بررسی نشانه‌های تأثیر کلام اشاعره و معتزله در حدیقه سنایی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مریم ناصر ترک ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران)
عزیزاله توکلی کافی آباد ² (استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران)
هادی حیدری نیا ³ (استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.)
سید حسین شهاب رضوی ⁴ (استادیارگـروه زبـان وادبیّات فارسـی، واحد یـزد، دانشگـاه آزاد اسلامـی ، یزد، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/09/11 تاریخ پذیرش : 1400/09/11 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: معتزله, حدیقه‌الحقیقه, کلام اسلامی, سنایی غزنوی, اشعری,

چکیده مقاله :

سنایی غزنویی به عنوان یکی از برجسته‌ترین شاعران کلاسیک ایران، با حدیقه‌الحقیقه بسیاری از آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی اسلامی را وارد شعر فارسی نمود. بیشتر این آموزه‌ها متأثر از فضای کلامی و اخلاقی عصر سنایی می‌باشد. عصری که نحله‌های کلامی و اخلاقی فراوانی در آن رواج داشتند. در این میان، مثنوی حدیقه‌الحقیقه، از جمله مهم‌ترین آثار سنایی، جلوه‌گاه تأثیرات کلامی و اعتقادی متعددی در بطن خویش می‌باشد. حدیقه‌الحقیقه اثری می‌باشد که هم متأثر از مبانی کلامی-استدلالی معتزله است و هم متأثر از مبانی کلامی–نقلی اشعریون. این اثر از یک سو، در مسائل کلامی چون رؤیت الهی، به دیدگاه‌های معتزله نزدیک می‌باشد و در مسأله حدوث و قدم کلام الهی به اشاعره. اگر چه سنایی‌پژوهان، وی را عمدتاً اشعری‌مسلک دانسته‌اند، اما نمی‌توان در باورداشت سنایی به حب اهل بیت (ع)، توحید و امامت و آموزه‌های اخلاقی شیعی‌مسلکانه او، شک کرد. باری در تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تلاش شده تا تاثیرات کلامی دو فرق مهم جهان اسلام یعنی معتزله عقل‌اندیش و اشعریون نقل‌اندیش بر حدیقه‌الحقیقه سنایی مطالعه شود. عمدۀ تمرکز تحقیق بر تأثیرات موضوعات کلامی و اخلاقی چون حدوث و قدم کلام الهی، رویت الهی، امامت، امر شر، حسن و قبح امور و ... در حدیقه‌الحقیقه سنایی است

چکیده انگلیسی:

Undoubtedly, one of the greatest Persian classical poets who introduced mystical and intuitive themes into the Persian language is Sanai Ghaznavi. By referring to mystical concepts, he also included a large part of the theological and theological themes of his time in his poetry. The Mu'tazilites and the Ash'arites were among the important theological sects under which Sanai was in his poetry. One of the important works of Sanai, which is the manifestation of various theological influences in his womb, is his Masnavi Hadiqah al-Haqiqah. Hadiqah is a work that is influenced both by the theological foundations of the Mu'tazilites and by the theological foundations of the Ash'arite narration. For example, in the matter of seeing, it is close to the views of the Mu'tazilites, and in the matter of the occurrence and step of the divine word to the Ash'arites. Although Sanai scholars have considered him mainly Ash'arite, it is impossible to doubt Sanai's belief in the love of the Ahl al-Bayt (AS), monotheism and Imamate. Of course, it is quite natural that he is in favor of the Ash'arites in many matters. Because he lived in a time when the light of rationalism was fading in the Islamic world and the Ash'arites were the undisputed rulers of the theological world. Therefore, most of the present research focuses on the impact of theological topics such as faith and monotheism, the occurrence and step of the divine word, divine vision, Imamate, evil, good and ugliness of affairs, in the hadigah.