بروج و علم احکام نجوم مربوط به آن در دیوان سنایی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

احمد روستایی شلمانی ¹ , احمد زاکری ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، کرج دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

تاریخ دریافت : 1399/10/23 تاریخ پذیرش : 1400/07/20 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: احکام نجوم, دیوان, بروج, سنایی,

چکیده مقاله :

منجمان از حرکت سیارات و قرار گرفتن مدار آن‌ها در کمربند آسمانی پیشگویی‌هایی انجام داده‌اند و این پیشگویی را بر مبنای علم یا فن احکام نجوم استدلال می کرده‌اند. در تعریف این صنعت گفته اند که ، شناخت کیفیت استدلال از گردش افلاک و مطالعه برج‌ها و حرکت ستارگان است، بر آنچه در زیر فلک قمر پیدا خواهد شد، پیش از پیدا شدن آن. این دانش سابقه‌ای بسیار دیرین در حوزه‌ی دانش بشری دارد. پیشینه‌ی آن به بابلیان باستان و سپس به یونانیان باز می‌گردد که در بسط و گسترش آن نقش به سزایی ایفا کردند. دانش احکام نجوم که در ابتدا در انحصار ستاره‌شناسان و ریاضی‌دانان بود کم‌کم به حوزه‌ی علوم دیگر نیز بسط یافت به گونه‌ای که؛ حتی پزشکان در بعضی از ادوار برای درمان بیماران خود دست به دامان دانش نجوم می شدند. شاعران نیز از این دانش غافل نبودند و در دوره‌های آغازین شعر فارسی تا سده‌های هفت و هشت در سروده‌های خویش از آن بهره بردند و به خلق مضامین پرداختند تا نسبت به شعرای دیگر اظهار فخر نمایند. احکام مربوط به منطقة‌البروج یا احکام مربوط به یکایک برج های دوازدگانه و یا ستارگان مشهور در هر یک از برج ها، در شعر سنایی، جلوه‌ای خاص دارد که این معانی را در ذیل عنوان های گوناگون مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهیم.

چکیده انگلیسی:

Astronomers have made predictions about the motion of the planets and perchging their orbits in the celestial belt, arguing this prediction based on the science or art of astronomical rules technique. In the definition of this industry, it has been said that recognizing the quality of the argument is based on the rotation of the heavens and the study of the towers and the motion of the stars, on what the moon heaven minister will be found before it is found. This knowledge has a very long history in the field of human knowledge, its history goes back to the ancient Babylonians and then to the Greeks, who played a significant role in its development. The knowledge of the rules of astronomy, which was initially the exclusive domain of astronomers and mathematicians, gradually expanded to the field of other sciences, so that even physicians in some eras used astronomy to treat their patients. Also, poets were not unaware of this knowledge and in the early periods of Persian poetry until the seventh and eighth centuries, they used it in their poems and created themes to express pride than other poets. The rulings related to the zodiac or the rulings related to each of the twelve towers or the famous stars in each of the towers, in the Sanaei court, have a special effect that we these meanings examined and studied under various headings as follows.

منابع و مأخذ:

ابو علی سینا، شیخ الرییس (1367)،قانون در طب،ترجمه عبدالرحمان شرفکندی، تهران، انتشارات سروش .

اخوان الصفا(1405 ه.ق)، رسایل، قم، مرکز نشر اعلام اسلامی.

انوری، اوحدالدین علی(1374)، دیوان، به اهتمام محمد تقی مدرس رضوی،تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

بهار، مهرداد(1362)،پژوهشی در اساطیر ایران، تهران،  انتشارات طوس.

بیرونی، ابوریحان(1386)، التفهیم لاوایل الصناعة التنجیم، تصحیح استاد جلال الدین همایی،نشر هما، چاپ پنجم.

تقی زاده، حمید(1389)، ستارگان وشگفتی های فضا، تهران، انتشارات سیمای دانش.

جرجانی، سید اسماعیل(1355)، ذخیره خوارزمشاهی، به اهتمام سعیدی سیرجانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.

حافظ، لسان الغیب محمد(1372)، دیوان، تصحیح علامه محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، انتشارات نگاه، چاپ دوم.

حیدرزاده، توفیق(1388)، شناخت مقدماتی ستارگان، ترجمه و اقتباس، ناشر موسسه گیتا شناسی، چاپ نهم.

خاقانی، افضل الدین(1368)، دیوان، به اهتمام ضیاالدین سجادی، تهران، زوار.

زکریای قزوینی(1970م)، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، مصر، مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی، چاپ چهارم.

سنایی، ابو مجد مجدود بن آدم(1385)، دیوان، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات سنایی، چاپ ششم.

.............................(1365)، حدیقةالحقیقه و شریعة الطریقه، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران،  انتشارات سنایی

صوفی، عبد الرحمان(بی تا)صورالکواکب، ترجمه خواجه نصیرالدین طوسی،نشر بنیاد فرهنگ ایران.

قمی، ابونصر حسن بن علی(1375)، المدخل الی علم احکام نجوم، از مترجمی ناشناخته، مقدمه و تصحیح جلیل اخوان زنجانی، انتشارات علمی و فرهنگی.

گنابادی، ملا مظفر(1298ه.ق)، شرح بیست باب ملا عبدالعلی بیرجندی، قم، چاپ سنگی.

ماهیار، عباس(1384)، پنج نوش سلامت، کرج، انتشارات جام گل، چاپ اول.

..........(1388)، ثری تا ثریا، کرج، انتشارات جام گل، چاپ دوم.

..........(1388)، مالک ملک سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ دوم.

مدرس رضوی، سید محمد تقی(1360) مثنوی های حکیم سنایی، انتشارات بابک.

نالینو، کارلو آلفونسو(1349)، تاریخ نجوم اسلامی، ترجمه احمد آرام، تهران، کانون نشر پژوهش های اسلامی.

نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف(1388)، هفت پیکر، تصحیح برات زنجانی، تهران، اتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم.

وردن، بارتل لیندل وان در(1386)،پیدایش دانش نجوم، ترجمه همایون صنعتی زاده، انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول.

 

Abu Ali Sina, Sheikh Al-Rayis (1367), Law in Medicine, translated by Abdur Rahman Sharafkandi, Tehran, Soroush Publications.
Akhwan al-Safa (1405 AH), Rasail, Qom, Islamic Declaration Publishing Center.
Anuri, Ohaddin Ali (1374), Diwan, under the care of Mohammad Taghi Modares Razavi, Tehran, Book Translation and Publishing Company.
Bahar, Mehrdad (1362), Research in Iranian Mythology, Tehran, Tos Publications.
Biruni, Aburihan (1386), Al-Tafhim Lavail Al-Sinya Al-Tanjim, edited by Jalaluddin Homaei, Homa Publishing House, 5th edition.
Taghizadeh, Hamid (1389), stars and wonders of space, Tehran, Simai Danesh Publications.
Jurjani, Seyyed Ismail (1355), Khwarazmshahi Reserve, under the care of Saeedi Sirjani, Tehran, Farhang Iran Foundation.
Hafiz, The Language of Muhammad (1372), Diwan, corrected by Allameh Mohammad Qazvini and Dr. Qasim Ghani, Negah Publications, second edition.
Heydarzadeh, Tawfiq (2008), preliminary recognition of the stars, translation and adaptation, published by the Institute of Gitaology, 9th edition.
Khaqani, Afzaluddin (1368), Diwan, by Ziauddin Sajjadi, Tehran, Zowar.
Zakariai Qazvini (1970 AD), Wonders of Creation and Strangeness of Existences, Egypt, Mustafa al-Babi al-Halabi School and Press, 4th edition.
Sanai, Abu Majd Majdod bin Adam (1385), Diwan, by the efforts of Modares Razavi, Tehran, Sanai Publications, 6th edition.
.............................(1365), Hadiqa al-Haqiqah and Shariah al-Tariqah, by the efforts of Modares Razavi, Tehran, Sanai Publications
Sufi, Abd al-Rahman (Beta) Sur al-Kawakb, translated by Khwajah Nasiruddin Tusi, published by Farhang Iran Foundation.
Qomi, Abu Nasr Hasan bin Ali (1375), Al-Madkhal al-Ilam Hakam Astrology, from an unknown translator, introduction and correction by Jalil Akhwan Zanjani, Scientific and Cultural Publications.
Gonabadi, Mulla Mozafar (1298 AH), description of twenty chapters of Mulla Abdul Ali Birjandi, Qom, stone print.
Mahyar, Abbas (1384), Panj Noush Salamat, Karaj, Jam Gol Publications, first edition.
..........(1388), Sori Ta Soria, Karaj, Jam Gol Publications, second edition.
..........(1388), Malek Sokhon, Tehran, Sokhon Publications, second edition.
Madras Razavi, Seyyed Mohammad Taghi (1360) Masnavis of Hakim Sanai, Babak Publications.
Nalino, Carlo Alfonso (1349), History of Islamic Astronomy, translated by Ahmad Aram, Tehran, Islamic Research Publishing Center.
Nizami Ganjavi, Elias bin Yusuf (1388), Seven Figures, edited by Barat Zanjani, Tehran, Tehran University Press, 4th edition.
Worden, Bartel Lindel van Der (2006), The Birth of Astronomy, translated by Homayoun Sunatizadeh, Shahid Bahonar University Press, Kerman, first edition.