ناز و نیاز در ادبیّات غنایی فارسی* ( با تکیه بر غزلیّات سنایی، حافظ و وحشی بافقی)
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
شیما فرجی فر
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی: واحد همدان ـ ایران)
هادی خدیوی
2
(استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد همدان)
کلید واژه: حافظ, سنایی, Hāfez, ناز, نیاز, وحشی بافقی, Naz, Niyaz, Sanāi, vahshi bafghi,
چکیده مقاله :
ناز و نیاز یکی از مضمون‌های غنایی متداول در غزلیّات عاشقانه و عارفانه‌ُ ادبیّات فارسی است و شاعران و عارفان هر یک به نوع خویش این مضمون را در اشعار به کار گرفته‌اند. اساس روابط در اشعار عاشقانه و عارفانه بر پایه‌ُ عشق استوار شده و معشوق اهل ناز و عاشق پر از حسّ نیاز است. در تمامی این روابط، زمانی که معشوق روی به ناز می‌آورد، طرف مقابل یعنی عاشق نیز خریدار ناز شده و احساس نیازمندی در او نمایان می‌گردد. سبب اصلی نازِ معشوق نهفته در زیبایی خود اوست و منشأ نیاز در عاشق بیش از همه وابسته به ناز معشوق است. در این مقاله بررسی توأمان ناز و نیاز در اشعار سنایی به عنوان شاعری عارف، حافظ به عنوان شاعری عاشقانه ـ عارفانه‌گو و وحشیِ عاشقانه‌سرا در نوع خود جالب توجّه است و نگارندگان می‌کوشند به سؤالاتی از این دست پاسخ دهند: ناز و نیاز عاشقانه چیست؟ ناز و نیاز عارفانه چیست؟ ناز و نیاز عاشقانه چه وجوه اشتراک و افتراقی با ناز و نیاز عارفانه دارد ؟ نیز انواع ناز و نیاز مورد مداقه واقع می‌شود.
“Naz” and “Niaz” are one of the Ghanaian common contents of romantic and mystical ghazals (lyric poems) of Persian literature and poets have used this content in their poems as well as mystics. The basis of relationships in romantic and mystic poets is love. Beloved performs “Naz” and lover is full of feeling of “Niaz”. In all of these relationships, when beloved performs “Naz”, lover accepts it and the sense of need appears in him. The main reason of beloved’s “Naz” lies in her beauty and the source of “Niaz” in lover mostly depends on the “Naz” of beloved. In this paper the joint study of “Naz” and “Niaz” is important especially in poems belonging to Sanāi as a mystical poet, Hāfez as a romantic-mystical poet, and Vahshi as a romantic poet and writers try to answer these questions: What are romantic “Naz” and “Niaz”? What are mystical “Naz” and “Niaz”? What are the similarities and differences between romantic and mystical “Naz” and “Niaz”? and also different kinds of “Naz” and “Niaz” are contemplated.
1- قرآن کریم
2- اسکویی، نرگس.(1384).«صائب تبریزی و مکتب جمال در عرفان اسلامی». کیهان فرهنگی. ش 230- 231. 6 ص : از 76 تا 81.
3- اسلامی ندوشن، محمّدعلی. (1335). «ویس». سخن . دوره هفتم. 13ص: از 651تا 664.
4- بهشتی، احمد. (1374). «نقد براهین،حدوث اجسام». کلام اسلامی. ش 15. 13 : 29-17.
5- حافظ شیرازی، محمّد.(1379). دیوان غزلیات حافظ . به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی‌علی‌شاه. چ بیست و هفتم.
6- حمزه‌ای‌یان[حمزئیان]، عظیم (1378)، دین الهی و دین طبیعی،تهران: مشکات، شماره 65-62 : 254-237.
7- دهخدا، علی اکبر.(1377).لغت نامه. زیر نظر محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی.تهران: دانشگاه تهران. چ دوم از دورهُ جدید.
8- رازی، نجم‌الدین.(1352). مرصادالعباد. به س‍ع‍ی و اه‍ت‍م‍ام حسین ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی ال‍ن‍ع‍مة ال‍ل‍ه‍ی.تهران: علمی و فرهنگی.
9- رودگر، محمّدجواد. (1384). «فقر وجودی انسان در قرآن با رویکردی فلسفی- عرفانی».اندیشه‌های فلسفی. ش3. 22 : 160-139.
10- ستاری، جلال.(1374). عشق صوفیانه.تهران: مرکز. چ ششم.
11- سجادی، جعفر.(1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری. چ هفتم.
12- سروش یار، جمشید. (1378).« بسوخت دیده ز حیرت». دانش. ش9.17: 71-55.
13- سنایی غزنویی، مجدود بن آدم. (1385). دیوان سنایی. مدرس رضوی.. تهران: سنایی. چ ششم
14- شمیسا، سیروس. (1381). شاهدبازی در ادبیّات فارسی. تهران: فردوس.
15- عراقی، فخرالدّین‌ابراهیم و طبسی، محمّد و فیض‌کاشانی، محسن.(1363) شناخت شاخص‌های عرفانی. تهران: نور فاطمه.
16- قربانی،رحیم.( 1384).«حافظ و الهام‌پذیری از معارف توحیدی‌حضرت علی علیه‌السلام». شیعه‌شناسی. ش11. 30 : 94-65.
17- قمی، عباس. (1383). مفاتیح‌الجنان. قم: اعلام التقی. چ دوم
18- مرتضوی، منوچهر.(1388). مکتب حافظ.ج دوم.تهران: توس.چ پنجم
19- معین، محمّد. (1385). فرهنگ فارسی. تهران: اشجع. چ اول
20- وحشی بافقی، شمس‌الدّین. (1384).دیوان وحشی بافقی. حسین آذران (نخعی). تهران: امیرکبیر.چ نهم
21- یثربی، یحیی. (1384). »جایگاه شریعت در قلمرو عرفان». کتاب نقد. ش 36-35: 128-93.
