده هادی حیدری نیااندیشههای ایران باستان و مزدیسنا، بهویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در آتش (نور)، فره و امشاسپندان از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه چکیده کاملاندیشههای ایران باستان و مزدیسنا، بهویژه فلسفۀ خسروانی در آثار ادبی و عرفانی پس از اسلام بیش و کم تأثیر گذاشته است. این مقاله با هدف بررسی گستردگی حکمت و فلسفة نور در ایران باستان و خدامحوری در آتش (نور)، فره و امشاسپندان از نگاه متون مزدیسنایی و بازتاب آن در اندیشه ی مولوی بر پایه ی مثنوی معنوی به نگارش در آمده است. از اینرو، به شیوۀ توصیفی، تحلیلی، اسنادی و ارزیابی کمّی کوشش شده، برجستهترین جلوههای فروغمند اهورامزدا در یسنا و ردّپای آن در مثنوی مولوی جستجو و معرفی شود. آتش، فره و امشاسپند، به عنوان سه فروغ و صفت نورانی اهورامزدا جایگاه مقدسی در باور ایرانیان کهن و زرتشتیان امروز دارد. این جلوهها بهویژه عنصر آتش و نور در دیدگاه زرتشتیان و متون مزدیسنایی و نیز در دیدگاه مثنوی معنوی مولوی، همه به سرچشمة نور الهی پیوند پیدا میکند. فروغ یا نور آتش با پرتوهای بالاروندهاش نماد تجلّی خداوند به شمار میآید؛ نیز امشاسپندان با نور و صفات نورانی خداوند ارتباط دارد و خویشکاری آیینی و اجتماعی آن برکشیدگی جایگاه انسان از دنیای مادی و فرودینه به جهان مینویی و آرامش راستین است. مولانا در جای جای مثنوی از اندیشهها و مؤلفههای عرفانی ِآیین زرتشتی تنها برای تمثیل و بیان و شرح اندیشههای عرفانی خود بهره گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - بررسی قلندریات سنایی از لحاظ محتوا
علی عباس علیزاده علی محمد موذنیشعر قلندری بیانگر آخرین مرحلة تکامل احوال صوفیانه و اوج بیان اندیشه های ایشان در زبان هنر است. بی شک تنها راه شناخت تکامل احوال عارفان، تغییرات زبانی و محتوایی افکار ایشان خواهد بود. سنایی نیز همچون بسیاری از موارد دیگر آغازگر نشر این مفهوم در عرصة شعر بوده است. زبان و چکیده کاملشعر قلندری بیانگر آخرین مرحلة تکامل احوال صوفیانه و اوج بیان اندیشه های ایشان در زبان هنر است. بی شک تنها راه شناخت تکامل احوال عارفان، تغییرات زبانی و محتوایی افکار ایشان خواهد بود. سنایی نیز همچون بسیاری از موارد دیگر آغازگر نشر این مفهوم در عرصة شعر بوده است. زبان و اندیشۀ سنایی در عرصۀ قلندریات رنگ و بویی دیگر می گیرد، زبانی بی پروا با اندیشه های نامتعارف که گویی کوششی است در جهت رسیدن به اخلاص.در این مقاله برآنیم تا به بررسی قلندریات سنایی از لحاظ محتوا بپردازیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - بررسی حکایات طنزآمیز حدیقه سنایی با نگاهی بهسه نظریه درباب طنز
زهرا دری پگاه تاجیکدر فایل اصل مقاله موجود است.در فایل اصل مقاله موجود است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - نگاهی به برخی اسمای ذات درآثارسنایی وعطّار
مسلم مصطفوی تورج عقداییاسماءحسنی ،یکی ازاهمّ مباحث علوم قرآنی است که مورد توجّه شاعران و نویسندگان بوده و بازتاب گسترده یی در ادبیّات فارسی، به ویژه در آثار پایه گذاران ادبیّات عرفانی، حکیم سنایی غزنوی و شیخ عطّار نیشابوری؛ داشته است. لذا مقاله ی حاضر؛ به چگونگی بازتاب پرکاربردترین اسمای ذات چکیده کاملاسماءحسنی ،یکی ازاهمّ مباحث علوم قرآنی است که مورد توجّه شاعران و نویسندگان بوده و بازتاب گسترده یی در ادبیّات فارسی، به ویژه در آثار پایه گذاران ادبیّات عرفانی، حکیم سنایی غزنوی و شیخ عطّار نیشابوری؛ داشته است. لذا مقاله ی حاضر؛ به چگونگی بازتاب پرکاربردترین اسمای ذات الهی که تجلّی بیشتری در آثار این دو دارد، همراه با معانی لغوی و اصطلاحی آن ها می پردازد و با آوردن شواهدی ازآثار این دو شاعر ِعارف ؛ موضوع را از جنبه های مختلف شکلی و ماهوی بررسی می کند. سرانجام نتیجه می گیرد که آثار سنایی وعطّار ، منشوری از اسما و صفات خداوند متعال بوده ونام های زیبای حضرت حق از زوایای گوناگون درآن ها بازتابیده است. به ویژه اسمای ذات ، که در سراسر آثارشان تجلّی یافته، به طوری که بعضی ازاین آثاررا می توان آیینه ی تمام نمای اسمای ذات الهی دانست پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - پرتوامر ونهی آیات قرآنی واحادیث نبوی در دیوان حکیم سنایی غزنوی
ماه نظریدر فایل اصل مقاله موجود استدر فایل اصل مقاله موجود است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - تفسیر و تحلیل گیاهان نمادین و اساطیری در حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه سنائی غزنوی
فضل اله جهان آرا سید محمود سید صادقی جواد کبوتریدر میان آثار سنایی غزنوی حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه از تمایز و تشخص قابل توجهی برخوردار است؛ زیرا در قالب داستان های آن، مجموعه ای از رمزها، نمادها و کاربردهای آنها به مخاطب ارائه می شود. حدیقه الحقیقه از منظومه هایی است؛ که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذارده اس چکیده کاملدر میان آثار سنایی غزنوی حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه از تمایز و تشخص قابل توجهی برخوردار است؛ زیرا در قالب داستان های آن، مجموعه ای از رمزها، نمادها و کاربردهای آنها به مخاطب ارائه می شود. حدیقه الحقیقه از منظومه هایی است؛ که بر بسیاری از شاعران تأثیر گذارده است. سنایی با سرودن این منظومه ، باب تازه ای را در سرایش منظومه های عرفانی در تاریخ ادب و عرفان گشود. شاعران بزرگی همچون خاقانی و نظامی به ترتیب تحفه العراقین و مخزن الاسرار را تحت تأثیر مستقیم این منظومه سرودند، و سال ها بعد، عطّار و مولانا سرایش مثنوی های عرفانی را به اوج تکامل رساندند. در میان این نمادها، کاربرد عناصر نباتی به ویژه گیاهان قابل تأمل و توجه می باشد. برخی از این گیاهان نمادهایی هستند؛ که نه تنها به این اثر منتسب می باشند؛ که تجلی آنها میان سایر ملل به وفور قابل مشاهده است. نگارندگان در این مقاله به بررسی کاربرد و نماد تعدادی از گیاهان پرداخته اند. نتیجة حاصل شده بدین صورت است؛ که سنایی در مثنوی حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه نیز مانند سایر آثارش برای بیان هر چه بهتر مضامین و مفاهیم از عناصر نمادی و اسطوره ای استفاده کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - آموزه های سیاسی در مدایح سنایی
مریم محمدزادهپیشگامی سنایی در موضوعات مختلف شعری همانند وارد کردن مفاهیم عرفانی به شعر فارسی ، بنیانگذاری پایه های شعر انتقادی و اجتماعی و ابداع غزل قلندری امری مسلّم و شناخته شده است. آنچه کمتر بدان پرداخته شده، اشعار مدحی سنایی و مبدع بودن وی در مدایح تعلیمی و ارائة آموزه های سیا چکیده کاملپیشگامی سنایی در موضوعات مختلف شعری همانند وارد کردن مفاهیم عرفانی به شعر فارسی ، بنیانگذاری پایه های شعر انتقادی و اجتماعی و ابداع غزل قلندری امری مسلّم و شناخته شده است. آنچه کمتر بدان پرداخته شده، اشعار مدحی سنایی و مبدع بودن وی در مدایح تعلیمی و ارائة آموزه های سیاسی است که از یک سو تأثیر ژرفی بر سعدی و مدیحه های او گذاشته و از سوی دیگر ناشناخته ماندن آن سبب تردید در حقیقت بیداری شاعر شده است؛ از این رو، نوشتار حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی انواع گوناگون اشعار مدحی سنایی، به معرفی این آموزه های سیاسی پرداخته و نشان می دهد که سنایی در قالب تمثیل و بیان حکایت هایی از ازمنة گذشته، داروی نصیحت را در لوای مدح و ستایش به جان حاکمان ریخته و آنها را به اجرای عدالت، دقت در انتخاب دولتمردان، برخورد با کارگزاران جورپیشه و ... ترغیب می کند و از ریختن خون بی گناهان برحذر می دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - مرگ و بی مرگی در شعر حماسی و عرفانی
نادر افتخارزاده محمود صلواتیدر فایل اصل مقاله موجود استدر فایل اصل مقاله موجود است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - نظام داستانپردازی در حکایات حدیقۀ سنایی
علی‎محمد مؤذنی منیر خلیلیانحدیقه‎الحقیقه سنایی منظومه‎ای است عرفانی که در قالب داستان‎ها و حکایات و تمثیل‎ها به آموزش تعالیم دینی و اخلاقی می‎پردازد. این اثر از متون عرفانی است که ایجاز و سادگی خصیصۀ عمدۀ آن است. بنابراین پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابز چکیده کاملحدیقه‎الحقیقه سنایی منظومه‎ای است عرفانی که در قالب داستان‎ها و حکایات و تمثیل‎ها به آموزش تعالیم دینی و اخلاقی می‎پردازد. این اثر از متون عرفانی است که ایجاز و سادگی خصیصۀ عمدۀ آن است. بنابراین پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزارکتابخانهای انجام گرفته، بر آن است تا نظام پردازش داستان‎های حدیقه‎الحقیقۀ سنایی غزنوی، خصوصاً حکایت‎های کوتاه آن را با الگو قراردادن ویژگی کمینه‎گرایی تجزیه و تحلیل، و عناصر و ویژگی‎های حکایات این اثر را با عنایت به شخصیّت ‎و شخصیّت پردازی، پیرنگ، جایگاه گفتگو، صحنه و صحنه پردازی، بررسی نماید. برای رسیدن به این منظور، سی حکایت از حدیقۀ سنایی انتخاب و ویژگی‎های مختلف آن بررسی و تحلیل شد و نتایج به دست آمده مبنی بر این است که حکایات حدیقه سنایی بسیاری از ویژگی‎های کمینه‎گرایی همچون: ایجاز، پیرنگ ساده، بسیاری گفتگو، محدودیت شخصیّت‎ها و صحنه‎پردازی را داراست و سنایی در این زمینه بسیار موفّق بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - حکایت های تمثیلی با تکیه بر احادیث در حدیقه الحقیقه سنایی
طاهره زینال پوراصل ماه نظری فاطمه حیدری زهرا دریعرفا برای اقناع مخاطبان یا برای بیان و انتقال مفاهیم عرفانی خویش، از ابزارهای زبانی و ادبی مختلفی بهــره برده اند، که یکی از شیوه های تاثیر گذار و همراه کردن مخاطبان ، بهره گیری از تمثیل است. از سوی دیگر اغلب شعرا برای تحکیم بخشیدن به سخنان خویش، ازآیات قرآنی،احادیث و س چکیده کاملعرفا برای اقناع مخاطبان یا برای بیان و انتقال مفاهیم عرفانی خویش، از ابزارهای زبانی و ادبی مختلفی بهــره برده اند، که یکی از شیوه های تاثیر گذار و همراه کردن مخاطبان ، بهره گیری از تمثیل است. از سوی دیگر اغلب شعرا برای تحکیم بخشیدن به سخنان خویش، ازآیات قرآنی،احادیث و سخنان بزرگان دینی غفلت نورزیده اند . سنایی به عنوان نخستین کسی که به طور رسمی عرفان را وارد شعر فارسی کرد، با مقبولیت قرآن و حدیث نزد مسلمانان، هر جا که لازم می بیند در موضوعات دینی و اخلاقی برای اثبات گفتار خویش و اقناع و تایید مخاطب خود، به آیات و احادیث متوسل می شود. و از این طریق به راحتی کلام خود را برای مخاطب قابل پذیرش می سازد. وی در داستان های تمثیلی با بهره گیری از احادیث به مفاهیمی چون، حرص وآز و اجتناب از دنیا دوستی ، رزق و روزی، صفا و اخلاص، نقص دنیا، فی سلوک الطریق الاخره، اندر چشم نگاه داشتن، پرداخته است. این جستار، با روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است. ضرورت این تحقیق ایجاب می کند که به چند پرسش بنیادین از جمله، جایگاه تمثیل در ادبیات عرفانی، و اینکه سنایی تا چه حد ازشیوه تمثیلی در انتقال و ادراک مفاهیم انتزاعی موفق بوده -است؟ پاسخ داده شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - بررسی تطبیقی نمونههایی از حکمت عملی در تمثیلهای حدیقۀ سنایی و مثنوی مولوی
محسن بهاروند مسعود سپه وندیحکمت عملی عبارت است از علم به اینکه افعال بشر چگونه و به چه منوال خوب است و باید باشد و چگونه و به چه منوال بد است و نباید باشد. در حکمت عملی نقطه اتکا بیشتر بر اخلاق، تدبیر و تزکیه است و همه چیز به انسان محدود میشود و غیر انسان را شامل نمیشود و افعال اختیاری انسان ا چکیده کاملحکمت عملی عبارت است از علم به اینکه افعال بشر چگونه و به چه منوال خوب است و باید باشد و چگونه و به چه منوال بد است و نباید باشد. در حکمت عملی نقطه اتکا بیشتر بر اخلاق، تدبیر و تزکیه است و همه چیز به انسان محدود میشود و غیر انسان را شامل نمیشود و افعال اختیاری انسان ارزش والائی دارد و تلاش میشود که راههای چگونه بودن انسان نمایش داده شوند. در واقع حکمت عملی جامع بایدها و نبایدهایی است که به اخلاق، سیاست وتدبیر منزل برمیگردد. حکمت عملی ازآنجا که راهی برای رسیدن بـه سـعادت آدمی است، همواره مورد توجه بوده است. تعالیم اخلاقی، بخش عمدهای از مفهوم شعر بوده و شاعران نقش بارزی در نشرفضایل اخلاقی داشته و هر کدام به روشی خاص بدان پرداخته اند. تمثیل یکی از روشهایی است که شاعران عارف مسلک به خصوص سنایی و مولوی به طریق توصیف با استفاده از آن ذهن مخاطب را هدف قرار داده و از اینطریق مصادیق حکمت عملی را به عنوان چراغ پیش روی انسان برای تزکیه وترقی اخلاقی مطرح کردهاند. این پژوهش درصدد است تا به شیوۀ مقایسهای چند نمونه از مصادیق حکمت عملی، همراه با مشابهتها و تفاوتهای آنها رادر قالب تمثیل در حدیقه الحقیقه سنایی و مثنوی مولوی موردبحث و مقایسه قرار دهد. بررسیها نشان میدهدکه نظام اخلاقی سنایی بـر پایۀ دین استوار است اما مولانا، علی رغم پایبندی به شریعت، تاحد زیادی متاثر از اندیشههای صوفیانه اسـت و رویکردی عرفانی به مباحث اخلاقی دارد. سنایی برای طی طریقِ سعادت، چراغ عقل را برمی افروزد و علم و عمل را ارج می نهـد و مولانـا ضـمن بـه رسمیت شناختن عقل وعلم، عشق وتمسک به دامان ِپیر را راه صعود و سعادت میداند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
34 - دگرگونی ونوگرایی تمثیل درنظریه وحدت وجود و وحدت شهود (با تکیه بر از آثار سنایی و فخرالدین ابراهیم عراقی)
علی اخلاقی مریم محمودیدیدگاه و اندیشه عرفای بزرگ در هر طبقه یا مسلک عرفانی در مواجهه با مسائل معرفتی و ارتباط انسان با پروردگارو جهان هستی، در اعصار و ازمنه، با هم متفاوت بوده است. هر یک از نگرش های فکری – عرفانی تحلیل خاصی از معرفت داشته، برای بیان مواجید عرفانی خود، به طور خاص، از رو چکیده کاملدیدگاه و اندیشه عرفای بزرگ در هر طبقه یا مسلک عرفانی در مواجهه با مسائل معرفتی و ارتباط انسان با پروردگارو جهان هستی، در اعصار و ازمنه، با هم متفاوت بوده است. هر یک از نگرش های فکری – عرفانی تحلیل خاصی از معرفت داشته، برای بیان مواجید عرفانی خود، به طور خاص، از روش نوشتاری منحصر به فرد و یا با یک اندیشه ویژه که حاصل تلاش گروهی از عرفای بزرگ بوده بهره برده است؛ اگرچه بررسی آثار، اقوال و ساختار نوشتاری عرفا مشترکات بسیاری را در دل خود تنیده اند؛ اما مداقه وافر و سنجش این آثار با معیارهای خاص عرفانی و زبان ادبی، تفاوت های ظریفی را از نظر واژگانی، تصویری و محتوای اندیشه به خواننده دقیق النظر نشان می دهد. تمثیل بهترین روش محاکاتی عرفا برای بیان بیشتر مسائل مربوط به تجربه های عرفانی و در سطوح بالاتر، اندیشه های عرفانی – تعلیمی بوده که در دو مشرب بزرگ فکری وحدت شهود و وحدت وجود با هم تفاوت های ساختاری و تصویری دارند. نگارندگان با مقایسه آثار دو شاعر عارف به عنوان نمونه ای از این دو تفکر عرفانی؛ یعنی حکیم سنایی غزنوی و فخرالدین عراقی این موضوع را به محک نقد گذاشته تا با ذکر شواهد آن را توضیح و تبیین کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
35 - سگ در حوزه تمثیل در کلام سنایی و عطار و مولانا
مهناز بازگیرشاعران از تمثیل با بسامد سگ بسیار استفاده کردهاند، گاه آن را مظهر وفاداری، گاه عاشق سالک و نفس اماره قرار دادهاند و بدین ترتیب الفاظ و تصاویر پلی برای رسیدن به معنا میشود. در آغاز شرحی از تمثیل میآید که یکی از صور خیال است و آرای مختلف استادان در این مورد به عنوان ش چکیده کاملشاعران از تمثیل با بسامد سگ بسیار استفاده کردهاند، گاه آن را مظهر وفاداری، گاه عاشق سالک و نفس اماره قرار دادهاند و بدین ترتیب الفاظ و تصاویر پلی برای رسیدن به معنا میشود. در آغاز شرحی از تمثیل میآید که یکی از صور خیال است و آرای مختلف استادان در این مورد به عنوان شاهد آورده میشود. چرا که تمثیل برای ملموس کردن مفاهیم عرفانی حربهای کاراست و به واسطه آن پیامهای اخلاقی و اجتماعی و سیاسی و عرفانی بیان میشود، سپس طی سیری در متون مختلف تصویر سگ، نگرش به آن، تطور ایماژهای آن در کلام گویندگان مورد بررسی قرار میگیرد، نکات و حکمت ها و ظرایف به کار رفته مستند بیان میشود. آموزههای عرفانی و اخلاقی و سیاسی و اجتماعی حاصل به شرح در میآید و گوشهای از عرفان و جهان بینی و سلوک بزرگان این مرز و بوم نشان داده میشود و در نهایت پیام شاعران به عنوان نتیجه منطقی تمثیلها موشکافی میگردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
36 - مرگ و موت ارادی از دیدگاه سنایی، عطار و مولانا با رویکرد تمثیلی
مصطفی خدایاریبی تردید مرگ و مرگ اندیشی همواره هستهی مرکزی اندیشه شاعران، نویسندگان، عرفا و اندیشمندان در طول تاریخ بوده است. بدین جهت غالباً مرگ اندیشی، به آثار و تراویدههای ذهنی خیل بی شماری از گویندگان و صاحب نظران به ویژه در گسترهی ادب پارسی سایه افکنده است.شاعران عارفی چون سن چکیده کاملبی تردید مرگ و مرگ اندیشی همواره هستهی مرکزی اندیشه شاعران، نویسندگان، عرفا و اندیشمندان در طول تاریخ بوده است. بدین جهت غالباً مرگ اندیشی، به آثار و تراویدههای ذهنی خیل بی شماری از گویندگان و صاحب نظران به ویژه در گسترهی ادب پارسی سایه افکنده است.شاعران عارفی چون سنایی، عطار و مولانا پیوسته مرگ طبیعی را در آثارشان ستودهاند و معتقدند کسی را یارای گریز و ستیز با مرگ نیست. در عین حال تحقق مرگ حقیقی و ارادی را با ریاضت و تهذیب نفس امکان پذیر میدانند و با تأثیر و الهام از آیات و احادیث، بر این باورند که بایست محفل تسلیم را قبل از مجلس ترحیم به پاداشت. نگارنده در این جستار با تحلیل زبدهی اندیشههای شاعران عارف - سنایی، عطار و مولانا - در باب مرگ و موت ارادی، راه های وصول به مرگ ارادی و ردپای مفاهیم آن را با رویکرد تمثیلی بررسی کرده آن گاه دیدگاه این سه شاعر را با استناد به اشعاری از آثارشان، نشان داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
37 - گونه های طنز تمثیلی در حدیقه سنایی
معصومه موسی زاده مریم محمدزاده رامین صادقی نژاددر ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری ترین راه ها برای بیان مقصود است و پرداختن به داستان ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان ها، فهم زبان عرفانی را آسان تر می کند. سنایی را می توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه های عرفا چکیده کاملدر ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری ترین راه ها برای بیان مقصود است و پرداختن به داستان ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان ها، فهم زبان عرفانی را آسان تر می کند. سنایی را می توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه های عرفانی و اخلاقی را با چندین شگرد طنز درآمیخته است و در حکایات و جز آن به کار بسته است. بنابراین طنز صوفیانه سنایی، بیشتر جنبه تمثیلی و روایی دارد. بر اساس مطالعه پیش رو می توان گفت که طنز در زبان سنایی شیوه ای برجسته در بیان است که به شکلی گسترده و در اشکال مختلفی به کار گرفته شده است. در این پژوهش تحلیلی توصیفی بعد از پرداختن به طنز تمثیلی، نمونه های مختلف طنز تمثیلی در اشعار سنایی بررسی شده و به دست آمد که عناوین طنزهای تمثیلی سنایی - که بیشتر از نوع روایی و حکایتی هستند- از لحاظ محتوایی، شامل طنز تمثیلی اجتماعی، اخلاقی، دینی و صوفیانه اند و قهرمان حکایات وی را، هر دو شخصیت انسانی و حیوانی تشکیل می دهند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
38 - حکایتهای تمثیلی با تکیه بر آیات قرآنی در حدیقه الحقیقه سنایی
طاهره زینال پوراصل ماه نظریبهره گیری از تمثیل، از دیرزمان یکی از شیوههای مؤثر در بیان مسائل تعلیمی بوده است زیرا درنگرش اندیشمندان اخلاقگرا، والاترین خویشکاری د ر ادبیات، انسان سازی است. به همین منظور نویسندگان و ادیبان، برای ادراک مطالب پیچیده یا نفوذ کلام خویش از تمثیل بهره برده و از این طریق، چکیده کاملبهره گیری از تمثیل، از دیرزمان یکی از شیوههای مؤثر در بیان مسائل تعلیمی بوده است زیرا درنگرش اندیشمندان اخلاقگرا، والاترین خویشکاری د ر ادبیات، انسان سازی است. به همین منظور نویسندگان و ادیبان، برای ادراک مطالب پیچیده یا نفوذ کلام خویش از تمثیل بهره برده و از این طریق، مقصود خویش را به مخاطب منتقل نموده و او را به اندیشه واداشتهاند. مسئله مهم این است که تعلیمات عارفانه وزاهدانه در قالب تمثیل بخش اعظم منظومه های عرفانی اشعار حکیم سنایی را دربر میگیرد که مآخذ اغلب تمثیلات وی، آیات، احادیث، زندگی واقوال پیامبران و معصومین، تفکرات صوفیانه یا اسطوره می باشد. دراین مقاله که رویکردی توصیفی - تحلیلی دارد و با بهرهگیری از مطالعات کتابخانهای صورت گرفته، به بررسی حکایتهای تمثیلی حدیقه الحقیقه، با تکیه بر آیات قرآنی، پرداخته شده است، با این هدف که جایگاه تمثیل وکاربرد آن در اشعار سنایی با استناد به آیاتِ قرآنی چگونه درک و فهم مطالب مهم دینی و مسائل اجتماعی امکان پذیر شده است؟ داستانهای تمثیلی حدیقه سنایی، به ضرورت اموری چون زکات و بخشش، دنیادوستی، تهذیب نفس، غیبت و غیره، پرداخته و تأثیر این نوع مفاهیم را درحیات دنیوی و اخروی، با بیان حکایاتی شیرین مطرح کرده و به نفوذ و غنای کلام خویش افزوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
39 - ریخت شناسی چند تمثیل حیوانی در حدیقه الحقیقه سنایی بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ
مریم کیانی فر رضا اشرف زاد محمد فاضلیریخت شناسی، رویکردی نوین و ساختارگرا در مطالعه ادبیات است و باید ولادیمیر پراپ، مردم شناس روس را، آغازگر این روش علمی دانست. استفاده از تمثیل به عنوان یک صنعت بلاغی و شیوة استدلالی، روشی اساسی در ادبیات عرفانی ایران است. این رویه که از دیرباز در ادبیات ایران متداول بود چکیده کاملریخت شناسی، رویکردی نوین و ساختارگرا در مطالعه ادبیات است و باید ولادیمیر پراپ، مردم شناس روس را، آغازگر این روش علمی دانست. استفاده از تمثیل به عنوان یک صنعت بلاغی و شیوة استدلالی، روشی اساسی در ادبیات عرفانی ایران است. این رویه که از دیرباز در ادبیات ایران متداول بود از اشعار سنایی آغاز شده است. بررسی تمثیلهای عرفانی از دید ریخت شناسی امکان تحلیل جامع ادبی، اجتماعی و عرفانی آنها را فراهم میکند و فرصتی پدید میآورد که کاربرد تمثیل در ادبیات عرفانی با روشی کاملاً علمی مورد بررسی قرار گیرد. در پژوهش حاضر ضمن بیان و بررسی انواع تمثیل، تلاش میکنیم عناصرسازی آن را طبق الگوی پراپ و با روش تحلیلی و توصیفی تجزیه و تحلیل کنیم تا از این رهگذر، بیان تمثیلی سنایی را با تکیه بر خویشکاری هایی که پراپ برای عناصر داستانی معرفی میکند تبیین کنیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
40 - تأمّلی بر تعالیم اخلاقی شعر سنایی
خلیل حدیدی حمید ثناییسنایی شاعر بزرگ و پرمایة ادب پارسی از جمله شاعران برجسته ای است که آثارش از جهات کمیت و کیفیت در خور توجه و بررسی است. از میان آثار این سخنور کم نظیر، دیوان اشعار گران سنگ وی از ظرافتها و لطایف خاص برخوردار است که از جهت ادبی و فکری و زبانی و تنوع مضامین مختلف جایگاه چکیده کاملسنایی شاعر بزرگ و پرمایة ادب پارسی از جمله شاعران برجسته ای است که آثارش از جهات کمیت و کیفیت در خور توجه و بررسی است. از میان آثار این سخنور کم نظیر، دیوان اشعار گران سنگ وی از ظرافتها و لطایف خاص برخوردار است که از جهت ادبی و فکری و زبانی و تنوع مضامین مختلف جایگاه ویژه و استواری دارد. ترویج آموزههای زهد و عرفان نیز از مهمترین محورهای موضوعی در قصاید سنایی است. نکوهش دنیا، مرگ اندیشی، توصیه به گسستن از آرزوهای بی حد و حصر، ترویج قناعت پیشگی و مناعت طلبی، کوشش برای به جوشش در آوردن گوهر حقیقی آدمی، از مضامین رایج اشعار اوست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
41 - جامعهشناسی غزل سنائی
فرهاد طهماسبیهدف مقالهی حاضر به کار گرفتن روش جامعهشناسی ادبی در تحلیل جامعهشناختی غزل سنائی، شاعر بزرگ و تأثیرگذار بر روند کلی غزل فارسی در قرن ششم است. پس از توضیحات کوتاهی پیرامون جامعهشناسی ادبیات و جامعهشناسی ادبی و جامعهشناسی غزل کوشش شده است جهاننگری سنائی که متأثر ا چکیده کاملهدف مقالهی حاضر به کار گرفتن روش جامعهشناسی ادبی در تحلیل جامعهشناختی غزل سنائی، شاعر بزرگ و تأثیرگذار بر روند کلی غزل فارسی در قرن ششم است. پس از توضیحات کوتاهی پیرامون جامعهشناسی ادبیات و جامعهشناسی ادبی و جامعهشناسی غزل کوشش شده است جهاننگری سنائی که متأثر از جهاننگری انسان عام در عصر اوست، با تکیه بر متن غزلهایش نشان داده شود، سپس به تحلیل روابط متقابل زندگی فرهنگی انسان ایرانی و بازتاب زیباییشناسانهی آن در غزل سنائی پرداخته شود، در مسیر پژوهش، مسائل اقتصادی، روانشناسی اجتماعی، عشق، معشوق، عاشق، تصاویر شعری و مسائل ادبی به عنوان متغیرهای پژوهش، بررسی و تحلیل شده است؛ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
42 - ناز و نیاز در ادبیّات غنایی فارسی* ( با تکیه بر غزلیّات سنایی، حافظ و وحشی بافقی)
شیما فرجی فر هادی خدیویناز و نیاز یکی از مضمونهای غنایی متداول در غزلیّات عاشقانه و عارفانهُ ادبیّات فارسی است و شاعران و عارفان هر یک به نوع خویش این مضمون را در اشعار به کار گرفتهاند. اساس روابط در اشعار عاشقانه و عارفانه بر پایهُ عشق استوار شده و معشوق اهل ناز و عاشق پر از حسّ نیاز است چکیده کاملناز و نیاز یکی از مضمونهای غنایی متداول در غزلیّات عاشقانه و عارفانهُ ادبیّات فارسی است و شاعران و عارفان هر یک به نوع خویش این مضمون را در اشعار به کار گرفتهاند. اساس روابط در اشعار عاشقانه و عارفانه بر پایهُ عشق استوار شده و معشوق اهل ناز و عاشق پر از حسّ نیاز است. در تمامی این روابط، زمانی که معشوق روی به ناز میآورد، طرف مقابل یعنی عاشق نیز خریدار ناز شده و احساس نیازمندی در او نمایان میگردد. سبب اصلی نازِ معشوق نهفته در زیبایی خود اوست و منشأ نیاز در عاشق بیش از همه وابسته به ناز معشوق است. در این مقاله بررسی توأمان ناز و نیاز در اشعار سنایی به عنوان شاعری عارف، حافظ به عنوان شاعری عاشقانه ـ عارفانهگو و وحشیِ عاشقانهسرا در نوع خود جالب توجّه است و نگارندگان میکوشند به سؤالاتی از این دست پاسخ دهند: ناز و نیاز عاشقانه چیست؟ ناز و نیاز عارفانه چیست؟ ناز و نیاز عاشقانه چه وجوه اشتراک و افتراقی با ناز و نیاز عارفانه دارد ؟ نیز انواع ناز و نیاز مورد مداقه واقع میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
43 - مناسبات مولوی و سنایی در باب علم و تقلید در عرفان
صبا بیوک زاده حمید صمصاممسأله تقلید و تحقیق و به ویژه علوم تقلیدی و تحقیقی از نظر عارفان جایگاهی مهم دارند. عارفان تقلید و به ویژه علومی را که حاصل تقلید باشد نکوهش میکنند، زیرا آن را چیزی جز قیل و قال نمیشناسند؛ به همین دلیل این گونه علوم از نظر عارفان راهگشا نیستند و نفع و ارزشی ندارند. در چکیده کاملمسأله تقلید و تحقیق و به ویژه علوم تقلیدی و تحقیقی از نظر عارفان جایگاهی مهم دارند. عارفان تقلید و به ویژه علومی را که حاصل تقلید باشد نکوهش میکنند، زیرا آن را چیزی جز قیل و قال نمیشناسند؛ به همین دلیل این گونه علوم از نظر عارفان راهگشا نیستند و نفع و ارزشی ندارند. در مقابل این علوم تقلیدی که کسبی یا تجربی هستند علوم لدنّی یا تحقیقی قرار دارد که باید از طریق ریاضت و مجاهدت و مراقبت و تصفیه دل به آن دست یافت. عارفان و به ویژه مولانا اجتهاد در اصول را پیشنهاد و پیروی بیخردانه از اندیشه و روش آبا و اجداد را نکوهش میکنند و تسلیم در مقابل اصول اثبات شده را بیخردانه میدانند. عارفان معتقدند علم تقلیدی برای فهم حقایق جهان بسنده نیست و برای رسیدن به یقین، استدلال کارآیی کافی ندارد و بیتردید تا به تحقیق نرسند به حضرت حق نخواهند رسید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
44 - تحلیل نقش عشق در عرفان اسلامی از منظر سنایی
فریبا شاکر سوسن آل رسول زرین تاج پرهیزکاردر این مقاله با استخراج و تحلیل اشعار سنایی از مجموعه آثارش دیدگاه عرفانی وی نسبت به عشق، این عنصر مهم در عرفان اسلامی مشخص میگردد. عشقی که در همه عالم ساری و جاری است و اساس خلقت و ذات پنهان آفرینش است. عشقی که خود معشوق بذر آن را در دل عاشق نهاده و با دلبریها و ترفن چکیده کاملدر این مقاله با استخراج و تحلیل اشعار سنایی از مجموعه آثارش دیدگاه عرفانی وی نسبت به عشق، این عنصر مهم در عرفان اسلامی مشخص میگردد. عشقی که در همه عالم ساری و جاری است و اساس خلقت و ذات پنهان آفرینش است. عشقی که خود معشوق بذر آن را در دل عاشق نهاده و با دلبریها و ترفندهای بسیار، عاشق را به خود مجذوب میکند. عشقی که عاشق را بدانجا میرساند که دیگر خود را ندیده و فقط معشوق بر وی تجلی میکند. چرا که باطنِ عاشق عین ظهور معشوق است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
45 - بررسی انسانگونهانگاری خدا در آثار سنایی و عطار از دیدگاه استعارۀ شناختی و عرفانی
لیدا پایدار جهاندوست سبزعلیپور خدابخش اسداللهی ثوراله نوروزی داودخانیامور معنوی، مقدس و دینی از اموری هستند، که همواره بشر برای فهم آن ها ناچار از به کارگیری استعاره است. این خاصیت ذهن بشر است که نمیتواند امور مفهومی و انتزاعی را بدون کمک گرفتن از امور مصداقی و فیزیکی بشناسد. امروزه علوم شناختی از جمله زبانشناختی شناختی، بسیاری از استع چکیده کاملامور معنوی، مقدس و دینی از اموری هستند، که همواره بشر برای فهم آن ها ناچار از به کارگیری استعاره است. این خاصیت ذهن بشر است که نمیتواند امور مفهومی و انتزاعی را بدون کمک گرفتن از امور مصداقی و فیزیکی بشناسد. امروزه علوم شناختی از جمله زبانشناختی شناختی، بسیاری از استعارههای به کاررفته زبان انسان را تحلیل کرده و نشان داده است که انسان چگونه پاره از امور هستی را درک میکند. هدف این پژوهش بررسی استعارة انسانمدارانه در مورد خداوند است، تا با رویکرد شناختی نشان دهد چگونه خدا در ذهن دو تن از شاعران زبان فارسی، یعنی سنایی و عطار، مفهومسازی شده است. برای این منظور از دیوان این دو شاعر، تمام ابیاتی که در آن ها اعمال و صفات انسانی برای خدا قیدشده، استخراج گردیده و با نگاشت هرکدام در مقاله ذکرشده است. نتیجه این پژوهش نشان میدهد، در ذهن این دو شاعر به طور مشترک خدا: پادشاه، معشوق، صنعتگر، میزبان، ساقی و جنگجو است و علاوهبر این در ذهن سنایی خدا: آرایشگر، بنّا، نانوا، نویسنده، راهنما؛ و در ذهن عطار هم خدا: صیاد، شعبدهباز، آئینهبند، فرمانده، بافنده و نقاش است. در این پژوهش چهره، میان/ کمر، زلف، لب، مردمک چشم، دهان و ... از اعضایی هستند که همراه با شواهدی برای اثبات استعارة بدنمندی از آن ها استفاده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
46 - حوزه معنایی اسم و صفت در ساخت نوع ادبی عرفانی (حدیقه سنایی)
عباسعلی وفایی فاطمه مرادینوع (genre) در اساس اشاره به سنخ (type)های ادبی دارد. درواقع مجموعه ای از قواعد انتزاعی است که نویسندگان در خلق آثارشان خود را ملزم به رعایت آن می دانند. از همین رو دسته ای از متون ادبی که دارای شباهت های ساختاری، محتوایی، بلاغی و... هستند نیز نوع ادبی نامیده میشوند. ب چکیده کاملنوع (genre) در اساس اشاره به سنخ (type)های ادبی دارد. درواقع مجموعه ای از قواعد انتزاعی است که نویسندگان در خلق آثارشان خود را ملزم به رعایت آن می دانند. از همین رو دسته ای از متون ادبی که دارای شباهت های ساختاری، محتوایی، بلاغی و... هستند نیز نوع ادبی نامیده میشوند. بخش عمده ای از عوامل موثّر در ایجاد نوع ادبی، مربوط به حوزه های معنایی است. در این زمینه، واژگان در قالب اسم ها و صفات به صورت ساده، مشتق یا مرکّب نقش اساسی ای در خلق نوع ادبی و تمایز ان ها با یکدیگر دارند. یکی از انواع مهم در حوزه ادبیّات ایران، نوع عرفانی است. حدیقةالحقیقه سنایی از جملة آثاری است که در زیرمجموعه این نوع قرار می گیرد. ما در این مقاله در پی آن هستیم که ضمن بررسی 50 واژه در این کتاب، نشان دهیم که حوزه های معنایی (اسم و صفت) چگونه در ایجاد نوع عرفانی موثّرند. نتایج به دست آمده نشان میدهد حوزه های معنایی غالب این دسته از واژگان با توجه به مطالعات درزمانی و هم زمانی و هم چنین تغییراتی که در دو سطح واژگانی و مفهومی آن ها پیدا می شود، با بسامد بالا در خدمت نوع عرفانی قرار گرفته اند؛ چنانکه از این میان، سهم اسم های مکان، زمان و برخی واژگان دیگر که ما از آن ها تحت عنوان واژگان خاص نام برده ایم، بیشتر است. این پژوهش کاملا نوآورانه است و با نگاهی جدید از حیث کمّی و کیفی به توصیف دقیق متن می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
47 - بررسی تحلیلی تأثیر ذهن و زبان سنایی بر مولانا (بر اساس رویکرد بینامتنی)
کتایون مرادی علی محمد مؤذنیبدیهی است که تصوّف و عرفان از موضوعات بسیار مهم در تحولات شعر فارسی در قرن ششم بوده و سنائی نخستین کسی است که به ایجاد منظومه های بزرگ عرفانی (چون حدیقهالحقیقه و طریقالتحقیق) توجّه کرده است. علاوه بر این، بسیاری از قصائد او به موضوع اخیر اختصاص داده شده است. بررسی احو چکیده کاملبدیهی است که تصوّف و عرفان از موضوعات بسیار مهم در تحولات شعر فارسی در قرن ششم بوده و سنائی نخستین کسی است که به ایجاد منظومه های بزرگ عرفانی (چون حدیقهالحقیقه و طریقالتحقیق) توجّه کرده است. علاوه بر این، بسیاری از قصائد او به موضوع اخیر اختصاص داده شده است. بررسی احوال و آثار مولانا و سنایی درنظر ادیبان و محقّقان فارسی زبان – اعم از ایرانی و غیرایرانی- بسیار مهم بوده است. نگارنده در این جستار برآنست که با روش تحلیلی- توصیفی مبتنی بر مطالعۀ بینامتنی، به بررسی تأثیرات سنایی بر مولوی بپردازد. برآیند تحقیق نشان میدهد که مولوی با همه عظمت و بزرگی، عمیقاً متأثّر از اندیشه و آثار شاعر غزنه است. مولوی هرگاه به مسائل عارفانه و عشق و ایمان صادقانه میپردازد، خود را به سنایی بیش از دیگران نزدیک میبیند. به تعبیر محقّقان، مولوی بیشترین اقتباس را از آثار و اشعار سنایی داشته است و این اقتدا تا آنجا پیش میرود که برخی مولوی را متهم به پیروی بیش از حد از سنائی میکنند. این تأثیر با هنرنماییهای مولوی در زمینۀ ذهن و زبان و تصاویر و حکایات با زیبایی بیشترخودنمایی میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
48 - عقبات و دشواریهای سلوک عرفانی در قصاید سنایی
عصمت احمدی رکن آبادی عزیزاله توکلی کافی آباد محمود صادق زادهابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی، عارف و شاعر نامدار قرن ششم، نخستین شاعری است که اندیشهها و دیدگاههای مکتب تصوف و تعالیم و اندرزهای صوفیانه و لطایف عرفانی را با شیوه ای سنجیده و استوار، با ذوقیات شاعری آمیخته و راهی نو را در عالم شعر فارسی گشوده و زمین چکیده کاملابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی، عارف و شاعر نامدار قرن ششم، نخستین شاعری است که اندیشهها و دیدگاههای مکتب تصوف و تعالیم و اندرزهای صوفیانه و لطایف عرفانی را با شیوه ای سنجیده و استوار، با ذوقیات شاعری آمیخته و راهی نو را در عالم شعر فارسی گشوده و زمینههای گسترش و اوجگیری آن را فراهم کرده است. با توجه به اینکه یکی از مباحث عرفانی سیر و سلوک است و حرکت و سیر الى الله دارای مقامات و منازلی است. سالکان برای رسیدن به مقصود راهی جز گذر از این مقامات ندارند. درگذر از این مقامات، حالات تازه ای برای سالکان رخ می نماید. این حالات، از سوی محبوب ازلی اشارتهایی به همراه دارد، سالکان را جانی تازه می بخشد، نوید وصل می دهد و درگذر از مقامات، آنان را یاری می کند. نویسنده در این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوایی و روش کتابخانهای به بررسی عقبات و دشواری های سلوک عرفانی در قصاید سنایی پرداخته است. ضمن بررسی و تفحص در قصاید حکیم، از منظر وی، دشواری ها و سختی های راه سلوک عرفانی بسیار است و سنایی ضمن توصیۀ سالک به تلاش و کوشش در راه عشق، از وی میخواهد با جانبازی و قربان ساختن وجود نفسانی خویش در این راه به دنبال مقصود و مطلوب خویش باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
49 - زبان نمادین در اشعار عارفانه سنایی
زهرا چراغیشعر کلاسیک فارسی مشحون از ایماژها و تصاویر عاشقانه، عارفانه و ادبی است که هر خوانندة مشتاقی را سر ذوق میآورد. این شعر، پر است از مضامین و بنمایههای شهودی و عارفانه. در میان شاعران کلاسیک فارسی، سنایی از جمله آغازکنندگان شعر عارفانه است. سنایی با شعر زاهدانة خویش، توا چکیده کاملشعر کلاسیک فارسی مشحون از ایماژها و تصاویر عاشقانه، عارفانه و ادبی است که هر خوانندة مشتاقی را سر ذوق میآورد. این شعر، پر است از مضامین و بنمایههای شهودی و عارفانه. در میان شاعران کلاسیک فارسی، سنایی از جمله آغازکنندگان شعر عارفانه است. سنایی با شعر زاهدانة خویش، توانست صورتهای شهودی و سیر و سلوک عارفانة سالک راه حق را به زیبایی تصویر کند. در واقع سنایی اولین شاعر ایرانی پس از اسلام به شمار میرود که حقایق عرفانی و معانی و نمادین تصوف را در ادبیات مطرح کرد. سنایی در عصر خودش یک شاعر نوگرا بود. بیشتر پژوهندگان او را پایهگذار شعر عرفانی و رمزی میدانند. کاری که او آغاز کرد، با عطار نیشابوری تداوم یافت و در شعر جلال الدین محمد بلخی به اوج خود رسید. درونمایة عرفانی و غزلسرایی عارفانه و عاشقانه، تنها نوآوری این شاعر بزرگ در ادب پارسی نیست. او در بیشتر قالبهای شعر پیش از خود بازنگری میکند و حال و هوایی تازه در کالبد آنان میدمد. سنایی با وارد کردن درونمایههای عرفانی، نمادین و استعاری، جان و روح تازهای به کالبد بیجان قصیده دمید. سنایی به جز درونمایههای عرفانی و اندرزهای اخلاقی؛ نوعی نقد اجتماعی را نیز وارد قصیده کرد. با این تفاسیر، رویکرد زبانشناختی به مفاهیم عرفانی و رمزی شعر سنایی، اهمیتی دو چندان پیدا میکند. از این رو ما در این مقاله سعی داریم ضمن تعریف زبان و کارکردهای آن و نیز تعریف زبان نمادین، علاوه بر واکاوی و نحوه استفاده سنایی از آرایههای زبانی در دو مجموعه به نام حدیقه الحقیقه و سیر العباد الی المعاد، وجوه نمادین اشعار او را بازنمایی کنیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
50 - تحلیل دیدگاه عرفانی سنایی از مضامین دیو(ابلیس)، تقدیر، عالم غیب و ملک در حدیقه سنایی
رضا مرادیان خورشید نوروزی خدیجه بهرامی رهنماحدیقهالحقیقه سنایی غزنوی ازرویکردهای مختلف تحلیل وبررسی شده است و به سبب طرح مباحث دینی- عرفانی و همچنین اندیشههای حکمی و اسلامی، که گهگاه پیوندی ناگزیر با متافیزیک دارند، بستری مناسب برای بازتاب بنمایههای ماورای طبیعی به شمار میآید. در مقالة حاضر، ضمن استخراج مصاد چکیده کاملحدیقهالحقیقه سنایی غزنوی ازرویکردهای مختلف تحلیل وبررسی شده است و به سبب طرح مباحث دینی- عرفانی و همچنین اندیشههای حکمی و اسلامی، که گهگاه پیوندی ناگزیر با متافیزیک دارند، بستری مناسب برای بازتاب بنمایههای ماورای طبیعی به شمار میآید. در مقالة حاضر، ضمن استخراج مصادیق دینی وقرآنی چون تقدیر، عالم غیب وملک، در حدیقهالحقیقه سنایی و ارائة جنبههای آماری و نشان دادن بسامد هریک، به تبیین مؤلفههایی ازدیدگاه سنایی پرداخته شده وبه سبب ساختار تعلیمی، کارکردهای نمادین برخی از این مضامین نیز موردتوجّه و تحلیل قرار گرفته است. یافتههای تحقیق نشان میدهدکه در دیدگاه عرفانی سنایی به تبع باورهای دینی و اسلامی ایشان نیز، مضامین قرآنی واسلامی فراوانی در ذهن و زبان وی حضور دارد. با مرور به حدیقه سنایی به وضوح میتوان کاربرد فراوان اصطلاح و مضامین مذکور را مشاهده کرد که درمیان چهارمضمون مذکور، عالم غیب بیشترین بسامد را داردوازطرف دیگر سنایی به شیوههای گوناگون ازاین مضامین بهرگیری میکند.نظرگاه عرفانی وی نشان میدهدکه مسلک عرفانیاش، عرفان صرف نیست ونگاه عرفانی- شریعت به این گونه موضوعات دارد.کلید واژه ها: پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
51 - جلوههایی از پیر و شیخ و نقش آن در دیوان سنایی
فرزانه دستمردسنایی یکی از شاعران اندیشمند در ادبیات عرفانی و آثارش از رویکردهای مختلف موردتحقیق قرارگرفته، اما کمتر بر دیوان اشعارش کنکاش انجامشده است. یکی از عناصر برجسته و پربسامد در عرفان و تصوف و دیوان اشعار سنایی، بحث پیران و مشایخ هست که بهعنوان رهنمایان معنوی، نقش مؤثر و غی چکیده کاملسنایی یکی از شاعران اندیشمند در ادبیات عرفانی و آثارش از رویکردهای مختلف موردتحقیق قرارگرفته، اما کمتر بر دیوان اشعارش کنکاش انجامشده است. یکی از عناصر برجسته و پربسامد در عرفان و تصوف و دیوان اشعار سنایی، بحث پیران و مشایخ هست که بهعنوان رهنمایان معنوی، نقش مؤثر و غیرقابل انکاری در تربیت سالکان و مریدان سفر معنوی طریقت دارند و سالکان با استمداد از ارشادات آنان از گردنه ها و عقبه های سیر باطنی رهایی یافته و مسیر پرمخاطرة سلوک را بهسلامت طی می نمایند. این نوشتار در صدد است تا به روشی توصیفی– تحلیلی از رهگذر کشف و تحلیل شواهد شعری، به تبیین دیدگاه این سرایندة ادبیات عرفانی در مورد پیران و مشایخ و نقش آن ها در سیر و سلوک عرفانی بپردازد و به این نتیجه رسیده است که حضور پیر هدایت گر به دو شکل و دوبعدی بودن جلوهگر است. گاهی طالب برخورداری از لذات مادی و تنعمات دنیوی بوده و هم نیازمند تنعمات عالم حقیقت در جامة زاهد و صوفی و هدایتگری و وارستگی از تعلقات دنیوی بوده است و از همه مهم تر، عشق و فنا را درراه رسیدن به وصال الهی به پیران روحانی نسبت میدهند که جامع تمامی صفات انسان کامل است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
52 - چگونگی نمود عنصر «شرّ» در حدیقةالحقیقه سنایی
فاطمه دانشور جمال احمدی صادق زمانی شراره الهامیوجود شرّ قرن ها، به عنوان مسئله ای برای خداپرستان بوده است. باور به اینکه جهان، با شمار زیاد شرور مخلوق و تحت نظارت مطلق خیر اعلی و قادر مطلق و دانای مطلق باشد، مشکل به نظر می رسد. اهمیت جهان بینی درخصوص شرور تا بدان جاست که به عنوان یکی از مضامین مهم و برجسته، نه تنها چکیده کاملوجود شرّ قرن ها، به عنوان مسئله ای برای خداپرستان بوده است. باور به اینکه جهان، با شمار زیاد شرور مخلوق و تحت نظارت مطلق خیر اعلی و قادر مطلق و دانای مطلق باشد، مشکل به نظر می رسد. اهمیت جهان بینی درخصوص شرور تا بدان جاست که به عنوان یکی از مضامین مهم و برجسته، نه تنها در متون کلامی و فلسفی و حکمی، بلکه در متون عرفانی نیز به وفور دیده می شود. در این مقاله نگارندگان پس از اشاراتی کوتاه به پاسخ هایی که به مسئله شرور داده شده است، با روش توصیفی-تحلیلی، به مصداق های مسئله شرّ در منظومۀ عرفانی حدیقه سنایی می پردازند. حکیم سنایی از نظر اصول اعتقادی و کلامی دنباله رو اشعری – ماتریدی است و در این سپهر فکری به آن اندیشیده است. نتیجه ای که از این پژوهش به دست می آید حاکی از آن است که سنایی با رویکردی عرفانی در مسئله شرور با حکمای الهی متفق القول است و شرور را به طور کلی نفی می کند. بر اساس منظومه فکری او، اراده الهی خیر محض است و این اصل از اساسی ترین پایه های جهان بینی اوست و با تعبیرهای متفاوت از آن سخن گفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
53 - بررسی برخی ویژگی های سبکی یا تصویرهای شاعرانه دراشعار حکیم سنایی غزنوی
نرجس کیخا مسعود اکبری زاده بهروز رومیانیچکیده : حکیم مجدودبن آدم سنایی غزنوی از گویندگان مشهور سبک عراقی و شعر عرفانی می باشد که آثاری به نظم و نثر از خود به یادگار گذاشته اشعارحکیم سنایی ساده، با مضامین پرمحتوای عرفانی آمیخته است که در آنها، شاعر مضامین شعری خود را همراه با تصاویر شاعرانه ی زیبایی ارائه کرده چکیده کاملچکیده : حکیم مجدودبن آدم سنایی غزنوی از گویندگان مشهور سبک عراقی و شعر عرفانی می باشد که آثاری به نظم و نثر از خود به یادگار گذاشته اشعارحکیم سنایی ساده، با مضامین پرمحتوای عرفانی آمیخته است که در آنها، شاعر مضامین شعری خود را همراه با تصاویر شاعرانه ی زیبایی ارائه کرده. نیروی تصویرآفرینی همیشه نشانه ی شاخص یک شاعر است . بنابراین، مقاله ی حاضر به بررسی تصاویر شاعرانه ( تشبیه و استعاره )، در شعر سنایی اختصاص یافته است. در این مقاله، به شعر و خیال ( تصویر) اشاره شده است. تشبیه ها و استعاره های اشعار حکیم سنایی از لحاظ بسامد، موضوع ( عناصر تصویر ساز)، فشردگی و گستردگی و نیز از جهت هدف شاعر از آوردن این تصاویر بررسی شده اند و در بخش پایانی مقاله درباره ی تناسب تصویر با موضوع بحث شده است.واژگان کلیدی: سنایی، دیوان اشعار، تشبیه، استعاره، عناصر تصویر ساز . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
54 - بررسی و تحلیل تصویرپردازی از عقل در اشعار سنایی
مرتضی رزاق پور رضا صادقی شهپر اکرم مصفاامتزاج و آمیختگی اصطلاحات عرفانی و فلسفی و تبیین آن با زبان شاعرانه و هنرمندانه، زوایا و دیدگاههای مختلفی را جهت بررسی و ارزیابی این گونه آثار فراهم میآورد. کاربرد مفاهیم انتزاعی و دشوار حکمی و فلسفی در آثار منظوم عرفانی به طرق و شیوههای مختلفی در قالب حکایتهای ت چکیده کاملامتزاج و آمیختگی اصطلاحات عرفانی و فلسفی و تبیین آن با زبان شاعرانه و هنرمندانه، زوایا و دیدگاههای مختلفی را جهت بررسی و ارزیابی این گونه آثار فراهم میآورد. کاربرد مفاهیم انتزاعی و دشوار حکمی و فلسفی در آثار منظوم عرفانی به طرق و شیوههای مختلفی در قالب حکایتهای تمثیلی، داستانهای تعلیمی و موعظههای اخلاقی مرسوم بوده است، از آنجا که سنایی هم شاعر است هم صوفی و هم حکیم بنا بر این آثارش را میتوان از سه دیدگاه عرفانی، فلسفی و ادبی بررسی کرد. آثار سنایی چون حدیقه، دیوان اشعار و مثنویهای او از جمله آثار عرفانی است که شاعر به فراخور موضوع از مضامین و اصطلاحات حکمی و فلسفی در آن بهره گرفته است؛ او هم چنین جهت مؤثّرکردن کلام خود از عناصر تصویرپردازی به وفور سود جسته است. در این گفتار نحوة تصویرسازی و شیوة کاربرد عناصر خیال همچون تشبیه، استعاره، کنایه، تلمیح، پارادکس، تجسم، تمثیل و… در خصوص واژة عقل ارزیابی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
55 - آسیبشناسی اعتقاد دینی در شعر سنایی
علی دهقانآسیب شناسی دینی آفاتی را بررسی می کند که به اعتقادات و باورهای دینی و یا به آگاهی و معرفت دینی و علمی در یک جامعه دینی وارد می شود. شناخت این آسیب ها زمینه های سلامت و بهداشت دینداری را تسهیل می کند. متون ادب فارسی از بدبینی به باورها، اخلاق و رفتار دینی دینداران چکیده کاملآسیب شناسی دینی آفاتی را بررسی می کند که به اعتقادات و باورهای دینی و یا به آگاهی و معرفت دینی و علمی در یک جامعه دینی وارد می شود. شناخت این آسیب ها زمینه های سلامت و بهداشت دینداری را تسهیل می کند. متون ادب فارسی از بدبینی به باورها، اخلاق و رفتار دینی دینداران سرشار است. شعر حکیم سنایی غزنوی عارف متشرع قرن ششم هجری، نماینده برجسته نوعی از قصیده در زبان فارسی است که به نقد جامعه و زهد و عرفان و اخلاق و آسیب شناسی رفتار و اعتقاد ناسالم دینی می پردازد. در این مقاله آسیب شناسی اعتقاد دینی در دیوان اشعار او بررسی و نتیجه مطالعه تحلیلی و توصیفی این موضوع، در چهار مقوله عقاید کلامی، دهری گری و طبیعت گرایی، بیرونی شدن دین، نادانی و جهل ارائه شده است. طبق این تحقیق، سنایی اعتقاد اشاعره را در مقولات معرفت خدا، توحید، امامت، عدل و لطف و رؤیت خدا به چالش می کشد و روش متکلمان را برای خداشناسی ناکارآمد می شناسد. او طبیعت گرایی را برابر با دهری گری و در مقابل اعتقاد به جهان ماورای طبیعت و عالم روحانی و معنویت قرار می دهد. برمبنای شعر سنایی، بی صداقتی و نبودن درد و شور دینی، دین را از درون دین داران به بیرون رانده، آن را در شعائر و آداب و تظاهر و استفاده ابزاری از دین متوقف کرده است. سنایی جهل را موجب بدعت و بی رغبتی در عبادات و اعمال دینی دانسته، آسیب های متعدد آن را برای دین داری بر می شمارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
56 - نگاهی اجمالی به کارکرد عقل و عشق در اندیشۀ ابن عربی، مولوی و سنایی
علی سینا رخشنده مند اصغر دادبه سعید حمیدیانیکی از مضامین مشترک شاعران و نویسندگان ادبیّات فارسی، موضوع عقل و عشق است. بررسی کارکردهای عقل و عشق و اینکه عشق، شارح غوامض عقل ؛ ولی عقل از شناخت رموز عشق ناتوان است، دیدگاه های گوناگونی را در پی داشته است. از آنجایی که یکی از اصول صوفیّه عشق ستایی و عقل ستیزی است، چکیده کاملیکی از مضامین مشترک شاعران و نویسندگان ادبیّات فارسی، موضوع عقل و عشق است. بررسی کارکردهای عقل و عشق و اینکه عشق، شارح غوامض عقل ؛ ولی عقل از شناخت رموز عشق ناتوان است، دیدگاه های گوناگونی را در پی داشته است. از آنجایی که یکی از اصول صوفیّه عشق ستایی و عقل ستیزی است، عرفا راه علوم و فلسفه و عقل معاش را در شناخت حقّ ناتوان میدانند و معتقدند آنچه میتواند انسان را به معرفت حقیقت و حقیقی برساند عشق است وبس. این مضمون دراندیشۀ دو ابر مرد عرفان و فرهنگ اسلامی در قرن هفتم یعنی ابن عربی و مولوی و اندیشۀ حکیم سنایی غزنوی که بنیان گذار تفکّر عرفانی در شعر فارسی- قرن پنجم و اوایل قرن ششم - است به طرز خاصی، نمود پیدا کرده و جلوه گر است و از مباحث بسیار مهم و کلیدی اندیشۀ آنان به شمار می رود. از این روی در این وجیزه مشخص خواهیم کرد که آیا عرفا و بخصوص ابن عربی،مولوی وسنایی با همۀ معانی عقل مخالف هستند؟ عقل و عشق در اندیشۀ آنان چه جایگاهی دارد و گسست و پیوست میان عقل و عشق کجاست؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
57 - نقد اجتماعی و رویکردهای منتقد اجتماعی مطالعه سوژه منتقد در شعرهای اجتماعی سنایی
فاطمه مرادی خسرو قاسمیان ساناز مجردجامعهنگری و جامعهنگاری، موضوعی است که قدمت آن به شکلگیری نخستین جامعههای بشری میرسد. جامعه، بستری برای شکلگیری هویّت فردی و تعامل با دیگران است. از این رو در بررسی جامعه، هم نگاه به خویشتن مورد توجّه قرار میگیرد و هم ارزیابی دیگران. منتقد اجتماعی، شخصیّتی است که چکیده کاملجامعهنگری و جامعهنگاری، موضوعی است که قدمت آن به شکلگیری نخستین جامعههای بشری میرسد. جامعه، بستری برای شکلگیری هویّت فردی و تعامل با دیگران است. از این رو در بررسی جامعه، هم نگاه به خویشتن مورد توجّه قرار میگیرد و هم ارزیابی دیگران. منتقد اجتماعی، شخصیّتی است که در جامعهنگری خود در ارزیابی دیگران به تفسیر وضعیّت موجود روی میآورد. از سوی دیگر با ارائهی راهکارهای اصلاحی که برخاسته از نظام فکری و اعتقادیاش است هویّت خود را بازنمایی میکند. در پژوهش حاضر، نقش منتقد اجتماعی در شعر سنایی بررسی شده است. سنایی در نقش منتقد اجتماعی به سه سطح از جامعه توجّه میکند: بستر جامعه، طبقات اجتماعی، نظام حکومتی.ازاین رو شخصیّت سوژگانی او در سه قالب قرار میگیرد: سوژهی مفسّر، سوژهی متخیّل و سوژهی مصلح. در این پژوهش که بخشی از یک پژوهش گستردهتر است با بررسی شعر اجتماعی سنایی به دو پرسش اساسی پاسخ داده شده است. نخست این که منتقد اجتماعی کیست و دیگر این که نقد اجتماعی چگونه شکل میگیرد. در نهایت، بررسیهای این پژوهش نشان میدهد که منتقد اجتماعی با تفسیر وضع موجود و تخیّل وضعیّت آرمانی به ارائهی راهکارهای اصلاحی میپردازد و نقد اجتماعی در چنین عرصهای شکل میگیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
58 - جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری
حسین سلیمی احمدنور وحیدیهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری میباشد. جامعه پژوهش شامل دیوان اشعار سنایی و ابوالعلامعری است. نمونه پژوهش، ابیات گزینششده از سرودههای سنایی و ابوالعلا معری بود که بر مبنای نوع نگاه مثبت و منفی آنان نسبت به جایگاه زن و خان چکیده کاملهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن و خانواده در سرودههای سنایی و ابوالعلاء معری میباشد. جامعه پژوهش شامل دیوان اشعار سنایی و ابوالعلامعری است. نمونه پژوهش، ابیات گزینششده از سرودههای سنایی و ابوالعلا معری بود که بر مبنای نوع نگاه مثبت و منفی آنان نسبت به جایگاه زن و خانواده انتخاب شدند. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی است. برای تحلیل و مقایسه نگاه دو شاعر به موضوع، نمونههایی از سرودههای دو شاعر مطرح و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج نشانداد که سنایی و ابوالعلاء معری دو شاعر نامی در ادب فارسی و عربی بودند که بیشتر از بقیه به تبیین و تحلیل جایگاه زن پرداختهاند. درعینحال، موارد همسان در جهانبینی آنها نسبت به زن و بنیان خانواده و همچنین، وجوه افتراق و تفاوت نیز در اندیشه آنان کم نیست. طبق اندیشههای سنایی، گاهی اشعار اجتماعی در باب زن و خانواده تابع احساسات بود. در مقابل اندیشه معری در باب زن و خانواده نهتنها ناشی از احساسات زودگذر نیست بلکه متأثر از یک نوع یأس و بدبینی عمیق فلسفی است که طی سالیان متمادی در درون او پرورده شدهاست. نکته دیگر این است که بسیاری از اظهارنظرها و بینشهای معری و سنایی نسبت به زن متأثر از اجتماع و شرایط اجتماعی روزگار آنها است و این در مورد سنایی بیشتر صدق میکند. به عبارتی بسیاری از باورها و عقاید عامه مردم جامعه در باب زن و خانواده در ذهن و زبان این دو شاعر نیز مؤثر افتاده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
59 - از زن ستیزی تا زن ستایی در حدیقة الحقیقة سنایی
محمود جعفری دهقی ساره تربیتبه اعتبار پژوهش های گسترده و متقن بزرگان حوزه ی تحقیق ادب فارسی، حکیم سنایی غزنوی - شاعر بزرگ قرن پنجم - از جمله اولین کسانی است که اصطلاحات عاشقانه را با اصطلاحات صوفیانه بهم درآمیخته و طرحی نو درافکنده است. از دیگر سو در هر دو حوزه ی عشق و عرفان، زیبایی در اوج قرار دا چکیده کاملبه اعتبار پژوهش های گسترده و متقن بزرگان حوزه ی تحقیق ادب فارسی، حکیم سنایی غزنوی - شاعر بزرگ قرن پنجم - از جمله اولین کسانی است که اصطلاحات عاشقانه را با اصطلاحات صوفیانه بهم درآمیخته و طرحی نو درافکنده است. از دیگر سو در هر دو حوزه ی عشق و عرفان، زیبایی در اوج قرار دارد و چون زن نمود آشکارای زیبایی است لذا محبوب و معشوق همواره در شمایل زن تجلی یافته است؛ ازین جهت رویکرد سنایی به مقوله ی زن می تواند توجیه پذیر باشد. البته در شعر سنایی زن نیز مانند دیگر موجودات، اصل محاسبه نمی شود و تنها جنبه ی نمودی دارد، یعنی اگر در کلام وی از بدی های زن سخن گفته می شود دلیل بر بد بودن ذاتی زن نیست و به عکس سخن راندن از خوبی های وی نیز مبتنی بر پاک طینتی اش نمی باشد. با توجه به اینکه از میان آثار این شاعر حدیقه الحقیقه اثری کامل تر در بیان اندیشه های سنایی می باشد، لذا این پژوهش با استناد به این اثر عرفانی انجام پذیرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
60 - جایگاه زن در عرفان و تصوف اسلامی (با تکیه بر آثار سنایی، عطار و جامی)
یدالله بهمنی مطلق علی شربتیزن به عنوان نیمی از جامعه ی انسانی در پژوهش های نوین، جایگاهی ویژه دارد. نظر به دگرگونی عمده ای که در نگرش به این عنصر برجسته ی اجتماعی در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ی دیدگاه های طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن برای شناخت جامع و دقیق تر او امری ضروری است. صوفیه (ع چکیده کاملزن به عنوان نیمی از جامعه ی انسانی در پژوهش های نوین، جایگاهی ویژه دارد. نظر به دگرگونی عمده ای که در نگرش به این عنصر برجسته ی اجتماعی در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ی دیدگاه های طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن برای شناخت جامع و دقیق تر او امری ضروری است. صوفیه (عرفا) به دلیل جایگاهی والا و مثبت که در میان طبقات جامعه دارند، دیدگاهشان از اهمیتی ویژه برخوردار است. در این مقاله تلاش می شود جایگاه زن از نظر سه تن از صوفیه (سنایی، عطار و جامی) تحلیل و بررسی شود. آنچه در نمود نخست دریافت می شود، این است که آنان بیشتر اندیشه های خود را از آموزه های متعالی قرآن و احادیث نبوی دریافت نموده اند. در وهله ی دوم از حاصل این پژوهش درمی یابیم که نگاه مثبت و احیاناً منفی آنان نسبت زنان امری احساسی یا شخصی نیست، بلکه آنچنان که -گاه در قرآن کریم و کلام بزرگان دین هم با نمونه هایی از آنها روبرو می شویم، اغلب واکنشی است در برابر رفتار منفی و ناشایست فردی و نقش هایی که برخی از زنان ایفا نموده اند. انتقاد از رفتار نادرست انسان ها، نه خود آنها امروزه از دیدگاه روانشناسی نیز مورد تأیید است. برخورد منفی با رفتارهای ناپسند و شخصیت منفی افراد، امری است که اختصاص به جنس زن ندارد؛ مردان بسیاری از جمله ابوجهل ها و ابولهب ها در قرآن کم نیستند که از آنها به بدی یاد شده است. عرفای بزرگ ما به اقتضای حال و مقام سخن، گاه زنانی را به عنوان اسوه و الگو معرفی کرده اند که مردان باید درس مردانگی، توکل، فداکاری از آنها بیاموزند. چنانکه می دانیم حسن بصری بی حضور رابعه مجلس نمی گفت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
61 - شیوه های معرفتی درحدیقه ی سنایی
رقیه علوی محمدعلی گذشتی فرهاد کاکه رشمعرفت شناسی یا نظریه شناخت،اساساً یکی از مباحث مهم در حوزه های فکری است که توسط فلاسفه و علمای تعلیم و تربیت مورد بررسی و مطالعه قرار می گیردوازمباحث مهم درفرهنگ اسلامی هم بوده ودرآثاربزرگان ادب وعرفان بازتاب گوناگونی داشته است. سنایی، که ازشاعران عارف درقرن پنجم وششم ا چکیده کاملمعرفت شناسی یا نظریه شناخت،اساساً یکی از مباحث مهم در حوزه های فکری است که توسط فلاسفه و علمای تعلیم و تربیت مورد بررسی و مطالعه قرار می گیردوازمباحث مهم درفرهنگ اسلامی هم بوده ودرآثاربزرگان ادب وعرفان بازتاب گوناگونی داشته است. سنایی، که ازشاعران عارف درقرن پنجم وششم است درحدیقه به زیبایی ازآن بهره گیری کرده است. این مقاله با هدف بررسی وتحلیل جایگاه معرفت درحدیقه سنایی باروش پژوهشی در این توصیفی ـ تحلیلی نگارش شده است.یافته های مقاله نشان می دهدکه سنایی آشکار ونهان دیدگاه های معرفتی خود را ارایه داده است و مشاهده می شود که ابزارشناخت ومعرفت، حسی، عقلی وشهودی است و بیشتراندیشه های سنایی درمعرفت عقلی وشهودی جمع است ضمن اینکه عقل را هم تازمانی راهگشای معرفتی می داندکه لطف حق راهنمایش باشد,معرفتی که موردپذیرش وکاربردمتصوفه است مبتنی برشهودووحال ومبانی روحانی است وآنچه اززبان متصوفه در این وادی جاری است بیشترجنبه نمادین ورمزآلود داردوبازبان قال به تصویردرآمده است . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
62 - مقایسه سبکی هجویات ،سنایی،انوری و جمال الدین اصفهانی
حشمت اله انصاری مریم جعفری غلامعباس زاکریهجو یکی از انواع شعر غنایی به شمار می رود و مانند هرگونه ادبی دیگر دارای ویژگی هایی است که آن را از گونه های دیگر جدا می کند. پژوهش حاضر در حوزه ادبیات غنایی و با هدف مقایسه سبکی هجویات در شعر سنایی غزنوی، انوری وجمال الدین عبدالرزاق اصفهانی که ازشاعران بزرگ سده ششم هجر چکیده کاملهجو یکی از انواع شعر غنایی به شمار می رود و مانند هرگونه ادبی دیگر دارای ویژگی هایی است که آن را از گونه های دیگر جدا می کند. پژوهش حاضر در حوزه ادبیات غنایی و با هدف مقایسه سبکی هجویات در شعر سنایی غزنوی، انوری وجمال الدین عبدالرزاق اصفهانی که ازشاعران بزرگ سده ششم هجری و سبک سلجوقی هستند، صورت گرفته است. در این پژوهش به شیوه کاربرد اوزان عروضی،صور خیال، قالب های شعری ،ایدئولوژی و واژگان گزیده شامل استفاده از نام های جانوران در هجو، استفاده از ساخت مصغر، هجوهای پنهان و آشکار ، به کارگیری واژه های تابو و نیز استفاده از آیات قرآنی در هجو و هجوهای پنهان و آشکار، شخصی و اجتماعی در شعر این سه شاعرپرداخته شده است . نتایج به دست آمده بیانگر آن است که زبان جمال الدین درهجو از سنایی و انوری عفیف تراست،اما هجویات سنایی و انوری نسبت به جمال الدین زبانی تند ،گزنده پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
63 - بررسی تأثیر سبک حکایات سنایی بر حکایات مولانا
کتایون مرادی علی محمد موذنی(نویسنده مسئول)چکیدهمطالعۀ تأثیرپذیری شعرا از یکدیگر، یکی از مباحثی است که میتواند در فهم بیشتر آثار ادبی، یاریگر پژوهشگران باشد. ما در این جستار برآنیم که با روش تحلیلی- توصیفی و با ذکر شواهد شعری، به بررسی تأثیرات سبک حکایتپردازی سنایی بر مولوی بپردازیم. برآیند تحقیق اثبات میکند که چکیده کاملچکیدهمطالعۀ تأثیرپذیری شعرا از یکدیگر، یکی از مباحثی است که میتواند در فهم بیشتر آثار ادبی، یاریگر پژوهشگران باشد. ما در این جستار برآنیم که با روش تحلیلی- توصیفی و با ذکر شواهد شعری، به بررسی تأثیرات سبک حکایتپردازی سنایی بر مولوی بپردازیم. برآیند تحقیق اثبات میکند که مولوی با همه عظمت و بزرگی، عمیقاً متأثّر از اندیشه و آثار شاعر غزنه است و ذهن او – خودآگاه یا ناخودآگاه- به آثار سنایی توجّه دارد. تأثیرپذیری مولانا از سنایی، در زمینۀ ذهن، زبان، تصاویر و حکایات بسیار مشخّص و غیرقابل انکار میباشد. با این حال، سنایی برای مولانا، همانند راهنمایی است که مسیر را به او میآموزد؛ زیرا افکار، حکایات و دیدگاههای سنایی در آثار مولانا، پختهتر، فخیمتر و عمیقتر میشوند. ایماژهای شعری، افکار عرفانی، پروردن حکایات و کلام در اشعار مولوی، بسیار متعالیتر از اشعار سنایی است و به عبارتی بهتر، در راه خلق حکایات عرفانی، سنایی پیشگام است و مولانا با تأثیرپذیری از او، شعر عرفانی را به اوج خود میرساند. کلیدواژهها: سنایی، مولوی، سبکشناسی، حکایت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
64 - بروج و علم احکام نجوم مربوط به آن در دیوان سنایی
احمد روستایی شلمانی احمد زاکریمنجمان از حرکت سیارات و قرار گرفتن مدار آنها در کمربند آسمانی پیشگوییهایی انجام دادهاند و این پیشگویی را بر مبنای علم یا فن احکام نجوم استدلال می کردهاند. در تعریف این صنعت گفته اند که ، شناخت کیفیت استدلال از گردش افلاک و مطالعه برجها و حرکت ستارگان است، بر آنچه د چکیده کاملمنجمان از حرکت سیارات و قرار گرفتن مدار آنها در کمربند آسمانی پیشگوییهایی انجام دادهاند و این پیشگویی را بر مبنای علم یا فن احکام نجوم استدلال می کردهاند. در تعریف این صنعت گفته اند که ، شناخت کیفیت استدلال از گردش افلاک و مطالعه برجها و حرکت ستارگان است، بر آنچه در زیر فلک قمر پیدا خواهد شد، پیش از پیدا شدن آن. این دانش سابقهای بسیار دیرین در حوزهی دانش بشری دارد. پیشینهی آن به بابلیان باستان و سپس به یونانیان باز میگردد که در بسط و گسترش آن نقش به سزایی ایفا کردند. دانش احکام نجوم که در ابتدا در انحصار ستارهشناسان و ریاضیدانان بود کمکم به حوزهی علوم دیگر نیز بسط یافت به گونهای که؛ حتی پزشکان در بعضی از ادوار برای درمان بیماران خود دست به دامان دانش نجوم می شدند. شاعران نیز از این دانش غافل نبودند و در دورههای آغازین شعر فارسی تا سدههای هفت و هشت در سرودههای خویش از آن بهره بردند و به خلق مضامین پرداختند تا نسبت به شعرای دیگر اظهار فخر نمایند. احکام مربوط به منطقةالبروج یا احکام مربوط به یکایک برج های دوازدگانه و یا ستارگان مشهور در هر یک از برج ها، در شعر سنایی، جلوهای خاص دارد که این معانی را در ذیل عنوان های گوناگون مورد بررسی و مطالعه قرار میدهیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
65 - شاعر و شعر قلندری
بدریه قوامیشعر قلندری یکی از شاخههای شعر عرفانی است که ظهور رسمی آن با شعر سنایی است. از آن پس دامنهی گسترهی آن، چنان است که حتی در شعر شاعرانی چون خاقانی و انوری هم مفاهیم قلندری دیده میشود. بررسی غزل سنایی و عطار به عنوان برجستهترین نمونه های شعر قلندری، شاخصههای اصلی ان چکیده کاملشعر قلندری یکی از شاخههای شعر عرفانی است که ظهور رسمی آن با شعر سنایی است. از آن پس دامنهی گسترهی آن، چنان است که حتی در شعر شاعرانی چون خاقانی و انوری هم مفاهیم قلندری دیده میشود. بررسی غزل سنایی و عطار به عنوان برجستهترین نمونه های شعر قلندری، شاخصههای اصلی اندیشههای قلندری را به دست میدهد، چنان که از این بررسی میتوان به شخصیّت این شاعران و نیز زبان شعر قلندری رسید. ملاحظهی این معانی که نتیجهی کندوکاوی جدی در این حوزه است، خودبهخود درجهی تقلیدی بودن سخن بعضی از گویندگان قرن هشتم را نشان خواهد داد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
66 - بازتاب عرفانی قصص انبیا در حدیقه سنایی با رویکرد تأویلی
محمدتقی یونسی رستمی ابوالحسن ابراهیمی فاطمه خاله‏اقلی تبریزیاصطلاح هرمنوتیک (تأویل) در اصل یونانی است، و از فعل هرمنویین به معنی تفسیر کردن اخذ شده است. این مفهوم اگرچه از زمان افلاطون به کار رفته است، اما از قرن هفدهم میلادی به بعد به عنوان مفهومی مربوط به شاخه ای خاص از دانش بشری به کار برده شده است. تأویل از موضوعات مطرح در ح چکیده کاملاصطلاح هرمنوتیک (تأویل) در اصل یونانی است، و از فعل هرمنویین به معنی تفسیر کردن اخذ شده است. این مفهوم اگرچه از زمان افلاطون به کار رفته است، اما از قرن هفدهم میلادی به بعد به عنوان مفهومی مربوط به شاخه ای خاص از دانش بشری به کار برده شده است. تأویل از موضوعات مطرح در حوزه ی تفسیر و علوم قرآنی بوده و چالش های فکری را بین اندیشمندان اسلامی پدید آورده است. معانی تأویل چندگانه است و معنای باطنی قرآن مجید یکی از آن ها می باشد. برخی از نویسندگان از داستان های زندگی پیامبران در قرآن تأویل های خاصی ارایه کرده اند. سنایی (535-473ق) در مرحله دوم زندگی خود، در غزل، و برخی از قصاید و مثنوی هایش با استفاده از شگردهایی که امروزه تأویل خوانده می شود - با تکیه بر داستان های انبیا در آیات قرآن مجید - شیوه نوینی را آغاز کرده است و بسیاری از امور را از دیدگاه دین و عرفان نگریسته است. نگارندگان در مقاله حاضر به بازتاب قصص انبیا در حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه براساس مدل هرمنوتیکی (تأویلی) پرداخته اند. نتایج بررسی ها درباره پنج پیامبر در شش نمودار- از نظر ذکر نام آن ها در سوره ها و فراوانی شان در آیات – ارایه شده است و مشخص شد سنایی این داستان ها را با رویکرد عرفانی و تأویلی تحلیل کرده و بیشتر به ترک تعلقات دنیوی و عشق به معبود ازلی تأکید داشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
67 - بررسی تطبیقی عقل در دیدگاه ابوالعلای معرّی و سنایی غزنوی
رقیه علوی(نویسنده مسئول) سهیل فتاحیعقل همواره یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مقولات در میان فیلسوفان، دانشمندان، حکیمان، عارفان و شاعران بوده است. یکی از دلایل مهمّ اختلاف در تعریف عقل، مفهوم چندگانه و متفاوت آن در میان فرهنگ ها، ملّت ها و نژادهای گوناگون است که شعر بهعنوان عنصر اصلی تبلیغ و گسترش ف چکیده کاملعقل همواره یکی از مهم ترین و بحث برانگیزترین مقولات در میان فیلسوفان، دانشمندان، حکیمان، عارفان و شاعران بوده است. یکی از دلایل مهمّ اختلاف در تعریف عقل، مفهوم چندگانه و متفاوت آن در میان فرهنگ ها، ملّت ها و نژادهای گوناگون است که شعر بهعنوان عنصر اصلی تبلیغ و گسترش فرهنگ، درگذشته محلّ چالش ها و بحث های متفاوت و گاه همرأی دربارۀ عقل بوده است. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی و بر پایۀ منابع کتابخانه ای است؛ تلاش شده است مقولۀ عقل با همۀ آنچه در برمیگیرد در اشعار ابوالعلای معرّی، شاعر بلندآوازۀ عرب و حدیقه الحقیقۀسنایی غزنوی، شاعر نام آشنای ایرانی، بررسی شود. آنچه در این پژوهش معیار اصلی قرارگرفته است بررسی عقل با همۀ زیرمجموعههایش در شعر دو شاعر بوده است؛ چراکه در دیوان سنایی گاه عقل یادآور خرد ایرانی و قداست آن، گاه عقل معاش و بیشتر عقل در معنای دینی و کلامی آن را شامل می شود. از دستاوردهای این پژوهش است که عقل با تمام ظرفیت خود در دیوان دو شاعر در بیش از بیست مورد با مضمونی یکسان یا نزدیک به هم بهکاررفته است و در دو مورد که خرد در مقابل دین و همچنین بدگمانی به خرد است، نقطۀ مقابل یکدیگر قرارگرفتهاند. گفتنی است که ابوالعلا بیشتر عقل را در مفهوم عقل معاش به کار می گیرد؛ امّا سنایی عمدتاً از عقل در معنای عقل دینی و کلامی و عاملی برای درک حقایق وزندگی معنوی سخن می گوید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
68 - بررسی تطبیقی مفهوم ماورایی «دیو» در شاهنامۀ فردوسی و حدیقۀ سنایی
رضا مرادیان دکترخورشید نوروزی دکترخدیجه بهرامی رهنماشاهنامه و حدیقۀ بهعنوان دو اثر مهم ادبی در دو موضوع متفاوت حماسی و عرفانی، واجد وجوه شباهت بسیاریاند. یکی از وجوه شباهت این دو، مفاهیم ماورایی دیو است که در هر دو اثر، به کار رفته است و باعث میشود که این دو اثر از وجهی، قرابت خاصی پیدا کنند. بن مایه ها و مضامین ماورا چکیده کاملشاهنامه و حدیقۀ بهعنوان دو اثر مهم ادبی در دو موضوع متفاوت حماسی و عرفانی، واجد وجوه شباهت بسیاریاند. یکی از وجوه شباهت این دو، مفاهیم ماورایی دیو است که در هر دو اثر، به کار رفته است و باعث میشود که این دو اثر از وجهی، قرابت خاصی پیدا کنند. بن مایه ها و مضامین ماورایی و اندیشههای فراواقعی ریشههای آن را میتوان در باورهای اساطیری، اعتقادات دینی و سنتهای فکری زمانه و حتی اندیشههای عرفانی جستجو کرد. نمودهای عینی دیو بر پایۀ باورهای اساطیری است که گاه در خدمت نمادپردازی فردوسی قرار گرفته است. واژة دیو پیش از اسلام در فرهنگ ایرانی رایج بود و پس از ورود اسلام تغییر کرد و جای خود را به جن داد. در این پژوهش که به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و با روش کتابخانهای است؛ مفهوم فرا طبیعی دیو در شاهنامۀ بهعنوان مهمترین اثر حماسی و حدیقهالحقیقه بهعنوان مقدّمترین اثر رسمی عرفانی با ذکر شواهد و قرائن و مقایسه بسامد آنها، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این جستار نشان میدهد که در شاهنامه، دیو جایگاه پیشین خود را از دست داده است و از اقتدار دیوان و تأثیری که در هستی داشته اند به شدت کاسته شده است و به جایگاه فروتری نزدیک شدهاند. در حالی که سنایی به صبغههای عرفانی آن تأکید مینماید؛ گاه آن را در معنای جن و گاه در معنای اهریمنِ درون به کار میگیرد؛ در مواردی نیز با معنای ابلیس، یکسان میپندارد و گاه با بهرهبرداری استعاری از آن پای تأویل و تفسیر را به این مفهوم باز میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
69 - بررسی تطبیقی دیدگاه سنایی و مولوی در مورد سفر
دکتر رضا آقایاری زاهددر ادبیات فارسی، سفر با دو بعُد جسمانی و عرفانی در اشعار شاعران آمده است، بُعد معنوی که از آن با عنوان سفر درونی، روحانی و باطنی یاد می کنند، اصل اندیشگانی ادبیات عرفانی است، این سفر، سیرالی الله است که در نهایت با فنای فی الله به نوعی به تولد دوباره ی سالک (بقای بعد فن چکیده کاملدر ادبیات فارسی، سفر با دو بعُد جسمانی و عرفانی در اشعار شاعران آمده است، بُعد معنوی که از آن با عنوان سفر درونی، روحانی و باطنی یاد می کنند، اصل اندیشگانی ادبیات عرفانی است، این سفر، سیرالی الله است که در نهایت با فنای فی الله به نوعی به تولد دوباره ی سالک (بقای بعد فنا) ختم می شود، تمام تلاش عرفا در یک کلام، هدایت انسان به این مسیر هست، چناچه اگر اندیشههای عارفان را در طی قرن ها بررسی کنیم به یک پیوند اندیشگانی در این رابطه می رسیم. هرکدام در بیانی دیگر اما مفهومی یکسان بر سفر درونی تأکید دارند. در این مقاله اندیشه های دو قطب بزرگ عرفان: سنایی و مولوی در این رابطه بررسی شده است، سفر در بُعد جسمانی و عرفانی در شعر آنها بسیار توصیه شده اما اهمیتی که سفر باطنی دارد، سفر جسمانی ندارد، حاصل تحقیق نشانگر این است، هر دو شاعر رسالت عرفانی خود را در این دیده اند که انسان را در مسیر شناخت هویت الهی خود قرار بدهند. بنابراین توصیه به سفر درونی دارند، سفر اجباری انسان هبوط او از عالم علوی به این جهان است و انسان با سفر درونی باید تلاش کند دوباره به آن عالم برگردد؛ آداب آن نیز ترک شهوات دنیایی و سیر و سلوک عرفانی با پیروی از پیر راهنما است، از این منظر می توان آن را با کهن الگوی سفر قهرمان بررسی کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
70 - بررسی قصاید سنایی بر اساس نظریۀ تبادلی «پیتر بلاو»
عصمت احمدی رکن آباد دکترعزیزاله توکلی کافی آباد دکتر محمود صادق زادهبر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروههایی قرار میگیرند که پاداش نصیب آنها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آنها با علم و خردورزی محکم میشود؛ اما اگر این افراد بهعنوان اعضای جامعه چکیده کاملبر اساس نظریۀ تبادلی پیتر بلاو، هر یک از افراد جامعه، در جریان تبادلات و پیوندهای اجتماعی خود با دانش اندوزی در گروههایی قرار میگیرند که پاداش نصیب آنها شود و به واسطۀ این پاداش، پیوند اجتماعی آنها با علم و خردورزی محکم میشود؛ اما اگر این افراد بهعنوان اعضای جامعه، در فرایند همین معاملات تبادلی، هیچگونه پاداشی در مقابل کنش خود دریافت نکنند، رشتۀ پیوند و تعاملات آنها با علم و دانشاندوزی، سست و از هم گسیخته خواهد شد و در نتیجه در همان جهالت باقی خواهند ماند. در این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با مراجعه به منابع نظری تحقیق، تلاش شده است تا محورهای جامعهشناسانۀ نظریۀ پیتر بلاو در سرودههای سنایی، مورد کنکاش قرار گیرد تا واکنش افراد جامعۀ به تصویر کشیده شده، در اشعار وی، در برابر کنش های موجود در محیط، تحلیل و بررسی شود. نتایج بررسی حاکی از آن است که وقتی قوۀ خردورزی انسان بسته باشد در مقابل با ورود هرگونه اطلاعات تازه، قادر به بررسی آنها با دید عقلانی نیست و سنایی در قصایدش، مفاهیم پیرامون جهل و خردورزی را در جلوههای تقابلی آن در کنار هم قرار داده و از این راه مخاطبان را نسبت به مسائل تعلیمی بیدار کرده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
71 - بررسی نشانههای تأثیر کلام اشاعره و معتزله در حدیقه سنایی
مریم ناصر ترک عزیزاله توکلی کافی آباد هادی حیدری نیا سید حسین شهاب رضویسنایی غزنویی به عنوان یکی از برجستهترین شاعران کلاسیک ایران، با حدیقهالحقیقه بسیاری از آموزههای اعتقادی و اخلاقی اسلامی را وارد شعر فارسی نمود. بیشتر این آموزهها متأثر از فضای کلامی و اخلاقی عصر سنایی میباشد. عصری که نحلههای کلامی و اخلاقی فراوانی در آن رواج داشتن چکیده کاملسنایی غزنویی به عنوان یکی از برجستهترین شاعران کلاسیک ایران، با حدیقهالحقیقه بسیاری از آموزههای اعتقادی و اخلاقی اسلامی را وارد شعر فارسی نمود. بیشتر این آموزهها متأثر از فضای کلامی و اخلاقی عصر سنایی میباشد. عصری که نحلههای کلامی و اخلاقی فراوانی در آن رواج داشتند. در این میان، مثنوی حدیقهالحقیقه، از جمله مهمترین آثار سنایی، جلوهگاه تأثیرات کلامی و اعتقادی متعددی در بطن خویش میباشد. حدیقهالحقیقه اثری میباشد که هم متأثر از مبانی کلامی-استدلالی معتزله است و هم متأثر از مبانی کلامی–نقلی اشعریون. این اثر از یک سو، در مسائل کلامی چون رؤیت الهی، به دیدگاههای معتزله نزدیک میباشد و در مسأله حدوث و قدم کلام الهی به اشاعره. اگر چه سناییپژوهان، وی را عمدتاً اشعریمسلک دانستهاند، اما نمیتوان در باورداشت سنایی به حب اهل بیت (ع)، توحید و امامت و آموزههای اخلاقی شیعیمسلکانه او، شک کرد. باری در تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تلاش شده تا تاثیرات کلامی دو فرق مهم جهان اسلام یعنی معتزله عقلاندیش و اشعریون نقلاندیش بر حدیقهالحقیقه سنایی مطالعه شود. عمدۀ تمرکز تحقیق بر تأثیرات موضوعات کلامی و اخلاقی چون حدوث و قدم کلام الهی، رویت الهی، امامت، امر شر، حسن و قبح امور و ... در حدیقهالحقیقه سنایی است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
72 - برّرسی تطبیقی سطوح فکری غزلیات حافظ و سنایی با استفاده از تئوری ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن
آزاده ملکوتی علی فلاح صفا تسلیمیمسألة اصلی این مقاله برّرسی تطبیقی سطح فکری غزلیات حافظ و سنایی با تأکید بر نظریة ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن است. گلدمن در شیوة خود میکوشد تا ارتباط ساخت درونی اثر را با ساخت فکری (جهان بینی) طبقه اجتماعی نویسنده آشکار کند و به عقیدة او هرچه این رابطه محکمتر باشد، چکیده کاملمسألة اصلی این مقاله برّرسی تطبیقی سطح فکری غزلیات حافظ و سنایی با تأکید بر نظریة ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن است. گلدمن در شیوة خود میکوشد تا ارتباط ساخت درونی اثر را با ساخت فکری (جهان بینی) طبقه اجتماعی نویسنده آشکار کند و به عقیدة او هرچه این رابطه محکمتر باشد، اعتبار هنری آن نیز بیشتر است. فرضیة نویسندگان بر این مسأله تأکید دارد که ساختار ذهنی جامعة سنایی موجب شد تا غزلیات وی از حیث سطح فکری در سه دستة عاشقانه، عارفانه و قلندرانه و عقلاءالمجانین و ساختار اجتماعی زمانة حافظ موجب شد تا سطح فکری غزلیاتش در حد یک متفکّر منتقد اصلاحطلب نمایان شود. نتایج پژوهش با استفاده از روش تطبیقی حکایت از آن دارد که سطح فکری غالب بر اشعار حافظ تغییر ساختار وضع موجود و تحقق عدالت بوده و سطح فکری اشعار سنائی به دلیل اشتمال بر دلالتهای معرفتی، وضعیتی و به ویژه دلالت هنجاری، از ابعاد و قابلیّتهای مهمّ مدنی و سیاسی برخوردار است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
73 - دیوها و پریان در شعر سنایی
مهناز بازگیرسنایی شاعر بزرگ ادبیات فارسی است وجایگاه ممتازی در میان گویندگان این مرزو بوم داردکه به واسطه عرفان وحکمت شهره است. عرفان وحکمت درشعر وی از بسامد بالایی برخوردار است ویکی ازمضمون های اصلی شعر اوست که نشان از سیر وسلوک وآگاهی گسترده وی از فرهنگ ایران دارد .سنایی این حکمت چکیده کاملسنایی شاعر بزرگ ادبیات فارسی است وجایگاه ممتازی در میان گویندگان این مرزو بوم داردکه به واسطه عرفان وحکمت شهره است. عرفان وحکمت درشعر وی از بسامد بالایی برخوردار است ویکی ازمضمون های اصلی شعر اوست که نشان از سیر وسلوک وآگاهی گسترده وی از فرهنگ ایران دارد .سنایی این حکمت و عرفان را گاه با رمز می آمیزد وبه موجوداتی چون دیو وپری اشاره می کند که یکی دیگر از ویژگیهای شعر اوست ،وی با بهرهبرداری از عناصر اسطورهای و رمزی دریافتههای شهودی را بیان میکند و از آنها به عنوان ابزار انتقال معانی بهره میگیرد. از میان آن عناصر به انواع دیوها و پریان اشاره میشود، تطور ایماژهای آنها مورد بررسی قرار میگیرد الفاظ و تصاویر بیان شده که برای رسیدن به دنیای خاص سنایی است با مختصههای اساطیری و رمزی تطبیق داد میشود و با بیان شباهتها، حکمتها و ظرایف و نکتههای عرفانی رمزی وارسی میگردد.شواهد شعری به رشته تحریر درمی آید وضمن تحلیل ومقایسه به متون کهن نیز اشاره می شود پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
74 - مقایسۀ سبکی هجویات سنایی، انوری و جمالالدین عبدالرزاق
حشمت اله انصاری مریم جعفری غلامعباس ذاکرییکی از انواع فروع ادب غنایی که بسامد بسیاری در آثار بیشتر شاعران پارسیگو دارد، هجویهسرایی است. بررسی ویژگیهای سبکی این گونۀ ادبی میتواند سهم مهمی در ورود به دنیای ذهن شعرا و شناختن اندیشهها، عواطف و رویکردهای آنها داشته باشد. در این مقاله سعی شده است هجویات سنایی، چکیده کاملیکی از انواع فروع ادب غنایی که بسامد بسیاری در آثار بیشتر شاعران پارسیگو دارد، هجویهسرایی است. بررسی ویژگیهای سبکی این گونۀ ادبی میتواند سهم مهمی در ورود به دنیای ذهن شعرا و شناختن اندیشهها، عواطف و رویکردهای آنها داشته باشد. در این مقاله سعی شده است هجویات سنایی، انوری و جمالالدین که هر سه از شاعران بنام و برجستة قرن ششم و سبک سلجوقی هستند، در سه حوزۀ زبانی، ادبی و فکری با تکیه بر مضامین اجتماعی و فرهنگی مورد برسی قرار گیرد. در این تحقیق به شیوۀ کاربرد اوزان عروضی، صور خیال، قالبهای شعری، ایدئولوژی و واژگان گزیده؛ شامل: استفاده از نامهای جانوران در هجو، استفاده از ساخت مصغر، هجوهای پنهان و آشکار، بهکارگیری واژههای تابو و نیز استفاده از آیات قرآنی در هجو، هجوهای پنهان و آشکار، شخصی و اجتماعی در شعر این سه شاعر پرداخته شدهاست. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که زبان جمالالدین در هجو از سنایی و انوری عفیفتر است؛ اما هجویات سنایی و انوری نسبت به جمالالدین زبانی تند، گزنده و هتّاک دارد. این سه شاعر با بهرهگیری از هنر شاعری خود و احاطهای که بر اوضاع جامعۀ عصر خود داشتهاند، بسیاری از مفاسد و ناهنجاریهای اجتماعی عصر را به تصویر کشیدهاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
75 - مقایسه تحلیلی هجو در شعر سنایی غزنوی، جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی و خاقانی شروانی
علی اصغر باباصفری حشمت الله انصاریهجو از فروع ادبیات غنایی به شمار میرود و مانند هر گونۀ ادبی دیگر دارای ویژگیهایی است که آن را از گونههای دیگر جدا میکند. پژوهش حاضر در حوزه ادبیات غنایی و با هدف مقایسه تحلیلی هجو در شعر سنایی غزنوی، جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی و خاقانی شروانی که از شاعران بزرگ سده چکیده کاملهجو از فروع ادبیات غنایی به شمار میرود و مانند هر گونۀ ادبی دیگر دارای ویژگیهایی است که آن را از گونههای دیگر جدا میکند. پژوهش حاضر در حوزه ادبیات غنایی و با هدف مقایسه تحلیلی هجو در شعر سنایی غزنوی، جمالالدین عبدالرزاق اصفهانی و خاقانی شروانی که از شاعران بزرگ سده ششم هجری و سبک سلجوقی هستند، صورت گرفته است. در این پژوهش، به شیوۀ کاربرد اوزان عروضی، موسیقی، ایدئولوژی و واژگان گزیدۀ شامل استفاده از نامهای جانوران در هجو، استفاده از ساخت مصغر، به کارگیری واژههای تابو و نیز هجوهای پنهان و آشکار شخصی و اجتماعی در شعر این سه شاعر پرداخته شده است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که زبان خاقانی و جمالالدین در هجو از سنایی عفیفترست، اگر چه زبان هجو در سنایی و خاقانی نسبت به جمالالدین، تندتر، گزندهتر و هتاکتر است، اما استوار و زیبا بیان شده و قدرت آنها را بر قلمرو الفاظ و تعبیرات شاعرانه به حد کمال نشان میدهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
76 - تحلیل بینامتنی «توبه» در غزلیات حافظ
فراست عسگری بهار بهارلومتنها، موجوداتی زندهاند که در طول تاریخ با هم در ارتباط، داد و ستد و تعامل بوده و هستند. این ارتباط در قالب متنی، بینامتنی و فرامتنی است که بررسی و تعمّق در هر کدام از این نوع روابط، باعث گرهگشایی و تحلیل متون میگردد. از یک نگاه، تحلیل بینامتنیت، در اثر یک شاعر یا ن چکیده کاملمتنها، موجوداتی زندهاند که در طول تاریخ با هم در ارتباط، داد و ستد و تعامل بوده و هستند. این ارتباط در قالب متنی، بینامتنی و فرامتنی است که بررسی و تعمّق در هر کدام از این نوع روابط، باعث گرهگشایی و تحلیل متون میگردد. از یک نگاه، تحلیل بینامتنیت، در اثر یک شاعر یا نویسنده، تأثیرپذیری وی از شاعران و نویسندگان پیشین و نیز تلمیحات، اشارات تاریخی و آیات و احادیث به کار رفته در متن را بررسی میکند و از این رهگذر، بنمایۀ اندیشۀ ایشان و ابهامات و پیچیدگیهای سخنانشان، بر طالبان و محقّقان روشن میگردد. حافظ شیرازی نیز از جوانب مختلف ادبی و عرفانی، تأثیرپذیری گستردهای از قدما داشته است که محقّقان ادب و عرفان در این موضوع پژوهشهای فراوان نمودهاند، لیکن هنوز در اشعار خواجه موارد بسیاری جای کار دارد. نگارندگان در این نوشته بر آن هستند تا با تحلیل بینامتنی مفهوم توبه در غزلیات حافظ، نشان دهند که آیا وی از شعرا و عرفای پیشین، بویژه حکیم سنایی و عطار نیشابوری و نیز آیات قرآن کریم، متأثر شده است؟ یا این واژه کاربرد خاص و متفاوتی در شعر وی دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
77 - ولایت رضوی در آیینه اشعار شاعران عرب و فارسی زبان
دکتر مصطفی فقیه اسفندیاری سارا زمانی رنجبر گرمرودیچکیده از جمله اهداف شعری مهم که در آثار شاعران عرب و فارسی زبان، نمود بیشتری دارد، می توان به مدح، رثا و نشر فضائل و کرامات امامان معصوم (ع)،به ویژه امام رضا (ع)، اشاره نمود. منوّر نمودن شعر و ادب به فضائل و مناقب ائمه اطهار(ع)،همواره مورد توجه شاعران بوده است و چکیده کاملچکیده از جمله اهداف شعری مهم که در آثار شاعران عرب و فارسی زبان، نمود بیشتری دارد، می توان به مدح، رثا و نشر فضائل و کرامات امامان معصوم (ع)،به ویژه امام رضا (ع)، اشاره نمود. منوّر نمودن شعر و ادب به فضائل و مناقب ائمه اطهار(ع)،همواره مورد توجه شاعران بوده است و این امر، بیانگر اعتقاد و احترام به این بزرگواران و حریم ولایت آنان است. شاعران دوستدار و پیرو اهل بیت (ع)، از شعر، به عنوان ابزاری برای معرفی اسلام نقش رهبری الهی، مقام امامت و ولایتِ امامان معصوم (ع) و نیز بیان مظلومیت آن ها، بهره برده اند. نقش ولایت رضوی در آینه شعر و ادب، اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگیِ عصری که شاعران در آن می زیستتند، تاثیرگذار بوده، اما شرط کامل به شمار نیامده، در کنار این عامل، گرایش های مذهبی و حالات و روحیات این افراد نیز، نقشی اساسی داشته است. واژگان کلیدی: امام رضا (ع)،شاعران عرب و فارسی زبان، دعبل، ابونواس، ابراهیم بن عباس الصولی، سنایی غزنوی، جامی. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
78 - تحلیل آوایی غزلهای سنایی (مطالعة موردی؛ بررسی یکصدوهفتاد غزل)
محبوبه خراسانی اکبر اخلاقی سمانه بهرامیهدف از پژوهش حاضر نقد و تحلیل آوایی صدوهفتاد غزل سنایی از منظر مکتب فرمالیسم با تأکید بر تحلیل آواها و القاهاست که موریس گرامون به آنها توجّه داشته است. بر این اساس در ذهن پرسشهایی مطرح میشود؛ آیا میتوان از تکرار آواهای به کار رفته در شعر سنایی به القاهایی دست یافت؟ چکیده کاملهدف از پژوهش حاضر نقد و تحلیل آوایی صدوهفتاد غزل سنایی از منظر مکتب فرمالیسم با تأکید بر تحلیل آواها و القاهاست که موریس گرامون به آنها توجّه داشته است. بر این اساس در ذهن پرسشهایی مطرح میشود؛ آیا میتوان از تکرار آواهای به کار رفته در شعر سنایی به القاهایی دست یافت؟ آیا تکرار واج و القای آن میتواند احساسات یا نامآواهایی را تداعی کند؟ در تحلیل واجی غزلها، با در نظر گرفتن تأثیر انتخاب واژگان و تکرار آنها بر موسیقی و معنای غزلها به تکرار واجها، القا، جایگاه و شیوههای تولید توجّه شده است. در این مقاله به آواها، میزان کاربرد آنها، القاها و تصویرسازیهای به کار رفته در غزلها پرداخته تا میزان موفقیّت شاعر را در انتقال مفاهیم و پیام مشخّص کند. بدینترتیب، این پژوهش به تحلیل ویژگیهای آوایی غزلهای سنایی از منظر فرمالیسم، با تأکید بر نظریة "موریس گرامون" و بر اساس انتخاب محمدرضا شفیعی کدکنی در کتاب "در اقلیم روشنایی" میپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
79 - بازبینی زندگینامه و آثار سنایی براساس نظریه بحران میان-سالی
شمسی پارسا فرحناز کیان ارثیتغییرات شخصیتی سنایی با برخی از نظریه های رشد و بحران میان سالی مطابقت دارد. طبق اطلاعات زندگی نامه ای، وی در میانه عمر از بسیاری از فعالیت ها انصراف حاصل کرده و به گسترش فرصت های فراغت پرداخته است. این امر منجر به بازگشت به درون بینی و در نتیجه ارزیابی زندگی گذشته و ب چکیده کاملتغییرات شخصیتی سنایی با برخی از نظریه های رشد و بحران میان سالی مطابقت دارد. طبق اطلاعات زندگی نامه ای، وی در میانه عمر از بسیاری از فعالیت ها انصراف حاصل کرده و به گسترش فرصت های فراغت پرداخته است. این امر منجر به بازگشت به درون بینی و در نتیجه ارزیابی زندگی گذشته و بازنگری در طرح های آینده وی شده است. سنایی مدتی در بحران انتخاب انزوا یا هم جوشی با دیگران به سر برده که در نهایت به هم جوشی رو آورده که پیامد مثبت آن زایندگی در برابر رکود است. به این معنا که احساس تعهد بیش تری نسبت به جامعه کرده و در صدد هدایت نسل بعدی با ارائه برترین آثار ادبی با محتوای اندرز و حکمت و عرفان برآمده است. این تحولات با نظریه های بحران میان سالی افرادی چون وایلنت، پک، بوهلر، اریکسون و لوینسون مطابقت دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
80 - مقایسه حکایات و روایات در داستانهای مولوی، سنایی و غزالی
مریم محمودی مژگان زمانیجهانی بودن عرصه های روایت از وجود عناصری حکایت می کند که در تمامی روایتها، از هر فرهنگ و ملیتی می توان آنها را یافت. در معنای خاص، متون روایی دارای ویژگیهای قصه و حضور قصه گو و تغییر حالت در یک دوره زمانی هستند. روایت در اسطوره، افسانه، حکایت اخلاقی، قصه، تراژدی، کمدی، چکیده کاملجهانی بودن عرصه های روایت از وجود عناصری حکایت می کند که در تمامی روایتها، از هر فرهنگ و ملیتی می توان آنها را یافت. در معنای خاص، متون روایی دارای ویژگیهای قصه و حضور قصه گو و تغییر حالت در یک دوره زمانی هستند. روایت در اسطوره، افسانه، حکایت اخلاقی، قصه، تراژدی، کمدی، حماسه، تاریخ و ... حضور دارد. غزالی و مولوی در مسلک کلامی، اشعری و معتقد به رؤیت خداوند هستند اما آنها درباره کیفیت، محل و ابزار رؤیت خداوند، نگرش و تفسیر عرفانی هم دارند. دیدگاه کلامی غزالی غالب بر دیدگاه عرفانی او اما دیدگاه عرفانی مولوی غالب بر دیدگاه کلامی اوست. حکایت پردازی سنایی صرفا ابزاری برای تبیین و تعلیم مسائل اخلاقی است و جز در چند نمونه، ساختار و ظرافت داستانی مطرح نیست. مضامین حکایتهای مولوی، سنایی و غزالی را می توان در چهار عنوان خلاصه نمود: الف- ستایش فضایل اخلاقی ب- ذکر اوصاف خدا ج- نکوهش رذایل اخلاقی د- فناپذیری و بی وفایی روزگار و مردم آن. این پژوهش بر آن است تا ضمن بر شمردن مقاصد حکایات در داستانهای مولوی، غزالی و سنایی، به مقایسه روایت مولوی و غزالی و نیز اشتراکات فکری سنایی و غزالی پرداخته و شیوه های روایت گری، ساختار داستانی ،راوی و ... را در مورد هر کدام از آنها تبیین نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
81 - پژوهشی در احوال و آثار عبداللطیف عباسی بنیروی گجراتی و شرح حدیقۀ او موسوم به لطایف الحدایق
محمد رضا یوسفی محسن محمدی فشارکیاز میان شروح متنوعی که در هند بر حدیقة الحقیقۀ سنایی نگاشته شده، شرح عبداللطیف عباسی گجراتی، ادیب و فاضل نیمۀ نخست سدۀ یازدهم از شروح ماقبل و مابعدش قابل اعتناتر است؛ زیرا وی هم نسخۀ قابل قبولی از حدیقه، تصحیح و فراهم کرد و هم ابیات مشکل آن را شرح داد. کتاب لطایف الحدا چکیده کاملاز میان شروح متنوعی که در هند بر حدیقة الحقیقۀ سنایی نگاشته شده، شرح عبداللطیف عباسی گجراتی، ادیب و فاضل نیمۀ نخست سدۀ یازدهم از شروح ماقبل و مابعدش قابل اعتناتر است؛ زیرا وی هم نسخۀ قابل قبولی از حدیقه، تصحیح و فراهم کرد و هم ابیات مشکل آن را شرح داد. کتاب لطایف الحدایق که دربردارندۀ شرح موصوف است، به اذعان سناییشناسان معاصر، بهترین و کاملترین و اصیلترین شرحی است که تا حال بر حدیقه نوشته شده است. عباسی در تصحیح حدیقه از نسخ قدیم آن بهره برد و در شرح غوامض و پردهگشایی از رموز آن از سایر متون از جمله تحقیقات خود بر مثنوی و نیز فرهنگها و آثار معتبر استفاده کرد. ضمن اینکه از برخی آداب و رسوم و واژههای رایج در غزنین هم بهره برد. به همین سبب، شرح حدیقۀ او موسوم به لطایف الحدایق، هنوز جزو بهترین شروح حدیقه و الگوهای تصحیح و شرح متون در سدههای گذشته محسوب میشود. افسوس که این اثر نفیس کمتر مورد استفادۀ فارسیزبانان و سناییپژوهان قرار گرفته و تا حد زیادی مغفول مانده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
82 - جنبههای تعلیمی مثنوی حدیقه سنایی
دکتر اسحاق طغیانی مریم حیدریعرفان همواره در رونق و شکوفایی ادبیات تعلیمی نقشی اساسی داشته است. فرهنگ کناره گیری از دنیا، توجه به ناپایداری و گذرا بودن دنیا و شادی و غم های آن، دوری از رذائل اخلاقی و پرداختن به فضائل از جمله مسائل مشترک عرفان و ادبیات تعلیمی است. مثنوی حدیقة الحقیقه نخستین منظومة چکیده کاملعرفان همواره در رونق و شکوفایی ادبیات تعلیمی نقشی اساسی داشته است. فرهنگ کناره گیری از دنیا، توجه به ناپایداری و گذرا بودن دنیا و شادی و غم های آن، دوری از رذائل اخلاقی و پرداختن به فضائل از جمله مسائل مشترک عرفان و ادبیات تعلیمی است. مثنوی حدیقة الحقیقه نخستین منظومة عرفانی است که با هدف تعلیم مباحث عرفانی، دینی و اخلاقی سروده شده است و سنایی اولین شاعری است که از حکایت و تمثیل برای تعلیم مسائل اخلاقی و عرفانی کمک گرفته و در این زمینه سرمشق شاعران بعد از خود قرار می گیرد. این مقاله بر آن است که جنبه های مختلف مفاهیم تعلیمی و اخلاقی را در حدیقة سنایی بررسی کند و نقش برجستة حکایت ها و تمثیل های این منظومه را در بیان این مفاهیم نشان دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
83 - نخستین شاعر پارسی گوی اصفهان
مهدی نوریانشاعران پارسی گوی اصفهان در طول تاریخ چندین صد ساله ادب فارسی درخششی خاص داشته اند. شاعر نام آور قرن ششم هجری، جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی را همه شعر شناسان و ادب دوستان می شناسند و منزلتش را می دانند، اما آیا تا قبل از قرن ششم نیز در اصفهان شاعران پارسی گوی بودهاند؟ ! چکیده کاملشاعران پارسی گوی اصفهان در طول تاریخ چندین صد ساله ادب فارسی درخششی خاص داشته اند. شاعر نام آور قرن ششم هجری، جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی را همه شعر شناسان و ادب دوستان می شناسند و منزلتش را می دانند، اما آیا تا قبل از قرن ششم نیز در اصفهان شاعران پارسی گوی بودهاند؟ ! بیت زیر از جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، بیانگر آن است که او خود و معاصرانش را باقی ماندگان نسلی از شاعران بزرگ می داند که در اصفهان می زیسته اند: هنوز گویندگان هستند اندر عراق که قوّت ناطقه مدد از ایشان برد حکیم سنایی غزنوی در دیوان خود از شاعری ذواللسانین نام برده و در وصف او قصیده ای سروده است که شاید بتوان او را در حال حاضر قدیمترین شاعر پارسی گوی اصفهان دانست. این شاعر، ابوالفتح محمد بن علی بن محمد اصفهانی است. دوران سالخوردگی او مقارن آغاز حیات جمال الدین عبدالرزاق است. متاسفانه، جز معدودی از ابیات او که در کتاب المعجم فی معاییر الاشعار العجم آمده، دیوانی از او باقی نمانده است. این پژوهش به بازجست نشانه های این شاعر در متون ادبی میپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
84 - شیوههای تربیت بر پایۀ اصول عرفانی در حدیقة الحقیقه سنایی
علی دهقانتعلیم کوششی برای آشنا ساختن نسل جوان با دستاوردهای نسلهای گذشته و تربیت به معنی پرورش نفس انسان برای درک فضایل است. موضوع ادبیات تعلیمی، مسائل تربیتی است. متون عرفانی را نمیتوان بدون در نظر گرفتن جنبههای تربیتی آن بررسی کرد؛ چون پرورش فضایل اخلاقی، ارزشهای فلسفی و د چکیده کاملتعلیم کوششی برای آشنا ساختن نسل جوان با دستاوردهای نسلهای گذشته و تربیت به معنی پرورش نفس انسان برای درک فضایل است. موضوع ادبیات تعلیمی، مسائل تربیتی است. متون عرفانی را نمیتوان بدون در نظر گرفتن جنبههای تربیتی آن بررسی کرد؛ چون پرورش فضایل اخلاقی، ارزشهای فلسفی و دینی، کمال، زیبایی و معرفت را در اولویت قرار میدهد. اما تعلیم و تربیت عرفانی به موضوعات فراتر از مسائل سطحی اخلاقی میپردازد؛ زیرا سالک از این مراحل گذشته و با عرفان عملی، در مقام رسیدن به قرب حق است. بنابراین اعمال و رفتاری را تعلیم میدهد که به تصفیۀ باطن و تعالی روحی میانجامد. حدیقۀ سنایی بهعنوان اولین منظومۀ تعلیمی عرفانی شناخته میشود. پرسش اصلی و هدف پژوهش حاضر، مسئلۀ ارتباط روشهای تربیتی حدیقه با اهداف و اصول عرفانی است. بدین منظور آموزههای تربیتی حدیقه، از منظر اصول تعلیم و تربیت در متون تصوف و عرفان بازخوانی گردید و دادههای آن بهروش کتابخانهای گردآوری شد. این تحقیق ماهیت توصیفی و رویکرد تحلیلی دارد و بر مبنای یافتههای آن، درونگرایی در قالب معرفت، عشق و انحلال فردیت، اصول مهم تربیت عرفانی هستند که سالک متربی باید با اتکا به آنها مراحل و منازل مختلف را برای وصال به حقیقت طی کند. تعلیم پیر در قالب آموزههای مستقیم و غیرمستقیم، روشهای دیگرسازی هستند که در مکتب سنایی برای تربیت سالک به کار میرود تا او بتواند شایستگی خودسازی مورد نظر سنایی را به دست آورد. با این نتایج، حدیقۀ سنایی، یکی از مراجع ادبیتعلیمیِ اهداف و روشهای تربیت عرفانی به شمار میآید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
85 - بررسی کارکردهای دینی و اخلاقی جملات پرسشی و امری در قصاید سنایی
حسین سلیمی بشیر علویابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳ـ۵۴۵ قمری)، از بزرگترین شاعران قصیدهگو و مثنویسرای زبان فارسی است. قصایدش دارای مضامینی چون مدح، ارشاد و پند و منقبت است. سنایی زبان را خوب میشناسد و به تمامیِ دقایق و مهارتهای آن آشناست. در قصاید سنایی، توصیف و چکیده کاملابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳ـ۵۴۵ قمری)، از بزرگترین شاعران قصیدهگو و مثنویسرای زبان فارسی است. قصایدش دارای مضامینی چون مدح، ارشاد و پند و منقبت است. سنایی زبان را خوب میشناسد و به تمامیِ دقایق و مهارتهای آن آشناست. در قصاید سنایی، توصیف و ستایش و حکمت و اندرز و حدیث نفس و سرزنش و ملامت وجود دارد. موارد فراوانی از جملات انشایی (جملات پرسشی، امری، تعجبی و نهی) در قصاید سنایی دیده میشود که در معانی غیر اصلی خود (معانی ثانویه) به کار رفتهاند. وى در گزینش شیوه هاى بیانى و الگوهاى دستورى با توجه به نوع پیام و ارتباط، همچنین در انتخاب واژه ها با رعایت هماهنگى و همنوایى آنها با وزن و موضوع، موفق بوده است. معانی ثانویۀ جملات انشایی در حقیقت، بیانگر اندیشههای درونی سنایی است و میتوان با توجه به تحلیل آنها پی به اندیشۀ شاعر برد. در این پژوهش به دو مقولۀ پرسشی و امری بر اساس مقولۀ دستوری و معنایی در قصاید سنایی پرداخته شده است تا ارتباط اندیشههای شاعر با معانی جملات مشخص شود و بر اساس نمودار به تجزیه و تحلیل آنها پرداختهایم تا بتوان اندیشههای سنایی را از سرودن و بهکارگیری این جملات روشن و آشکار کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
86 - سفر روحانی سنایی و ابوالعلاء
مهدی سلمانیبرخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامههای روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونهای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این چکیده کاملبرخورداری انسان از قوة تخیل و تلاش او برای فرار از محدودیتهای بشری، او را به تفکری ماورایی واداشته است که یکی از مجاری به روز این تفکر خلق سفرنامههای روحانی و آن جهانی است که ادبیات جهان به هر رنگ و زبانی، نمونهای از آن را بروز داده است. در ادبیات اسلامی نیز از این مقوله شاهکارهایی وجود دارد که خود در شکلگیری و حتی روند این سیر و سیاحت در ادب اروپا بسیار تأثیرگذار بوده است؛ همچنانکه پیشینة کمدی الهی دانته را در آثاری چون ارداویرافنامه و فتوحات مکیه و... جستجو کردهاند. البته، بیهیچ گمانی باید تمامی این آثار را برگرفته از معراج حضرت رسول (صلیاللهعلیهوسلم) دانست. در میان سفرنامههای روحانی ـ اسلامی دو شاهکار ادبی؛ یعنی سیرالعباد الیالمعاد سنایی و رسالة الغفران ابوالعلاء معری با نگاهی متفاوت از دیگران گزارش شده است که هر دو به لحاظ دشواریهایی که در ارائه اندیشة مؤلفان داشتهاند، آنچنان که میبایست تحلیل و بررسی نشدهاند. لذا در این نوشتار، تلاش شده است ضمن معرفی و نمودن بسترهای مشترک هر دو سفر، به هدف غایی و باز هم مشترک این دو ادیب پرداخته شود. به همین جهت، ضمن معرفی اجمالی مؤلفان و احوال ایشان در زمان تألیف اثر، با نگاهی انتقادی تشابهات و تمایزات هر دو اثر ارائه و جایگاه هر یک در گسترة سفرنامههای روحانی بررسی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
87 - بررسی سه غزل سنایی بر پایه نقد فرمالیستی با تاکید بر آرای گرامون و یاکوبسن
محمود بشیری طاهره خواجهگیرینقد فرمالیستی به رویکردی از نقد اطلاق می شود که بین سال های 1915 تا 1930 در روسیه جریان یافت. این حوزه نقد ادبی، ادبیات را از دیدگاه زبان شناسی بررسی میکند و اثر ادبی را یک مسألة صرفاً زبانی می داند و فرم و شکل اثر را مبنای تحلیل زیباییشناسی و راه رسیدن به معنای نهفته چکیده کاملنقد فرمالیستی به رویکردی از نقد اطلاق می شود که بین سال های 1915 تا 1930 در روسیه جریان یافت. این حوزه نقد ادبی، ادبیات را از دیدگاه زبان شناسی بررسی میکند و اثر ادبی را یک مسألة صرفاً زبانی می داند و فرم و شکل اثر را مبنای تحلیل زیباییشناسی و راه رسیدن به معنای نهفته در اثر ادبی در نظر می گیرد؛ در حقیقت شکل اثر ادبی را آفریننده معنا و مفهوم تلقی می کند. از جمله نظریه پردازان این رهیافت ادبی می توان از رومن یاکوبسن، بوریس آخنبام و ویکتور شکلوفسکی نام برد که از اعضای انجمن زبان شناسی در آن دوران بودند. در این جستار سعی بر آن است که سه غزل از سنایی بر پایه این رهیافت و با تأکید بر دیدگاه های موریس گرامون و رومن یاکوبسن بررسی شود و نشان داده شود که می توان به جنبه هایی از معانی نهفته در یک اثر ادبی، جدا از ساختارهای جامعة نویسنده و همچنین مسائل تاریخی و حتی روانشناسی شخصیت او دست یافت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
88 - تجلی مضامین تعلیمی- اخلاقی در قصاید سنایی
محمدرضا قاری محسن عامری شهرابیدر این پژوهش مضامین و درونمایههای تعلیمی (اخلاقی) سنایی بر اساس قصاید این شاعر سترگ ادب فارسی با روش توصیفی بررسی شده است زیرا مضامین و اندیشههای تعلیمی- اخلاقی سنایی بر اساس آثار گرانسنگ و ارزشمند او در ادب فارسی، بارز و برجسته است. نگارندگان بر آنند تا با بررسی این چکیده کاملدر این پژوهش مضامین و درونمایههای تعلیمی (اخلاقی) سنایی بر اساس قصاید این شاعر سترگ ادب فارسی با روش توصیفی بررسی شده است زیرا مضامین و اندیشههای تعلیمی- اخلاقی سنایی بر اساس آثار گرانسنگ و ارزشمند او در ادب فارسی، بارز و برجسته است. نگارندگان بر آنند تا با بررسی این موضوع، ارزشها و آموزههای اخلاقی موجود در قصاید این شاعر بلندپایه را بکاوند و برخی فضایل و رذایل اخلاقی به کار رفته در سرودههای او را تبیین کنند. آنچه در این پژوهش حائز اهمیت است، پرداختن به موضوعات مشترکی است که در آثار دیگر سنایی از جمله حدیقهالحقیقه مورد توجه قرار گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
89 - ژرف ساخت آتش عشق در دیوان سنایی
مختار ابراهیمی کیامرث فرامرزی -
دسترسی آزاد مقاله
90 - مفاهیم عرفانی- تعلیمی عشق و اخلاق در اشعار سنایی، عطار و مولوی
زهرا باغبان پرشکوه -
دسترسی آزاد مقاله
91 - تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفههای مکتب سوررئالیسم
محمد بهنام فر مصطفی غریبسرچشمۀ بسیاری از اصول و روشهای فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفههای سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز میتواند از جملۀ این تأثیرپذیریها باشد و میتوان گفت که اندیشههای سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف چکیده کاملسرچشمۀ بسیاری از اصول و روشهای فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفههای سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز میتواند از جملۀ این تأثیرپذیریها باشد و میتوان گفت که اندیشههای سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف، وجود دارد. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، دو غزل سوررئالیستی از سنایی و مولانا بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو در مؤلفههای سوررئالیستی نشان داده شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که ویژگیهایی سوررئالیستی همچون ذهنیت مطلق، حذف دو عامل زمان و مکان، بیان امور شگفتانگیز، نگارش خودکار، مستی و سکر، تخیل و رؤیا، تجلی روحانی، اعتقاد به نامحرمی زبان، عشق و آزادی، در هر دو غزل وجود دارد. از جمله تفاوتهای دو غزل، میتوان به تفاوت در میزان نگارش خودکار، مستی و سکر بیشتر مولانا نسبت به سنایی و زبان تصویریتر و هیجانانگیزتر مولانا اشارهکرد؛ چنانکه شعلهواری بیان سنایی در تصویر شمع و شعلهواری بیان مولانا در خود آتش نمایان شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
92 - تحلیل اسطوره شناختی آیین بلاگردانی در حدیقه سنایی
زهرا براتیه قربانعلی ابراهیمی مهرداد چتراییبلاگردانی یک آیین اسطورهای مذهبی است که در میان اقوام و ملل مختلف با اهداف گوناگون از دیرباز رواج داشته است. بسیاری از سنتهای اسطورهای و کهن برای دور ماندن از بلایا و یا رفع آن، روشهای مختلف بلاگردانی را توصیه کردهاند. در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی ازنخست چکیده کاملبلاگردانی یک آیین اسطورهای مذهبی است که در میان اقوام و ملل مختلف با اهداف گوناگون از دیرباز رواج داشته است. بسیاری از سنتهای اسطورهای و کهن برای دور ماندن از بلایا و یا رفع آن، روشهای مختلف بلاگردانی را توصیه کردهاند. در ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی ازنخستین حلقههای نوآوری و گسترش مضامین و اندیشههای عرفانی، تعلیمی و حکمی نام بردهاند، اماسنایی به شهادت شمار زیادی از ابیات مثنوی حدیقة الحقیقهاش با اساطیر به خوبی آشنایی داشته و از مصادیق و فرهنگ عامهای که در روزگار وی رایج بوده است به خوبی بهره برده است. در پژوهشحاضر که به شکل بنیادی بر پایة مطالعات کتابخانهای و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است،سعی کردیم تا نشان دهیم سنایی در حدیقة الحقیقه صورتهای گوناگون مصادیق بلاگردانی از جملهقربانی، حرز و تعویذ، دعانویسی و دودکردن اسپند برای دفع چشمزخم را مورد توجه قرار داده است.برای روشن شدن این امر، پس از تحلیل باور بلاگردانی به تحلیل مصادیق یافتشده در حدیقة سناییخواهیم پرداخت، در نهایت نشانههای آیین بلاگردانی در این اثر مشخص و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که سنایی به جنبههای اسطورهای آیین بلاگردانی که اشاره نمودیم کاملاً آشنا است و توانسته به هنریترین وجه ممکن آن را در مثنوی حدیقه بهکار ببرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
93 - جستاری در ساختار مکتوبات عرفانی (بر پایه مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عینالقضات)
سید امیر جهادی حسینی نازنین رستمی زادهمکتوبات عرفانی از ارزشمندترین نمونههای مکاتیب غیر رسمی به شمار میروند. ذوق سرشار، ذهن خلّاق و قلم پُرْراز عرفا، این نامهها را از منشآت کاتبان درباری که به فنّ ترسّل، نیک آگاه بودهاند، ممتاز ساخته است. با مطالعة این متون، ساختاری قاعدهمند و منسجم در نگارش نامهها ب چکیده کاملمکتوبات عرفانی از ارزشمندترین نمونههای مکاتیب غیر رسمی به شمار میروند. ذوق سرشار، ذهن خلّاق و قلم پُرْراز عرفا، این نامهها را از منشآت کاتبان درباری که به فنّ ترسّل، نیک آگاه بودهاند، ممتاز ساخته است. با مطالعة این متون، ساختاری قاعدهمند و منسجم در نگارش نامهها به چشم میخورد. نگارندگان این پژوهش با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیدهاند، مکتوبات غزّالی، سنایی، مولانا و عینالقضات را از لحاظ ساختار و محتوای نامهها با ارائة شواهد، تحلیل و بررسی کنند. شیوة نامهنگاری، موضوع، مخاطب و به طور کلی ساختار نامههای نویسندگان مزبور از مواردی است که کمتر به آن توجه شده است؛ لذا، جای خالی این پژوهش در میان کارهای انجام شده مرتبط با مکتوبات عرفانی احساس میشود. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که ساختارهای مکاتیب عرفانی با ساختارهای مکاتیب دیوانی متفاوت است. این تفاوت در آغاز نامه، خطابها و القاب مشهودتر است؛ در رکن اصلی نامهها نیز به صراحت موارد درخواستی کاتب بیان شده است. افزون بر اینها، مکتوبات عرفا هم به لحاظ اخلاقی ـ تعلیمی و هم به جهت آموزش مبانی عقیدتی و عرفانی مشحون به اندرزها و توصیههای ارزشمند است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
94 - مام خاک در اساطیر و باور ملل و جایگاه آن در شواهدی از آثار سنایی غزنوی
لیلا مطیع شیرازی محمد هادی خالق زاده محمد رضا معصومیخاک نماد سردی و تجدید حیات است؛ مردگان به زیرخاک میروند تا تجدید حیات کرده و به صورتی نو ظاهر شوند، به تعبیری زمین، مادر هستی و خاک بستری برای باروری و حیات بشر است. سنایی غزنوی به شهادت شمار زیادی از ابیات دیوان و نیز مثنوی حدیقهاش با فرهنگ باستانی ایران به خوبی آ چکیده کاملخاک نماد سردی و تجدید حیات است؛ مردگان به زیرخاک میروند تا تجدید حیات کرده و به صورتی نو ظاهر شوند، به تعبیری زمین، مادر هستی و خاک بستری برای باروری و حیات بشر است. سنایی غزنوی به شهادت شمار زیادی از ابیات دیوان و نیز مثنوی حدیقهاش با فرهنگ باستانی ایران به خوبی آشنایی داشته وعناصر و مضامین اساطیری در شعر او نمودهای مختلفی دارد. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی محتوا، بر آن است تا رد پای اساطیری مام خاک را در شواهدی از آثار سنایی غزنوی بررسی کند. نتایج به دست آمده نشان میدهد که سنایی به خوبی توانسته است با بهرهگیری از سرچشمة غنی اساطیر ایرانی و فرهنگ اسلامی، اسطورۀ حیات و آفرینش از خاک را در آثارش نشان دهد؛ همچنین وی به ارتباط، تضاد و وحدت عناصر چهارگانه از جمله خاک با عناصر دیگر و مزاج آنها آگاهی کامل داشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
95 - اندیشة توحیدی سنایی در مقایسه با ابنعربی
خدابخش اسداللهی بهنام فتحیمسئلۀ اساسی در این پژوهش، اندیشۀ توحیدی در آثار سنایی است. این اندیشه، بخشِ مهمی از اندیشههایِ بیشتر عارفانِ مسلمان را تشکیل میدهد. نگارنده در سه بخش میکوشد اندیشۀ توحیدی را در آثار سنایی نشان دهد. برای همین منظور، پس از ذکرِ توحید و اقسامِ آن، در بخشِ اول میگوید که چکیده کاملمسئلۀ اساسی در این پژوهش، اندیشۀ توحیدی در آثار سنایی است. این اندیشه، بخشِ مهمی از اندیشههایِ بیشتر عارفانِ مسلمان را تشکیل میدهد. نگارنده در سه بخش میکوشد اندیشۀ توحیدی را در آثار سنایی نشان دهد. برای همین منظور، پس از ذکرِ توحید و اقسامِ آن، در بخشِ اول میگوید که مرادِ سنایی از توحیدِ وجودی، تأکید بر جنبۀ شهودیِ آن است. در بخش دوم بیان میکند که سنایی، ابنعربیوار، راههای معرفتالله را با بحث بر مشخصههایی چون تشبیه و تنزیه، خودشناسی، اسماء و صفات الهی، اقرار به خلقِ افعالِ بندگان ذکر کرده است. در بخش سوم نیز پنج شرطِ مهم را بهعنوانِ شروطِ اصلیِ تحقّقِ توحید از منظرِ سنایی برمیشمارد که عبارتاند از: رفعِ تعیّناتِ بشری، اخلاص، توکّل، تفرید و تجرید. هدف از پژوهشِ پیشرو، بررسی و اثباتِ امکانِ ستایش، شناخت و شناساندنِ باریتعالی است، بهگونهای که بتوان به تشبیه در عینِ تنزیه و تنزیه در عینِ تشبیه (درست بهشیوۀ قرآنی) قائل شد، بهویژه که عارفانِ بزرگِ پس از سنایی، مانندِ عطّار و مولوی گسترشدهندۀ دیدگاهِ توحیدیِ او هستند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
96 - شهرْخدای سنایی در حدیقةالحقیقة
مریم حسینیدیدار سنایی با پیر در بخشی از کتاب حدیقةالحقیقة با پرسشهایی دربارة سرزمینی که وی (پیر خردمند) از آنجا آمده، همراه است. پیر آن جایگاه را شهرْخدا مینامد و از ویژگیهای آن برای شاعر سخن میگوید:گفتم آخر کجاست آن کشورگفت: از کی و از کجا برترجای کی گویمش که شهرْخدایجای جان چکیده کاملدیدار سنایی با پیر در بخشی از کتاب حدیقةالحقیقة با پرسشهایی دربارة سرزمینی که وی (پیر خردمند) از آنجا آمده، همراه است. پیر آن جایگاه را شهرْخدا مینامد و از ویژگیهای آن برای شاعر سخن میگوید:گفتم آخر کجاست آن کشورگفت: از کی و از کجا برترجای کی گویمش که شهرْخدایجای جان است و جان ندارد جایدر این مقاله بررسی ماهوی و جغرافیایی شهری که سنایی آن را شهر خدا مینامد، موردنظر است. این سرزمین را سهروردی ناکجاآباد و عالم مثال و یا عالم صور معلقه هم نامیده است. هدف مقالة پیشرو، بحث دربارة ویژگیهای این شهر است. شهر خدا در نظر عارفانی چون سنایی، سرزمینی ماورایی است که عارف میتواند با گریختن از قبای جسم به سوی آن راهی شود؛ سرزمینی است که منشأ و مرجع تمامی ارواح است. همه آنچه در زمین وجود دارد ریشه در آن سرزمین دارد. بحث دربارة تأثیرپذیری سهروردی از سنایی در آفرینش ناکجاآباد و عالم مثال هم از دیگر اهداف این جستار است. همچنین ویژگیهای آرمانشهری این سرزمین آن را به ایدة مدینه فاضله (یوتوپیا)ی فیلسوفان نزدیک میکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
97 - تحلیلشناختی فنای نفس در غزلیات سنایی بر اساس طرحواره حرکتی
حسین پور آلاشتی علیاکبر باقری خلیلی مهدیس کاظمیفنای نفس یکی از مباحث مهم عرفانی است که سنایی در غزلیات خود به آن پرداخته است. طرحوارههای تصوری ساختارهای معنادار و الگوهای نوظهوری هستند که از راه تجربه حسی و تعامل با محیط پیرامون شکل میگیرند و در شناخت ذهنیت شاعر و چگونگی مفهومسازی و مقولهبندی او از امور مختلف، م چکیده کاملفنای نفس یکی از مباحث مهم عرفانی است که سنایی در غزلیات خود به آن پرداخته است. طرحوارههای تصوری ساختارهای معنادار و الگوهای نوظهوری هستند که از راه تجربه حسی و تعامل با محیط پیرامون شکل میگیرند و در شناخت ذهنیت شاعر و چگونگی مفهومسازی و مقولهبندی او از امور مختلف، مؤثر هستند. طرحواره حرکتی، یکی از اقسام مهم و پرکاربرد طرحوارههای تصوری در متون عرفانی است که با تحلیل آن میتوان به علل اصلی توجه سنایی به فنای نفس پی برد. در این پژوهش ابتدا سه طرحواره عشق به منزله سفر، شیوه قلندری به منزله سفر و دین به منزله سفر در غزلیات سنایی بررسی شده است و سپس تحلیلی شناختی از آنها ارائه گردیده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
98 - کاربردهای پرسش در حدیقة سنایی
محمود براتی محبوبه همتیانحدیقةالحقیقه یکی از متون تعلیمی عرفان و تصوف بهشمار میرود که گاه جنبة تعلیم در آن بر ذوق و خیال غلبه دارد و میتوان آن را نوعی دایرةالمعارف عرفانی دانست. یکی از ابزارهای زبانی که خطیبان، شاعران و سخنوران در آثار تعلیمی برای تأثیرگذاری بیشتر سخن بر مخاطبان، از آن استفا چکیده کاملحدیقةالحقیقه یکی از متون تعلیمی عرفان و تصوف بهشمار میرود که گاه جنبة تعلیم در آن بر ذوق و خیال غلبه دارد و میتوان آن را نوعی دایرةالمعارف عرفانی دانست. یکی از ابزارهای زبانی که خطیبان، شاعران و سخنوران در آثار تعلیمی برای تأثیرگذاری بیشتر سخن بر مخاطبان، از آن استفاده میکنند، به کاربردن جملههای پرسشی در کلام است. سنایی نیز در منظومة تعلیمی خود، حدیقه، از این ابزار بهره برده است. در این پژوهش از میان 11500 بیت حدیقه، حدود 20 درصد ابیات از نظر کاربرد جملههای پرسشی بررسی شد. براساسِ تحقیقِ پیش رو، از میان مقاصد متعدد و متنوعی که در کتب بلاغی دربارة جملههای پرسشی نقل شده است، تنها سیزده مورد از آنها را در اینگونه جملهها در حدیقه میتوان یافت. این مقاصد به ترتیب بیشترین کاربردشان در حدیقه عبارت است از: استفهام انکاری، تأکید و تقریر خبر، نهی، توبیخ و ملامت، منافات و استبعاد، تعجب و حیرت، بیان عجز و ناتوانی، ملال و خستگی ناشی از کثرت، تحقیر، امر به طریق غیرمستقیم، اظهار غم و اندوه، تعظیم، تمنی و آرزو. در نهایت این بررسی نشان میدهد طرح پرسش در زبان گفتار سنایی عادی و معمولی است و او تأکیدی بر طرح پرسش ندارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
99 - تأثیر اندیشههای کلامی غزالی بر آراء سنایی
فرهاد کاکرشسنایی غزنوی نقطة آغازین عرفان و تصوف در شعر فارسی است. در میان بزرگان ادب و فرهنگ، بیش از همه ردپای غزالی در آثار وی دیده میشود و میتوان گفت که به راستی غزالی در تکامل اندیشة سنایی، تأثیر شگفتانگیزی دارد.این نوشتار، سیری در اندیشههای کلامی و دینی غزالی و سنایی است. چکیده کاملسنایی غزنوی نقطة آغازین عرفان و تصوف در شعر فارسی است. در میان بزرگان ادب و فرهنگ، بیش از همه ردپای غزالی در آثار وی دیده میشود و میتوان گفت که به راستی غزالی در تکامل اندیشة سنایی، تأثیر شگفتانگیزی دارد.این نوشتار، سیری در اندیشههای کلامی و دینی غزالی و سنایی است. تحقیق پیشرو براساس روش کتابخانهای انجام شده و در آن، افزون بر شباهت زندگانی آن دو، مضامین مشترک مسائل مهم کلامی و عقیدة غزّالی و سنایی از جمله موارد زیر تا حدّی تبیین شده است: صفات خداوند، حدوث و قدم، عادة الله، قضا و قدر، نظام احسن، قرآن، نماز و... پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
100 - کارکردهای عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه در دیوان و حدیقهالحقیقه سنایی
ابوالقاسم قوام زهره هاشمیدر ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقههای نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی نام میبرند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در چکیده کاملدر ادبیات کلاسیک فارسی از سنایی به عنوان یکی از نخستین حلقههای نوآوری و گسترش درونمایه شعری در جهات مختلف مدحی، عرفانی و خصوصاً تعلیمی و حکمی نام میبرند. او در پرتو بینش عرفانی و اخلاقی، نگرشی نو به مضامین و عناصر مختلف شعر- اعم از غنایی، حماسی و غیره- داشته است. در این جستار برآنیم تا به این پرسش پاسخ دهیم که سنایی چگونه عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه را در حدیقهالحقیقه و دیوانش به کار گرفته است و شیوه نگرش وی به این عناصر چگونه بوده است؟ نگارندگان پس از مطالعه اشعار و استخراج این عناصر دریافتند که سنایی از آنها در چهار محور عمده زیباییشناسی، تعلیمی، عرفانی و ستایشی بهره برده است و میزان کاربرد این عناصر به ترتیب کمیّت عبارت بوده از: ستایشی، تعلیمی، زیباییشناسی و عرفانی. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
101 - حافظه مولانا
مجید منصوریبه گواه آثار سایر بزرگان ادبیات فارسی، میتوان دریافت که شمار قابل ملاحظهای از اشعارِ کلیات شمس، متعلق به مولانا نیست. اشعاری از سلطان ولد، سنایی، عطار، خاقانی و برخی دیگر با تغییراتی، در غزلیات شمس به نام مولانا ضبط شده است. میتوان آمیختگی شعر شاعران پس از مولانا را چکیده کاملبه گواه آثار سایر بزرگان ادبیات فارسی، میتوان دریافت که شمار قابل ملاحظهای از اشعارِ کلیات شمس، متعلق به مولانا نیست. اشعاری از سلطان ولد، سنایی، عطار، خاقانی و برخی دیگر با تغییراتی، در غزلیات شمس به نام مولانا ضبط شده است. میتوان آمیختگی شعر شاعران پس از مولانا را با غزلیات شمس، ناشی از اختلاط دستنویسها دانست؛ اما درباره اشعار شاعران پیش از مولانا، نظیر سنایی و عطار و...، میتوان گفت که بیشتر این اشعار به دست خود مولانا به غزلهای او راه یافته است. به عبارت دیگر، مولوی با تتبع در اشعار شاعران پیش از خود، اشعاری را از حافظه در حلقههای صوفیان میخوانده و همین امر باعث گردیده که این دست اشعار از وی دانسته شود و در دیوان او هم وارد شود. در این جستار به بررسی اجمالی چند غزل از سنایی و عطار که در غزلیات شمس و به نام مولانا آمدهاند، پرداختهایم و بر اساس مقابله این اشعار مشترک، ابیاتی را تصحیح و به برخی تصحیفها در اشعار مولانا اشاره کردهایم. همچنین بعضی تتبعات مولانا در اشعار انوری، مجیر بیلقانی و خمسه نظامی را نیز نشان دادهایم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
102 - سنایی و اخلاق حرفهای
سهیلا موسوی سیرجانی مهدیه منصوریاخلاق یکی از عمدهترین دغدغههای جامعه بشری است؛ زیرا هیچ نهاد و حرفهای نیست که قادر باشد فارغ از اخلاق که مرزهای سلوک و رفتارهای بهنجار را معین میکند، به حیات مشروع خود ادامه دهد. اخلاق هم خاستگاه دینی و عرفانی دارد و هم متأثر از عرف، فرهنگ، تاریخ و سایر پدیدههای اج چکیده کاملاخلاق یکی از عمدهترین دغدغههای جامعه بشری است؛ زیرا هیچ نهاد و حرفهای نیست که قادر باشد فارغ از اخلاق که مرزهای سلوک و رفتارهای بهنجار را معین میکند، به حیات مشروع خود ادامه دهد. اخلاق هم خاستگاه دینی و عرفانی دارد و هم متأثر از عرف، فرهنگ، تاریخ و سایر پدیدههای اجتماعی است. درواقع، بین این مفاهیم و پدیدههای اجتماعی و اخلاق تعامل دایمی وجود دارد که باعث میشود در طول زمان، اصول و ارزشها و هنجارهای جامعه صیقل بخورد و الگوهای موجه و مقبول رفتارهای فردی و اجتماعی شکل بگیرد. به قواعدو قوانیناخلاقیورفتاریکهبایدافراد در حینانجامفعالیتهای شغلیرعایتنمایند، دراصطلاحاخلاقحرفهای اطلاق می شود. درحقیقت، اخلاق حرفه ای یک فرایند تفکر عقلانی است که هدف آن حفظ و اشاعه ارزش ها در جامعه در زمان مناسب است. این مقاله بر آن است تا به مفهوم اخلاق حرفهایعرفا و ابعاد گوناگون آن از دیدگاه سنایی در حدیقةالحقیقهبپردازد. بنا به دیگاه سنایی، عرفان همواره وسیله ای برای تبلیغ اخلاق، علم و کوشش بوده است. فردیکهآداباخلاقیرارعایتمیکند،خواستههایخود را بهنفعدیگرانتعدیلمیکندو باتقویتوپرورشابعادمعنوی،هموارهدرراهخدمتبه همنوعاناقداممینماید. سنایی تأکید میکند که خداوند متعال برترین زیبایی و مشخصکننده ملاک نهایی اخلاق است. در این نظام روشنیبخش، تقرب به خدا و کسب رضایت او، دستیابی به عدالت فراگیر اجتماعی، آزادی، و حرمت انسان آرمان اخلاق است. بیشترین سود برای بیشترین کسان نیز ازجمله اهداف زندگی اجتماعی در ساحتهای فردی، شغلی، و اجتماعی است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
103 - مفهوم عقل در اندیشه سنایی با تأکید بر «حدیقهالحقیقه» بر مبنای نظریه هرمنوتیک شلایر ماخر
الهام قنواتی محمدقاسمی زینب نوروزعلیاز مفاهیم شناور و مورد اختلاف در فرهنگ ایرانی، مفهوم عقل است که دایرة معنایی وسیع و گاه متناقضی دارد ازاینرو نحلههای فکری مختلف برداشتهای متفاوتی از آن ارائه کردهاند. در این میان سنایی ازجمله کسانی است که در یکی از مشهورترین مجموعههای ادب پارسی به نام حدیقه الحقیقه چکیده کاملاز مفاهیم شناور و مورد اختلاف در فرهنگ ایرانی، مفهوم عقل است که دایرة معنایی وسیع و گاه متناقضی دارد ازاینرو نحلههای فکری مختلف برداشتهای متفاوتی از آن ارائه کردهاند. در این میان سنایی ازجمله کسانی است که در یکی از مشهورترین مجموعههای ادب پارسی به نام حدیقه الحقیقه مفهوم عقل را موردتوجه قرار داده است. وی با اینکه در جایجای حدیقهالحقیقه، ابیاتی در وصف عقل و دفاع از آن آورده؛ چون ساختار ذهنش با منطق عقلانی همسو نیست؛ محصول کارش با عقل، مباینت یافته است. عقل نزد سنایی در مجموع، عقل دینی است و تا حد زیادی از جنبههای مادی فاصله میگیرد. این نوشتار که با روش تحلیلی توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای صورت گرفته بر آن است تا با استفاده از نظریة هرمنوتیک شلایر ماخر مفهوم عقل را در مجموعة حدیقه الحقیقه موردبررسی قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
104 - بررسی رمز و نماد در حدیقه سنایی
احمد خیالی خطیبی شیما شیرمحمدیبیشک برای دریافت حقیقت هر اثری، دانستن و دریافت روش شاعر یا نویسندهی آن در هر عصر و دورهای لازم و ضروری است. از این میان آثار عرفانی و صوفیانه ضمن اینکه از این قاعده مستثنی نیستند بلکه بیشتر به روش شناسایی نیاز دارند.یکی از مباحث عمده در آثار عرفانی و صوفیانه مبحث ر چکیده کاملبیشک برای دریافت حقیقت هر اثری، دانستن و دریافت روش شاعر یا نویسندهی آن در هر عصر و دورهای لازم و ضروری است. از این میان آثار عرفانی و صوفیانه ضمن اینکه از این قاعده مستثنی نیستند بلکه بیشتر به روش شناسایی نیاز دارند.یکی از مباحث عمده در آثار عرفانی و صوفیانه مبحث رمز (سمبل) و یا نماد و شناخت دقیق و همهجانبهی آن میباشد. شعرا و عرفای ایرانی با بهرهگیری از رمز و زبان سمبلیک موفق به خلق آثاری بزرگ و در خور توجه گشتهاند. حدیقهی حکیم سنایی غزنوی نیز از آثار مهم و ارزشمندی است که به زبانی رمزی و نمادین سروده شده است. هدف اصلی و اساسی این مقاله شناخت رمز (سمبل) و نماد، ارتباط آن با صور خیال و نیز بررسی انواع نماد و رمز (بهاختصار) در حدیقهی سنایی میباشد.همچنین نمونههایی از این اثر والا و ارزشمند که واسطهالعقد آثار سنایی محسوب میشود، ذکر میگردد. در واقع در این مقاله سعی شده با رمزگشایی و بررسی نمادها و سمبلها در حدیقه زوایای فکری او بیشتر شناخته شده و آشنایی بیشتری با اندیشههای او حاصل گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
105 - بررسی ابعاد عدالتستایی در اشعار حکیم سنایی
وجیهه ترکمانی باراندوزیعدالت از واژگان مورد توجه حکیم سنایی است که از سر اعتقاد و آگاهی از تأثیر وجوه عدالت بر جامعه، بارها این واژهی والا را در آثار و اشعار خود به کار برده است. واقعبینی توأم با آرمانگرایی حکیم سنایی سبب گردیده تا وی در عین حال که به تصویر جامعهی آرمانی و مطلوب میپردازد چکیده کاملعدالت از واژگان مورد توجه حکیم سنایی است که از سر اعتقاد و آگاهی از تأثیر وجوه عدالت بر جامعه، بارها این واژهی والا را در آثار و اشعار خود به کار برده است. واقعبینی توأم با آرمانگرایی حکیم سنایی سبب گردیده تا وی در عین حال که به تصویر جامعهی آرمانی و مطلوب میپردازد از توجه به واقعیتهای دنیای سیاست و رابطهی نیروهای موجود در جامعه غافل نباشد. این متفکر و شاعر بزرگ بهخاطر آشنایی با آراء و اندیشههای سیاسی ایران و اسلام بر تأثیر شگرف عدالتورزی از سوی حکّام بر ابعاد مختلف جامعه آگاهی داشته و کوشیده است با انعکاس آرای سیاسی در اشعارش در قلمرو نظری سیاست دخالت کند و از آنجا که با سلطان و وزیران و سرآمدان سلسلهی دوم غزنویان و سلجوقیان روابط حسنه داشته و مورد توجه آنان بوده است با استفاده از موقعیت مناسب، به القای اندیشههای خود در اشعار و آثارش بپردازد و حاکمان را به دادورزی و عدالتگستری دعوت نماید. در این مقاله سعی میشود نحوهی کاربرد واژهی عدالت از سوی حکیم سنایی از سه رهیافت اعتقاد، آرمان و واقعیت مورد تحلیل قرار گیرد و با اتکاء به شواهد و نمونههای شعری، هر یک از رویکردها و رهیافتهای سنایی از این مقوله تبیین و تشریح گردد. آرمانگرایی سنایی نسبت به مفهوم عدالت در بخش اشعار و قصاید مدحی در مورد شاهان و بزرگان دربار متبلور است و واقعیتگرایی او در قصاید اجتماعی وی آشکار است درواقع این شاعر کوشیده است ضمن بیان اعتقادات و احساسات خود در اشعارش به بیان واقعیات موجود در جامعه نیز بپردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
106 - بررسی تطبیقی طنز در آثار سنایی وعطّار
محمدعلی جهانی قادی رضا فهیمی عباسعلی وفائی ملک محمد فرخزادچکیده طنز که آثار منثور زیادی به خود اختصاص داده، به عنوان بخشی از ادبیّات انتقادی است؛ اعتراضی بر کژی ها و نابسامانی های موجود در جامعه است. در واقع حسّ مسئولیتپذیری در افراد باهوش، حسّاس و متعهّد است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی طنز و مضامین مشترک آن و شگردهایی چکیده کاملچکیده طنز که آثار منثور زیادی به خود اختصاص داده، به عنوان بخشی از ادبیّات انتقادی است؛ اعتراضی بر کژی ها و نابسامانی های موجود در جامعه است. در واقع حسّ مسئولیتپذیری در افراد باهوش، حسّاس و متعهّد است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی طنز و مضامین مشترک آن و شگردهایی- که سنایی و عطّار در آثار خویش بهکاربردهاند- بپردازد و موضوعاتی چون اعتراض بر فقر و نداری و نابرابریهای اجتماعی، طنز و هجو تظاهر و ریاکاری صوفیان، دنیاطلبان، خودخواهی و انانیّت در قالب طنز عارفانه، صوفیانه، فلسفی، اجتماعی، عام و نقد خرافات و عقاید پوچ و دیگر شگردهای رایج که در طنز کاربرد دارد نشان دهد، سپس به تحلیل آماری و تشریحی طنز به کاررفته در آثار سنایی و عطّار بپردازد و به این نتیجه رسیده که هردو شاعر عارف از طنز به عنوان یک ابزار مهمّ فرهنگی و اجتماعی علیرغم روش ها و شگردهای متفاوت بهرة لازم را برده اند تا آگاهی جامعه را افزایش دهند، افراد موردنظر و بیمار را با جادوی سخن خود تنبیه و درمان نمایند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
107 - تحلیل رویکرد جامعهشناختی گفتمان دینی حدیقة سنایی بر اساس نظریّة توانش ارتباطی دلهایمز
هدی پیر ناهید اکبری حسین پارساییچکیده دل هایمز زبانشناسی با رویکردِ جامعهشناختی به زبان است که در نظریّة خود، زبان را به عنوان دانشی معرّفی نمود که جنبة جامعهشناختیِ آن برخاسته از توانش ارتباطی است. او با مطرح نمودنِ مفهومِ توانش ارتباطی نشان داد که یک صورت زبانی، تا چه حدّ مناسب یک بافت اجتماعی چکیده کاملچکیده دل هایمز زبانشناسی با رویکردِ جامعهشناختی به زبان است که در نظریّة خود، زبان را به عنوان دانشی معرّفی نمود که جنبة جامعهشناختیِ آن برخاسته از توانش ارتباطی است. او با مطرح نمودنِ مفهومِ توانش ارتباطی نشان داد که یک صورت زبانی، تا چه حدّ مناسب یک بافت اجتماعی معیّن است. یکی از ابعاد زبان، نقش اجتماعیِ آن و تأثیر جامعه بر زبان است. هایمز معتقد است توانش زبانی به خودی خود کافی نیست بلکه باید با توانش ارتباطی همراه شود تا زبان کارکردِ مناسب خود را ایفا نماید. بنابراین، به طور طبیعی، ماهیّت اجتماعی زبان، آن را به نوعی تعامل با ماهیّت ارتباطی میکشانَد و باعث میشود تا در یک رفتارِ گفتمانی، بستر زمانی، مکانی، نوعِ بیان، میزان استفاده از جملاتِ خبری، امری یا پرسشی و اساساً عناصِرِ زبانی، تعیین کنندة شکل، نوع و محتوای هر گفتمان به شمار روند که بیشکّ در روندِ تبادل یا تعاملهای ارتباطیِ گوینده و گفتهیاب مؤثّر خواهد بود. بر این اساس، پژوهش حاضر، با توجّه به ویژگیِ آثارِ سنایی، که واردکنندة عرفانِ اسلامی به شعر و ادبِ فارسی در قرونِ اوّلیّة اسلامی است، به این مهمّ خواهد پرداخت که نقش زبان در تبیین رویکرد اجتماعی گفتمان دینی حدیقه چیست؟ و با توجّه به موقعیّت تاریخی و شرایط اجتماعیِ قرن ششم که نگرشهای دینی هنوز درگیر شگردهای زبان عرفانی نشدهاند، سنایی از چه روشهایی در ساختارِ کلامش استفاده کرده تا بتواند آثارِ خود را دلنشین ساخته و پیامِ خود را با تأثیر بهتری به مخاطب القا کند؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
108 - پژوهشی در طبقات اجتماعی و آسیب شناسی عصر غزنوی و سلجوقی از خلال آثار ناصرخسرو و سنایی
کبری نودهیبی تردید ملت ها طی قرنهای متمادی به مقتضای وضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی فراز و فرودهایی بسیار را تجربه کردهاند. قرآن کریم به سقوط و سر در نشیب آمدن ملل و اقوام گوناگون چنین اشاره کرده: و هنگامی که خواستیم ملتی را نابود کنیم به ثروتمندان و خوشگذرانشان فرمان مید چکیده کاملبی تردید ملت ها طی قرنهای متمادی به مقتضای وضع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی فراز و فرودهایی بسیار را تجربه کردهاند. قرآن کریم به سقوط و سر در نشیب آمدن ملل و اقوام گوناگون چنین اشاره کرده: و هنگامی که خواستیم ملتی را نابود کنیم به ثروتمندان و خوشگذرانشان فرمان میدهیم (وقتی که آنها تمرّد کردند) و به فسق و فجور سرگرم شدند، حکم قطعی خداوند در حقشان نفوذ یافته، نابودشان خواهیم کرد. (اسراء / 16) با توجه به مفهوم این آیه، هنگامی که جامعه فاسد شد، فساد در تمامی طبقات، روابط و مناسبات اجتماعی رسوخ یافته، هیچ چیز از گزند آن در امان نخواهد بود. در چنین شرایطی، ناامنی در ساختار سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، دینی و اجتماعی پدید میآید و کلیة این ساختارها به جای تعامل و پیوند با یکدیگر در تقابل و تضاد با هم قرار گرفته، کارکردی مطلوب نخواهد داشت. اینجاست که وجود روشنگران و منتقدان اجتماعی، نمودی خاص مییابد که با آگاه کردن آحاد ملت از طریق نشان دادن و انتقاد از تباهیها و فسادها و نابکاریها نقشی مهم در واداشتن اقشار مختلف اجتماعی به تحرّک در برابر زشتیها و کاستیها و کجاندیشیها ایفا میکنند. نقد و تحلیل طبقات اجتماعی از دیدگاه ناصرخسرو و سنایی به عنوان شاعران روشنگر و منتقد از اهداف نگارش این مقاله بوده است. پرونده مقاله