مقایسۀ سبکی هجویات سنایی، انوری و جمال‌الدین عبدالرزاق

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

حشمت اله انصاری ¹ , مریم جعفری ² , غلامعباس ذاکری ³

1 - دانشجوی دکتری زبان ادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران
2 - استادیار زبان وادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران
3 - استادیار زبان وادبیات فارسی، واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی، سیرجان، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/08 تاریخ پذیرش : 1400/01/17 تاریخ انتشار : 1400/02/01

کلید واژه: شعر, سنایی, انوری, ادبیات غنایی, هجو, جمال‌الدین عبدالرزاق,

چکیده مقاله :

یکی از انواع فروع ادب غنایی که بسامد بسیاری در آثار بیشتر شاعران پارسی‌گو دارد، هجویه‌سرایی است. بررسی ویژگی‌های سبکی این گونۀ ادبی می‌تواند سهم مهمی در ورود به دنیای ذهن شعرا و شناختن اندیشه‌ها، عواطف و رویکردهای آن‌ها داشته باشد. در این مقاله سعی شده است هجویات سنایی، انوری و جمال‌الدین که هر سه از شاعران بنام و برجستة قرن ششم و سبک سلجوقی هستند، در سه حوزۀ زبانی، ادبی و فکری با تکیه بر مضامین اجتماعی و فرهنگی مورد برسی قرار گیرد. در این تحقیق به شیوۀ کاربرد اوزان عروضی، صور خیال، قالب‌های شعری، ایدئولوژی و واژگان گزیده؛ شامل: استفاده از نام‌های جانوران در هجو، استفاده از ساخت مصغر، هجوهای پنهان و آشکار، به‌کارگیری واژه‌های تابو و نیز استفاده از آیات قرآنی در هجو، هجوهای پنهان و آشکار، شخصی و اجتماعی در شعر این سه شاعر پرداخته شده‌است. نتایج به دست آمده بیانگر آن است که زبان جمال‌الدین در هجو از سنایی و انوری عفیف‌تر است؛ اما هجویات سنایی و انوری نسبت به جمال‌الدین زبانی تند، گزنده و هتّاک دارد. این سه شاعر با بهره‌گیری از هنر شاعری خود و احاطه‌ای که بر اوضاع جامعۀ عصر خود داشته‌اند، بسیاری از مفاسد و ناهنجاری‌های اجتماعی عصر را به تصویر کشیده‌اند.

چکیده انگلیسی:

One of the types of lyrical literature that has a high frequency in most works of Persian poets is "satire". Examining the stylistic features of this literary genre can play an important role in entering the world of poets' minds and recognizing their thoughts, emotions and approaches. In this article, we have tried to examine the satires of Sanaie, Anvari and Jamal al-Din, who are all three famous poets of the 12th century and Saljuqi style, in three areas of language, literature and thought, based on social and cultural themes. In this research, selected methods of using prosodic weights, imaginary forms, poetic forms, ideology and words; Includes: the use of animal letters in satire, the use of minor construction, hidden and overt satires, the use of taboo words and also the use of Quranic verses in satire, hidden and overt satires, personal and social in the poems of these three poets. The results show that Jamal al-Din's language is more chaste in satire than Sanaie and Anvari; But Sanaie and Anvari's satires in compare of Jamal al-Din have a sharp, biting and insulting language. Using their poetic art and their surroundings on the situation of the society of their time, these three poets have portrayed many of the corruptions and social anomalies of the era.

منابع و مأخذ:

• قرآن کریم


• ابن مکرم، جمال­الدین محمد، (بی تا)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.


• انوری، محمد بن محمد، (1364)، دیوان، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، 2جلد، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.


• پارسا، سید احمد، (1365)، «سبک شناسی هجویات خاقانی» نشریۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ بیست وپنجم، شمارۀ 48، صص. 57-68.


• جوینی، عطا ملک بن محمد، (1382)، تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، تهران: دنیای کتاب، چاپ سوم.


• نسوی، محمد بن احمد (1343)، نفثه المصدور، تصحیح امیر حسین یزگردی، تهران.


• داد، سیما (1387)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید، چاپ سوم.


• سنایی، مجدود بن ­آدم، (1387)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، تصحیح مدرس رضوی (ویراست2) تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.


• _____________، (1388)، دیوان، به قلم بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه، چاپ سوم.


• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، مفلس کیمیا فروش، تهران: سخن، چاپ دوم.


• _______________، (1392)، زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.


• _______________، (1383)، تازیانه­های سلوک، تهران: آگاه، چاپ چهارم.


• شبلی نعمانی، محمد، (1336)، شعر العجم، ترجمه سید محمد تقی فخرایی گیلانی، تهران: ابن سینا.


• شمیسا، سیروس (1375)، کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس، چاپ چهارم.


• صرفی، محمدرضا، (1388)، «ابن رومی و انوری در عرصۀ هجوسرایی»، نشریۀ ادبیات تطبیقی، شمارۀ 1، صص 63-86.


• صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس.


• جمال الدین اصفهانی، محمد بن عبدالرزاق، )1391(، دیوان جمال الدین اصفهانی، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: سنایی.


• فروزانفر، بدیع الزمان، (1358)، سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی، چاپ سوم.


• فرزانه، سید بابک؛ حسینی، محمد شریف، (1389)، «هجو شهرها در دورۀ سامانی و غزنوی»، نشریۀ ادبیات فارسی، شمارۀ 25، صص 155-171.


• فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، (بی تا)، قاموس المحیط، بی جا.


• کاسب، عزیزالله (1366)، چشم انداز تاریخی هجو، تهران: ناشر مولف.


• محمد حسین، محمد، (1970)، الهجاء و الهجاءون فی الجاهلیه، بیروت: دارالنهضه العربیه.


• میرصادقی، میمنت، (1373)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: مهناز.


• نیکوبخت، ناصر، (1380)، هجو در شعر فارسی، تهران: دانشگاه تهران.

 

1.         The Holy Quran2.         Anvari, M., (1985), Divan, edited by Mohammad Taghi Modarres Razavi, 2 volumes, Tehran: Scientific and Cultural, second edition.3.         Dad, S. (2008), Dictionary of Literary Terms, Tehran: Morvarid, third edition.4.         Farzaneh, B.; Hosseini, M., (2010), "Satire of cities in the Samanid and Ghaznavid periods", Journal of Persian Literature, No. 25, pp. 155-171.5.         Firoozabadi, M., (?), Dictionary of the Environment.6.         Forouzanfar, B., (1979), Sokhan va Sokhanooran, Tehran: Kharazmi, third edition.7.         Ibn Mokarram, J., (?), Arabic language, Beirut: Dar al-Sadr.8.         Mohammad Ibn Abdul Razzaq, (2012), Divan of Jamaluddin Isfahani, edited by H. Vahid Dastgerdi, Tehran: Sanaei.9.         Joveyni, A., (2003), The History of Jahangisha Jovini, edited by M. Qazvini, Tehran: Book World, third edition.10.      Kaseb, A. (1987), Historical Perspective of Satire, Tehran: Author Publisher.11.      Mirsadeghi, M., (1984), Dictionary of Poetic Art, Tehran: Mahnaz.12.      Mohammad Hussein, M., (1970), Al-Hijjah and Al-Hijjah in Al-Jahiliyyah, Beirut: Dar Al-Nahda Al-Arabiya.13.      Nasavi, M., (1964), Nafta Al-Masdoor, edited by A. Yazgardi, Tehran.14.      Nikobakht, N., (2001), Satire in Persian Poetry, Tehran: University of Tehran.15.      Parsa, A., (1986), "Stylistics of Khaghani's satires" Journal of Social Sciences and Humanities, Shiraz University, Volume 25, Number 48, p. 57-68.16.      Safa, Z., (1990), History of Literature in Iran, Volume 2, Tehran: Ferdows.17.      Sanaei, M., (2008), Hadiqah al-Haqiqah and Sharia al-Tariqah, edited by Modarres Razavi (2nd edition) Tehran: Tehran University Publishing Institute.18.      Sanaei, M., (2009), Divan, by B. Forouzanfar, Tehran: Negah, third edition.19.      Sarfi, M., (2009), "Ibn Rumi and Anwari in the field of satire", Journal of Comparative Literature, No. 1, pp. 63-86.20.      Shafiee Kadkani, M.  (2013), The Language of Poetry in Sufi Prose, Tehran: Sokhan.21.      Shafiee Kadkani, M. (1993), Bankrupt Kimia Forosh, Tehran: Sokhan, second edition.22.      Shafiee Kadkani, M. (2004), Whips of conduct, Tehran: Agah, fourth edition.23.      Shamisa, Sirus (1996), Generalities of Stylistics, Tehran: Ferdows, fourth edition.24.      Shebli Nomani, M., (1957), Ajam Poetry, translated by M. Fakhraei Gilani, Tehran: Ibn Sina.