-
دسترسی آزاد مقاله
1 - آراء فقیهان عصر صفوی دربارة تعامل با حکومتها
محمد حسین رجبی(دوانی)تأسیس و اسقرار دولت صفوی در ایران به عنوان نخستین حکومت مستقّل شیعی مقتدر درتاریخ اسلام، موجب گشت بحث تأیید این دولت و همکاری یا عدم همراهی با آن بدل به یکیاز مباحث مهم جدید در حوزة تفکر و اندیشة سیاسی و حتی نظرات فقهی علمای بزرگ ایندوران شود.از آنجا که تقریبا از بدو پ چکیده کاملتأسیس و اسقرار دولت صفوی در ایران به عنوان نخستین حکومت مستقّل شیعی مقتدر درتاریخ اسلام، موجب گشت بحث تأیید این دولت و همکاری یا عدم همراهی با آن بدل به یکیاز مباحث مهم جدید در حوزة تفکر و اندیشة سیاسی و حتی نظرات فقهی علمای بزرگ ایندوران شود.از آنجا که تقریبا از بدو پیدایی این دولت بویژه از عصر شاه طهماسب تا اواخر سلطنتشاه عباس اول، تولیت امور شرعی و بالاترین مقام دینی و قضایی در اختیار مجتهدان صاحبنامبود، دراین موضوع بحث انگیز جدید میان مجتهدان اختلاف نظر پدید آمد تا آنجا که فراتر ازعمل، در آثار مکتوب آنان نیز نمود پیدا کرد.ظهور جریان اخباریگری در شیعه و قدرت یافتن آن موجب شد که از میانة عهد صفویه تاپایان آن دولت و مدتها پس از آن، اخباریگری بر محافل و مراکز علمی و دینی ایران و عراقچیره شود و بسیاری از علما به آن مشرب گرایش یابند. اگر این تلقّی برخی از محققان که یکیاز علل اساسی پیدایی جریان اخباریگری در این عصر، واکنش گروهی از علما به استفادهابزاری مجتهدان از اجتهاد خویش در تحکیم پایههای حکومت صفوی بوده، صحیح باشد ، بایدانتظار داشت که اخباریان، مخالف همکاری با آن دولت بوده باشند؛ حال آن که بررسی آرا وعملکرد برجستگان اخباری، جز یک مورد استثنایی، نشان میدهد که آنان به رغم مخالفت سخت و جدی با مجتهدان بویژه مجتهدان حامی دولت صفوی، پس از آن که موفق شدندپیروان مکتب اجتهاد و اصولیان را به حاشیه برانند، خود به تأیید دولت برخاستند و مقامات ومناصبی را که پیش از آن در اختیار مجتهدان بود، بر عهده گرفتند.در این مقاله ابتدا بهاختصار دیدگاه علمای سلف درباره "همکاری با دولتها" مرور شده،سپس چون در نیمی از دوران صفویه، مجتهدان اصولی و در نیمی دیگر اخباریان نهاد دین وروحانیت را نمایندگی میکردند، نظرات و عملکرد برجستگان هر دو مکتب بررسی میشود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - جایگاه ایالت اردلان در مناسبات عثمانی- صفوی
کریم فرجی قرابقلو محمد علی رنجبر قسیم یاسینایالت اردلان در عرصه رقابت‌های دو رقیب صفوی (1501-1722م) و عثمانی (1280-1924م) با توجه به موقعیت جغرافیای سیاسی آن، فراز و فرودها‌ی فراوانی را پشت سر گذاشت؛ به‌گونه‌‌ای که بر اثر منازعات طرفین قلمرو این ایالت به تدریج تحلیل رفت. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی در پی تبی چکیده کاملایالت اردلان در عرصه رقابت‌های دو رقیب صفوی (1501-1722م) و عثمانی (1280-1924م) با توجه به موقعیت جغرافیای سیاسی آن، فراز و فرودها‌ی فراوانی را پشت سر گذاشت؛ به‌گونه‌‌ای که بر اثر منازعات طرفین قلمرو این ایالت به تدریج تحلیل رفت. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی در پی تبیین و تحلیل سیر تحولات ایالت و امارت اردلان در دوره صفوی و نوع نگاه و سیاست شاهان صفویه و سلاطین عثمانی به تختگاه این والی‌نشین است و اینکه نقش و جایگاه این امارت و حاکمانش در قبال قدرت‌های مذکور چه بوده و چه عواملی باعث شده تا این ایالت به کانون برخورد دو حکومت تبدیل گردد. بر اساس این پژوهش حکام قلمرو اردلان که به عنوان میدان رویارویی عقیدتی، سیاسی و نظامی دو قدرت شرقی، عثمانی و صفوی، اهمیت سوق الجیشی بسیاری داشت، ناگزیر بودند در جهت حفظ جایگاه و تحکیم موقعیت و استقلال خویش، در گرایش به یکی از این دو قدرت حتی‌الامکان محتاطانه و سیاستمدارانه عمل کنند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - اندیشه های هزاره مدارانة نقطویه
مهدی فرهانی منفرد نسیم خلیلینقطویان از گروه های دگراندیش فعالی بودند که با تبلیغات و فعالیت های خودتا مدت ها حاکمیت صفوی را به چالش کشیدند. اهمیت مطالعة اندیشه های اینگروه زمانی افزون می شود که بدانیم نقطویه دارای منظومة فلسفی پیچیده ای بودندکه یکی از مهم ترین آموزه های آن باورهای هزاره مدارانه اس چکیده کاملنقطویان از گروه های دگراندیش فعالی بودند که با تبلیغات و فعالیت های خودتا مدت ها حاکمیت صفوی را به چالش کشیدند. اهمیت مطالعة اندیشه های اینگروه زمانی افزون می شود که بدانیم نقطویه دارای منظومة فلسفی پیچیده ای بودندکه یکی از مهم ترین آموزه های آن باورهای هزاره مدارانه است. در این مقاله،کوشیده شده است تا بر این بخش از دیدگا ه های نقطویه پرتوی افکنده شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - واکنش ایرانیان به ورود و رواج «عینک»: مطالعه‌ای برپایه نامه‌های دوستانه دوره صفویه
سارا زبان فهم نصیری حسن الهیارییکی از مهمترین اختراعات اروپاییان که در دوره صفویه با اقبال فراوان روبه‌رو شد عینک بود. ورود و رواج استفاده از عینک واکنش‌های بسیاری را از سوی مردم به همراه داشت. به‌رغم سکوت منابع رسمی، می‌توان این واکنش‌ها را در منابع غیررسمی ازجمله دیوان‌های شعر، شهرآشوب‌ها و به ویژ چکیده کاملیکی از مهمترین اختراعات اروپاییان که در دوره صفویه با اقبال فراوان روبه‌رو شد عینک بود. ورود و رواج استفاده از عینک واکنش‌های بسیاری را از سوی مردم به همراه داشت. به‌رغم سکوت منابع رسمی، می‌توان این واکنش‌ها را در منابع غیررسمی ازجمله دیوان‌های شعر، شهرآشوب‌ها و به ویژه نامه‌های دوستانه (اخوانیات) مشاهده و پی جویی کرد. این پژوهش می کوشد با بهره‌گیری از نامه‌های اخوانی عصر صفوی واکنش ایرانیان به پدیده عینک در این دوره و علل این واکنش‌ها را بررسی نماید. واکنش‌ها به پدیده عینک در این دوره نخست کنجکاوانه و سپس تمایل شدید به تملک آن و حتی چشم‌وهم‌چشمی بوده و موضوع نیاز واقعی یا تجویز چشم‌پزشک چندان مطرح نبوده‌است. اشتیاق جالب‌توجه ایرانیان به استفاده از عینک نیز تحت تأثیر عادات و خلق‌وخو، ویژگی‌های فرهنگی و اعتقادی، اشعار شاعران و تحولات و شرایط نوظهور جامعه آن روزگار بودهاست. حضور اروپاییان در بسیاری از شهرها و استفاده آنان از ابزار و اختراعات جدید و نقش سفرای سیاسی، تجار و روحانیون در ترویج عینک نیز انکارناپذیر است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - حاکمیت بر رعایا: بازتاب ایدئولوژی صفویان در نقاشیهای «مرد سوار بر اسب و فیل ترکیبی» (پیکره در پیکره)
صدیقه نایفی اصغر جوانی محمدرضا مریدینقاشی های مرد سوار بر اسب و فیل ترکیبی صفوی دسته ای از آثار نقاشی ترکیبی جهان اند که محققان به ظهور و وفور تصویرگری آنها در سده 16ﻫ/10م اذعان دارند. این آثار بر رغم جذابیت، در سال های بعد به دلایلی مبهم دچار رکود و تغییر مضامین شدند. تحقیق حاضر می کوشد با مبنا قرار داد چکیده کاملنقاشی های مرد سوار بر اسب و فیل ترکیبی صفوی دسته ای از آثار نقاشی ترکیبی جهان اند که محققان به ظهور و وفور تصویرگری آنها در سده 16ﻫ/10م اذعان دارند. این آثار بر رغم جذابیت، در سال های بعد به دلایلی مبهم دچار رکود و تغییر مضامین شدند. تحقیق حاضر می کوشد با مبنا قرار دادن نظریه بازتاب، مبنی بر انعکاس جامعه و ایدئولوژی مسلط در آثار هنری و با استفاده از روش تحلیل محتوای تصاویر و تطبیق نتایج آن با تاریخ اجتماعی دوره صفویان، با پاسخ‌گویی به سؤالاتی چون چیستی هویت و کنش پیکره های موجود در این آثار و نقششان در تکوین جامعه و چگونگی بازتاب جامعه در آنها به برخی از این دلایل اشاره نماید. گفتنی است داده های تصویری در این تحقیق به شیوه اشباع نظری و داده های تاریخی به روش اسنادی جمع آوری شده اند. تعیین گروه ها و طبقات حاضر و غایب در بدنه اجتماع تصویرشده در این آثار، استخراج مقوله های اصلی از کدگذاری تصاویر شامل حاکمیت یک پارچه و متمرکز و شاه همچون رمه بان رعایا، تطبیق مقوله های یادشده با کارکردها و کاستی های ایدئولوژی طبقه حاکم صفوی، نگاه انتقادی به مضامین و سرانجام ارائه دلایلی برای رکود تصویرگری آنها در اواخر دوره صفویه چون کم شدن توان ایدئولوژی پویای اولیه و از رونق افتادن تشبیهاتی مانند شاه همچون رمه بان از مهم ترین دستاوردهای این تحقیق به شمار می رود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - تاثیر حاکمیت صفویه بر کتاب های سیره و مناقب دوازده امام 2
غلام حسن حسین زاده شانه چیاز قرن دوم هجری کتاب هایی دربار ۀ سیره و مناقب دوازده امام نوشته شده که از لحاظکمیت و کیفیت تحت تاثیر وضع سیاسی و فرهنگی عصر خویش بوده اند. ظهور صفویه ورسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران و شرایط سیاسی و فرهنگی حاصل از آن برتالیفات مذکور تاثیراتی نهاد که این تاثیرات را در وه چکیده کاملاز قرن دوم هجری کتاب هایی دربار ۀ سیره و مناقب دوازده امام نوشته شده که از لحاظکمیت و کیفیت تحت تاثیر وضع سیاسی و فرهنگی عصر خویش بوده اند. ظهور صفویه ورسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران و شرایط سیاسی و فرهنگی حاصل از آن برتالیفات مذکور تاثیراتی نهاد که این تاثیرات را در وهلۀ نخست در افزایش نسبی اینتالیفات می توان دید . عالمان و نویسندگان شیعه با توجه به آزادی بیشتر در بیان عقایدخویش در این دوره کتا ب های متعددی در سیره و مناقب امامان نوشتند . شاهان صفوینیز که به دلایل سیاسی و مذهبی بر گسترش تشیع تاکید داشت ند از این تالیفات بهطور مستقیم ، حتی با صدور فرامینی مبنی بر این امر و یا به طور غیر مستقیم حمایتمی کردند. آنان همچنین در جهت تعمیق اندیشه های شیعی در بین عموم مردم بهتدوین کتب فارسی و یا ترجمه متون عربی در این موضوع پرداختند، چنان که برخی ازاین آثار به فرمان و نام بعضی از شاهان صفوی پدید آمده اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - پیوند تاریخنگاری با ستاره‌شناسی و تنجیم در عصر صفویه
بهزاد کریمىتاریخ نگاری نمی تواند فارغ از تأثیرات علوم دیگر یا حوزه های اجتماعی و سیاسی به درستی مطالعه و فهمیده شود. بر همین اساس، نویسنده کوشیده است در این جستار و در بازه زمانی عصر صفویه، رابطه کیهان شناسی و در زمینه ای محدودتر، تنجیم را با تاریخ نگاری، با اتخاذ رویکردی توصیفی- چکیده کاملتاریخ نگاری نمی تواند فارغ از تأثیرات علوم دیگر یا حوزه های اجتماعی و سیاسی به درستی مطالعه و فهمیده شود. بر همین اساس، نویسنده کوشیده است در این جستار و در بازه زمانی عصر صفویه، رابطه کیهان شناسی و در زمینه ای محدودتر، تنجیم را با تاریخ نگاری، با اتخاذ رویکردی توصیفی- تحلیلی بررسی کند. نویسنده ابتدا مقدماتی در باب قِرانبه عنوان یکی از مبادی ستاره شناختیِ مرتبط با بحث اصلی این نوشتار به دست داده و در بخش های بعدی، ضمن شناسایی چگونگی پیوند ستاره‌شناسی و تنجیم با تاریخ نگاری، تأثیر و تأثر این حوزه ها را بر اساس منابع شاخص تاریخ نگارانه و ستاره شناسانه بررسی کرده است؛ سرانجام در بخش پایانی این جستار که بلاغت تنجیمی نام یافته، نویسنده با رویکردی فرم گرا کوشیده تا ریطوریقای تاریخ نگارانه صفوی را در ربط با تنجیم تحلیل و بررسی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - تصوف در صورتبندی گفتمانی رساله ردّ صوفیه
ایمان امینی شهرام پازوکیهمزمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر چکیده کاملهمزمان با عزم پادشاهان صفویه بر حاشیه رانی و کوتاه کردن دست صوفیان قزلباش از دستیابی به قدرت و تنفیذ شریعت به مثابه ابزار کسب مشروعیت، متون ردّیه برخی فقیهان بر ضد تصوف نیز در نیمه دوم عصر صفوی رشد قابل توجهی یافت. یکی از فقیهان اخباری اثرگذارِ این عرصه ملا محمدطاهر قمی است که با نگارش رسائل متعددی در مخالفت با تصوف، حکمت و فلسفه از پرکارترین ردّیه نویسان این برهه زمانی محسوب می شود. این مقاله با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و با بهره جستن از الگوی تحلیل لاکلاو ـ موفه در پی واکاوی گزاره های زبانی و آشکارسازی ساخت‌های گفتمان مدار یکی از این متون جنجال‌برانگیز یعنی رساله ردّ صوفیه برآمده است. دستاوردهای مقاله حاکیست که مؤلف از منظر دال برتر گفتمان خود، یعنی تشیع و شریعت اسلام به ستیزه با گفتمان رقیب که حول دال مرکزی طریقت و حقیقت دین نظم یافته، برآمده و بر این اساس با سوء تشخیص و تقلیل معنایی عناصر گفتمان غیرخودی، تصوف را بی بهره از اسلام و در بعضی مواقع برآمده از تسنن معرفی می نماید. این وانمایی ها و شدت یافتن غیریت سازی میان دو گفتمان تأثیر بسزایی در دخالت های هژمونیک بعدی خصوصا در دوره قاجاریه داشت. هژمونی با ابزار زور، قطعیت و عدم ابهام در منازعات را به گفتمان صوفی ستیزان هدیه داد. بر اثر این مداخله به طور رسمی تصوف و قرائت های باطنی از دین در گفتمان عامه به حاشیه رانده شد و گفتمان ظاهرگرایانه گفتمان غالب فهم دینی جامعه واقع گشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - مستشرقان و مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفوی
فهیمه مخبر دزفولیچکیده علت واهمیت مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفویه، محل بحث مستشرقان است که در دهه‌های اخیر سبب ایجاد دو گرایش بین آنها شده است. گروهی با نظریه سنتی خاورشناسان که اولین بار توسط ادوارد براون مطرح شده موافقند. وی با تأکید بر اهمیت این رویداد در تاریخ صفویه، ع چکیده کاملچکیده علت واهمیت مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفویه، محل بحث مستشرقان است که در دهه‌های اخیر سبب ایجاد دو گرایش بین آنها شده است. گروهی با نظریه سنتی خاورشناسان که اولین بار توسط ادوارد براون مطرح شده موافقند. وی با تأکید بر اهمیت این رویداد در تاریخ صفویه، علت دعوت شاه اسماعیل از علمای جبل عامل و مهاجرت آنان به ایران را کمبود علما و منابع شیعی در ایران دانسته است. بیشتر مستشرقان متقدم صفوی‌پژوه مانند راجر سیوری و آلبرت حورانی و از پژوهش‌گران جوان‌تر خانم رولا ابیساب از جمله طرفداران این نظریه هستند. گروهی نیز با اندرو نیومن استاد دانشگاه ادینبورو موافقند که اهمیت این مهاجرت را کمتر دانسته و علت روی آوردن شاه اسماعیل به علمای جبل عامل را عدم استقبال علمای شیعه ایران و بحرین از دعوت وی می‌داند. به این ترتیب اکنون ابیساب و اندرو نیومن در واقع نمایندگان این دو گروه از مستشرقان شناخته می‌شوند. به نظر می‌رسد تفاوت دیدگاه‌های مستشرقان در این مورد برگرفته از تفاوت در چارچوب‌های مطالعاتی آنان باشد. در حالی که اندرونیومن با استفاده از استنادات تاریخی بیشتر به تحولات سیاسی-مذهبی خصوصا در قالب تعارض اصولی- اخباری توجه دارد، ابیساب با استفاده از همان اطلاعات تاریخی، موضوع را از منظری متفاوت و در قالب رقابت و دشمنی صفوی- عثمانی بررسی می‌کند نگارنده در این مقاله با بررسی هر دو دیدگاه مستشرقان کوشیده است تا به یک جمع‌بندی بین این دو دیدگاه دست یابد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - تبیین و بازنمایی کنش‌های معطوف به قدرت نهاد روحانیت در سفرنامه‌های عصر صفوی
مجتبی ذهابیروحانیت شیعه و نحوه مواجهه اش با مسأله قدرت به یکی از چالش های دوره صفویه مبدل شد. مباحث نظری درباره امامت و حکومت و حضور نهاد سلطنت به مثابه واقعیتی تاریخی- سیاسی، مسائل پیچیده ای را پدید آورد که تا مدتی ذهن عالمان شیعه را به خود متوجه ساخت. دوره دوم حکومت صفویه شاهد چکیده کاملروحانیت شیعه و نحوه مواجهه اش با مسأله قدرت به یکی از چالش های دوره صفویه مبدل شد. مباحث نظری درباره امامت و حکومت و حضور نهاد سلطنت به مثابه واقعیتی تاریخی- سیاسی، مسائل پیچیده ای را پدید آورد که تا مدتی ذهن عالمان شیعه را به خود متوجه ساخت. دوره دوم حکومت صفویه شاهد تکاپوهای بیشتری از جانب روحانیون شیعه برای کسب قدرت بود. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که تکاپوهای روحانیت شیعه در دوره دوم حاکمیت صفویان از منظر سفرنامه نویسان چگونه بودهاست؟ این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهد که سیر فزونی یافتن قدرت روحانیت شیعه مسأله ای قابل تأمل برای این ناظران خارجی بوده و آنان تحلیل هایی عرضه کرده اند که در منابع دیگر تاریخی این دوره پنهان مانده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - نقد صوفیه در روزگار صفویه: مقایسه آراء ملا محمدطاهر قمی و علامه مجلسی
هلیا منشاری فهیمه مخبردزفولیبا رسمی‌شدن مذهب شیعه اثناعشری و حضور علمای شیعه در دربار صفوی، عرصه قدرت نمایی بر صوفیان تنگ شد. تلاش شاهان صفوی برای رهیدن از سلطه قزلباشان، که از اوایل صفویه شروع شده بود، در دوره دوم حکومتشان فزونی گرفت و با جریان ضد صوفیه علمای شیعه همراه شد. ظهور نوعی تصوف بازاری چکیده کاملبا رسمی‌شدن مذهب شیعه اثناعشری و حضور علمای شیعه در دربار صفوی، عرصه قدرت نمایی بر صوفیان تنگ شد. تلاش شاهان صفوی برای رهیدن از سلطه قزلباشان، که از اوایل صفویه شروع شده بود، در دوره دوم حکومتشان فزونی گرفت و با جریان ضد صوفیه علمای شیعه همراه شد. ظهور نوعی تصوف بازاری که گاه با اباحه گری همراه می شد، مخالفت علمای شیعه را بیش از پیش برمی انگیخت و گاه رقابت هایی بین علما ایجاد می کرد. این عوامل سبب پیدایش ادبیات ردیه نویسی در این دوره شد. برخی از این آثار رساله‌هایی بود مانند تحفةالاخیار ملا محمدطاهر قمی که به نقد عقاید و آداب و رسوم صوفیان اختصاص داشت و دسته ای دیگر کتاب هایی با محتوای مذهبی، شامل آیات و روایاتی برای شیعیان بود که در فصل یا فصولی به رد صوفیه و انکار عقاید آنان پرداخته می‌شد. عین‌الحیوة (عین‌الحیات) از علامه مجلسی در زمره این آثاربود. پژوهش حاضر با هدف تبیین فضای فرهنگی دوره صفویه به نقد و بررسی آراء ضدتصوف این دو عالم مشهور دوره صفوی می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - بررسی زمینه های مؤثر در شکل گیری با غشهرهای صفوی با تأکید بر آموزه های حکمی مذهب شیعه
مهدی حقیقت بین مجتبی انصاری محمدرضا بمانیان سیما بستانیمکتب اصفهان و آموزه هایش متأثر از حکمت عقلی شیعی شکل م یگیرد و از مهم ترین عواملی بوده که باعث تشخص وپیشرفت هنر و معماری عصر صفوی نسبت به دیگر اعصار شده است. از ای نرو بررسی آموز ههای مذهب شیعه و مکتب اصفهاندر شکل گیری ایده باغ شهر از ضروریات انجام این تحقیق می باشد. بخ چکیده کاملمکتب اصفهان و آموزه هایش متأثر از حکمت عقلی شیعی شکل م یگیرد و از مهم ترین عواملی بوده که باعث تشخص وپیشرفت هنر و معماری عصر صفوی نسبت به دیگر اعصار شده است. از ای نرو بررسی آموز ههای مذهب شیعه و مکتب اصفهاندر شکل گیری ایده باغ شهر از ضروریات انجام این تحقیق می باشد. بخش نخست این مقاله ضمن اشاره به مباحث مربوط بهاصالت وجود، حرکت جوهری و سلسله مراتب وجود به موضوع نمادهای مرتبط با بهشت در باغ ایرانی م یپردازد. بخش دیگرمربوط به ارتباط شهرسازی و باغ سازی در عصر صفویه و ظهور ایده با غشهر و عوامل مؤثر در شکلگیری آن می باشد. در ادامهبا غشهرهای صفوی با تأکید بر با غشهر اصفهان و عوامل مؤثر در تقویت هویت کالبدی آن مطالعه شده است. نتایج حاصلنمایش دهنده چگونگی ارتباط ایده با غشهر ایرانی در عهد صفوی با الگوی باغ ایرانی و جایگاه باورهای دینی اسلامی و شیعیدر شکلگیری آن است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - اصفهان، دارالعلم شرق در دوران صفویه
لیلا پهلوان زادهچکیده مقولة تعلیم و تعلم همواره در سرزمین ایران جایگاه خاصی داشته، چنانچه به گواهی تاریخ این سرزمین از عهد باستان مهد فرهنگ و هنر بوده و آثار و ابنیه و شخصیت‌های فرهنگی و هنری فراوانی به جهانیان عرضه کرده است. لوح‌های گلی باقیمانده، سروده‌های آئین زرتشت، اشاره‌های تار چکیده کاملچکیده مقولة تعلیم و تعلم همواره در سرزمین ایران جایگاه خاصی داشته، چنانچه به گواهی تاریخ این سرزمین از عهد باستان مهد فرهنگ و هنر بوده و آثار و ابنیه و شخصیت‌های فرهنگی و هنری فراوانی به جهانیان عرضه کرده است. لوح‌های گلی باقیمانده، سروده‌های آئین زرتشت، اشاره‌های تاریخی در کتب به جا مانده به صورت منثور و منظوم و دیگر ادله‌های تاریخی، وجود آموزش در ایران زمین را برای ما مبین و آشکار می‌سازد. البته با ورود اعراب و پذیرش دیانت اسلام امر آموزش متحول گردید و در پی آن، این محل‌های فرهنگی به مساجد انتقال یافت چرا که در عهد پیامبر، مسجد نه تنها محل تجمع مسلمانان برای عبادت به شمار می‌آمد بلکه محل حل و فصل امور امت، تدریس و... نیز محسوب می‌گردید. پس از چند زمانی، مدارس برای تدریس مباحث اسلامی‌به پیروان این آئین نوظهور تأسیس گشت. این نهادها در هر دوره، بنا به عظمت و قدرت حکومت وقت، مدارج صعود و افول را طی نمود تا این که در دوران صفویه که در این مبحث مدنظر می‌باشد، به عالی‌ترین سطح و مقام دست یافت، به گونه‌ای که شهر پایتخت آن دوره یعنی اصفهان به صفتدارالعلم شرقمزین گشت. لازم به ذکر است بحث در خصوص مدارس در دورانهای مختلف، تنزل و ترقی آن، سبک‌های معماری و.... نوشتاری مفصل را می‌طلبد، لذا ما برآنیم در این نوشتار همخوان با عنوان پژوهش این مقوله را در دورة تسلط سلسلة صفویه که مکتب اصفهان در معماری و شهرسازی جاری است، به گونه‌ای که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، بررسی نمائیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - بررسی موقعیت ژئوپلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغالی‌ها بر آن منطقه
مریم پویاچکیده خلیج فارس همواره از مناطق بسیار حساس، استراتژیک و تجاری منطقه خاور میانه به شمار می‌رود. از این رو در طول دورانهای مختلف تاریخی منشاء تحولات بسیاری بوده است. از مسائل بسیار مهم و قابل بحث در منطقه‌ی خلیج فارس بررسی موقعیت ژئو پلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغ چکیده کاملچکیده خلیج فارس همواره از مناطق بسیار حساس، استراتژیک و تجاری منطقه خاور میانه به شمار می‌رود. از این رو در طول دورانهای مختلف تاریخی منشاء تحولات بسیاری بوده است. از مسائل بسیار مهم و قابل بحث در منطقه‌ی خلیج فارس بررسی موقعیت ژئو پلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغالی‌ها بر آن منطقه می‌باشد. این پژوهش در پی یافتن این پرسش‌ها است که : اولا موقعیت استراتژیکی این منطقه چگونه است؟ دوما بعد از تصرف جزیره هرمز توسط پرتغالی ها چه پیامد هایی بدنبال داشته است؟ سوما روند اخراج پرتغالی‌ها و تسلط صفویه بر منطقه چگونه بوده است؟ یافته‌های این پژوهش بر اساس نظرات مورخان مختلف نشان میدهد که این منطقه‌ی استراتژیک نقش بسیار زیادی در تجارت با هندوستان و کشور های همجوار منطقه و آسیای جنوب شرق داشته است. با تصرف این جزیره توسط آلبو کرک پرتغالی تجارت این منطقه تحت کنترل آنان قرار گرفت و تاثیرات سوء در تضعیف تجارت تجار و سرزمین های پس کرانه‌ای آن به جا گذاشت و حتی بعد از آزاد سازی هرمز و انتقال آن به بندر گمبرون باز هم نتوانست رونق گذشته‌ی خود را باز یابد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - مکتب جبل عامل و تحولات فرهنگی صفویه
محمدرضا عبداله نسب علی شیرخانی مقصود رنجبرهدف پژوهش حاضر بررسی تاثیرات مکتب جبل عامل در تحولات فرهنگی حکومت صفوی بود. در این راستا و با روش توصیفی-تحلیلی، ماهیت و وسعت مهاجرت عالمان جبل عامل به ایران، شکلگیری صفویه و ارتباط آن با فقیهان جبل عامل، تاثیرات جبل عامل بر تحولات اجتماعی صفوی و تأسیس مکتب فقهی اصفهان چکیده کاملهدف پژوهش حاضر بررسی تاثیرات مکتب جبل عامل در تحولات فرهنگی حکومت صفوی بود. در این راستا و با روش توصیفی-تحلیلی، ماهیت و وسعت مهاجرت عالمان جبل عامل به ایران، شکلگیری صفویه و ارتباط آن با فقیهان جبل عامل، تاثیرات جبل عامل بر تحولات اجتماعی صفوی و تأسیس مکتب فقهی اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد فقهای جبل عامل، به دلیل اتخاذ رویکرد اصولی در دستگاه فقاهتی خویش، حضوری فعال در سپهر اجتماعی صفوی اتخاذ نمودند و با تثبیت نهاد مرجعیت و ایجاد شبکه اداری علماء، جریان تصوف را به حاشیه رانده و دایره اختیارات فقها افزایش یافت، از این رو آئین‌ها و مناسک مذهبی شیعه با قرائت فقیهانه انجام می‌شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - بررسی مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت در دوره صفویه و قاجاریه
مسعود مطلبی عظیم ایزدی اودلوهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت س چکیده کاملهدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دوره‌های صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایه های قدرت را تشکیل می‎دادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقام‌های ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهمترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرت‌شان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئه‌چینی قزلباش‌ها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندک‌اندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهمترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرت‌شان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقام‌های ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - بررسی ویژگی‌های دبیری اسکندربیک منشی و تحلیل محتوایی کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی
شراره ابراهیم مهدی محققدبیری یکی از مهمترین مشاغل دیوانی و درباری است که سابقۀ آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. آنچه ما را از میزان اهمیت این حرفه مطمئن می‌سازد، وجود کتاب‌های متعدد نگاشته‌شده در باب صفات، فضیلت‌ها و بایدها و نبایدهای دبیری است. پژوهش حاضر به‌دنبال این پرسش شکل گرفت که اسکند چکیده کاملدبیری یکی از مهمترین مشاغل دیوانی و درباری است که سابقۀ آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. آنچه ما را از میزان اهمیت این حرفه مطمئن می‌سازد، وجود کتاب‌های متعدد نگاشته‌شده در باب صفات، فضیلت‌ها و بایدها و نبایدهای دبیری است. پژوهش حاضر به‌دنبال این پرسش شکل گرفت که اسکندربیک منشی به‌عنوان یکی از معتبرترین دبیران دورۀ صفویه، تا چه میزان دارای ویژگی‌هایی است که بزرگان این حرفه درمورد دبیران برشمرده اند؟ از سویی دیگر یکی از میراث قابل توجه حکومت صفوی، منابع تاریخی‌ای است که به قلم دبیران رسمی و درباری تحریر شده است. یکی از نویسندگان این دست کتب اسکندربیگ منشی، دبیر مخصوص شاه‌عباس‌اول است که بسیاری از نامه‌های دوره صفوی و همچنین کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی به قلم او تحریر شده‌است. پرسش بعدی پژوهش حاضر این است که اسکندربیک به‌عنوان نمونه‌ای از دبیران دوران صفوی، در نگارش این اثر چه روشی برگزیده است و کتاب از نظر محتوایی دارای چه ویژگی‌هایی است؟ در این مقاله که براساس مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده‌است، تلاش شده تا شرایط دبیری اسکندربیک با آنچه که بزرگان این حوزه به‌عنوان مهمترین شرایط دبیری تعیین کرده اند، سنجیده شود؛ همچنین ویژگی‌های محتوایی تاریخ عالم‌آرای‌عباسی بررسی شود؛ زیرا این اثر به‌عنوان یکی از مفصل‌ترین و مشهورترین آثار دورۀ صفوی، می‌تواند نمونه قابل اعتنایی از سبک فکری و شیوه نوشتاری دبیران دورل صفوی باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - بررسی آئین های مذهبی شیعه و عوامل مؤثّر بر گسترش آن در عصر صفویه با تکیه بر شعر صائب تبریزی
مریم آسرایی ایرج مهرکی آذر دانشگرحکومت صفویّه توانست با رسمی کردن مذهب شیعه و ایجاد زمینه‌های مساعد اجتماعی و فرهنگی در قلمرو خویش، هویّتی مستقل برای خود ایجاد کند که نقش قابل توجّهی در گسترش تشیّع و آیین‌های مذهبی شیعه داشت. پادشاهان صفوی برای مشروعیّت بخشیدن به حکومت خود به حفظ ظواهر شرع و انجام آیین چکیده کاملحکومت صفویّه توانست با رسمی کردن مذهب شیعه و ایجاد زمینه‌های مساعد اجتماعی و فرهنگی در قلمرو خویش، هویّتی مستقل برای خود ایجاد کند که نقش قابل توجّهی در گسترش تشیّع و آیین‌های مذهبی شیعه داشت. پادشاهان صفوی برای مشروعیّت بخشیدن به حکومت خود به حفظ ظواهر شرع و انجام آیین‌ها و مراسم مذهبی پرداختند و مردم نیز از این روش پیروی میکردند. در این دوره شیعیان فرصت یافتند آزادانه و به دور از بیمِ مخالفان، به برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه اقدام کنند. این باورها و آیین ها در دیوان صائب که بزرگترین شاعر عصر صفوی است به خوبی انعکاس یافته است. صائب تحت تأثیر آیین‌ها و باورهای شیعی زمان خود، ابیات زیادی را به موضوع آیین های مذهبی شیعه در قالب گذار و تقویت اختصاص داده است. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته میشود، به بررسی نمود انواع آیین‌های مذهبی شیعه در عصر صفوی در شعر صائب پرداخته خواهد شد و بازتاب آیین‌های مذهبِ تشیّع را با توجّه به تقسیم بندی آیین‌های مذهبی در انسان‌شناسی فرهنگی، به دو گروه آیین‌های گذار و آیین‌های تقویت دسته بندی می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان میدهد بازتاب این آیین‌های مذهبی در شعر صائب بر پایة تعالیم و باورهای شیعی متأثّر از سیاستهای مذهبی صفویان و شرایط اجتماعی مردم است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - توصیف حرم و خادمان امام هشتم (ع) در مدایح رضوی دورۀ صفوی
فاطمه تسلیم جهرمیاشعار فارسی در کنار تأثیرگذاری ادبی و ابلاغ پیام، از بعد فرهنگی و جامعه‌شناسی نیز حائز اهمیتند. با توجه به رسمی‌شدن مذهب شیعه از دورة صفویه، این حکومت از وجود بارگاه رضوی در ایران برای گسترش سیاستهای مذهبی خود نیز بهره برد و شعرا را به سرودن مدایح مذهبی تشویق کرد. شعرا چکیده کاملاشعار فارسی در کنار تأثیرگذاری ادبی و ابلاغ پیام، از بعد فرهنگی و جامعه‌شناسی نیز حائز اهمیتند. با توجه به رسمی‌شدن مذهب شیعه از دورة صفویه، این حکومت از وجود بارگاه رضوی در ایران برای گسترش سیاستهای مذهبی خود نیز بهره برد و شعرا را به سرودن مدایح مذهبی تشویق کرد. شعرای این دوره در ضمن مدح امام هشتم (ع)، اوضاع اجتماعی و بناها و رسوم زمانه را نیز بازتاب دادهاند که از نظر تاریخ تطّور شیعه در ادبیات فارسی حائز اهمیت است. در مدایح رضوی در دورۀ صفوی به برخی کیفیات حرم امام هشتم (ع) چون: کاشی‌کاری، عطرافشانی، روشنایی حرم، انواع خدمت‌های حرم رضوی و... اشاره شده که منطبق با مستندات تاریخی است. در این میان بیشترین مضمون مدایح رضوی درباره روشنایی و خوشبویی حرم مطهر است که با توجه به نیّت واقفان و تعداد وقف‌نامه‌های رضوی برای تخصیص این دو امر در قرن‌های دهم تا دوازدهم، بهطور کامل مطابقت دارد. کیفیت زیارت و توصیف زائران و حرم رضوی در این دوران بیش از همه در مدایح رضوی صائب تبریزی و اشرف مازندرانی بازتاب یافته است. با وجود این اشارات، شعرای این دوره در سرودن این اشعار بیشتر به کلیات همراه با تخیّل و تصویرسازی توجه داشته‌اند و توصیفات جزیی دربارة حرم رضوی کمتر در اشعار ایشان آمده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - بررسی گونه‌های تمثیل درمثنوی خلاصه الحقایق اثرنجیب الدین رضا تبریزی
عزت نوروزی سده عطامحمد رادمنش مهرداد چترایی عزیزآبادیشاعران عارف ازشعر به عنوان ابزاری برای بیان اصول اعتقادی واخلاقی به مریدان ورهروان طریق حق استفاده کرده‌اند. لذا برای تفهیم اصطلاحات غامض فلسفه، منطق و عرفان ناگزیراز صنایع ادبیی مانندتشبیه، تلمیح، استعاره وتمثیل بهره جسته‌اند. مثنوی خلاصه الحقایق اثر نجیب الدین رضاتبری چکیده کاملشاعران عارف ازشعر به عنوان ابزاری برای بیان اصول اعتقادی واخلاقی به مریدان ورهروان طریق حق استفاده کرده‌اند. لذا برای تفهیم اصطلاحات غامض فلسفه، منطق و عرفان ناگزیراز صنایع ادبیی مانندتشبیه، تلمیح، استعاره وتمثیل بهره جسته‌اند. مثنوی خلاصه الحقایق اثر نجیب الدین رضاتبریزی یکی ازآثارعرفانی و تعلیمی عصر صفویه است. نجیب الدین رضا از شاعران سدة یازدهم هجری، از معتقدان به سلسلة ذهبیه وازتالیان مولاناجلال الدین بلخی رومی بود. از آنجاکه تمثیل ازعناصر مهم ادبی درسبک هندی است، نگارندگان این مقاله برآنندتا بابکارگیری روش تحلیل اطلاعات ومنابع کتابخانه‌ای گونه‌های تمثیل مانند مثل، ارسال المثل، حکایت تمثیلی و تمثیل های قرآنی وهمچنین مواردی از نمادها و حکایت های رمزی را در این اثر عرفانی- تعلیمی بررسی نمایند. بررسی‌های به عمل آمده نشان میدهد که این منظومه یک اثرتمثیلی با مضامین عارفانه است وپربسامدترین نوع تمثیل دراین اثرحکایت تمثیلی (الیگوری) وارسال المثل است که باهدف تربیت انسان ورهنمون کردن او به سوی کمال بکارگرفته شده‌اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - تشیع در شعر شاعران ایرانی عصر صفوی
فریدون طهماسبیتشیع پاره‌ای از پیکره‌ی مستحکم و ریشه دار اسلام است. که نتیجه‌ی شرایط و عوامل و حوادثی است که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اتفاقات قرن اول هجری می‌باشد. اجتماع سقیفه، کشته شدن خلیفه سوم، اتفاقات جنگ صفین، و ظهور خوارج و همچنین شهادت امام حسین(ع) و پیدایش توابین از جمله چکیده کاملتشیع پاره‌ای از پیکره‌ی مستحکم و ریشه دار اسلام است. که نتیجه‌ی شرایط و عوامل و حوادثی است که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اتفاقات قرن اول هجری می‌باشد. اجتماع سقیفه، کشته شدن خلیفه سوم، اتفاقات جنگ صفین، و ظهور خوارج و همچنین شهادت امام حسین(ع) و پیدایش توابین از جمله حوادث مهم و مؤثر در شکل گیری تشیع بوده‌اند. ایرانیان از همان ابتدا به این مذهب علاقه‌ی خاصی نشان دادند. در طول قرن‌های متمادی بعد از اسلام در برخی از مناطق ایران تشیع فعال بود، تا اینکه در ابتدای قرن دهم با روی کارآمدن صفویان، شاه اسماعیل صفوی، تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کرد و آن را در اغلب مناطق ایران گسترش داد. متناسب با این شرایط خاص مذهبی که در ایران شکل گرفت، ادبیات فارسی به ویژه شعر که شیوه‌ی آن در این دوره موسوم به سبک هندی(اصفهانی) است، دچار تحولاتی شد که یکی از آنها رواج مدح و مرثیه‌ی ائمه ی اطهار شیعه به عنوان موضوعی تازه در آن بود که در دیوان اکثر شعرا کم یا زیاد این موضوع دیده می شود. این مقاله به بررسی این پدیده، یعنی تاثیر تشیع در شعر شاعران ایرانی دروة صفویه می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - روایت غدیرخم و اشارات عرفانی در آثار نگارگری دوره صفویه
مهناز شایسته فراز دیدگاه شیعیان و مفسران شیعی، واقعه غدیرخم و اعلام جانشینی حضرت علی(ع) از سوی پیامبر اکرم(ص)، یکی از بزرگ ترین وقایع تاریخی صدر اسلام به شمار آمده و از اهمیت خاصی، بویژه برای اثبات حقانیت ولایت امیرالمومنین(ع)، برخوردار بوده است. در میان شرح حدیث و روایت غدیر خم، اشار چکیده کاملاز دیدگاه شیعیان و مفسران شیعی، واقعه غدیرخم و اعلام جانشینی حضرت علی(ع) از سوی پیامبر اکرم(ص)، یکی از بزرگ ترین وقایع تاریخی صدر اسلام به شمار آمده و از اهمیت خاصی، بویژه برای اثبات حقانیت ولایت امیرالمومنین(ع)، برخوردار بوده است. در میان شرح حدیث و روایت غدیر خم، اشارات بسیاری نیز به آیات نازل شده از سوی خداوند در این زمینه از جمله آیه تبلیغ و آیه اکمال شده است. این واقعه به دلیل اهمیت و جایگاه خود در میان شیعیان در عرصه‌های مختلف هنری، اجتماعی، سیاسی و نیز در زندگی عادی مردم، بازخوردی ویژه داشته است. در این میان، نگارگری اسلامی- ایرانی نیز مجال و فرصتی مناسب برای به تصویر کشیدن و متجلی ساختن داستان‌ها و مضامین مختلف، بویژه مضامین دینی- مذهبی در اختیار نگارگران قرار داده است. از جمله مضامینی که با سفارش حاکمان و حامیان شیعی مذهب کتابت و مصور شده، واقعه غدیرخم است. بیشتر نگاره‌های به دست آمده از این مضمون، متعلق به نسخ خطی دوره صفویه با نگرش خاص شیعی است. این کتب شامل آثارالباقیه، حبیب‌السیر، فال‌نامه، آثار المظفر، احسن‌الکبار، روضه الصفا، حمله حیدری و اثر استاد فرشچیان می‌باشد. اکثر نگاره‌های به دست آمده از این نسخ، واقعه را تقریباً با همان شرح و تفسیر حدیث غدیر در دشتی فراخ نمایش داده اند، اما برخی نگاره‌ها نیز با نماد و مفهومی متفاوت، شأن ولایت حضرت را با توجه به احادیث، روایات و آیات قرآنی نشان دادهاند. این مقاله نیز با توجه به شأن و جایگاه ولایت حضرت علی(ع)، به شرح و بررسی روایت غدیر در آثار نگارگری و نمونه‌های به دست آمده، پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - آینه و منصبِ آینه‌داری در ادب فارسی با تأکید بر روزگار صفوی
عبدالحسین فرزاد اعظم کرمیآینه از دیرباز در زندگی انسان، جایگاه والایی داشته است. مطالعة پیشِ رو، بیانگر این حقیقت است که انسان، همواره از آهن و سنگ و فولاد، آینه‌ای ساخته تا او را در جشن و سرور و جنگ و نبرد و طب و هنر و زیبایی به کار آید. دورة صفوی، روزگار طلاییِ رونق آینه و عصر رواج و شکوفایی چکیده کاملآینه از دیرباز در زندگی انسان، جایگاه والایی داشته است. مطالعة پیشِ رو، بیانگر این حقیقت است که انسان، همواره از آهن و سنگ و فولاد، آینه‌ای ساخته تا او را در جشن و سرور و جنگ و نبرد و طب و هنر و زیبایی به کار آید. دورة صفوی، روزگار طلاییِ رونق آینه و عصر رواج و شکوفایی مشاغلِ مربوط به آن است. در این عهد، با ورود آینه‌های بلوری به عرصة معماری، محمل‌های تازه‌ای بر کارکردهای آینه افزوده شده و نقش آینه ، در زندگیِ مردم برجسته‌ترگردید. شغل آینه‌داری نیز، با استفاده از مهارت‌های جرّاحی و دلّاکی، به مرتبة پزشکی، ارتقاء یافته و موجب اعجاب و شگفتیِ جهان‌گردانِ خارجی شد. در این روزگار با توسعة صنعت آینه‌کاری، منصب آینه‌سازباشی به‌عنوان منصبی نو، وارد تشکیلاتِ دربارِ صفوی گردید. چنین تحوّلاتی، دست‌مایة خلقِ مضامین زیبایی با موضوع آینه در آثار سخنورانِ آن عصر شد که پیش از این در ادبیّات ما تا این حد بی‌‌سابقه می نماید. پژوهش حاضر، محصولِ مطالعة کتابخانه‌ای و بررسیِ بیش از دویست عنوان از متونِ ممتاز ِنظم‌ونثر و منابع مهمّ تاریخِ عصر صفوی است و سعی دارد با تحلیل‌و‌توصیفِ شواهد و یافته‌ها، افق‌های نوی را در حوزۀ آینه و منصب آینه‌داری بنمایاند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - تاریخ خراسان در متون عهد صفوی(مطالعه موردی بررسی بیست اثر از مآخذ دست اول دوره صفویه)
سید اصغر موسوی تبار اردشیر اسدبیگی سید حسین مجتبویچکیده: تاریخ نگاری درعهد صفوی( 907 تا 1135 ق)مورد توجه خاصی قرار گرفت، به حدی که بسیاری از مورخین معتقدند، درکثرت تألیفات این دوره، از دیگر دوره های تاریخ نویسی ایران قابل تمایز است. این دوره، 228ساله امپراطوری صفوی، که موجبات اتحاد و یکپارچگی ایران فراهم گردید؛در خاطره چکیده کاملچکیده: تاریخ نگاری درعهد صفوی( 907 تا 1135 ق)مورد توجه خاصی قرار گرفت، به حدی که بسیاری از مورخین معتقدند، درکثرت تألیفات این دوره، از دیگر دوره های تاریخ نویسی ایران قابل تمایز است. این دوره، 228ساله امپراطوری صفوی، که موجبات اتحاد و یکپارچگی ایران فراهم گردید؛در خاطره تاریخی ایران جایگاه بی بدیلی دارد. درگیری های نظامی برخواسته از مبانی مشروعیت های شیعه گری، در هر دوسوی قلمرو صفوی با مهاجمان اوزبک از شمال خراسان و دولت های مغولی هند از جنوب آن و امپراطوری عثمانی در غرب، بجز دوره کوتاهی که با درایت شاهان صفوی با عهد نامه های صلح دوران آرامش بوجود آمد، همواره بر روابط دولت صفوی با همسایگانش سایه افکند است. مقاله حاضر، با بررسی برخی از متون اصلی تاریخ دوره صفوی، توجه به تاریخ نگای محلی خراسان در آن متون را مورد مطالعه پژوهشی قرار داده است . با توجه به کثرت کمی متون عهد صفوی ،احصاء مطالب تعدادی از کتب شاخص که استنتاج و تعمیم فرضیه از آن کفایت علمی نماید، مورد استفاده قرار گرفته است. چکیده: تاریخ نگاری درعهد صفوی( 907 تا 1135 ق)مورد توجه خاصی قرار گرفت، به حدی که بسیاری از مورخین معتقدند، درکثرت تألیفات این دوره، از دیگر دوره های تاریخ نویسی ایران قابل تمایز است. این دوره، 228ساله امپراطوری صفوی، که موجبات اتحاد و یکپارچگی ایران فراهم گردید؛در خاطره تاریخی ایران جایگاه بی بدیلی دارد. درگیری های نظامی برخواسته از مبانی مشروعیت های شیعه گری، در هر دوسوی قلمرو صفوی با مهاجمان اوزبک از شمال خراسان و دولت های مغولی هند از جنوب آن و امپراطوری عثمانی در غرب، بجز دوره کوتاهی که با درایت شاهان صفوی با عهد نامه های صلح دوران آرامش بوجود آمد، همواره بر روابط دولت صفوی با همسایگانش سایه افکند است. مقاله حاضر، با بررسی برخی از متون اصلی تاریخ دوره صفوی، توجه به تاریخ نگای محلی خراسان در آن متون را مورد مطالعه پژوهشی قرار داده است . با توجه به کثرت کمی متون عهد صفوی ،احصاء مطالب تعدادی از کتب شاخص که استنتاج و تعمیم فرضیه از آن کفایت علمی نماید، مورد استفاده قرار گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - بررسی، تحلیل و مقایسۀ سیاستهای شاه اسماعیل دوم (984-943ق) و شاه محمد خدابنده (996-985ق) در برابر مخالفان اعتقادی و مذهبی
زهرا قائمی صابر اداک محسن حیدرنیادر سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا میکردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکلگیری قدرت را تسریع بخشند. تأ چکیده کاملدر سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا میکردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکلگیری قدرت را تسریع بخشند. تأثیر و تأثر حاکمان و روحانیون از هم، ساخت بناهای مذهبی، برگزاری آیین‌های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه‌های مذهبی دیگر، از طرفی باعث استحکام دولت صفویه گردید و از طرفی، زمینه‌های فروپاشی و سقوط آن را فراهم آورد. در این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، سیاستهای شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده در برابر مخالفان مذهبی و فکری در این دوران بررسی شده است. مؤلفه‌های سیاسی- مذهبی دوران شاه اسماعیل دوم بدین قرار است: قلع و قمع صوفیان مداخله‌گر در سیاست، گرایش مذهبی شاه به اهل سنت و کاهش فشار بر آنان، تلاش برای کاهش قدرت عالمان شیعه و برخورد مناسب و عاری از تعصبات دینی با کردها. در دوران شاه محمد خدابنده نیز مسائلی با ریشۀ اعتقادی روی داد که شامل این موارد است: سرکوب قلندرهایی که در قالب شاه اسماعیل دوم شورش کردند و سرکوب گروهی از کردها که با حمایت دولت عثمانی علیه دولت صفویه شوریدند.در سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا میکردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکلگیری قدرت را تسریع بخشند. تأثیر و تأثر حاکمان و روحانیون از هم، ساخت بناهای مذهبی، برگزاری آیین‌های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه‌های مذهبی دیگر، از طرفی باعث استحکام دولت صفویه گردید و از طرفی، زمینه‌های فروپاشی و سقوط آن را فراهم آورد. در این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، سیاستهای شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده در برابر مخالفان مذهبی و فکری در این دوران بررسی شده است. مؤلفه‌های سیاسی- مذهبی دوران شاه اسماعیل دوم بدین قرار است: قلع و قمع صوفیان مداخله‌گر در سیاست، گرایش مذهبی شاه به اهل سنت و کاهش فشار بر آنان، تلاش برای کاهش قدرت عالمان شیعه و برخورد مناسب و عاری از تعصبات دینی با کردها. در دوران شاه محمد خدابنده نیز مسائلی با ریشۀ اعتقادی روی داد که شامل این موارد است: سرکوب قلندرهایی که در قالب شاه اسماعیل دوم شورش کردند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - تشیع در آذربایجان و تاثیر آن بر روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موفه
سیدسعید جیواد سید حسن قریشی کرین محمدطاهر یعقوبی محمد صادق غلام جمشیدیآذربایجان در تاریخ ایران پیش از اسلام و دوران اسلامی از نظری سیاسی و سوق الجیشی و اقتصادی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای داشته و بخشی از هویت ایرانی بوده است، به ویژه نقش فرهنگی، مذهبی آن از زمان پیدایش آئین زرتشتی تا دوره صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع قابل توجه بوده است. رسمیت چکیده کاملآذربایجان در تاریخ ایران پیش از اسلام و دوران اسلامی از نظری سیاسی و سوق الجیشی و اقتصادی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای داشته و بخشی از هویت ایرانی بوده است، به ویژه نقش فرهنگی، مذهبی آن از زمان پیدایش آئین زرتشتی تا دوره صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع قابل توجه بوده است. رسمیت یافتن آئین تشیع که تلألوی آن در آذربایجان بوده است تاثیرات مهمی بر زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی ایران و همسایگان داشت. همسایه غربی ایران پس از تشکیل امپراتوری عثمانی، که ادعای رهبری جهان اسلام را می‌کرد با سیاست مذهبی ضدشیعی با صفویه در افتاد و زمینه را برای بروز اختلاف و جنگ‌های مذهبی بین ایران و عثمانی آماده ساخت، که سرزمین آذربایجان در این تقابل در خط مقدم جبهه قرار داشت و نقش مهمی در تحولات را ایفا می‌کرد، با این وجود آذربایجان تأثیر بسزایی در برقراری روابط فرهنگی و اقتصادی بین ایران و عثمانی داشته است. مقاله حاضر به بررسی تأثیرات و تأثرات آذربایجان و عثمانی در حوزه اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، هنری، علمی و سیاسی که پرداخته و نقش هنرمندان، دانشمندان آذری با بکار گیری از نظریه گفتمان در عثمانی مورد بررسی قررا داده است، گرچه این دانشمندان و هنرمندان در بحبویه جنگ یا در به صورت اسیری به عثمانی رفتند یا برده شده، ولی نقش آنان در عثمانی در برقرار ایجاد ارتباط و گفتمان قابل توجه بوده به مرور زمان موجب نزدیکی دو ملت به هم شده است. یاقته پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی به شیوه کتابخانه‌ای با بهره گیری از نظریه ی گفتمان لاکلا و موفه، نشان میدهد که جنگ با دشمنان خارجی به ویژه عثمانی بر روندگسترش و تحـول گفتمـان تشـیع در آذربایجـان مـوثر بوده و تشیع در آذربایحان بر امور فرهنگی، عقیدتی، علمی عثمانی تأثیر گذاشته است.کلمات کلیدی: آذربایجان، صفویه، امپراطوری عثمانی، تشیع، نظریه گفتمان، لاکلا و موفه. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - بازشناسی تاثیر اقلیم بر ساختار پوشش حمام های صفوی
رضا حائری محسن طبسیحمام ها از جمله بناهای غیر مذهبی ایران هستند که در فرهنگ ایرانی پیش از ظهور اسلام و پس از آن، در آن ها به بهداشت فردی به عنوان آموزه ای دینی توجه می شد. از اینرو همواره معماری منحصر بفردی داشته اند و آثار بجا مانده از آنها در گوشه و کنار ایران حاکی از این میزان چکیده کاملحمام ها از جمله بناهای غیر مذهبی ایران هستند که در فرهنگ ایرانی پیش از ظهور اسلام و پس از آن، در آن ها به بهداشت فردی به عنوان آموزه ای دینی توجه می شد. از اینرو همواره معماری منحصر بفردی داشته اند و آثار بجا مانده از آنها در گوشه و کنار ایران حاکی از این میزان توجه است. بنا به دلایل متعدد، همچون ویرانگری مغول‍‍ها، از حمام های پیش از دوره صفویه آثار زیادی بر جای نمانده است؛ اما با ورود اسلام و توجه به فرایض مذهبی بر اهمیت حمام ها بیش از پیش افزوده شد؛ به گونه ای که می توان دوره صفویه را درخشان ترین دوره در معماری بناهای تاریخی علی الخصوص حمام ها دانست. با توجه به این امر که حمام ها از دیرباز اهمیت فراوانی داشته اند و استحمام شامل مراحل مختلفی بوده است، بنابراین حمام های سنتی ایران همواره دارای فضاهایی با عملکردها و خصوصیات متفاوت بوده اند که قرارگیری این فضاها در کنار یکدیگر و نسبت ها و تناسبات در کالبد معماری حمام ها تابع موقعیت اقلیمی و جغرافیایی حمام، موقعیت شهری و... بوده است. از اینرو، با توجه به اهمی‍ت معماری حمامها در دوران صفویه، در مقاله حاضر به روش توصیفی و تحلیلی، پس از بیان تاریخچه حمام ها و ویژگی معماری آنها در دوره های مختلف، معماری دوره صفویه با تاکی‍‍د بر حمام های آن بررسی شده است. بدین منظور حمام های این دوره در چهار اقلیم سرد و کوهستانی، معتدل و مرطوب، گرم و خشک و گرم و مرطوب، به لحاظ ویژگی های کالبدی و پوششی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته شده است. نتایج حاصله نشان می دهد که پوشش حمام ها در ایران به سبب گستردگی و تنوع آب و هوایی (تنوع اقلیمی) و میزان بارندگی، نوع مصالح در دسترس، تفاوت های بسیاری داشته است؛ بنابراین ساختار این بناها نیز همواره تحت تاثیر این پوشش ها و مصالح به کار رفته دارای تفاوت هایی می باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - عوامل زوال حکومتها از دیدگاه قرآن؛ نمونه‌ی تاریخی، حکومت صفویه
مهدیه آتشگههر حکومت در طول حیات خود مراحلی را طی می‌کند و در پایان به سراشیبی انحطاط می‌افتد، مرحله‌ای که به عقیده‌ی برخی محققان، هر حکومت ناگزیر از گذشتن از آن است و این مرحله آخرین مرحله‌ی حیات حکومتها محسوب میشود؛ اما این بدان معنا نیست که انحطاط، بدون دلیل و ناگهانی رخ دهد؛ چکیده کاملهر حکومت در طول حیات خود مراحلی را طی می‌کند و در پایان به سراشیبی انحطاط می‌افتد، مرحله‌ای که به عقیده‌ی برخی محققان، هر حکومت ناگزیر از گذشتن از آن است و این مرحله آخرین مرحله‌ی حیات حکومتها محسوب میشود؛ اما این بدان معنا نیست که انحطاط، بدون دلیل و ناگهانی رخ دهد؛ بلکه هر حکومت به خودی خود و بر اساس ویژگی‌های حکومتها، خود به خود زمینه‌های زوال را فراهم می‌آورد و در نتیجه‌ی آن عوامل منحط میشود. عوامل سقوط در خود حکومتها نهفته است؛ در نظام‌های اجتماعی، در فکر مردم و حکام و در اخلاق و رفتار آنها و هرگونه تغییر منفی در آنها زمینه‌ی نابودی را فراهم می‌آورد. آینه‌ی قرآن، حکومتهای بسیاری را به ما نشان میدهد که هر کدام با وجود عواملی نابود شده‌اند و آن علل و عوامل را برای عبرت آیندگان یادآور میشود؛ عواملی که در طول تاریخ تکرار می‌شوند و حکومتهای بسیاری به آن گرفتار آمده و نابود می‌شوند. نمونه‌ی آن حکومت صفویه است؛ که قرن‌ها پس از ثمود، عاد، لوط، فرعون و دیگران با همان عواملی نابود شد که حکومتهای نامبرده، نابود شده بودند؛ عواملی مانند ظلم، فساد، غرور و تفاخر، اختلاف‌های داخلی و تفرقه و عدم اطاعت از رهبر. نگارنده در این نوشتار، نخست به بررسی عوامل زوال در قرآن پرداخته و پس از بیان آنها، این عوامل را در حکومتی ایرانی مورد بررسی قرار داده است تا مشخص شود، دلایل گوناگونی که قرآن برای زوال حکومتها عنوان می‌کند قابل تعمیم در سایر حکومتها نیز می‌باشد یا خیر. نمونه‌ی تاریخی انتخاب شده در این مقاله، حکومت صفویه می‌باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - تاریخ در ماده تاریخ براساس نظریة رمز گردانی
حسین مسجدی اصفهانیماده تاریخ (chronogram)، تبدیل اعداد و ارقامِ تاریخ به حروف و واژه ها و عبارت های معنادار است. این فن، به تدریج و بر اثر تحولات و رشدی که داشته، به ویژه در دورة صفویّه و قاجار تبدیل به شکل های پیچیده ای شده است و کم کم مورد توجّه اهل سیاست واقع گشته که از آن مستقیماً در چکیده کاملماده تاریخ (chronogram)، تبدیل اعداد و ارقامِ تاریخ به حروف و واژه ها و عبارت های معنادار است. این فن، به تدریج و بر اثر تحولات و رشدی که داشته، به ویژه در دورة صفویّه و قاجار تبدیل به شکل های پیچیده ای شده است و کم کم مورد توجّه اهل سیاست واقع گشته که از آن مستقیماً در تحولّات تاریخی و اثبات حقانیّت خود و نیز انکار مخالفان سود جسته اند. استفاده از ماده تاریخ و کوشش برای متقارن کردن آن با ظهور صفویّه، جلوس شاه اسماعیل، تشکیل سپاه شاه طهماسب، بعضی از فتوحات هند در دورة شاه عباس، جلوس نادر، ظهور باب و امضای مشروطیّت، بخشی از این رویکردهای تاریخی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است. تعدادی از این مواد نیز به جز بیانِ تاریخِ خاص، به طور غیرمستقیم، مبیّن برخی از مسائل پنهان اجتماعی و تاریخی است که با نگاهی به نظریّة رمزگردانی (code switching)می توان از آن در تحلیل های تاریخی استفاده کرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - بررسی آرامگاه شاه اسماعیل اول در اردبیل از منظر باستان‌شناسی
حسن یوسفی محمود طاوسیآرامگاه شاه اسماعیل، بنیانگذار حکومت مقتدر صفویه از نظر سبک و آرایه‌های تزئینی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب میشود. آرامگاه ما بین مزار برجی شکل خود شیخ و مقبره محی‌الدین (حرمخانه) قرار دارد و احتمالاً بنایی است که بعداً به این مجموع چکیده کاملآرامگاه شاه اسماعیل، بنیانگذار حکومت مقتدر صفویه از نظر سبک و آرایه‌های تزئینی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب میشود. آرامگاه ما بین مزار برجی شکل خود شیخ و مقبره محی‌الدین (حرمخانه) قرار دارد و احتمالاً بنایی است که بعداً به این مجموعه الحاق شده است. مدفن دارای گنبد کوتاه و کم عرضی است که با یک اتاق محقر وتنگ محصور گردیده به طوری که این آرامگاه در بین دو بنای مذکور در بالا گم شده است و این آرامگاه متوسط مرقد شخصی است که دولت صفوی را بنیانگذاری و به طور مقتدرانه‌ای حدود ربع قرن حکومت نمود. بنای آرامگاه شاه اسماعیل از جمله آثاری است که در میان بناهای بقعه کمتر به آن پرداخته شده و بر عکس دیگر آثار تاریخی مجموعه که مسافران توضیحات مفصلی در خصوص آنها نوشته‌اند در این مورد یا اصلاً توجه نشده و یا خیلی مختصر به آن اشاره شده است. با صراحت می‌توان گفت حتی در عصر کنونی با اینکه در مورد تاریخ دوره شاه اسماعیل و شخصیت آن مطالب زیادی پیش روی محققان وجود دارد، ولی به معماری این زمان پرداخته نشده است. هدف مقاله حاضر بررسی آرامگاه شاه اسماعیل اول در اردبیل از دیدگاه باستان‌شناسی، مطالعه اثر بر اساس متون تاریخی موجود و بررسی میدانی آن جهت ارائه یک تاریخ دقیق و روشن از بنا و مشخص کردن جایگاه اثر در مجموعه بناهای معماری عصر صفوی در اردبیل است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - اوضاع مذهبی گیلان در عصر آل کیا
دکتر محمد کریم یوسف جمالیسرزمین گیلان همواره از دوران باستان تا دوره های جدید به دلیل جغرافیای طبیعی و ساختار نظام زمینداری و اجتماعی آن با سایر مناطق ایران متفاوت بوده است. پوشش طبیعی آن سبب شده است تا فاتحان بزرگ تاریخ به راحتی نتوانند به این ولایت راه یابند، بنابراین مخالفان سیاسی و مذهبی حک چکیده کاملسرزمین گیلان همواره از دوران باستان تا دوره های جدید به دلیل جغرافیای طبیعی و ساختار نظام زمینداری و اجتماعی آن با سایر مناطق ایران متفاوت بوده است. پوشش طبیعی آن سبب شده است تا فاتحان بزرگ تاریخ به راحتی نتوانند به این ولایت راه یابند، بنابراین مخالفان سیاسی و مذهبی حکومت از این موقعیت استفاده کرده و در این منطقه به ترویج آیین خود پرداختند. دین اسلام تا نیمه دوم قرن دوم نتوانست به سرزمین گیلان راه یابد. از این زمان مخالفان شیعِیِ خلافت عباسی توانستند با نفوذ به این منطقه به ترویج آیین های دیگر نظیر، اسماعیلیه، و تشیع امامی پرداختند. دودمان آل کیا پس از قدرت گیری در شرق گیلان به دلیل تعصب در مذهب زیدیه پس از دست یابی به قدرت، سایر گروههای مذهبی را مورد آزار و اذیت خود قرار دادند و عرصه را بر فعالیت آنها تنگ نمودند. یکی از مهمترین رویدادهای مذهبی در تاریخ گیلان، پناهنده شدن اسماعیل میرزا به لاهیجان و تأثیر آل کیا بر صفویه است. با توجه به قراین و شواهد، آل کیا تأثیر زیادی در تعمیم مذهب تشیع بر صفویه داشت. حکومت صفویه نیز در قرن دهم هـ.ق آل کیا را تحت فشار قرار داده و آنها را مجبور به پذیرش مذهب تشیع جعفری نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
32 - تأملی بر تاریخ نگاری درباری عصر صفوی؛مطالعه موردی کتاب تکمله الاخبار
سعید نجفی نژاد نجفی نژاد حمید رضا مطهریتاریخ نگاری درباری هم پای شکل گیری حکومت ها در ایران رشد کرده و در برخی دوره ها مانند عصر صفوی تحت تأثیر عوامل مختلف به شکوفایی رسیده و آثار مهمی بر جای گذاشته است. یکی از این مورخان عبدی بیگ شیرازی است که کتاب تکمله الاخبار او یک اثر مهم در حوزه تاریخ نگاری درباری به ش چکیده کاملتاریخ نگاری درباری هم پای شکل گیری حکومت ها در ایران رشد کرده و در برخی دوره ها مانند عصر صفوی تحت تأثیر عوامل مختلف به شکوفایی رسیده و آثار مهمی بر جای گذاشته است. یکی از این مورخان عبدی بیگ شیرازی است که کتاب تکمله الاخبار او یک اثر مهم در حوزه تاریخ نگاری درباری به شمار می‌رود. نویسنده این اثر تحت تأثیر شرایط سیاسی خاص آن دوره کتاب خود را به انجام رسانده البته باورهای دینی و مذهبی نیز در تشدید برخی شاخصه های تاریخنگاری درباری در این دوره و این اثر نقش داشته‌اند . این پژوهش بر آن است تا به روش توصیفی تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که ویژگی تاریخ نگاری درباری چیست و چگونه بر کتاب مذکور تطبیق می‌کند بدین منظور ضمن برشمردن ویژگی‌هایی چون پیچیده نویسی، گزافه گویی، تملق و چابلوسی، تقدیس قدرت و عدم تحلیل ، این موارد را در کتاب تکمله الاخبار تبیین کرده است . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
33 - عوامل موثر در شکل گیری جغرافیای تاریخی امارت اردلان در عصر صفوی.
نصراله پورمحمدی املشی برومند سورنیچکیده: جغرافیای هر حکومتی،در کنارعوامل گوناگون سیاسی،اقتصادی،دینی و ... از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور نوجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت ا چکیده کاملچکیده: جغرافیای هر حکومتی،در کنارعوامل گوناگون سیاسی،اقتصادی،دینی و ... از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور نوجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند.در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی ، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. مجموعه این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
34 - بازکاوی شورش های قلندران در دوره سلطنت محمدخدابنده
حسین اسکندری حمید اسدپوردوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوا چکیده کاملدوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوانی همراه بود. به سلطنت رسیدن محمد خدابنده(995-985) وضعف بینایی و انزواطلبی این پادشاه ،همراه بااختلافات درونی حکومت صفویان بین قزلباشان ودیوانسالاران ایرانی،باعث بی ثباتی سیاسی گردید. با استقرار سلطان محمد خدابنده برمسند حکومت صفویه، کنترل اوضاع سیاسی و اقتصادی کشورتوسط قزلباشان صورت می گرفت. در این زمان، قلندران با بهره گیری از نارضایتی لایه های پایین جامعه که حاصل این سلطه قزلباشان بود، موفق به بسیج نیروهای غیر ترکمان گردیدند. ان هاشورش‌هایی تحت عنوان شاه اسماعیل دوم وبا جعل هویت او شکل دادند. همه این شورش ها نتوانستند به یک حرکت اجتماعی گسترده تبدیل شوند . هرچند این شورش ها توسط حکومت صفویه سرکوب گردید ولی نمونه هایی از بروز نارضایتی وهمچنین مشکلات اساسی درساختار قدرت حکومت صفویه رابه نمایش گذاشتند وتغییرات انجام شده در دوره شاه عباس اول نشان دهنده درکی از این شورش ها است.هدف این پژوهش ، شناخت وبررسی علل وزمینه های بروز وظهور وهمچنین ناکامی این شورش ها از جهات مختلف می باشد. کلید واژه : شاه اسماعیل دوم، محمد خدابنده، شورش ، قلندران ، صفویه ، افشارها پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
35 - علل تنزل تولید و تجارت ابریشم گیلان در اواخرحکومت صفوی (از زمان شاه عباس اول تا پایان صفوی)
غلامرضا رحیمی محمد کریم یوسف جمالی ناصر جدیدیدر اواخرحکومت صفویه تولید و تجارت ابریشم، کاهش چشمگیری یافت. اما در منطقه گیلان ـ به عنوان مرکز مهم تولید ابریشم ـ از همان ابتدای حکومت، عواملی وجود داشت و یا به مرور زمان شکل گرفت که سبب‌ساز کاهش وحتی نابودی تولید این محصول در این منطقه مهم شد. در پژوهش حاضر، با توجه چکیده کاملدر اواخرحکومت صفویه تولید و تجارت ابریشم، کاهش چشمگیری یافت. اما در منطقه گیلان ـ به عنوان مرکز مهم تولید ابریشم ـ از همان ابتدای حکومت، عواملی وجود داشت و یا به مرور زمان شکل گرفت که سبب‌ساز کاهش وحتی نابودی تولید این محصول در این منطقه مهم شد. در پژوهش حاضر، با توجه به ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گیلان و از طرفی عملکرد نمایندگان صفوی، سعی میشود این عوامل را بررسی کنیم. ابتدا عوامل داخلی، مانند شورشها وجنبش‌ها، فشارهای مالیاتی، خاصه‌سازی‌گیلان، انتقال مرکزگیلان از لاهیجان (بیه-پیش) به عنوان اصلیترین تولیدکننده ابریشم، به رشت (بیه‌پس)، بیمارهای‌کرم ابریشم وندانستن روش صحیح نگهداری تلمبارها و بلایای طبیعی و پس از آن عوامل خارجی، نظیر: بحران فروش ابریشم، که باعث شد ضرب مسکوکات رایج (طلا و نقره) و تجارت خارجی کاهش یابد، و هجوم مکرر عثمانی، قزاقها وافغانها را بررسی و تحلیل می‌کنیم. روش پژوهش به صورت کتابخانه‌ای و با استناد به متون تاریخی است. یافته‌ی عمدۀ تحقیق نشان میدهد که اگرچه، هجوم افغان‌ها اصلیترین دلیل سقوط دولت صفوی بوده، امّا عوامل مذکور که تولید ابریشم گیلان راکاهش داد درسقوط و از بین رفتن دولتپراقتدار صفوی‌تأثیرگذار بودهاست پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
36 - تجزیه و تحلیل کارکرد سیاسی مساله حج در روابط ایران و عثمانی با تکیه بر سال های واپسین صفویان
حمید تقوی فر محمد کریم یوسف جمالی ناصر جدیدیدر تاریخ دیپلماسی ایران با روی کار آمدن صفویان و شیعه شدن ایرانیان دوره ای پرتلاطم و توام با نبرد شدید با عثمانی آغاز گردید.یکی از مسائلی که همواره زمینه های دشمنی دو کشور را تشدید می نمود، مساله حج و نحوه برخورد ماموران عثمانی و سیاست های آنان در برابر حجاج ایرانی و شی چکیده کاملدر تاریخ دیپلماسی ایران با روی کار آمدن صفویان و شیعه شدن ایرانیان دوره ای پرتلاطم و توام با نبرد شدید با عثمانی آغاز گردید.یکی از مسائلی که همواره زمینه های دشمنی دو کشور را تشدید می نمود، مساله حج و نحوه برخورد ماموران عثمانی و سیاست های آنان در برابر حجاج ایرانی و شیعیان بود. زیرا هر دو دولت تلاش داشتند تا با تکیه بر مساله حج از این مراسم مذهبی جهت تسلط سیاسی خود در جهان اسلام استفاده نمایند. با وجود قرار گرفتن شهر مکه در قلمرو عثمانیان،آنها آگاهانه از این موضوع جهت برتری سیاسی خود در برابر ایران و همچنین اعمال فشار بر سیاست های هیات حاکمه بهره بردند. بهره برداری سیاسی از مساله حج درتاریخ روابط سیاسی ایران و عثمانی در طول دوره صفویه یکسان نبود،بلکه عثمانی ها از این این موضوع همچون ابزای جهت دیکته نمودن سیاست های خود بهره می بردند.با این حال به نظر می رسد شاهان صفویه با برگزاری باشکوه مراسم حج تلاش داشتند جایگاهی قابل قبول به عنوان سلطان حامی جهان تشیع برای خود ایجاد کنند. و از سوی دیگر عثمانی ها نیز با اختلال در این مراسم با هدف تضعیف قدرت معنوی و سیاسی حاکمان صفوی را دنبال می نمودند.روش پژوهش در مقاله حاضر با تکیه بر روش تاریخی و تحلیل منابع و مآخذ در این زمینه انجام می پذیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
37 - آسیب شناسی انحطاط صفویه: فروپاشی از درون
منیره کاظمی راشدچکیده: بی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از تحولات و دگرگونی های دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. از سویی برخی از م چکیده کاملچکیده: بی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از تحولات و دگرگونی های دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. از سویی برخی از مورخان، تشکیل دولت ملی در ایران را، مدیون خاندان صفویه می دانند که بعد از حکومت های مختلف ترک و مغول در ایران، یک حکومت ایرانی را با مرکزیت سیاسی واحد ایجاد نمودند. علاوه بر آن رواج مذهب تشیع در ایران از ویژگی های منحصر به فرد این سلسله می باشد، تا جایی که کشور ما اکنون بعنوان بزرگترین اقلیّت شیعه در جهان اسلام پذیرفته شده است. درباره سقوط صفویه، در زمان وقوع آن و هم دردوران پس از آن ، تا عصرمعاصر مطالب زیادی پژوهش و تألیف گردیده و این رویداد از جنبه های مختلف مورد تحلیل قرار گرفته است. در ریشه یابی علل سقوط صفویه، از جمله سیاستهای شاه عباس اول در زمینه تجدید سازمان ارتش صفوی و به کنار راندن قزلباشان، تبدیل املاک ممالک، تربیت جانشین در حرم و نیز ضعف جانشینان او در اداره کشور مورد توجه قرار گرفته است.پژوهش حاضر در پی بررسی انحطاط اخلاقی دربار ایران عصر صفوی و ضعف و ناکارآمدی ارکان صفوی در عصر شاه سلطان حسین بعنوان عامل مهم فروپاشی صفویه از درون است که حتی قبل از حمله افغانان غلجزایی در آستانه سقوط و نابودی قرار داده بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
38 - آسیب شناسی انحطاط صفویه: فروپاشی از درون 1
منیره کاظمی راشد منیره کاظمی راشدبی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از این تحولات در دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. و برخی مورخان، تشکیل دولت ملی د چکیده کاملبی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از این تحولات در دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. و برخی مورخان، تشکیل دولت ملی در ایران را، مدیون خاندان صفویه می دانند که بعد از حکومت های ترک و مغول در ایران، یک حکومت ایرانی و با مرکزیت سیاسی واحد ایجاد نمودند. بعلاوه رواج مذهب تشیع در ایران از ویژگی این سلسله می باشد، زیرا بعنوان بزرگترین اقلیّت شیعه در جهان اسلام پذیرفته شد،. و درپی دو قرن حاکمیت این سلسله، رقابت شدید با دولت عثمانی دارد، و لذا باب روابط سیاسی وتجاری ایران با اروپا راشود و در صدد اتحاد با اروپا علیه عثمانی و تجدید سازمان سپاه برآمد، و هیئت سیاسی و تجاری اروپایی را با آغوش باز پذیرفت و تجارت ابریشم ایران رونق یافت. درباره سقوط صفویه،تاکنون مطالب زیادی پژوهش و تألیف گردیده و در ریشه یابی علل سقوط صفویه، سیاستهای شاه عباس اول در تجدید سازمان ارتش و به کنار راندن قزلباشان، تبدیل املاک ممالک، تربیت جانشین در حرم و ضعف جانشینان او در اداره کشور و انحطاط اخلاقی دربار و ناکارآمدی ارکان عصر شاه سلطان حسین، بعنوان عامل مهم فروپاشی صفویه از درون، حتی قبل از حمله افغانان غلجزایی در آستانه سقوط و نابودی قرار داده بود، است، پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
39 - رؤیانگاری در کتاب عالم آرای صفوی
سعید نجفی نژادظهور صفویان تحول مهمی در تاریخ نگاری بوجود آورد. ترویج مذهب تشیع اثناعشری و حمایت از صفویان به عنوان مروّجان پرشور این مذهب، مهمترین موضوعی بوده است که مورخان این دوره در آثارشان بر آن تأکید داشته اند. این تاریخ نگاران برای نشان دادن وجود پیوند بین خاندان صفوی و اهل بیت چکیده کاملظهور صفویان تحول مهمی در تاریخ نگاری بوجود آورد. ترویج مذهب تشیع اثناعشری و حمایت از صفویان به عنوان مروّجان پرشور این مذهب، مهمترین موضوعی بوده است که مورخان این دوره در آثارشان بر آن تأکید داشته اند. این تاریخ نگاران برای نشان دادن وجود پیوند بین خاندان صفوی و اهل بیت علیهم السلام، روی به نقل رؤیاهایی در آثارشان آورده اند که عموماً به ارتباط پادشاهان صفوی و بخصوص شاه اسماعیل و شاه طهماسب با ائمه معصومین علیهم السلام تأکید دارند. یکی از این تاریخ نگاران، مؤلف ناشناخته کتاب عالم آرای صفوی است که بیشترین رؤیانگاری های دوره صفوی در کتاب او دیده می شود. در این پژوهش تلاش بر این خواهد بود با استفاده از داده های کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی به درک صحیحی از انگیزه و اهداف این مورخ از رؤیانگاری گسترده اش در کتاب عالم آرای صفوی برسیم. ضمن آنکه گونه شناسی از انواع رؤیاها نیز انجام خواهد شد تا در مجموع، ابعاد مختلف موضوع رؤیانگاری در این کتاب مشخص گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
40 - فرایند دگردیسی جنبش صفویان و تشکیل حکومت صفویان بر اساس نظریه کنش جمعی چارلز تیلی(از زمان تشکیل تا پایان سلطنت شاه تهماسب)
محمد قربانیانچکیده:تشکیل حکومت صفوی را می توان بر پایه های پنج عنصر اساسی و بنیادی خاندان صفوی، تصوف، تشیع، منطقه آناطولی و قزلباشان ترسیم کرد. هر یک از این عناصر نقش مهمی در به قدرت رساندن شاه اسماعیل اول در سال 907 ق در تبریز داشتند. تشکیل دولت صفوی در ایران از دو مرحله دوره تدارک چکیده کاملچکیده:تشکیل حکومت صفوی را می توان بر پایه های پنج عنصر اساسی و بنیادی خاندان صفوی، تصوف، تشیع، منطقه آناطولی و قزلباشان ترسیم کرد. هر یک از این عناصر نقش مهمی در به قدرت رساندن شاه اسماعیل اول در سال 907 ق در تبریز داشتند. تشکیل دولت صفوی در ایران از دو مرحله دوره تدارک و دوره شاهان تشکیل می شود که از شیخ صفی الدین اردبیلی تا شیخ حیدر دوره تدارک و از شاه اسماعیل دوره شاهان می باشد که در هر دو دوره قزلباشان از مهم ترین بازیگران تحولات سیاسی بودند. دوره اول منطبق با الگوی بسیج منابع و دوره شاهان نیز با نظریه الگوی سیاسی قابل انطباق می باشد. این تحقیق به بررسی تحولات تشکیل دولت صفوی بر اساس نظریه کنش جمعی چارلز تیلی می پردازد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف بنیادی و از لحاظ ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفی و تحلیلی می باشد. روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتیجه گیری نهایی این پژوهش بر اساس بررسی تحولات تشکیل دولت صفوی تا پایان حکومت شاه طهماسب اول می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که با وجود خلاء قدرت در منطقه آناطولی، خاندان صفوی موفق به بسیج قزلباشان برای تشکیل حکومت در ایران کرده اند و در دوره شاهان نیز قزلباشان به رقابت با یکدیگر و دیگر عناصر قدرت جهت دست یابی به اهداف سیاسی و اقتصادی اقدام کرده اند که این تحولات منطبق بر نظریه کنش جمعی چارلز تیلی می باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
41 - بررسی تاریخی مختصات پوشاک در عصر صفوی
غلامرضا مهدی راونجیبدون تردید پوشاک بعنوان یکی از نیازهای اولیه انسان متاثر از شرایط جغرافیایی،فرهنگی و اجتماعی دچار دگرگونیهای بسیاری شده است. توسعه و رشد جوانب فرهنگی و هنری همچون نقاشی، مصنوعات و نساجی با بن مایه های فلسفی و در چارچوب تفکرات ایرانی و اسلامی در دوران زمامداری صفویان دگر چکیده کاملبدون تردید پوشاک بعنوان یکی از نیازهای اولیه انسان متاثر از شرایط جغرافیایی،فرهنگی و اجتماعی دچار دگرگونیهای بسیاری شده است. توسعه و رشد جوانب فرهنگی و هنری همچون نقاشی، مصنوعات و نساجی با بن مایه های فلسفی و در چارچوب تفکرات ایرانی و اسلامی در دوران زمامداری صفویان دگرگونی نسبتا محسوسی را در پوشاک ان دوران بوجود اورد ، این دوران ملتقای دو سنت در پوشاک است از سویی صفویان برپایه ارزشهای مذهب و تفکر ایرانی به بازاحیایی طرحهای بومی و ایرانی پرداختند و از سوی دیگر حجم مبادلات با جهان خارج ، امد و شد اروپاییان به ایران و حضور سایر مذاهب و اقوام در صحنه عمل سیاسی-فرهنگی تاثیرات زیادی را در این زمینه بر جا گذاشت ، استفاده گسترده از طرحهای اسلیمی در لباس و باز احیایی طرحهای بومی و ایرانی ، دوری از اسلوب شرق دور در تهیه و طراحی پوشاک و نهایتا بوجود امدن قطعاتی از البسه بویژه در پوشش بانوان متاثر از اموزهای دینی از ابداعات پوشاک و تغییرات پوشش در این دوران است. این مقاله با محوریت بازنمایی تصویری صحیح در خصوص انواع البسه در دوره حکومت صفویان و با توسل به شیوه تحقیق کتابخانه ای و استناد به منابع تاریخی این دوران صفوی در پی پاسخ دادن به این سوال است که مختصات اساسی پوشاک در سه بخش پوشش سر ،تن پوش یا پوشش تنه و پای پوش چه بوده است؟ پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
42 - بررسی وضعیت فرهنگی و تمدنی شهر قم در دو دوره صفویه و قاجاریه
زهرا سعیدی تبارهدف تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فرهنگی وتمدنی شهرقم در دو دوره صفویه وقاجار و آثار ومصادیق مرتبط با آن می پردازد. با پیدایش حکومت صفویان بخاطر شرایط سیاسی – اجتماعی که بوجود آمد جمعیت تشیع به شدت افزایش یافت چنانکه در عهد صفویه جمعیت ایران به نفع شیعیان تغییر یافت و چکیده کاملهدف تحقیق حاضر به بررسی وضعیت فرهنگی وتمدنی شهرقم در دو دوره صفویه وقاجار و آثار ومصادیق مرتبط با آن می پردازد. با پیدایش حکومت صفویان بخاطر شرایط سیاسی – اجتماعی که بوجود آمد جمعیت تشیع به شدت افزایش یافت چنانکه در عهد صفویه جمعیت ایران به نفع شیعیان تغییر یافت و مذهب تشیع برای اولین بار صورت رسمی بخود گرفت. شهر قم در این دوره در زمینه‌های سیاسی اقتصادی و فرهنگی به اوج شکوفایی و آبادانی رسید بطوریکه اکثر آثار تاریخی و مدارس علمیه قم مربوط به همین دوره است. در واقع پس از تصرف این شهر توسط شاه اسماعیل صفوی اکثر پادشاهان این سلسله به قم آمده و مدتی را در آن می ماندندوهمین امر باعث رشددرابعاد مختلف فرهنگی وتمدنی شده است. در دوره قاجار در برخی از شاخصه های فرهنگی وتمدنی مانند مدارس سرعت پیشرفت کند می شود و بیشتر به تجدید بنا ویا ترمیم آثاروابنیه تاریخی محدود می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
43 - نقش الگوی هژمونی فرهنگی بامحوریت عصبیت قومی ومذهبی در یکپارچگی وگفتمان سیاسی ایران عصرصفوی
علیرضا رشیدی محبوبه شرفی سینا فروزشبرجسته ترین خصیصه حکومت صفویان، تاسیس هویت ملی مستقل و یکپارچه است در این دوره حفظ و پاسداری از امر سنت البته با پشتوانه بهره‌گیری از الگوی هژمونی عصبیت مذهبی وقومی در عین توجه به نمودها و نمادهای نوپدید ، گفتمان سیاسی چیره را تحت تاثیر قرار داده و منظومه نشانگان و ساما چکیده کاملبرجسته ترین خصیصه حکومت صفویان، تاسیس هویت ملی مستقل و یکپارچه است در این دوره حفظ و پاسداری از امر سنت البته با پشتوانه بهره‌گیری از الگوی هژمونی عصبیت مذهبی وقومی در عین توجه به نمودها و نمادهای نوپدید ، گفتمان سیاسی چیره را تحت تاثیر قرار داده و منظومه نشانگان و سامانه مفصل بندی آن را صورتبندی نموده است.گفتمان سیاسی صفوی، باتوجه به حکومت و جامعهی ایلی آن عصر وتنیده شدن آن با مذهب ،آمیزه ای از ایستارهای گوناگون ایرانیان ازجمله حضور و تأثیرآیین ومذهب در ابعاد روحی و روانی ، نقش عنصر همبستگی قومی در سازمان و ساختارمدیریت را عرضه نموده است. در چنین فراگردی، شاه، نشانه کانونی این سامانه معنایی است .متن پیشرو، با به پرسش گرفتن معنا، ضمن بیان نقش توان بخشی الگوی هژمونی فرهنگی بامحوریت همبستگی مذهبی وقومی و مقام و صلاحیت های مفهوم شاه دراجرای بهینه این الگودر هنگامه صفویه، در پی آزمون این فرضیه است که گفتمان سیاسی دوران صفوی با بهره گیری ازمنابع تصوف، تشیع، ایرانی بودن (ملیت ایرانی و سنت ایرانشهری)، سنت خلافت (سلطنت) اسلامی و تمدن غربی درطراحی این الگو سامان یافته و نقشها و کارویژه پادشاه نیز از رهگذر برخورد این مفاهیم، درجایگاه مرجعیت شاه ،قابل فهم می باشد . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
44 - بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی مشهد در آستانه ورود، و حکومت ملک محمود سیستانی(1134-1139)
ناصر چاری محمد کریم یوسف جمالی سهیلا ترابی فارسانیملک محمود سیستانی که همزمان با حمله افاغنه به اصفهان بر مناطق تون و طبس حکومت می‌کرد، موفق شد تا با سقوط اصفهان صفویه، بر شهر مشهد و بخش‌های زیادی از خراسان حدود چهار سال مسلط شود. وی در بدو امر با سرکوب مخالفان در مشهد محیط امنِ توام با رعب و وحشت ایجاد کرد. در ادامه ب چکیده کاململک محمود سیستانی که همزمان با حمله افاغنه به اصفهان بر مناطق تون و طبس حکومت می‌کرد، موفق شد تا با سقوط اصفهان صفویه، بر شهر مشهد و بخش‌های زیادی از خراسان حدود چهار سال مسلط شود. وی در بدو امر با سرکوب مخالفان در مشهد محیط امنِ توام با رعب و وحشت ایجاد کرد. در ادامه به دیگر شهرهای خراسان حمله برده و با تاجگذاری و ضرب سکه مساله ای دیگر در شرق کشور پدید آورد. در سایه این اقتدار خطر ابدالیان و ازبکان که مدتها شهر و منطقه را تهدید می‌کرد، رفع گردید. دست اندازی ملک محمود به اموال حرم رضوی و تغییر تولیت و همچنین برخوردهای او با رعایا و اخذ مالیات‌های سنگین موجبات فراهم آمدن نارضایتی عمومی شد. شاه طهماسب دوم سرانجام به کمک نادرقلی افشار مشهد را محاصره و ملک محمود دستگیر و مقتول گردید. آنچه در این تحقیق در پی آن هستیم این است که به این سؤال پاسخ داده شود که اوضاع سیاسی و اجتماعی مشهد قبل و بعد از تسلط ملک محمود چگونه بوده است؟ این پژوهش بر آن است تا با تکیه بر منابع و پژوهش‌ها، زمینه‌های حضور ملک محمود در مشهد را مورد بررسی قرار داده و سلوک وی با شهروندان و اثرات این دوره در امنیت داخلی و دفع حملات خارجی را تحلیل و تشریح کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
45 - بازکاوی شورشهای قلندران در دوره سلطنت محمد خدابنده
حمید اسدپور حسین اسکندریدوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوا چکیده کاملدوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوانی همراه بود. به سلطنت رسیدن محمد خدابنده(995-985) وضعف بینایی و انزواطلبی این پادشاه ،همراه بااختلافات درونی حکومت صفویان بین قزلباشان ودیوانسالاران ایرانی،باعث بی ثباتی سیاسی گردید. با استقرار سلطان محمد خدابنده برمسند حکومت صفویه، کنترل اوضاع سیاسی و اقتصادی کشورتوسط قزلباشان صورت می گرفت. در این زمان، قلندران با بهره گیری از نارضایتی لایه های پایین جامعه که حاصل این سلطه قزلباشان بود، موفق به بسیج نیروهای غیر ترکمان گردیدند. ان هاشورش‌هایی تحت عنوان شاه اسماعیل دوم وبا جعل هویت او شکل دادند. همه این شورش ها نتوانستند به یک حرکت اجتماعی گسترده تبدیل شوند . هرچند این شورش ها توسط حکومت صفویه سرکوب گردید ولی نمونه هایی از بروز نارضایتی وهمچنین مشکلات اساسی درساختار قدرت حکومت صفویه رابه نمایش گذاشتند وتغییرات انجام شده در دوره شاه عباس اول نشان دهنده درکی از این شورش ها است.هدف این پژوهش ، شناخت وبررسی علل وزمینه های بروز وظهور وهمچنین ناکامی این شورش ها از جهات مختلف می باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
46 - خاستگاه نیاکان شیخ زاهد و محل کنونی آرامگاه او
عباسقلی غفاری فردشیخ زاهد گیلانی مرشد شیخ صفی‌الدّین اردبیلی است. نه نیاکان شیخ زاهد ونه نیاکان شیخ صفی‌الدّین، هیچ کدام از گیلان و اردبیل برنخاسته‌اند، بلکه خاستگاه نیاکان هر دو آنها، سَنجان بوده و نسب این مرشد و مرید به کردان می‌رسد. خاستگاه شخص شیخ زاهد هم در میان تالش‌ها بوده و چ چکیده کاملشیخ زاهد گیلانی مرشد شیخ صفی‌الدّین اردبیلی است. نه نیاکان شیخ زاهد ونه نیاکان شیخ صفی‌الدّین، هیچ کدام از گیلان و اردبیل برنخاسته‌اند، بلکه خاستگاه نیاکان هر دو آنها، سَنجان بوده و نسب این مرشد و مرید به کردان می‌رسد. خاستگاه شخص شیخ زاهد هم در میان تالش‌ها بوده و چون تالش را همواره بخشی از گیلان دانسته‌اند، از این روی، او به گیلانی شهرت یافته و ظاهراً این پسوند گیلانی بعدها به آخر اسم شیخ زاهد افزوده شده است. نگارنده که نزدیک به سی سال درباره پیوستگی شیخ صفی‌الدّین به شیخ زاهد و گرایش تالش‌ها به صفویه و محل زندگی و آرامگاه کنونی شیخ زاهد، سرگشته بود و راه به جایی نمی‌برد، سرانجام در پی پژوهش‌های کتابخانه‌ای و میدانی به نتایجی دست یافت که می‌تواند روشنگر برخی از نکات تاریک تاریخ شیخ زاهد و صفویه باشد. این مقاله می‌کوشد به پرسش‌های بالا، تا حد امکان پاسخ‌های روشنی بدهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
47 - سیاستهای شاه عباس اول در رونق تجای ایران
امیر اکبریدر ایام فرمانروایی شاه عباس اول صفوی (996-1038ﻫ.ق) در اقتصاد ایرانچه از لحاظ کشاورزی و چه زندگی شهری و تجارت ، پیشرفت واعتلای مشخصی مشهود بوده است.افزایش تولیدات توسعه بازرگانی خارجی، اهمیت یافتن شهرها به عنوان مرکز تجارت و تولیدات صنعتی و بسط بازار داخلی از جلوه‌های رش چکیده کاملدر ایام فرمانروایی شاه عباس اول صفوی (996-1038ﻫ.ق) در اقتصاد ایرانچه از لحاظ کشاورزی و چه زندگی شهری و تجارت ، پیشرفت واعتلای مشخصی مشهود بوده است.افزایش تولیدات توسعه بازرگانی خارجی، اهمیت یافتن شهرها به عنوان مرکز تجارت و تولیدات صنعتی و بسط بازار داخلی از جلوه‌های رشد اقتصادی این دوره می‌باشد. شاه عباساول از طریق ایجاد ثبات سیاسی، مرکزیت شدید و امنیت داخلی، احداث راه و کاروانسرا، مبارزه بادزدی و راهزنی، سازمان دادن به تولید و تجارت ابریشم، حمایتاز اتباع خارجی و استفاده ا زحضور شرکتهای خارجی تواسنت در شکوفایی اقتصادی عصر خود بکوشد. در این مقاله، اقدامات مختلف شاه عباس اول در رشد تجارت ایران در نیمه اول سده یازدهم هجری قمری مورد بررسی قرار گرفته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
48 - انواع منسوجات یزد در عصر صفوی
دکتر سید منصور امامی میبدی محمد کریم یوسف جمالی سیدعلیرضا ابطحیقدرتمند شدن دولت صفویه توسط پادشاهانی مثل شاه عباس اول باعث اتحاد سیاسی کشور، رونق تجارت، امنیت جادههاو در نتیجه بازرگانی شد. صنعت نساجی به تدریج به اوج اعتلای خود در تاریخ ایران رسید. در این میان، یزد که قدمتش در بافت انواع پارچه‌های مرغوب، به روزگاران اولیه اسلامی میر چکیده کاملقدرتمند شدن دولت صفویه توسط پادشاهانی مثل شاه عباس اول باعث اتحاد سیاسی کشور، رونق تجارت، امنیت جادههاو در نتیجه بازرگانی شد. صنعت نساجی به تدریج به اوج اعتلای خود در تاریخ ایران رسید. در این میان، یزد که قدمتش در بافت انواع پارچه‌های مرغوب، به روزگاران اولیه اسلامی میرسید و از ایلخانان به بعد نام آن در کنار چند مرکز مهم نساجی ایران شهرت یافته بود، به چنان جایگاهی رسید که مأموری با عنوان کرک یراق، مسئول تهیه پارچه‌های مورد نیاز از این شهر شد. حمایت حکومت از کارگاه‌های نساجی موجب رونق صنعت نساجی شد و طراح برجسته، غیاث‌الدین نقشبند یزدی که در تاریخ نساجی ایران کم نظیر بود، ظهور یافت. او با عزیمت به اصفهان و ریاست بر کارگاه‌های سلطنتی عنوان برجسته‌ترین طراح پارچه در تاریخ نساجی ایران گرفت. در عصر صفوی دو ابتکار فنی در طراحی و بافت پارچه چندتایی و مخمل رخ داد که غیاث برجسته‌ترین استاد هردوی آنها بودویزد در تولید انواع منسوجات مثل زری، ترمه و. . . شهره خاص و عام بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
49 - جایگاه خراسان در سیاست مذهبی شاهان صفوی
احمد اشرفیمذهب تشیع به وسیله شاه اسماعیل اول در سال 907 هجری به عنوان تنها مذهب رسمی کشور اعلام گردید و رسمیت یافت. شاه صفوی در اجرای سیاست مذهبی اش به تندروی های بیهوده و تعصبات بی جای مذهبی زیادی دست زد که پیامدهای منفی بلندمدت و کوتاه مدت زیادی در ایران و به ویژه در خراسان که چکیده کاملمذهب تشیع به وسیله شاه اسماعیل اول در سال 907 هجری به عنوان تنها مذهب رسمی کشور اعلام گردید و رسمیت یافت. شاه صفوی در اجرای سیاست مذهبی اش به تندروی های بیهوده و تعصبات بی جای مذهبی زیادی دست زد که پیامدهای منفی بلندمدت و کوتاه مدت زیادی در ایران و به ویژه در خراسان که همجوار مرزهای دولت سنی مذهب ماوراءالنهر بود، گردید. دولت شیبانی به وسیله شیبک خان ازبک تقریباً هم زمان با دولت صفوی تشکیل شده بود و مؤسس آن فردی متعصب و جنگجو بود و افراط گریهای شاه صفوی، او را به مقابله با ایران سوق داد. اگر چه او در نبرد مرو کشته شد ولی حملات ازبکان در سراسر دوره صفویه کم و بیش ادامه داشت و ساکنان صبور و مظلوم خراسان بهای نابخردی های دولتمردان خود را پس می دادند. خراسان عصر صفوی به عنوان یکی از کانون های کهن فرهنگی و معنوی ایران و پایگاه دوستداران اهل بیت محسوب می شد، و وجود بارگاه اماه هشتم(ع) نیز بر این موقعیت، می افزود و دولت صفوی که خود را مروج و حامی مذهب تشیع می دانست، به این خطه توجه ویژه ای داشت و خراسان به عنوان یکی از مؤلفه های مهم تأثیرگذار در سیاست مذهبی شاهان صفوی به شمار می رفت. شاهان صفوی به خصوص شاه عباس اول هر وقت فرصتی دست می داد به زیارت امام هشتم(ع) می شتافتند و شکی نیست که از این رهگذر به دنبال اجرای سیاست مذهبی خود و کسب مشروعیت و مقبولیت دینی در میان مردم بودند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
50 - بررسی مختصر روابط تجاری و بازرگانی شاه عباس اول با دولت های اروپایی (1038-996 هـ. ق)
علی رحیمی صادقبا تشکیل حکومت صفویه (907 هـ.. ق) سرزمین ایران بعد از قرن ها فرمانروایی بیگانگان دوباره به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق بدل شد، احیاء امنیت داخلی و قانون و نظم و تجدید سازمان سپاه و اصلاح نظام اداری و اقتصادی در طول مدت حکومت صفویه، به خصوص دوره شاه عباس اول (1038-996 ه چکیده کاملبا تشکیل حکومت صفویه (907 هـ.. ق) سرزمین ایران بعد از قرن ها فرمانروایی بیگانگان دوباره به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق بدل شد، احیاء امنیت داخلی و قانون و نظم و تجدید سازمان سپاه و اصلاح نظام اداری و اقتصادی در طول مدت حکومت صفویه، به خصوص دوره شاه عباس اول (1038-996 هـ.. ق) باعث شد که به حکومت صفویه هویت ارضی و سیاسی دهد. در این میان بررسی وضعیت اقتصاد ایران در زمینه روشن شدن ساختار مالی و داد و ستد حکومت صفویه از اهمیت خاصی برخوردار است، تکیه اصلی پژوهش، روابط تجاری و بازرگانی و اقتصادی شاه عباس اول با دولت های اروپایی است که در این کنکاش عوامل تأثیرگذار بر روابط آنها و پیامدها تحلیل و بررسی می شود و هدف کلی تحقیق هم بررسی و شناخت تاریخ ایران در عهد شاه عباس اول از دیدگاه اقتصادی و تجاری و بازرگانی و آشکار ساختن نقاط مهم روابط و کشف مجهولات و کمک به شناخت هر چه بیشتر جنبه های تاریخی و معرفی مسائل مختلف در این بعد است. این پژوهش بسیاری از نقاط کور تاریخی دوره شاه عباس اول را آشکار می کند، زیرا پیدایش حکومت صفویه که بر اساس یک خواست معنوی بود، ولی بعداً – زمان شاه عباس اول- تابع شرایط خاص اقتصاد و ثروت شد و این نکته باعث ارتباط گسترده اقتصادی و بازرگانی و تجاری بین شرق و غرب را به وجود آورد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
51 - آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان در عصر صفویه
ناصر تکمیل همایونآموزش و پرورشِ فرزندان، نخست در خانه و خانواده به صورتهای تقلیدی و تلقینی از کهنترین روزگار وجود داشته و به دلیل داشتن بار فرهنگی و ارزشی، نوزادان را برای زندگی در جامعه گسترده پرورش داده و بی تردید چگونگی اوضاع اجتماعی، در کیفیت و تحقق آن دخالت تام داشته است. تکالیف آم چکیده کاملآموزش و پرورشِ فرزندان، نخست در خانه و خانواده به صورتهای تقلیدی و تلقینی از کهنترین روزگار وجود داشته و به دلیل داشتن بار فرهنگی و ارزشی، نوزادان را برای زندگی در جامعه گسترده پرورش داده و بی تردید چگونگی اوضاع اجتماعی، در کیفیت و تحقق آن دخالت تام داشته است. تکالیف آموزش و پرورش، در مسیر تحولات تاریخی اندک اندک جنبه نهادی یافته و بسیاری از وظایف آن از نهاد خانواده به نهاد آموزش انتقال پیدا کرده است. در ایران عصر اسلامی، این نهاد برجسته که ریشه در فرهنگ ایران باستان و آموزشهای دینی داشت، تطورات سریع یافت و جلوه ای درخشان در سراسر ایران زمین از خود نشان داد. پس از یورشهای مغولان و لشکرکشی های تیمور، نظام ملوک الطوایفی در سراسر ایران زمین سایه گسترد، و نهاد حکومتی در بخش هایی از کشور، به طور مستقل استقرار یافت. اما فرهنگ ایرانی و نهادهای وابسته به آن (آموزش و پرورش) کم و بیش وحدت و همسانی خود را حفظ کردند. با روی کار آمدن سلسله صفویه، ایران از استقلال ملی برخوردار گردید. اما یگانگی پدید آمده، بیشتر حکومتی و زورمدارانه بود و نهادهای فرهنگی را بر پایه تشیع خاص قزلباش به خدمت خود در آورد و فرهنگ (هنر و اندیشه و آموزش) پویایی لازم را از دست داد و توسعه و پیشرفت فقط در پاره ای عناصر مادی فرهنگ (معماری و هنرهای تزیینی) چشمگیر شد پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
52 - عوامل موثر در شکل گیری جغرافیای تاریخی امارت اردلان در عصر صفوی
نصراله پور محمدی املشی برومند سورنیجغرافیای هر حکومتی، در کنار عوامل گوناگون سیاسی، اقتصادی، دینی و غیره از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت ارد چکیده کاملجغرافیای هر حکومتی، در کنار عوامل گوناگون سیاسی، اقتصادی، دینی و غیره از مولفه های موثر در میزان اقتدار و نفوذ حاکمان می باشد. موقعیت جغرافیایی هر سرزمین و ناحیه ای بر روند تحولات داخلی و خارجی هر حکومتی تأثیر عمیق و درخور توجه دارد که در این راستا می توان گفت امارت اردلان در دوره صفوی به دلیل واقع شدن در نقطه تلاقی دو امپراطوری صفوی و عثمانی از حالت سکون خارج و در بطن و متن رویدادهای این عصر وارد گردید. بیداری و شکل گیری حدود و ثغور اردلان و ورود آن در جریان رویدادهای این دوره تاحد زیادی معلول موقعیت جغرافیایی و وزن ژئوپلتیکی آن بود که در قبض و بسط آن مولفه های گوناگون موثر بودند. در کنار این موقعیت ویژه، عوامل سیاسی، نظامی، مذهبی و زبانی نیز در ارتقا جایگاه این امارت در عصر صفوی دخیل بودند. این مولفه سبب گردید امارت اردلان در این عصر در وسعت و توسعه ی ارضی خود مسیر پر فراز و نشیب را طی نماید. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
53 - پیامدهای سیاسی و اقتصادی جنگ‌های ایران و عثمانی و تأثیر آن بر سقوط دولت صفوی
محمد علی شهریاریحکومت ایران در دوره صفویه بزرگترین و نخستین حکومت متمرکز و یکپارچه است که پس از سقوط ساسانیان توسط ایرانیان شکل گرفته است. بهره‌گیری از ایدئولوژی شیعه به عنوان مذهب رسمی و تلاش برای گسترش آن، تاثیرات زیادی در تاریخ این دوره داشته است. با وجود این که دوره صفویه یکی از اع چکیده کاملحکومت ایران در دوره صفویه بزرگترین و نخستین حکومت متمرکز و یکپارچه است که پس از سقوط ساسانیان توسط ایرانیان شکل گرفته است. بهره‌گیری از ایدئولوژی شیعه به عنوان مذهب رسمی و تلاش برای گسترش آن، تاثیرات زیادی در تاریخ این دوره داشته است. با وجود این که دوره صفویه یکی از اعصار درخشان تاریخ ایران محسوب میشود، اما شکست آنها در مقابله با تهاجم گروهی افغان‌های تابعه، تحت تأثیر عوامل و دلایلی مهمتر از ضعف نظامی صورت گرفته است. در دسته‌بندی و تقسیم عوامل مؤثر در سقوط صفویه می‌توان به عوامل داخلی و عوامل خارجی اشاره نمود. مقاله حاضر سعی دارد سقوط دولت صفویه را با توجه به تاثیرات سیاسی و اقتصادی جنگ‌های عثمانی و ایران بررسی نماید. زیرا که تداوم و تعدد حملات گسترده دولت عثمانی، صفویه را ناخواسته گرفتار مشکلات متعدد اقتصادی و سیاسی نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
54 - آسیب شناسی انحطاط صفویه: فروپاشی از درون
منیره کاظمی راشدبی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از تحولات و دگرگونی های دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. نحوه تشکیل حکومت صفویه، چکیده کاملبی شک ظهور سلسله صفویه در آغاز قرن دهم ﮪ / شانزدهم م، از حوادث مهم و تأثیر گذار در تاریخ ایران است. هر کدام از تحولات و دگرگونی های دوران صفویه در نوع خود بی نظیر و بی بدیل می باشد و تمام حوزه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در بر می گیرد. نحوه تشکیل حکومت صفویه، بحث های فراوانی را بین مورخان برانگیخته، تا جایی که برخی از مورخان، تشکیل دولت ملی در ایران را، مدیون خاندان صفویه می دانند که بعد از حکومت های مختلف ترک و مغول در ایران، یک حکومت ایرانی و در عین حال با مرکزیت سیاسی واحد ایجاد نمودند. علاوه بر آن رواج مذهب تشیع در ایران نیز از ویژگی های منحصر به فرد این سلسله می باشد، تا جایی که کشور ما اکنون بعنوان بزرگترین اقلیّت شیعه در جهان اسلام پذیرفته شده است. در ریشه یابی علل سقوط صفویه، عوامل مختلفی از جمله سیاستهای شاه عباس اول در زمینه تجدید سازمان ارتش صفوی و به کنار راندن قزلباشان، تبدیل املاک ممالک، تربیت جانشین در حرم و نیز ضعف جانشینان او در اداره کشور مورد توجه قرار گرفته است. در این میان پژوهش حاضر در پی بررسی انحطاط اخلاقی دربار ایران عصر صفوی و ضعف و ناکارآمدی ارکان صفوی در عصر شاه سلطان حسین بعنوان عامل مهم فروپاشی صفویه از درون است که این را حتی قبل از حمله افغانان غلجزایی در آستانه سقوط و نابودی قرار داده بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
55 - نقش ابریشم در مناسبات تجاری ایران و هلند در عصر صفویه
شهین فارابیتولید ابریشم در ایران، سابقه بسیار طولانی دارد و ایرانیان از دیر باز، با این کالای ارزشمند آشنا بوده‌اند. تولید این کالا، به طور عمده در شهرهای شمالی ایران رواج دارد. در قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی، با ورود پرتغالی‌ها، انگلیسی‌ها، و سپس هلندی‌ها به ایران، به علت نیاز چکیده کاملتولید ابریشم در ایران، سابقه بسیار طولانی دارد و ایرانیان از دیر باز، با این کالای ارزشمند آشنا بوده‌اند. تولید این کالا، به طور عمده در شهرهای شمالی ایران رواج دارد. در قرن یازدهم هجری/ هفدهم میلادی، با ورود پرتغالی‌ها، انگلیسی‌ها، و سپس هلندی‌ها به ایران، به علت نیاز آنها به ابریشم، این محصول، وارد بازارهای جهانی شد و عاملی برای رقابت شدید میان این کشورها گردید. در این مقاله تلاش شده است تا به نقش ابریشم در روابط تجاری ایران و هلند در عصر صفویه پرداخته شود و این که چگونه هلندی‌ها با استفاده از تجارب کافی در مورد تجارت شرق و تأسیس شرکت هند شرقی هلند و اخراج پرتغالی‌ها، از رقبای خود گوی سبقت را ربودند و با اعزام نمایندگان خود به ایران، از دوره شاه عباس به بعد با ایران روابط تجاری برقرار کردند و مشتری عمده ابریشم ایران شدند. بدون شک، این موضوع، اقتصاد ایران صفوی را تحت تأثیر قرار داد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
56 - بررسی تطبیقی فرهنگ مادی توسعه در ایران و اروپا در دوره صفویه (با تاکید بر تجارت)
علیرضا کریمیمبحث توسعه همیشه نکته مورد توجه مردم به ویژه در تاریخ معاصر بوده است. نگاه تاریخی به مقوله توسعه یکی از رویکردهای صاحبان دغدغه در این خصوص بوده است. ما نیز در اینجا با این دغدغه و با این رویکرد و به روش توصیفی و تحلیلی بدان پرداخته و تلاش کرده ایم تا به گونه ای تطبیقی و چکیده کاملمبحث توسعه همیشه نکته مورد توجه مردم به ویژه در تاریخ معاصر بوده است. نگاه تاریخی به مقوله توسعه یکی از رویکردهای صاحبان دغدغه در این خصوص بوده است. ما نیز در اینجا با این دغدغه و با این رویکرد و به روش توصیفی و تحلیلی بدان پرداخته و تلاش کرده ایم تا به گونه ای تطبیقی و مقایسه ای پاسخهائی برای سوالات مربوط به علل تاریخی توسعه نیافتگی در حوزه تجارت ارائه نمائیم. پیشرفت و توسعه در هرجائی ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ توسعه آنجا داشته است. صفویان همزمان باشروع توسعه در اروپا به قدرت رسیدند و تلاشهائی برای احیاء اقتدار کهن ایران از سوی آنها صورت گرفت. آنها به دلایل نظامی و سیاسی مَقدم اروپائیان را در ایران گرامی داشتند. اما هیچگاه آنها را در زمینه های مختلف توسعه به خصوص برخورداری از فرهنگ مادی توسعه مورد توجه قرار ندادند. ایرانیان در عرصه تجارت و لوازم آن نظیر راه های آبی و خشکی، پول، دریانوردی و آزادی تجاری و تشکیل شرکتهای بزرگ تجاری، اروپائیان را الگوی خود قرار ندادند. بی تردید ابتدا لازم بود فرهنگ توسعه از سوی حاکمیت صفوی مورد پذیرش قرار گیرد و سپس در جامعه ایجاد و تقویت گردد. اما این اتفاق هرگز نیفتاد و ایران صفوی هرگز گام در راه توسعه نگذاشت چراکه نه تنها این فرهنگ را در خود نداشت بلکه حتی علی رغم ارتباط گسترده ای که با اروپا و اروپائیان برقرار ساخته بود اقتباس صحیحی از آنها ننمود. در این مقاله سعی شده است تا فرهنگ مادی توسعه در اروپای معاصر صفویان بررسی و آن با وضعیت موجود در ایران عصر صفوی مقایسه گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
57 - اوضاع مذهبی گیلان در عصر آل کیا
محمد کریم یوسف جمالی عباس پناهیسرزمین گیلان همواره از دوران باستان تا دوره های جدید به دلیل جغرافیای طبیعی و ساختار نظام زمینداری و اجتماعی آن با سایر مناطق ایران متفاوت بوده است.پوشش طبیعی آن سبب شده است تا فاتحان بزرگ تاریخ به راحتی نتوانند به این ولایت راه یابند،بنابراین مخالفان سیاسی و مذهبی حک چکیده کاملسرزمین گیلان همواره از دوران باستان تا دوره های جدید به دلیل جغرافیای طبیعی و ساختار نظام زمینداری و اجتماعی آن با سایر مناطق ایران متفاوت بوده است.پوشش طبیعی آن سبب شده است تا فاتحان بزرگ تاریخ به راحتی نتوانند به این ولایت راه یابند،بنابراین مخالفان سیاسی و مذهبی حکومت از این موقعیت استفاده کرده و در این منطقه به ترویج آیین خود پرداختند.دین اسلام تا نیمه دوم قرن دوم نتوانست به سرزمین گیلان راه یابد.از این زمان مخالفان شیعی خلافت عباسی توانستند با نفوذ به این منطقه به ترویج آیین هایی دیگر نظیر،اسماعیلیه،و تشیع امامی پرداختند.دودمان آل کیا پس از قدرت گیری در شرق گیلان به دلیل تعصب در مذهب زیدیه پس از دست یابی به قدرت،سایر گروه های مذهبی را مورد آزاد و اذیت خود قرار دادند و عرصه را بر فعالیت آنان تنگ نمودند.یکی از مهمترین رویدادهای مذهبی در تاریخ گیلان،پناهنده شدن اسماعیل میرزا به لاهیجان و تاثیر آل کیا بر صفویه است.با توجه به قراین و شواهد آل کیا تاثیر زیادی در تعمیم مذهب تشیع بر صفویه داشت.حکومت صفویه نیز در قرن دهم ه.ق آل کیا را تحت فشار قرار داده و آنها را مجبور به پذیرش مذهب تشیع جعفری نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
58 - کنکاشی پیرامون جایگاه تشیع و تصوف در ساختار سیاسی دولت صفویه
یوسف متولی حقیقیصفویان نخستین سلسلهی حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجهبخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالودهی حکومت خود را بر آن قرار دهند. ایندو عنصر مهم نقش تعیین کنندهای در سیاستهای مختلف نظامی، اقتصادی، مذهبی و درمجموع رفتارهای حکومتی آنان داشت. تشیع به عنوان اص چکیده کاملصفویان نخستین سلسلهی حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجهبخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالودهی حکومت خود را بر آن قرار دهند. ایندو عنصر مهم نقش تعیین کنندهای در سیاستهای مختلف نظامی، اقتصادی، مذهبی و درمجموع رفتارهای حکومتی آنان داشت. تشیع به عنوان اصلیترین اندیشهی حکومتیصفویان دگرگونیهای گستردهای را در جامعهی ایران به وجود آورد. با این وجودرفتارهای مذهبی شاهان صفوی در برخورد با تشیع و علمای آن یکسان نبود. اخراجگروهی از علمای شیعه از ایران و دعوت از علمای جبل عامل لبنان در زمره این رفتارهایمتفاوت بود. علمای جبل عامل کوشیدند تا نظریات حکومتی شیعه را در ایران پیاده کننداما به زودی دریافتند که هدف اصلی از فراخواندن آنان به ایران بیشتر به منظور استواریبخشیدن به حیات سیاسی شاهان شیعه مذهب بوده است. با این وجود آنها از تلاشبیوقفهی خود برای در اختیار گرفتن و یا حداقل زیر نفوذ قرار دادن قدرت سیاسی دستبرنداشتند و توانستند در زمان برخی از پادشاهان ضعیف صفویه بر امور مسلط شوند.بعد از تشیع، تصوف دومین عامل قدرتیابی پادشاهان صفویه بود. صفویان قبل ازآن که باورهای شیعی را در خدمت اهداف سیاسی خود بگیرند و گرایشهای سیاسی ازخود نشان دهند در عالم تصوف سیر میکردند. آنان در ادامه راه کوشیدند تا از طریقاندیشههای صوفیانه به قدرت دنیایی دست یابند. این تلاش به ویژه بعد از بخشیده شدنگروهی از اسرای عثمانی از طرف تیمور گورکانی به خواجه علی سیاه پوش از سرعتبیشتری برخوردار شد. صوفیان صفویه که رهبران خود را تا سر حد جان اطاعت میکردندمهمترین ابزار نظامی صفویان در دستیابی به قدرت سیاسی بودند. با این همه مدتی بعداز تشکیل سلسله صفویه، بروز برخی از تندرویها و مستمسک قرار دادن بعضی از تعالیمصوفیانه باعث ایجاد تعارضاتی بین پادشاهان صفوی و جماعت صوفیه شد. رهبران صفویهبرای کاستن از این تعارض پیوندهای صوفی گرایانه خود را با مریدان کاهش دادند که اینموضوع در دراز مدت به تضعیف صوفیان و در نتیجه کاهش قدرت صفویان منجر شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
59 - ارتباط اندیشه‌های زیباشناختی با ساخت فضاهای شهری (نمونه موردی: میدان نقش جهان اصفهان و میدان سنت پیتر رم)
عباس دمرچلی نوید سعیدی رضوانی سیدمحمدرضا خطیبیزیباشناسی در شهرسازی و معماری از جمله موضوعاتی است که اندیشه شهرسازان و معماران را به‌خود مشغول نموده است. برداشت‌های متفاوت در زمینه زیباسازی فضاهای شهری، علاوه بر بالا بردن هزینه‌های شهر، سبب بروز یک سردرگمی در این حوزه شده است. اینکه زیباشناسی در شهرسازی از کدامین من چکیده کاملزیباشناسی در شهرسازی و معماری از جمله موضوعاتی است که اندیشه شهرسازان و معماران را به‌خود مشغول نموده است. برداشت‌های متفاوت در زمینه زیباسازی فضاهای شهری، علاوه بر بالا بردن هزینه‌های شهر، سبب بروز یک سردرگمی در این حوزه شده است. اینکه زیباشناسی در شهرسازی از کدامین منابع می‌تواند بهره‌مند گردد، این سئوال اصلی را مطرح می‌کند، که "چگونه می‌توان بین اندیشه‌های زیباشناختی و ساخت فضاهای شهری در دوره‌ای خاص تاریخی مشترکاتی را کشف نمود"؟ و فرضیه پژوهش نیز بر اساس سئوال اصلی مطرح میشود: "بین اندیشه‌های زیباشناسی با ساخت فضاهای شهری ارتباط وجود دارد". برای مطالعه موردی در این مقاله، گرایشهای نظریه‌پردازان در امر زیباشناسی در یک دوره (دوران صفویه و رنسانس اروپا) با تکیه بر تحلیل میدان نقش جهان اصفهان و میدان سنت پیتر رم انتخاب و مورد بررسی قرارگرفته‌اند و سپس انطباق ویژگی‌های زیباشناسانه آن نظریه‌ها نسبت به کالبد دو میدان یادشده، با روش تحلیل کیفی-تاریخی وکمی و با استفاده از پرسشنامه و مطالعات کتابخانه‌ای ارزیابی شده است. با نتایج حاصل از پرسشنامه‌ها و یافته‌ها، ارتباط ملموسی بین اندیشه‌های زیباشناسی و ساخت فضاهای شهری طراحی شده در هر دو میدان به عنوان نمونه مشاهده شده است و مهمتر اینکه زیباسازی فضاهای شهری، مستلزم برخورداری از پشتوانه اندیشه‌های فلسفی و زیباشناسی، همچنین یک جنبش عمومی هنرمدارانه در ساخت فضاهای شهری می‌باشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
60 - گذری برتاریخ منظر(نما)درشهرهای ایران ازآغاز دوره اسلامی تاعصر حاضر
اکرم خدامی پور حسین ذبیحی سید مجید مفیدی شمیرانیرشدشتابان باگسترش بی‌رویه کالبدی معماری درحوز‌ه معماری شهری،به‌نحوی شکل گرفت که بسیاری ازمجموعه‌های شهری نتوانستندخودرابااین رشدبی رویه تطبیق دهند،درنتیجه سیمای بصری معماری شهرهاکه دربرگیرنده طیف وسیعی ازنماهاست،ازلحاظ توسعه،دچاراغتشاش بصری گردید.پیامداین رشدکالبدی سر چکیده کاملرشدشتابان باگسترش بی‌رویه کالبدی معماری درحوز‌ه معماری شهری،به‌نحوی شکل گرفت که بسیاری ازمجموعه‌های شهری نتوانستندخودرابااین رشدبی رویه تطبیق دهند،درنتیجه سیمای بصری معماری شهرهاکه دربرگیرنده طیف وسیعی ازنماهاست،ازلحاظ توسعه،دچاراغتشاش بصری گردید.پیامداین رشدکالبدی سریع وشتابان،عدم نظارت برساخت وتغییرات اساسی درمنظرنماهابا صورت متنوعی ازکالبدسیمای معماری بناهاگردید.سیمای بصری نمای ساختمان‌هادرمنظرمعماری شهرهاازمهم‌ترین عوامل سازنده هویت منظرمی‌باشند.باتوجه به اهمیت نمادرمنظرمعماری وازآنجایی‌که نمادرحوزه‌معماری بخشی ازهویت وحقوق عمومی شهروندان رادربرمی‌گیردوبادرنظرگرفتن وضیعت نابسامان نماهای معماری درمنظرمعماری شهری،ضرورت تبیین مدلی مفهومی برای نماهابه‌صورت کلیتی هماهنگ پیشنهادومطرح میشود.باتوجه به تنوع اقلیمی درکشورایران وتوجه به این مسئله که تأثیرات محیطی درکالبدمعماری تأثیربسزایی دارد،تبیین این مدل بادرنظرگرفتن اقلیم گرم وخشک ایران مدنظرقرارگرفته است.ارتقاءهویت منظرمعماری نماهایمعاصرنیازمندمدلی است که سیمای معماری شهربه‌عنوان بخش کالبدی آنرادرکنارابعادفرهنگی ونیازهای کارکردیآنمدنظرقراردهد،درنتیجه معنای سیمابایدبه منظرارتقاءپیداکند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
61 - سلسله مراتب علمای شیعه و کارکرد آن ها از اواخر صفویه تا پایان زندیه با نگاهی به علمای شیراز
سیده صفیه مرتضوی شکوه السادات اعرابی هاشمی فیض الله بوشاسب گوشهبا توجه به جایگاه و نقش مذهب شیعه در دوره صفویان بررسی و روابط سلاطین صفوی با عالمان دینی، علما در مناصب مختلفی گمارده می شدند ،این مناصب گاه ریشه در ساختار دیوانی ایرانی داشتند و گاه ابداع صفویان و یا الگوبرداری از مناصب حکومتی عثمانیان بودند .از این مناصب می توان به ص چکیده کاملبا توجه به جایگاه و نقش مذهب شیعه در دوره صفویان بررسی و روابط سلاطین صفوی با عالمان دینی، علما در مناصب مختلفی گمارده می شدند ،این مناصب گاه ریشه در ساختار دیوانی ایرانی داشتند و گاه ابداع صفویان و یا الگوبرداری از مناصب حکومتی عثمانیان بودند .از این مناصب می توان به صدارت،ملاباشی، شیخ الااسلام، قاضی، قاضی عسگر ، امام جمعه و... اشاره نمود .قدرت این مناصب در ورود به امور حکومتی تا حد زیادی به ضعف و قدرت سلاطین صفوی و نوع نگاه آنها به دین و مذهب داشت ، به نحوی که در اواخر صفویه قدرت علما درمناصب سیاسی و حکومتی افزایش یافت.در دوره افشاریه وجود بعضی شاخص‌ها؛ نظیر محدود شدن کارکردهای مذهبی و اجتماعی علما و حضور کم‌رنگ آنها در عرصه سیاسی، محدود شدن منابع مالی وقفی و غیروقفی علمای شیعه و در نهایت گوشه‌گیری و مهاجرت به سرزمین‌های مجاور ایران نشان‌دهنده ضعف نهاد دینی و عدم دخالت علما امور حکومتی و سیاسی در این دوران است.در دوره زندیه بویژه در دوره کریم خان با محدود نمودن قدرت علما دینی، سعی کرد ضمن بهره وری از آنـان در مراتبـی کـه نیاز بود از نفوذ و دخالتشان در سیاستهـای خـود جلـوگیری نماید، با توجه به شواهد و قرائن می توان گفت از اواخر صفویه به بعد ،این مناصب جایگاه خود را در ساختار دیوانی و حکومتی از دست داده و علما بیشتر رهبری اعتقادی و مذهبی مردم را به عهده داشتند.که علمای شیراز نیز ازین قاعده مصتثنی نبودند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
62 - واکاوی علل همگرایی و واگرایی ایلات کرد با دولت صفوی
مهناز کلوندی نیره دلیر رضا شعبانیبا شکل گیری دولت شیعی صفوی و رقابت آنها با دولت عثمانی موجب توجه حکام به مناطق مرزی در غرب فلات ایران شد، کردها ی ساکن این مناطق در طول تاریخ تابعیت از حکومتی نداشتند لذا جلب و توجه ایلات کرد مورد درخواست دو حکومت بود، مقاله حاضر در نظر دارد تا همگرایی و واگرایی قوم کرد چکیده کاملبا شکل گیری دولت شیعی صفوی و رقابت آنها با دولت عثمانی موجب توجه حکام به مناطق مرزی در غرب فلات ایران شد، کردها ی ساکن این مناطق در طول تاریخ تابعیت از حکومتی نداشتند لذا جلب و توجه ایلات کرد مورد درخواست دو حکومت بود، مقاله حاضر در نظر دارد تا همگرایی و واگرایی قوم کرد با صفویه تا زمان شاه عباس را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد، سوال اصلی این است که علل همگرایی و واگرایی ایلات کرد در غرب ایران با دولت صفوی چه بود؟ نوشتار حاضر با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی همگرایی و واگرایی با شاخص سیاسی و مذهبی ایلات کرد با صفویه میپردازد. دستاورد پژوهش این است که برخی ایلات کرد با همگرایی سیاسی و مذهبی با حکومت صفویه در تقویت ساختار قدرت سیاسی و نظامی حکومت مرکزی ایران در غرب ایران نقش برجسته‌ای ایفا نمودند. اما برخی دیگر به علت رفتار نادرست شاهان صفوی و حمایت دولت عثمانی با واگرایی با صفوی و اتحاد با عثمانی خواستار حفظ استقلال محلی خود بودند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
63 - نقش زنان در چرخه تولید منسوجات و تأثیر آن در شکوفایی اقتصاد دوره صفوی
ندا کعبه حسین خسروی سهراب اسلامیبررسی نقش زن در چرخه تولید منسوجات، که بطور اعم ذیل فعالیتهای اقتصادی قرار می گیرد، در دوره صفوی تصویری کاملتر از چگونگی شکوفایی تمدن اسلامی در این عصر میدهد. مسأله تحقیق چگونگی نگرش اسلامی-شیعی عصر صفوی در مهیا کردن بسترهای لازم دینی، اجتماعی و اقتصادی برای فعالیت های چکیده کاملبررسی نقش زن در چرخه تولید منسوجات، که بطور اعم ذیل فعالیتهای اقتصادی قرار می گیرد، در دوره صفوی تصویری کاملتر از چگونگی شکوفایی تمدن اسلامی در این عصر میدهد. مسأله تحقیق چگونگی نگرش اسلامی-شیعی عصر صفوی در مهیا کردن بسترهای لازم دینی، اجتماعی و اقتصادی برای فعالیت های اقتصادی زنان در عرصه تولید منسوجات می باشد که این امر موجب مشارکت آنها در شکوفایی اقتصادی تمدن عصر صفوی شده است. نتایجی که در این تحقیق بدست آمدند نشان دادند که زنان در پرتو شرایط پدید آمده از قوانین اسلامی-شیعی توانستند تا از زمینه های مذهبی نظیر تفکیک زنان از مردان در اجتماع در حرفه های مرتبط با زنان نظیر مشارکت در تولید مواد خامِ مورد نیاز بازرگانی منسوجات نظیر ابریشم خام، پشم ریسی و مشارکت در تولید منسوجات و صنایع دستی نظیر پارچه، زری دوزی، فرش بافی سود برند. همچنین زنان با استفاده از آموزه های نظیر وقف توانستند با ساختن کاروانسراها و راهها به رونق اقتصادی برای بازرگانی این منسوجات در عصر صفوی یاری رسانند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
64 - بررسی نقش حرمسرا در تعیین جانشین پادشاه در دوره صفویه
زهرا رضائی ناصر جدیدی محمد کریم یوسف جمالیحرمسرا به عنوان یکی از کانون‌های تصمیم‌گیری در دوره صفویه مطرح بوده است و زنان درباری در صورت وجود شرایط مناسب در عرصه سیاسی حضوری موثر داشتند. آنان در دوره شاه اسماعیل اول و هم در دوره شاه تهماسب توانستند در مسائل کلی حاکمیت دخالت کنند و در دوره شاه اسماعیل دوم و شاه چکیده کاملحرمسرا به عنوان یکی از کانون‌های تصمیم‌گیری در دوره صفویه مطرح بوده است و زنان درباری در صورت وجود شرایط مناسب در عرصه سیاسی حضوری موثر داشتند. آنان در دوره شاه اسماعیل اول و هم در دوره شاه تهماسب توانستند در مسائل کلی حاکمیت دخالت کنند و در دوره شاه اسماعیل دوم و شاه محمدخدابنده این توانائی را بدست آوردند که، یکی را عزل و دیگری را به تخت بنشانند. این اعمال از سوی زنان حرمسرا سبب شد که شاه عباس نسبت به دخالت‌های آنان حساس شده و تلاش کند قدرت این نهاد را در دربار محدود نماید. اما علی‌رغم تلاش‌های او کانون قدرتی در حرمسرا شکل گرفت که علاوه بر زنان، خواجه سرایان نیز در آن شرکت داشتند. بررسی متون عصر صفوی نشان میدهد که با توجه به نقش زنان حرم و خواجه سرایان در تربیت شاهزادگان، این گروه قدرتمند در عزل و نصب فرمانروایان تاثیر زیادی داشته‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. بر پایه‌ی یافته‌های این پژوهش حرمسرا و زنان عصر صفوی علی‌رغم محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی نقش برجسته‌ای در تعیین جانشین پادشاه داشته اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
65 - ارتباط فتح هرمز و قندهار با جنوب هند در عصر صفوی
علیرضا قاسم پور نوبیجاری محمود سید سید علیرضا واسعیدر دوران فترت حکومت صفویه، تغییر و تحولات قدرت‌های منطقه تأثیر بسیاری در تعیین کم‌وکیف روابط دولت‌های شیعه‌مذهب جنوب با این حکومت داشت. شرایط آشفته داخلی ایران در این دوران و درگیری با ترکان عثمانی در غرب و گرفتاری وی با ازبکان در شرق که خراسان را مورد تهدید قرار داده چکیده کاملدر دوران فترت حکومت صفویه، تغییر و تحولات قدرت‌های منطقه تأثیر بسیاری در تعیین کم‌وکیف روابط دولت‌های شیعه‌مذهب جنوب با این حکومت داشت. شرایط آشفته داخلی ایران در این دوران و درگیری با ترکان عثمانی در غرب و گرفتاری وی با ازبکان در شرق که خراسان را مورد تهدید قرار داده بود، با یک سیاست هوشمندانه و صلح با دولت عباسی شاه‌عباس توانست بر مشکلات فائق آید و همزمان رابطه مسالمت‌آمیزی با حکومت بابریان طرح‌ریزی نکرد. فتح قسطنطنیه در سال 857ق موجب تحول بزرگی در عرصه تجارت بین‌المللی شد و ترکان با در اختیار گرفتن کامل مسیرهای خشکی بر تجارت شرق دست یافتند و دولت پرتغال به اهمیت جزیره هرمز به عنوان منطقه‌ای سوق‌الجیشی برای سیطره بر کل خلیج‌فارس پی برد و به تسخیر جزیره هرمز برآمدند و توانستند متجاوز از یک قرن در متصرفات خود فرمانروای مطلق باشند تا در دوره شاه‌عباس در سال 1022ق موفق به بازپس‌گیری بندر گمبرون و سیطره بر سواحل دریا شد. شاه‌عباس با روی کار آمدن جهانگیر سعی در بازپس‌گیری مسالمت‌آمیز قندهار کرد اما جهانگیر پاسخ به درخواست شاه‌عباس را موکول به رفع دل‌مشغولی‌اش از دکن نمود که در همین احوال شاه‌عباس از این فرصت برای تسخیر قندهار استفاده نمود. مسأله قندهار همواره بین ملوک دکن و دولت صفوی عامل مهم و مؤثری بود و ایرانیان به دنبال تحقق داعیه خود بر این منطقه بودند. کلید واژه: جزیره هرمز، قندهار، صفویه، جنوب هند، گمبرون پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
66 - کارکردهای اجتماعی خانواده با تاکید بر نقش زن در عصر صفوی
ندا کعبه کوروش فتحیخانواده به عنوان کوچک ترین و مهم ترین نهاد اجتماعی کارکردهای متنوعی در عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد. در این میان زن در این عرصه ها نقش متفاوتی داشته است. در دوره صفوی به پیروی از رویکردهای تاریخ نگارانه، نگرش مرد سالارانه به تحولات تاریخی و اجتماعی وجود داشت. چکیده کاملخانواده به عنوان کوچک ترین و مهم ترین نهاد اجتماعی کارکردهای متنوعی در عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد. در این میان زن در این عرصه ها نقش متفاوتی داشته است. در دوره صفوی به پیروی از رویکردهای تاریخ نگارانه، نگرش مرد سالارانه به تحولات تاریخی و اجتماعی وجود داشت. از این رو پژوهش حاضر بر آن است نشان دهد در وقایع تاریخی دوران صفوی زنان حضور مؤثر داشته اند اما به تبعیّت از رویکرد تاریخ نگاری، این حضور مطابق با واقع ترسیم نشده است. پرسش اصلی پژوهش، رویکرد منابع تاریخی عصر صفوی به نقش آفرینی زن در جامعه چگونه است؟ می باشد. یافته های این تحقیق که با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته نشان می دهد که ، بر خلاف رویکرد کلی منابع تاریخی ، زنان نقش های تأثیرگذار اجتماعی داشتند اما به سبب غلبة نگاه مرد محور در تاریخ نگاری سنتی کمتر به آنها توجه شده است . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
67 - مدیریت استراتژیک نظامی بابهره گیری ازالگوی ترکیبی مرحله ای مبتنی برساختارعصبیتی در عصر دولت صفوی
علیرضا رشیدی محبوبه شرفی سینا فروزشظهور صفویان یکی از مهم ترین رویدادها ونقطه ی عطفی درتاریخ تشیع وایران محسوب می شود. صفویان توانستند نخستین دولت قدرتمند شیعی ملی را درایران تشکیل دهند. استقراراین دولت شیعی وملی باعث واکنش مخالفان داخلی ودشمنان خارجی گردید.سرکوب مخالفان داخلی ودشمنان خارجی موجب غلبه ی ت چکیده کاملظهور صفویان یکی از مهم ترین رویدادها ونقطه ی عطفی درتاریخ تشیع وایران محسوب می شود. صفویان توانستند نخستین دولت قدرتمند شیعی ملی را درایران تشکیل دهند. استقراراین دولت شیعی وملی باعث واکنش مخالفان داخلی ودشمنان خارجی گردید.سرکوب مخالفان داخلی ودشمنان خارجی موجب غلبه ی تفکر نظامی گری خصوصا درنیمه ی اول این دوران به عنوان یکی از ویژگی های عمده ی حکومت صفویان شدلذا نحوه ی مدیریت پادشاهان وفرماندهان عالیرتبه ی جنگ درهدایت نیروهای نظامی وغیر نظامی بسیار مهم بود این ماهیت نظامی ،حکومت صفویه رابرمسیری هدایت نمود که ضمن تمرکز براندیشه نظامی ویابه عبارتی کاربست تاکتیک های نظامی یه ترمیم ساختارهای آن باتوجه به توانمندیها وناتوانی های دوحکومت عثمانی وازبک درقالب تغییر الگوهای سنتی نظامی وطراحی مدل ترکیبی مرحله ای مبتنی برساختارعصبیتی وادارد.بابررسی تاریخ جنگ های نظامی درعصرصفوی به وضوح نقش وتاثیر شگرف این مدل نظامی درموفقیت های نظامی سپاه صفوی قابل ملاحظه است. این پژوهش ضمن تحلیل وبررسی تاکتیک های نظامی آن دوران اخص درنیمه ی اول آن عصر، به واکاوی این الگوی نظامی می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
68 - بررسی و تحلیل جایگاه غلام در ساختار سیاسی و اجتماعی حکومت صفویه
علیرضا مسلمی فیض اله بوشاسب گوشه شکوه السادات اعرابی هاشمیجایگاه حکومت صفویه در پیشرفت معماری ، هنر، امور نظامی و امنیت بر کسی پوشیده نیست. نکته مهم در این پیشرفت ها این است که غلامان تا چه اندازه در این پیشرفت ها سهیم بودند. منظور از غلام در این پژوهش غلامان خاصه سلطنت در دوره صفویه هستند که بوسیله آنها صفویان قدرت خود را مست چکیده کاملجایگاه حکومت صفویه در پیشرفت معماری ، هنر، امور نظامی و امنیت بر کسی پوشیده نیست. نکته مهم در این پیشرفت ها این است که غلامان تا چه اندازه در این پیشرفت ها سهیم بودند. منظور از غلام در این پژوهش غلامان خاصه سلطنت در دوره صفویه هستند که بوسیله آنها صفویان قدرت خود را مستحکم نمودند. انها بردگانی بودند که در تاریخ نگاری عصر صفوی معمولا به مسیحیان نو مسلمان اطلاق می شد که شاه دوست خوانده می شدند. الگوی ارباب- غلام که در دوره شاه طهماسب اول شروع شد در دوره شاه عباس اول کارامدترین ابزار برای حفظ قدرت سلطنت در برابر شیوه حکومت طایفه ای گردید. شاه عباس برای اینکه در ساختار طایفه ای شکاف ایجاد کند غلامان را تحت حمایت خود قرار داد ودر عوض از انها خواستار وفاداری بی قید وشرط گردید . سوال پژوهش این است که غلامان در ساختار سباسی، اجتماعی، معماری، هنر و تجارت صفویه چه نقشی ایفا نمودند و فرضیه این است که با توجه به این که نیروی غلامان به دلیل اخلاص به صفویان مورد توجه پادشاه صفوی بودند همواره در کار تامین امنیت و گسترش معماری، هنر و تجارت تلاش زیادی می کردند. این نوشتار با توجه به منابع موجود به صورت کتابخانه ای به بررسی نقش غلامان در حکومت صفوی می پردازد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
69 - تاثیر صلح آماسیه بر معاهدات میان ایران عثمانی، از استامبول اول تا صلح ذهاب (با تکیه بر وجوه اشتراک)
حمیده تقی زاده سیس محمد تقی امامی خوئی محمد کلهرتاسیس سلسلۀ صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع توسط آنها، شکاف عمیقی میان ایران و عثمانی ایجاد کرد که موجبات بروز جنگ‌های بی پایان میان طرفین با هدف حذف رقیب، را فراهم می‌کرد. این درگیری ها با جنگ چالدران (920ق/1514م) آغاز شده با تهاجمات سلیمان که منجر به انعقاد صلح آماسیه (9 چکیده کاملتاسیس سلسلۀ صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع توسط آنها، شکاف عمیقی میان ایران و عثمانی ایجاد کرد که موجبات بروز جنگ‌های بی پایان میان طرفین با هدف حذف رقیب، را فراهم می‌کرد. این درگیری ها با جنگ چالدران (920ق/1514م) آغاز شده با تهاجمات سلیمان که منجر به انعقاد صلح آماسیه (962ق/1555م) شد، تداوم پیدا کرد. این صلح ضمن کاهش اختلافات سیاسی و مذهبی، مرزهای ایران با عثمانی را تا حدودی مشخص کرده، موجودیت سیاسی و جغرافیایی صفویان را توسط عثمانی‌ها تایید می‌کرد. این پژوهش بر آنست به این سئوال مهم پاسخ بدهد که صلح آماسیه چه تاثیر ی بر قراردادهای میان دو کشور در دورۀ صفوی تا صلح ذهاب داشته است و مفاد مشترک این قراردادها کدامند؟ فرض بر این است که نکات مشترک زیادی در عهد‌نامه های منعقده میان ایران و عثمانی عصر صفوی با آماسیه وجود دارد. چنانچه یافته های نوشتار حاضر درستی این فرضیه را به اثبات می رساند. در تدوین و نگارش این رساله، با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی مبتنی بر شیوه ی توصیف و تحلیل اسناد به بررسی منابع کتابخانه ای پرداخته و در نهایت یافته های پژوهش ارائه می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
70 - بناهای تاریخی کاشان در عهد صفویه از دیدگاه سیاحان
رحمت الله زرگری کیوان لولویی اصغر محمودآبادیکاشان یکی از شهرهای استان اصفهان است و پس از شهر اصفهان جایگاه بزرگترین شهرستان این استان را به خود اختصاص داده است. همچنین شهر کاشان به دلیل قدمت زیادی که دارد، بناهای تاریخی و فرهنگی زیادی در آن یافت می شود. کاشان با قدمت هفت هزار سال، محل تولد یکی از قدیمی ترین تمدن چکیده کاملکاشان یکی از شهرهای استان اصفهان است و پس از شهر اصفهان جایگاه بزرگترین شهرستان این استان را به خود اختصاص داده است. همچنین شهر کاشان به دلیل قدمت زیادی که دارد، بناهای تاریخی و فرهنگی زیادی در آن یافت می شود. کاشان با قدمت هفت هزار سال، محل تولد یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری به نام سیلک است. مردمان این تمدن اولین کسانی بودند که یکجا نشین شدند. کاشان به دلیل اینکه در مرکز ایران قراردارد به عنوان شهر ارتباطی و تجاری معرفی شد و در همه ی ادوار تاریخ، این شهر پستی ها و بلندی های زیادی را دیده است. امّا نقطه ی عطف برای این شهر را می توان دوره ی صفویه نامید. در این دوره کاشان مرکز اقامت پادشاهان صفویه محسوب می شد و به دلیل اینکه این شهر در مسیر پایتخت ایران یعنی اصفهان واقع شده بود سیاحان زیادی از این شهر دیدن کردند.کلید واژه ها: صفویه، سیاحان، مساجد، باغ فینکلید واژه ها: صفویه، سیاحان، مساجد، باغ فینکلید واژه ها: صفویه، سیاحان، مساجد، باغ فین پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
71 - نگرش مورخان آثار تاریخنگاری سده واپسین صفوی (1035ه ق -1135ه ق) به قیام‌ها و شورشها در ایران با تاکید بر منابع داخلی
نسترن ریاسوند منیره کاظمی راشد محمدباقر آرام رحیم شهرتی فردچکیده: واپسین قرن دورۀ صفویه به دلیل ضعف حکومت مرکزی، موجب شورشهای اعتراض آمیزی همچون شورش غریبشاه ویا رستم خان سپهسالار و...علیه حکومت مرکزی شد. مورخان این دوره ضمن وابستگی‌ها یا تمایلات جانبدارانه درباری، علاوه بر گزارش شورش و تاکید بر عدالت شاهان، به توجیه علل این شو چکیده کاملچکیده: واپسین قرن دورۀ صفویه به دلیل ضعف حکومت مرکزی، موجب شورشهای اعتراض آمیزی همچون شورش غریبشاه ویا رستم خان سپهسالار و...علیه حکومت مرکزی شد. مورخان این دوره ضمن وابستگی‌ها یا تمایلات جانبدارانه درباری، علاوه بر گزارش شورش و تاکید بر عدالت شاهان، به توجیه علل این شورشها پرداخته و در بخش اعظمی از گزارشات، صرفا سرداران یاغی و یا طوایف شورشی را مقصر قلمداد کرده‌اند وتقریبا در هیچ یک از این منابع مطالبی در خصوص علل واقعی حدوث این شورشها و همچنین تحلیل پیامدهای آنان آورده نشده است. به دلیل وابستگی های مورخان به دربار و ساختار دیوان سالاری، دیدگاه حاکمیتی در ارائه گزارشات و تبیین علل و پیامدهای این اعتراضات بسیار پر رنگ است. براین اساس، پرسش اصلی در این پژوهش این است که شورشها و درگیریهای داخلی چه جایگاهی را در آثار تاریخنگاری سده پایانی عصر صفوی به خود اختصاص داده اند؟ انعکاس این شورشها بر اساس نگرش مورخان و حجم منابع تاریخی و موقعیت اجتماعی و سیاسی مورخان در این دوره متفاوت بوده و به علل مذهبی و دینی و اجتماعی و سیاسی و ... بستگی دارد. انجام پژوهش حاضر به روش گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای وتحلیل محتوا میسر شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
72 - بررسی اهداف تاریخنگاری و نحوه مشروعیت بخشی مورخان در دیباچه های تواریخ سلسله ای و مذهبی از دوره شاه عباس اول تا پایان حکومت صفویان
حسین قاسمی سیما رحمانی فرچکیده: یکی از اجزای مهم نسخ خطی تاریخی، دیباچه های آن ها است که می توان با بررسی آن ، به اطلاعات ارزشمندی درباره ی مورخ، نوع نگاه او به حوادث تاریخی، و چگونگی نگرش اهل فن به تاریخ و فلسفه و چیستی آن دست یافت. از آن جا که از دوران شاه عباس اول تا پایان دوره ی صفویه، م چکیده کاملچکیده: یکی از اجزای مهم نسخ خطی تاریخی، دیباچه های آن ها است که می توان با بررسی آن ، به اطلاعات ارزشمندی درباره ی مورخ، نوع نگاه او به حوادث تاریخی، و چگونگی نگرش اهل فن به تاریخ و فلسفه و چیستی آن دست یافت. از آن جا که از دوران شاه عباس اول تا پایان دوره ی صفویه، متون تاریخی قابل توجهی باقی مانده است، با بررسی دیباچه های نسخ خطی این دوره-که با تحولات چشمگیری از لحاظ تاریخی، فرهنگی و سیاسی همراه بوده-می توان به درک عمیق تری از نگاه مورخین به تاریخ و هدف تاریخ نگاری در یک دوره تاریخ ساز نائل شد. هدف پژوهش حاضر، استخراج و مقایسه اطلاعاتی از دیباچه این نسخ، در خصوص نوع نگاه مورخین تواریخ سلسله ای و مذهبی به تاریخ و فلسفه آن، و چگونگی مشروعیت بخشی آنان به پادشاهان و زمامداران زمانه است. از این طریق، می توان چشم اندازی از اوضاع و شرایط فرهنگی حاکم بر فن تاریخ نگاری ارائه نمود؛ و پاسخی برای این سؤال یافت که فرمانروایان زمانه و مؤلفین کتب تاریخی، هر یک چه هدفی از سفارش و نگارش یک اثر تاریخی داشته اند؟ و این اهداف در کتب تاریخی سلسله ای و مذهبی چه اشتراکات و تفاوت هایی دارد و چرا؟ واژگان کلیدی: دیباچه، نسخه های خطی تاریخی، تواریخ سلسله ای، تواریخ عمومی، دوره صفویه پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
73 - واکاوی دستورالعمل میرزا باقر منشی ( نسخه خطی بی نظیر در علم الانشاء دوره صفویه)
دکتر مژگان اسماعیلیچکیده مجموعه منشآت اثری است آموزشی که چگونگی نامه نگاری در سطوح مختلف و نیز ادبیات نگارش را در دوره صفویه آموزش می دهد. این کتاب با نظر به انشاء و طرز نامه نگاری و برای آموزش انشاء و فن دبیری تدوین شده استو از این جهت که اثری است درسی و آموزشی منحصر به فرد می باشد. چکیده کاملچکیده مجموعه منشآت اثری است آموزشی که چگونگی نامه نگاری در سطوح مختلف و نیز ادبیات نگارش را در دوره صفویه آموزش می دهد. این کتاب با نظر به انشاء و طرز نامه نگاری و برای آموزش انشاء و فن دبیری تدوین شده استو از این جهت که اثری است درسی و آموزشی منحصر به فرد می باشد. در این کتاب به همه ی آنچه که برای نگارش نامه ها به لحاظ محتوایی و صوری مورد نیاز است گریزی زده شده استو نکاتی را یادآور شده است که بیشتر آموزش محتوایی ،کاربرد مفاهیم و البته تا حدودی شکل نگارش و جنبه های صوری است.بخش قابل توجهی از کتاب مربوط به دانش و فن بلاغت و اصطلاحات خاص آن است البته به مقداری که در آیین نگارش انشا به کار می آید. این اثر توسط محمد باقر منشی دوره شاه سلیمان نگاشته شده اما تاکنون مولف این اثر را ناشناس معرفی کرده اند. این کتاب به جز موضوع اصلی آن که علم الانشاء است و درضمن آن بسیاری از مباحث بلاغت ،بیان و بدیع را هم آورده ،فواید ادبی حاشیه ای فراوانی دارد.که از آن جمله نقل اشعار فراوانی از شعرای مختلف قدما و اندکی هم از معاصران است.سبک نگارش کتاب متنوع است .دراین کتاب سه شیوه ی ساده، بینابین و مصنوع دیده می شود.اما تکیه بیشتر بر مصنوع نویسی است. واژگان کلیدی:منشآت،صفویه،تصحیح،سبک شناسی،مکاتیب پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
74 - خاستگاه صفویان ونقش آن ها در تاسیس حکومت ملی ایران
اسد اصغری سولاچکیده در این تحقیق، اشاره مختصری به وضعیت نابه سامان ایران شده است همچنین به شهر اردبیل که بعد از حمله مغول به شهر دور افتاده و مبدل گشت. در چنین شرایطی این شهر به مرکز فرماندهی یک نهضت انقلابی درآمد در آن اجداد شیخ صفی الدین اردبیلی با خدمت به مردم، آن ها را مجذو چکیده کاملچکیده در این تحقیق، اشاره مختصری به وضعیت نابه سامان ایران شده است همچنین به شهر اردبیل که بعد از حمله مغول به شهر دور افتاده و مبدل گشت. در چنین شرایطی این شهر به مرکز فرماندهی یک نهضت انقلابی درآمد در آن اجداد شیخ صفی الدین اردبیلی با خدمت به مردم، آن ها را مجذوب خود کرده و روز به روز قدرت آن ها رشد نمود.از زمان شیخ صفی الدین استقبال مردم از این خاندان شدت گرفت از جاهای دور و نزدیک برای زیارت شیخ به اردبیل سرازیر می شدند. شیخ جنید علاوه بر مسند معنوی خواستار رسیدن به مقام دنیوی هم شد و در این راه علاوه بر خود شیخ جنید، بعد از خودش هم چند تن از رهبران صفوی جان خود را از دست دادند ولی بعلت پویایی این نهضت، مریدان همچنان پشت سر رهبران خودماندند تا اینکه شاه اسماعیل در سیزده سالگی قیام کرد و در تبریز تاجگذاری نمود و مذهب شیعه را در ایران رسمی کرد. صفویان بعد از ایجاد حکومت ملی ایران، سال ها با دو همسایه متعصب سنی مذهب ازبکان و عثمانی ها درگیر جنگ شدند و کشور ایران را از تهاجمات آن دو دولت رهانیدند. صفویان هرچند اردبیل را به پایتختی انتخاب نکردند اما تا آخر سلسله آن ها، مورد توجه بوده است و همواره در زمان های پیروزی و سختی به زیارت اجداد خود می رفتند در تعمیر و توسعه آرامگاه اجدادی شان اهتمام داشتند و هدیه های بسیار نفیسی تقدیم می نمودند. واژگان کلیدی: اردبیل، صفویه،شیخ صفی، حکومت ملی پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
75 - نقش صفویان در رشد کاروانسراها
دکتر جهانبخش ثواقب فردین نجفی علی آبادیچکیده: عصر صفویه در احداث کاروانسرا از نظر کمیّت با دیگر دوره های تاریخی ایران متفاوت است به گونه ای که از آن دوره با عنوان عصر طلایی کاروانسرا یاد شده است. توجّه خاص به ساخت کاروانسرا به هدف ایجاد تسهیلات در امر رفت وآمد کاروان های تجاری و نیز افزایش سطح رشد تجاری د چکیده کاملچکیده: عصر صفویه در احداث کاروانسرا از نظر کمیّت با دیگر دوره های تاریخی ایران متفاوت است به گونه ای که از آن دوره با عنوان عصر طلایی کاروانسرا یاد شده است. توجّه خاص به ساخت کاروانسرا به هدف ایجاد تسهیلات در امر رفت وآمد کاروان های تجاری و نیز افزایش سطح رشد تجاری در کشور بوده است. صفویان با اقداماتی نظیر تأمین امنیت و ثبات سیاسی، کاهش هزینه های مسافرت، احداث جاده های مناسب و تساهل مذهبی در تعامل با اروپائیان مسیحی دیدار کننده از ایران، احداث تأسیسات اقامتی درون شهری و بین راهی برای مسافران و کاروانیان موجب افزایش رفت وآمد کاروان های تجاری به کشور شدند. افزون بر پادشاهان صفوی، حکام ایالات، خیّرین و حتی برخی مقامات محلی نیز به امر همین پادشاهان یا با تأسی از آنان، کاروانسراهای متعدّدی برای سکونت کاروانیان بنا کردند که از این حیث تأثیر چشمگیری در افزایش حجم مبادلات تجاری در کشور داشت. هدف اصلی این پژوهش بررسی اقداماتی است که در عصر صفویه توسط پادشاهان این سلسله در راستای رشد کاروانسراها انجام گرفته است و نشان داده است که توجه به رشد اقتصاد داخلی و بهره گیری از ظرفیت بازرگانی و دادوستد موجب گسترش تأسیسات رفاهی نظیر کاروانسرا برای اسکان و استراحت کاروانیان شد. واژگان کلیدی:ایران، صفویه، شاه عباس اول،کاروانسرا، تجارت، کاروانیان. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
76 - نقد و بررسی سفرنامه‌های ونیزیان در ایران1
دکتر محمد کریم یوسف جمالیچکیده سفرنامه های ونیزیان در ایران شامل شش سفرنامه است که پنج بخش آن توسط سفرای ونیزی به نامهای جوزافا باربارو، آمبروزیو کنتارینی، کاترینو زنو، آنجوللو و وینچنتو دالساندری و بخش ششم توسط بازرگان گمنام ونیزی نوشته شده است. این سفرنامه ها از نظر تاریخی، سیاسی و جغرافیایی چکیده کاملچکیده سفرنامه های ونیزیان در ایران شامل شش سفرنامه است که پنج بخش آن توسط سفرای ونیزی به نامهای جوزافا باربارو، آمبروزیو کنتارینی، کاترینو زنو، آنجوللو و وینچنتو دالساندری و بخش ششم توسط بازرگان گمنام ونیزی نوشته شده است. این سفرنامه ها از نظر تاریخی، سیاسی و جغرافیایی برای تاریخ ایران در عهد حکومت ترکمانان آق قویونلو و صفوی از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. در مقاله حاضر پنج سفرنامه سفرای اعزامی دولت ونیز به ایران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. واژگان کلیدی سفرنامه- ونیز- آق قویونلو- صفویه- عثمانی- اوزون حسن- شاه اسماعیل- شاه طهماسب پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
77 - واکاوی بازتاب شرایط زمینه‌ای در تدوین تفاسیر روایی شیعی؛ مطالعه موردی مسئله نماز جمعه
مهدی پیچان نصرت نیل ساز فروغ پارسادر نگاه سطحی و ابتدایی به‌نظر می‌آید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان میدهد که مؤلفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینه‌ای در راست چکیده کاملدر نگاه سطحی و ابتدایی به‌نظر می‌آید که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان میدهد که مؤلفان تفاسیر روایی به مانند سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینه‌ای در راستای کشف مراد و مقصود آیات اجتهاد نموده‌اند و دست به گزینش و چینش روایات زده‌اند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق تفاسیر روایی شیعی معروف و با کاربست مفهوم زمینه در نظریه‌های هرمنوتیک مؤلف‌محور، وجه تمایز این تفاسیر در مسئله نماز جمعه بررسی میشود. آنچه بطور خاص‌تری این تفاسیر را در مسئله نماز جمعه متمایز می‌کند پرداختن به شرایط وجوب نماز جمعه در تفاسیر متأخر صافی و نورالثقلین است؛ امری که در تفاسیر متقدم و تفسیر برهان بحرانی دیده نمی‌شود. چرایی این تفاوت رویکرد با عنایت به هم‌زمانی دوران تألیف تفاسیر روایی متأخر با روی‌کارآمدن حکومت شیعی صفوی قابل ارزیابی است. تعلق خاطر بحرانی به بیان جنبه‌های بطنی و تأویلی آیات و علاقه بیشتر حویزی نسبت به بحرانی و فیض در طرح مباحث فقهی متناسب با آیات از دیگر زمینه‌های اثرگذار در این تمایز است. همچنین، روحیات صوفیانه شخصیت فیض موجب شده تا وی صرفاً از منظر مسئله‌ای فقهی به این مسئله ننگرد که عبارات او در رساله‌ی زادالسالک و الفت نامه شاهدی بر این امر است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
78 - واگراییها و همگراییهای عالمان شیعی و بازتاب آن در اجازات حدیث از عصر شیخ طوسی تا دوران شیخ بهایی
فرامرز حاج منوچهریشیخ بهایی (د 1031ق) میراث‌بَرِ چند سده فرود و فراز اندیشۀ کلامی، فقهی و حدیثی امامیه است؛ یعنی از سدۀ 4ق به طور عام و از سدۀ 8ق به طور خاص. او در زمانی می‌زیست که اختلاف اَخباریان و اصولیان به اوج رسیده، و دودستگی مفرط اصولیان و اخباریان متقدم و راه‌یابی برخی رویکردها و چکیده کاملشیخ بهایی (د 1031ق) میراث‌بَرِ چند سده فرود و فراز اندیشۀ کلامی، فقهی و حدیثی امامیه است؛ یعنی از سدۀ 4ق به طور عام و از سدۀ 8ق به طور خاص. او در زمانی می‌زیست که اختلاف اَخباریان و اصولیان به اوج رسیده، و دودستگی مفرط اصولیان و اخباریان متقدم و راه‌یابی برخی رویکردها و تحلیلهای روایی عالمان عامی مذهب در محافل شیعی، موجد تشتّت رویکردها به روایات و پدید آمدن منابع روایی جدیدی گشته بود. لذا وی همانند سلف خود، شیخ طوسی(د 460ق) ـکه او نیز در عصری دیگر خود را با چنین تنوّعی در منابع روایی روبه‌رو دید ـ با درکی دقیق از شرایط محافل امامی برای همگرا کردن این آراءِ واگرا گام برداشت. در این مطالعه کوشش خواهد شد با گذاری بر روند تاریخی این افتراقات از یک سو، و عملکرد شیخ بهایی از دیگر سو، روش وی را برای ایجاد این همگرایی بازشناسیم. چنان که خواهیم دید، وی برای ایجاد این همگرایی بر شیوۀ مرسوم کاربرد اجازات حدیث تکیه کرده است. افزون بر این، در مطالعۀ پیش رو کوشش خواهد شد نقش این اجازات برای تحقق همگرایی و نیز، میزان توفیق شیخ بهایی در دستیابی به چنین هدفی بازشناخته شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
79 - بررسی ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانی با تکیه بر اثرپذیری از پیشینیان
حمیدرضا جدیدیمشهورترین سوگ‌سرودة آیینی فارسی ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانیست که پیوسته مورد اقبال بوده است. اثر فرهنگی و زبانی این مرثیۀ هنری بیش از یک شعرست، به شکلی که صاحب‌نظران فراوانی زبان به تحسینش گشوده‌اند و بارها مورد تقلید قرار گرفته. محتشم، مخلصانه از میراث پیشینیانان خ چکیده کاملمشهورترین سوگ‌سرودة آیینی فارسی ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانیست که پیوسته مورد اقبال بوده است. اثر فرهنگی و زبانی این مرثیۀ هنری بیش از یک شعرست، به شکلی که صاحب‌نظران فراوانی زبان به تحسینش گشوده‌اند و بارها مورد تقلید قرار گرفته. محتشم، مخلصانه از میراث پیشینیانان خود بهره برده، با هوشمندی اثری جاودان آفریده است. در این نوشتار، اجمالاً با روش تحلیلی – توصیفی، محاسن این شعر و دیدگاه بزرگان در موردش بیان گردیده، نشان داده شده که وی چگونه از سخنسرایان قبلی چون خاقانی، محمّد راوندی، حسن کاشی، خواجو، آذری طوسی، ابن‌حسام خوسفی، بابافغانی و ... بهره‌مند گشته‌است. در این ترکیب‌بند شاعر سعی داشته با سادگی و ظرافت، به دور از تعقیدات لفظی و معنوی، آمیزه‌ای از محاسن اشعار گذشتگان را در قالبی متناسب به شعرش بیفزاید؛ البته از عنایات ربّانی و توجّه ذوات پاک معصومین (ع) و تشویق شاه صفوی در مقبولیّت این شاهکار نباید چشم پوشید. دقّت به ساختار این سروده نشان میدهد هیچ اثر ارجمندی به ویژه در عرصة ادبیات بدون بهره‌جویی از آثار شاخص پیشینیان آفریده نمی‌شود و هر نوع ادبی در حیاتِ سبکی خود زمانی به اوج رسیده، الگوی دیگران قرار می‌گیرد امّا به ندرت مقبولیتِ نخستینش تکرار می‌گردد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
80 - اصفهان، دارالعلم شرق در دوران صفویه
لیلا پهلوان زادهچکیده مقولة تعلیم و تعلم همواره در سرزمین ایران جایگاه خاصی داشته، چنانچه به گواهی تاریخ این سرزمین از عهد باستان مهد فرهنگ و هنر بوده و آثار و ابنیه و شخصیت‌های فرهنگی و هنری فراوانی به جهانیان عرضه کرده است. لوح‌های گلی باقیمانده، سروده‌های آئین زرتشت، اشاره‌های تار چکیده کاملچکیده مقولة تعلیم و تعلم همواره در سرزمین ایران جایگاه خاصی داشته، چنانچه به گواهی تاریخ این سرزمین از عهد باستان مهد فرهنگ و هنر بوده و آثار و ابنیه و شخصیت‌های فرهنگی و هنری فراوانی به جهانیان عرضه کرده است. لوح‌های گلی باقیمانده، سروده‌های آئین زرتشت، اشاره‌های تاریخی در کتب به جا مانده به صورت منثور و منظوم و دیگر ادله‌های تاریخی، وجود آموزش در ایران زمین را برای ما مبین و آشکار می‌سازد. البته با ورود اعراب و پذیرش دیانت اسلام امر آموزش متحول گردید و در پی آن، این محل‌های فرهنگی به مساجد انتقال یافت چرا که در عهد پیامبر، مسجد نه تنها محل تجمع مسلمانان برای عبادت به شمار می‌آمد بلکه محل حل و فصل امور امت، تدریس و... نیز محسوب می‌گردید. پس از چند زمانی، مدارس برای تدریس مباحث اسلامی‌به پیروان این آئین نوظهور تأسیس گشت. این نهادها در هر دوره، بنا به عظمت و قدرت حکومت وقت، مدارج صعود و افول را طی نمود تا این که در دوران صفویه که در این مبحث مدنظر می‌باشد، به عالی‌ترین سطح و مقام دست یافت، به گونه‌ای که شهر پایتخت آن دوره یعنی اصفهان به صفتدارالعلم شرقمزین گشت. لازم به ذکر است بحث در خصوص مدارس در دورانهای مختلف، تنزل و ترقی آن، سبک‌های معماری و.... نوشتاری مفصل را می‌طلبد، لذا ما برآنیم در این نوشتار همخوان با عنوان پژوهش این مقوله را در دورة تسلط سلسلة صفویه که مکتب اصفهان در معماری و شهرسازی جاری است، به گونه‌ای که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، بررسی نمائیم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
81 - بررسی موقعیت ژئوپلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغالی‌ها بر آن منطقه
مریم پویاچکیده خلیج فارس همواره از مناطق بسیار حساس، استراتژیک و تجاری منطقه خاور میانه به شمار می‌رود. از این رو در طول دورانهای مختلف تاریخی منشاء تحولات بسیاری بوده است. از مسائل بسیار مهم و قابل بحث در منطقه‌ی خلیج فارس بررسی موقعیت ژئو پلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغ چکیده کاملچکیده خلیج فارس همواره از مناطق بسیار حساس، استراتژیک و تجاری منطقه خاور میانه به شمار می‌رود. از این رو در طول دورانهای مختلف تاریخی منشاء تحولات بسیاری بوده است. از مسائل بسیار مهم و قابل بحث در منطقه‌ی خلیج فارس بررسی موقعیت ژئو پلتیکی هرمز در زمان صفویه و تسلط پرتغالی‌ها بر آن منطقه می‌باشد. این پژوهش در پی یافتن این پرسش‌ها است که : اولا موقعیت استراتژیکی این منطقه چگونه است؟ دوما بعد از تصرف جزیره هرمز توسط پرتغالی ها چه پیامد هایی بدنبال داشته است؟ سوما روند اخراج پرتغالی‌ها و تسلط صفویه بر منطقه چگونه بوده است؟ یافته‌های این پژوهش بر اساس نظرات مورخان مختلف نشان میدهد که این منطقه‌ی استراتژیک نقش بسیار زیادی در تجارت با هندوستان و کشور های همجوار منطقه و آسیای جنوب شرق داشته است. با تصرف این جزیره توسط آلبو کرک پرتغالی تجارت این منطقه تحت کنترل آنان قرار گرفت و تاثیرات سوء در تضعیف تجارت تجار و سرزمین های پس کرانه‌ای آن به جا گذاشت و حتی بعد از آزاد سازی هرمز و انتقال آن به بندر گمبرون باز هم نتوانست رونق گذشته‌ی خود را باز یابد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
82 - پیامدهای مسئله جانشینی پادشاه در زمان حکومت صفویه
زهرا رضائی ناصر جدیدی محمدکریم یوسف جمالیمسئله جانشینی پادشاه در تاریخ ایران، یکی از موضوعات مهم به شمار می‌رود که در همه امور، از جمله امور سیاسی،اجتماعی و اقتصادی تاثیرگذار می‌باشد، و شاید بتوان آن را یکی از مؤلفه‌های شناخت ثبات سیاسی یک حکومت برشمرد. در دوران حکومت صفویه مسئله جانشینی پادشاه پیامدهایی مخت چکیده کاملمسئله جانشینی پادشاه در تاریخ ایران، یکی از موضوعات مهم به شمار می‌رود که در همه امور، از جمله امور سیاسی،اجتماعی و اقتصادی تاثیرگذار می‌باشد، و شاید بتوان آن را یکی از مؤلفه‌های شناخت ثبات سیاسی یک حکومت برشمرد. در دوران حکومت صفویه مسئله جانشینی پادشاه پیامدهایی مختلفی را در بر داشت که در حاکمیت دولت صفوی و جایگاه و منزلت شخص شاه تاثیرگذار بود و سرانجام موجب تضعیف دولت صفوی گردید. در این دوره نا کارآمدی سازوکارهای جانشینی و نبود قانون مشخص باعث شد تا نیروهای مختلف از جمله نطامیان و زنان در فرآیند جانشینی دخیل شوند. این نیروها همگی در تلاش برای تاثیرگذاری بر انتخاب شاه و جهت دادن به آن در مسیر منافع خویش بودند. شاهزادگان صفوی پس از شاه عباس اول چون بیشتر عمر خود را در حرم شاهی سپری کرده بودند و از سیاست ملک‌داری آگاهی نداشتند، به راحتی تحت تاثیر این جریان‌ها قرار می‌گرفتند و بر اساس منویات آنها رفتار میکردند. در این پژوهش تلاش میشود تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که کانون‌های قدرت در هرم حاکمیت دولت صفوی چگونه باعث اختلاف در مسئله جانشینی پادشاه شدند و این مسئله چه پیامدهایی در پی داشت؟ بر اساس یافته های پژوهش آشفتگی اوضاع داخلی، هجوم همسایگان به مرزها و تنزل جایگاه پادشاه بعنوان مرشد کامل از مهمترین پیامدهای بحران در مسئله جانشینی پادشاه بود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
83 - تأثیر تجارت بر«اقتصاد شهری» اصفهان درعصر شاه عباس اول(1038-996هـ .ق)
داراب ظفریان ناصر جدیدی سهیلا ترابی فارسانیاقدامات و اصلاحات شاه عباس اول آغازگر یک دورة تحول وتوسعه در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی تاریخ ایران است و مرکز این تحول شهر اصفهان می باشد. براساس اندیشه ها و سیاست های شاه عباس ومشاوران وی ساختار اقتصادی ایران دستخوش تحول قرار گرفت. یکی از جنبه های تحول چکیده کاملاقدامات و اصلاحات شاه عباس اول آغازگر یک دورة تحول وتوسعه در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی تاریخ ایران است و مرکز این تحول شهر اصفهان می باشد. براساس اندیشه ها و سیاست های شاه عباس ومشاوران وی ساختار اقتصادی ایران دستخوش تحول قرار گرفت. یکی از جنبه های تحول اقتصادی این دوره که اثری ماندگار بدنبال داشت، شکوفایی نظام اقتصاد شهری اصفهان، پایتخت صفویه بوده است. شکل گیری و توسعه اقتصاد شهری اصفهان در این مقطع تاریخی تحت تأثیرعواملی چند از جمله توسعه تجارت، توسط شاه عباس رقم خورد. این پژوهش بدنبال پاسخ به این سوال است که اقدامات و اصلاحات شاه عباس در زمینه تجارت کدامند؟ و چه تأثیری در شکل گیری و توسعه نظام اقتصاد شهری اصفهان داشته اند؟ پژوهش حاضر تحقیقی تاریخی است که به روش توصیفی- تحلیلی بر اساس مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است. یافته‌های این پژوهش را می‌توان درسیاست های مؤثر شاه عباس به مرکزیت شهر اصفهان در تأمین امنیت، حمایت از تجّار ارامنی، تقویت وگسترش عناصرشهری و تسهیلات شهری دانست که زمینه رونق تجارت و در نتیجه توسعه اقتصاد شهری اصفهان شدند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
84 - تقابل اندیشه سیاسی علمای شیعه در رابطه با پادشاهان عصرصفوی(دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب)
علی اشرف حاتمی ناصر جدیدی علیرضا ابطحی فروشانیچکیدهتشکیل دولت صفویه در سال 907 هجری نقطه عطفی در تاریخ تشیع و فصلی نوین در ارتباط و مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی می باشد. مقاله حاضر می کوشد که مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی را با تأکید بر دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی(982-907 ه ) مورد کنکاش قرار دهد چکیده کاملچکیدهتشکیل دولت صفویه در سال 907 هجری نقطه عطفی در تاریخ تشیع و فصلی نوین در ارتباط و مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی می باشد. مقاله حاضر می کوشد که مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی را با تأکید بر دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی(982-907 ه ) مورد کنکاش قرار دهد. نتایج تحقیق حاکی از این است که مناسبات علمای شیعه با شاهان صفوی در دوره مورد بحث وجوه مختلفی از اندیشه تا عمل و دارای دو رویکرد سلبی و ایجابی داشته است. در پیوند با این موضوع تأکید بر ضرورت تأسیس حکومت در زمان غیبت، توجیه نظری تأسیس حکومت صفوی، توجیه مشروعیت حکومتهای شیعی بخصوص صفویه، ضرورت برگزاری نماز جمعه ، پرداخت هدایا به شاهان صفوی رویکرهای ایجابی و عدم وجوب نماز جمعه در دوران غیبت، عدم لزوم پرداخت هدایا به شاهان صفوی و عدم برگزاری نماز جمعه درعصرغیبت وهمچنین عدم لزوم پذیرش مناصب سیاسی ازسوی علما مهمترین رویکردهای سلبی در مناسبات بعضی دیگر از علمای شیعی با پادشاهان صفوی در دوره مورد نظر بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
85 - بست‌نشینی در دوره صفویه
جهانبخش ثواقببست نشینی در برخی مکان های مذهبی و دارای قداست از نظر مردم، یکی از راه های حفظ امنیت فردی بوده که کسانی به آن متوسل می شده اند. منابع دوره صفویه به روشنی اطلاعات بایسته ای از مرسوم بودن بست نشینی و چگونگی آن یا اماکن بست به دست نمی دهند، اما براساس همان اخبار ان چکیده کاملبست نشینی در برخی مکان های مذهبی و دارای قداست از نظر مردم، یکی از راه های حفظ امنیت فردی بوده که کسانی به آن متوسل می شده اند. منابع دوره صفویه به روشنی اطلاعات بایسته ای از مرسوم بودن بست نشینی و چگونگی آن یا اماکن بست به دست نمی دهند، اما براساس همان اخبار اندک و گزارش هایی که سفرنامه نویسان اروپایی ارائه کرده اند دریافت می شود که در این دوره اگرچه نه به گستردگی دوره قاجاریه، مکان هایی به عنوان بست معروف بوده و کسانی در آنها بست نشسته اند. در این مقاله، به روش توصیفی- تحلیلی، پدیده بست نشینی در دوره صفویه بررسی شده و مکان ها و تأسیساتی که بست بوده و نمونه هایی از بست نشینی در آنها تشریح شده است. یافته پژوهش بیان گر این نکته است که برخی بناها و نهادهای مذهبی و برخی تأسیسات سیاسی و اداری در این دوره جایگاه بست بوده که نقش امنیتی حفظ جان ستم دیدگان را در برابر مظالم دستگاه حکومتی ایفا می کردند؛ اما این پدیده گسترش چندانی همانند دوره قاجاریه نداشته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
86 - بررسی باستان شناسی کاروانسرا های نیک پی و سرچم در راه زنجان – میانه
علی نوراللهیسرزمین ایران بعلت موقعیت آن که حد فاصل شرق دور و اروپا قرار گرفته و همچنین سرزمین وسیع آن که برخی از محققان آنرا دروازه آسیا نامیده اند سبب شده که از دیرباز و در دوره های پیش از اسلام و بعد از اسلام یکی از دغدغه های حکام جهت ایجاد راهای تجاری و نظامی و همچنین ساخت پل ها چکیده کاملسرزمین ایران بعلت موقعیت آن که حد فاصل شرق دور و اروپا قرار گرفته و همچنین سرزمین وسیع آن که برخی از محققان آنرا دروازه آسیا نامیده اند سبب شده که از دیرباز و در دوره های پیش از اسلام و بعد از اسلام یکی از دغدغه های حکام جهت ایجاد راهای تجاری و نظامی و همچنین ساخت پل ها و کاروانسراها و تامین امنیت آنها بوده است. در این راستا علاوه بر انجام کارهای ساختمانی فراوان، قوانینی نیز در جهت حمایت از این بازرگانان وضع شده بود. یکی از این مسیرها مسیر ری به تبریز بوده است که در دوره ایلخانی و صفوی شهرهای مهمی چون قزوین،سلطانیه، زنجان و تبریز در این مسیر قرار داشتند که هر کدام از این شهرهای دارای بازارهای پررونق بودند که محلی برای خرید و فروش کالاهای تجاری و انتقال آنها به دیگر نقاط دنیا بوده است. بنابراین در جهت حمایت از کاروانیان و تامین رفاه آنان در این مسیر کاروانسراهای متعددی ساخته شد که هرکدام از آنها از نظر معماری و شیوه ساختمان سازی دارای ویژگی های هستند که منحصر به فردند. بنابراین در این مقاله ضمن ارائه مقدمه مفصلی در مورد وضعیت راههای تجاری و کاروانسراها این منطقه در دوره های مختلف، به بررسی وضعیت معماری کاروانسرای نیک پی، کاروانسرای سرچم پرداخته شده و در پایان نیز جمع بندی از کلیه مطالب ارائه شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
87 - نسخه‌شناسی اشعار و شرح احوال صادق هجری تفرشی
علی اکبر عطائی عبدالرضا مدرس زاده اصغر دادبهبا توجه به اینکه احیای آثار گذشتگان زبان و ادبیات فارسی، نقشی اساسی در شناخت ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی جامعۀ گذشتۀ ما دارد و نیز با این شناخت می‌توان افق‌های روشنی را به زندگی امروز گشود، نویسنده را بر این داشت تا به گردآوری دقیق و تحلیل و تصحیح اشعار یک چکیده کاملبا توجه به اینکه احیای آثار گذشتگان زبان و ادبیات فارسی، نقشی اساسی در شناخت ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی جامعۀ گذشتۀ ما دارد و نیز با این شناخت می‌توان افق‌های روشنی را به زندگی امروز گشود، نویسنده را بر این داشت تا به گردآوری دقیق و تحلیل و تصحیح اشعار یکی از انسان‌های وارسته و پاک دورۀ صفویه و افشاریه بپردازد. این پژوهش سعی دارد تا پس از شرح احوال زندگی شاعر، نسخه‌های خطی از سروده‌های وی را معرفی کند. صادقهجریتفرشی شاعر عصر صفوی و افشاری، ابتدا یک مثنوی تاریخی‌مذهبی را می‌سراید و سپس به اشعار عرفانی و پرسوزوشور راغب میشود. بیشتر اشعار وی در قالب مثنوی است و چند رباعی و غزل و بیت‌های پراکنده (مفردات) از وی بر جای مانده است. پژوهشگر به این دلیل این موضوع را برگزید تا علاقه‌مندان شعر و ادب فارسی با چنین چهره‌های گمنامی بیشتر آشنا شوند و آنان نیز به تحلیل و معرفی چنین اشخاص و نسخه‌هایی ترغیب شوند. نگارنده مشخصات بعضی از نسخه‌هایی را که در گردآوری دیوان شاعر از آنها استفاده کرده، ذکر می‌کند و در بعضی موارد به نسخه‌هایی که فقط از نظر گذرانده است، اشاره‌ای دارد. پژوهشگر دلیل جمع‌آوری و نقد و تحلیل نسخه‌های صادق تفرشی را زدودن غبار سهو و اِعمال سلیقه در نگارش نُسخ می‌داند. پژوهشگر در این مقاله به روش کتابخانه‌ای و تحقیقِ تاریخی، هریک از نسخه‌های مورد نظر را از کتابخانه‌های مختلفی به دست آورده و ماه‌ها این نسخ را با یکدیگر مقایسه کرده و آنها را به‌دقت مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
88 - معرفی و بازنمایی ویژگی‌های سبکی نسخۀ خطی لیلی و مجنون صاعدای اصفهانی
بهاره ظریف عمارت سازمیرزا محمدهاشم صاعدای اصفهانی از شاعران گمنام دورۀ صفویه است که شرح حالش در تذکره‌ها نیامده است. وی اثری با عنوان لیلی و مجنون دارد که از آن، تنها یک نسخه بر جای مانده و در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود و تاکنون نیز تصحیح و چاپ نشده است. شاعر به ادعای خود، ا چکیده کاملمیرزا محمدهاشم صاعدای اصفهانی از شاعران گمنام دورۀ صفویه است که شرح حالش در تذکره‌ها نیامده است. وی اثری با عنوان لیلی و مجنون دارد که از آن، تنها یک نسخه بر جای مانده و در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگهداری میشود و تاکنون نیز تصحیح و چاپ نشده است. شاعر به ادعای خود، این اثر را به شیوه و بر پایۀ داستان لیلی و مجنون نظامی سروده است. این پژوهش بر پایۀ روش توصیفی‌تحلیلی انجام گرفته و به دنبال پاسخ این پرسش است که این منظومه به‌لحاظ چهارچوب و محتوا تا چه اندازه به اثر نظامی نزدیک است و از آن تأثیر پذیرفته است؟ بنابراین، در گام اول به معرفی شاعر و اثر او پرداخته شده و در ادامه ویژگی‌های محتوایی آن واکاوی شده است. سپس ویژگی‌های سبکی اثر در سه سطح زبانی، فکری و ادبی بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که شاعر با افزودن داستان‌های فرعی دیگری به اصل روایت، روایتی پرکُنش‌تر نسبت به داستان نظامی به وجود آورده است. این اثر در حوزۀ ویژگی‌های سبکی نیز با نوآوری‌هایی همراه بوده و به‌عنوان یکی از آثار ناشناختۀ ادبیات کهن فارسی در دورۀ صفویه، حائز توجه و اهمیت است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
89 - تحلیل تطبیقی آموزه‌های نظام شهرسازی دورۀ صفویه در ایران با نظام شهرسازی دورۀ رنسانس در اروپا
علی علیمرادی حسن احمدی وحید قبادیاندر دورۀ صفویه به واسطه امنیت، رونق اقتصادی وتفکرات اسلامی زمینه مناسبی برای اعتلای فرهنگ ایرانی - اسلامی فراهم شد. این مساله باعث تشخّص و بالندگی هنر ایرانی - اسلامی خاصه شهرسازی و معماری دورۀ صفوی نسبت به دیگر دوره‌ها در ایران شد، چنان که حاصل آن را می‌توان در شکلگیری چکیده کاملدر دورۀ صفویه به واسطه امنیت، رونق اقتصادی وتفکرات اسلامی زمینه مناسبی برای اعتلای فرهنگ ایرانی - اسلامی فراهم شد. این مساله باعث تشخّص و بالندگی هنر ایرانی - اسلامی خاصه شهرسازی و معماری دورۀ صفوی نسبت به دیگر دوره‌ها در ایران شد، چنان که حاصل آن را می‌توان در شکلگیری کالبدی نظام شهرسازی صفویه به صورت باغشهر، تمثیلی از بهشت روی زمین جست. نظام شهرسازی رنسانس نیز ریشه در مکتب اصالت انسان که الهام‌بخش و مبنای طراحی در همه سطوح کالبدی از اجزای معماری تا فضای شهری شد. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی آموزه‌های شهرسازی دورۀ صفویه و رنسانس و شناخت عناصر مؤثر در شکلگیری کالبدی شهر می‌باشد. لذا پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع از روش‌های ترکیبی اعم از تاریخی، تحلیل تطبیقی و پدیدارشناسی مورد استفاده قرار گرفته است. ابزار گردآوری داده‌ها، روش کتابخانه‌ای می‌باشد.تجزیه و تحلیل داده‌های آن به شیوه کیفی و استنباطی صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان میدهد شهر آرمانی نظام شهرسازی دورۀ صفویه و رنسانس متأثر از نوع جهان‌بینی ناظر بر آن ها بوده است. تبلور کالبدی فضاهای شهری در معنا و شکل جدید از دل سازمان کهن در یک فرایند تاریخی و طبیعی پدیده آمده است. در حقیقت گذار از شهر - مکان به شهر - زمان بوده است. بنابراین نتیجه‌گیری میشود شهر مقوله‌ای فلسفی است چون ابعاد ذهنی - هویتی شهر در محدوده ارزشهای فکری - اعتقادی مقام می‌گیرد. از سوی دیگر شهر پدیده‌ای "مکانی – زمانی" است که در هر مقطعی از تاریخ بتواند دگرگونیهای کمی خود را با تغییرات کیفی موردنیاز عصر خویش تبدیل کند و مفهوم مکان و زمان را در همسویی با یکدیگر قرار دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
90 - تحلیل کتابشناختی نسخه‌های خطی فارسی دوره‌ی صفویه با تأکید بر ویژگی‌های کتابتی و نوع خطوط
ناهید بنی اقبال مهر دخت وزیرپور کشمیری ناهید علیزاده فرهدف: پژوهش حاضر، عناصر فهرست نسخه های خطی فارسی دوره‌ی صفوی را مورد بررسی قرار داده است تا بر آن اساس به شناخت سبک و شیوه‌ی رایج، شاخصه‌های کتاب آرایی و ویژگی های کتابت آن دوره دست یابد. روش پژوهش: این پژوهش با روش تحلیل کتاب شناختی به شیوه‌ی استنادی (کتابخانه ای) و تأ چکیده کاملهدف: پژوهش حاضر، عناصر فهرست نسخه های خطی فارسی دوره‌ی صفوی را مورد بررسی قرار داده است تا بر آن اساس به شناخت سبک و شیوه‌ی رایج، شاخصه‌های کتاب آرایی و ویژگی های کتابت آن دوره دست یابد. روش پژوهش: این پژوهش با روش تحلیل کتاب شناختی به شیوه‌ی استنادی (کتابخانه ای) و تأکید بر نوع خط نسخه های خطی این دوره انجام گرفته است. سیاهه‌ی وارسی 5 ناحیه‌ی توصیف قواعد فهرست نویسی انگلوامریکن (عنوان و شرح پدیدآوران؛ مشخصات ظاهری؛ انواع خطوط؛ آرایش نسخه ها؛ یادداشت ها و برافزوده ها) است. جامعهی پژوهش شامل 3561 نسخه‌ی شناخته شده است که از این تعداد نمونه ای شامل 351 نسخه‌ی تاریخ دار، با بررسی فهرست پنج کتابخانه‌ی کاخ موزه‌ی گلستان، مجلس شورای اسلامی، مرکزی دانشگاه تهران، موزه‌ی ملک و ملی که بیشترین آثار این دوره را در فهرست خود داشتند، به عنوان جامعهی آماری نمونه بر اساس جدول کرسی، مورگان انتخاب شد. یافته ها: یافته های حاصل از این پژوهش، بیانگر ارتباط انتخاب خطوط با گرایش موضوعی است که نخست به مضامین ادبی، سپس دینی و مذهبی، تاریخی، علوم طبیعی و ریاضی، اخلاقی و عرفانی این دوره توجه داشته اند. از دیگر ویژگی های این عصر توجه خاص در به کارگیری انواع تزیینات در صفحه‌ی عنوان، آغاز نسخه‌ها، استفاده از جدول های رنگین، تذهیب و سرلوح های ساده و مُزدوج، وجود انجامه و حواشی نسخه‌ها است. نتیجه گیری: بر اساس یافته ها، فرضیه های پژوهش مبنی بر وجود ارتباط معنی دار بین نوع خط نسخه ها با موضوع آنها و سهم بیش از پنجاه درصدی (46/57%) توجه بهخوشنویسی در مقایسه با کتابت عادی در فرایند نسخه پردازی با آزمون های خی دو و Z0 تأیید شد. در انتها پیشنهادهایی برای استفاده در فهرست نویسی نسخه های خطی فارسی با توجه به ویژگی های خط و کتاب آرایی شرقی ارائه شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
91 - تاثیر اوضاع مذهبی و اجتماعی دوران صفوی بر روند مهاجرت صوفیه و عالمان ایرانی به هند
حسین باقری علیرضا ابراهیم زهرا ابراهیمی زهرا حسینی حمیدصوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفی چکیده کاملصوفیان و عالمان دینی نخبه به عنوان سرمایه های گرانقدر انسانی برای جامعة دینی به شمار می روند و باعث پویایی و بقای آن هستند. مهاجرت این اصناف به خارج از جامعة خویش، صدماتی جبران ناپذیر به پیکرة دین و دینداری وارد می سازد. در دوران صفوی امواجی از مهاجرت عالمان نخبه و صوفیان به سوی هند وجود داشت که علل، روند و نتایج آن می تواند به عنوان الگویی در تحلیل این پدیده در دوره های آینده، استفاده شود. این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می دهد که ناامنی های فکری، اقتصادی و سیاسی را در ایران صفوی باید مهمترین علت مهاجرت دانست. روند مهاجرت ها در دوران شاه طهماسب اول و شاه عباس به واسطة تشدید شرایط فوق، حالت صعودی داشته و در دیگر دوره ها، افت و خیز کمتری را از سر گذرانده است. این روند و جهت گیری های آن در بستر این مقاله تا حدی بررسی شده است پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
92 - وصایت حضرت علی (ع) و بازتاب آن در شعر پارسی تا پیش از دورۀ صفویه
باقر قربانی زرینبا گرایش ایرانیان به تشیّع فصل جدیدی در ادبیات پارسی گشوده شد. از دیگر سو شخصیّت برجستۀ حضرت علی (ع) باعث شد حتی شاعران غیر شیعۀ ایرانی نیز زبان به مدح او گشایند و در فضلش سخن برانند. یکی از مسائل مهم در تاریخ اسلام مسألۀ وصایت و جانشینی حضرت علی (ع) به عنوان خلیفۀ پس ا چکیده کاملبا گرایش ایرانیان به تشیّع فصل جدیدی در ادبیات پارسی گشوده شد. از دیگر سو شخصیّت برجستۀ حضرت علی (ع) باعث شد حتی شاعران غیر شیعۀ ایرانی نیز زبان به مدح او گشایند و در فضلش سخن برانند. یکی از مسائل مهم در تاریخ اسلام مسألۀ وصایت و جانشینی حضرت علی (ع) به عنوان خلیفۀ پس از رسول خدا (ص) است که در ادبیات پارسی و تازی بازتاب داشته است. با روی کارآمدن سلسلۀ صفویه (907 ق. به بعد) این مسأله در ادبیات پارسی با کمیتی قابل ملاحظه مطرح شد تا بدانجا که این پندار برای برخی پدید آمد که خاستگاه این اندیشه همان دورۀ صفویه است. این نوشتار برآن است که به بررسی این مسأله بپردازد و روشن کند که قدمت این اندیشه به قدمت ادبیات پارسی پس از اسلام است هرچند که نویسنده ادّعای استقصاء تام ندارد که در آن صورت مثنوی هفتاد من کاغذ شود. سروده ها به ترتیب تاریخی تا پایان سدۀ نهم هجری مورد بررسی قرار گرفته اند با توضیحاتی کلامی و تاریخی . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
93 - تاثیر اندیشه اصلاح گرایانه محقق سبزواری در رفتار اجتماعی سلاطین صفویه
رئوف موسوی معصومه قره داغی مقصود علی صادقیهدف این تحقیق بررسی تاثیر اندیشه محقق سبزواری در رفتار اجتماعی سلاطین صفویه بود که با مطالعه منابع و ماخذ موجود انجام گرفت . روش پژوهش این موضوع توصیفی است که با روش اسنادی با مطالعه کتب ، مقالات ، و بررسی مبانی تئوریک اندیشمندان دوره صفویه می باشد . یافته ها نشان می ده چکیده کاملهدف این تحقیق بررسی تاثیر اندیشه محقق سبزواری در رفتار اجتماعی سلاطین صفویه بود که با مطالعه منابع و ماخذ موجود انجام گرفت . روش پژوهش این موضوع توصیفی است که با روش اسنادی با مطالعه کتب ، مقالات ، و بررسی مبانی تئوریک اندیشمندان دوره صفویه می باشد . یافته ها نشان می دهد با ظهور سلسله صفویه ، صفحه جدیدی در شیوه حکومت داری و ارتباط با مردم برای تثبیت و توسعه جامعه در آن دوره ورق خورد . سلاطین صفوی با توجه به رسمی شدن دین تشیع و پذیرش آن از سوی مردم ، و برای مشروعیت یابی خود و تمسک به قواعد عقلایی و ریشه دار متصل به وحی و نصوص دینی برای اداره کشور به سوی اندیشمندان حوزه های علمی شیعه روی آوردند و در مقابل علما نیز این فرصت را برای ارتقای تشیع به سطح اداره سیاسی و اجتماعی کشور تازه استقلال یافته ایران مغتنم شمرده ، به نظریه پردازی از نوع ولایت و نظارت فقیه بر سلطنت دست زدند . اهمیت این موضوع به این امر باز می گردد که سیر صعود و نزول هر تمدن نتیجه ساز کارهای تراکمی ، بازتولیدی و انحطاطی شکل گرفته که نظام اجتماعی و سیاسی جوامع ، سازنده آن است . در این شرایط محقق سبزواری با ارائه اندیشه اصلاح گرایانه رفتار اجتماعی سلاطین صفوی را تقویت و حکومت آنان را تثبیت نمود . پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
94 - بررسی تاثیر اندیشه اصلاح گرایانه محقق سبزواری در رفتار اجتماعی سلاطین صفویه
رئوف موسوی معصومه قره داغیبا ظهور سلسله صفویه ، صفحات جدیدی در تاریخ اندیشه سیاسی و شیوه زمامداری ایرانیان با تکیه بر شریعت اسلام و به ویژه فقه سیاسی شیعه ورق خورد . سلاطین صفوی در پویش برای مشروعیت یابی خود و تمسک به قواعد عقلایی و ریشه دار متصل به وحی و نصوص دینی برای اداره کشور به سوی اندیشمن چکیده کاملبا ظهور سلسله صفویه ، صفحات جدیدی در تاریخ اندیشه سیاسی و شیوه زمامداری ایرانیان با تکیه بر شریعت اسلام و به ویژه فقه سیاسی شیعه ورق خورد . سلاطین صفوی در پویش برای مشروعیت یابی خود و تمسک به قواعد عقلایی و ریشه دار متصل به وحی و نصوص دینی برای اداره کشور به سوی اندیشمندان حوزه های علمی شیعه روی آوردند و در مقابل علما نیز این فرصت را برای ارتقای تشیع و حاملان آن به سطح اداره سیاسی و اجتماعی کشور پهناور و تازه استقلال یافته ایران مغتنم شمرده ، به نظریه پردازی از نوع ولایت و نظارت فقیه بر سلطنت دست زدند . اهمیت این موضوع به این امر باز می گردد که سیر صعود و نزول هر تمدن نتیجه سازکارهای تراکمی ، بازتولیدی و انحطاطی شکل گرفته در نظام اجتماعی و سیاسی جوامع سازنده آن است . در این شرایط محقق سبزواری با اصلاح اندیشه اصلاح گرایانه رفتار اجتماعی سلاطین صفوی را تقویت و تثبیت نمود . این پژوهش با روش توصیفی در تحلیل پدیده های تاریخی و بر پایه منابع کتابخانه ای سامان یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
95 - بررسی نقش تشیع در تحولات سیاسی و اجتماعی تا دوران صفویی
تورج قدیمی منیره کاظمی راشد معصومه قره داغی منیژه صدریپژوهش حاضر درصدد بررسی نقش تشیع در تحولات سیاسی و اجتماعی تا دوران صفویی است. از این منظر پس از بسط فضای مفهومی موضوع، به بررسی شرایط سیاسی و اجتماعی تشیع و نقش آنها در تحولات تا دوران صفویی خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده در این پژوهش، روش تحقیق، تاریخی چکیده کاملپژوهش حاضر درصدد بررسی نقش تشیع در تحولات سیاسی و اجتماعی تا دوران صفویی است. از این منظر پس از بسط فضای مفهومی موضوع، به بررسی شرایط سیاسی و اجتماعی تشیع و نقش آنها در تحولات تا دوران صفویی خواهد پرداخت. مطابق با مستندات موضوعی ارائه شده در این پژوهش، روش تحقیق، تاریخی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای می باشد یافته های این پژوهش حاکی از آن است که: اولا؛ تشیع و گرایش به آن در تاریخ ایران یک پدیده‎ی تدریجی و در بستر تاریخی بود، اگرچه رسمیت آن در دوره‌ی صفویه به صورت دفعی رخ داد اما نقش تشیع در تحولات سیاسی و اجتماعی آهسته و آرام از همان قرن اول هجری بوده است ثانیا؛ شرایط مذهبی عصر حاکمیت مغولها بر ایران که تعصب خاص مذهبی نداشتند موجب پیوند جریان تصوف و تشیع شده و صفویان و مریدان این خاندان، این پیوند را پذیرفته، به شیعیانی متعصب تبدیل و به مذهب شیعه توسط شاه اسماعیل در ایران رسمیت بخشیدند. ثالثا؛ نقش تشیع در دوره صفوی هم در زمینه سیاسی و هم در زمینه‌های علمی و فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی، از جایگاه مهم و تثبیت شده و موثری برخوردار شده است که این موضوع سبب شده تا تشیع از یک مجموعه آموزه‎های عبادی و فقهی و البته در انزوا، خارج و به عنوان ایدئولوژی حاکم بر جامعه، پذیرفته شود پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
96 - بررسی تطبیقی گارودای هندی و سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی (عهد صفوی)
زهرا محسنی ابوالقاسم دادور سید علی اصغر میر فتاحچکیده ایران و هند، از دیرباز دو تمدن کهن و غنی محسوب می‌شود که خاست‌گاه‌های مشترک فرهنگی‌شان باعث شده تا نمادها، نشانه‌ها و رمز‌هایی هم‌سان برای نسل‌ها و عصرهای پس از خویش، بجای گذارد. بررسی این اشتراکات فرهنگی و تمدّنی به مدد جست چکیده کاملچکیده ایران و هند، از دیرباز دو تمدن کهن و غنی محسوب می‌شود که خاست‌گاه‌های مشترک فرهنگی‌شان باعث شده تا نمادها، نشانه‌ها و رمز‌هایی هم‌سان برای نسل‌ها و عصرهای پس از خویش، بجای گذارد. بررسی این اشتراکات فرهنگی و تمدّنی به مدد جستار در نمادهای بجا مانده از آن اعصار طلایی، هر جوینده‌ای را به رازهایی نهفته در بطن تاریخ هدایت می‌کند. در نقاشی‌‌های ایران پس از اسلام، تصویر پرنده‌ای دیده می‌شود که از چشم‌انداز زیبایی‌‌شناختی، پرنده‌ای عظیم با بال‌های فراخ و رنگ‌های نیکو در میان عناصر طبیعت است. این پرنده که سیمرغ نامیده می‌شود، بی‌شک از مهم‌ترین بن‌مایه‌های اسطوره‌هاست که در شعر و ادب و فرهنگ گذشتۀ ما تجلّی بارز یافته است. گارودا در سنت ادبی - اساطیری هند همانند سیمرغ در فرهنگ ایران به شهریارپرندگان مشهور است؛ پرنده‌ایست از خدایان حیوانی، تند پروازتر از باد و مرکوب ویشنو که از احترامی بسیار نزد هندوان برخوردار است. نقش سیمرغ و گارودا از جمله زیباترین نقوشی است که به طرزی بسیار استادانه در تزیین بسیاری از آثار هنر اسلامی دوره صفوی، بویژه نگارگری کار شده‌ است. این مقاله سعی دارد به بیان نمادین نقش سیمرغ و گارودا که در آثار نگارگری دوره صفوی تجسم یافته، بپردازد. بدین منظور در ابتدا گارودای هندی به همراه مشخصات آن و پس از آن، سیمرغِ مینیاتورهای ایرانی(عهد صفوی) به روش توصیفی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، برای تطبیق با یک‌دیگر سنجیده شده‌اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
97 - شاهنامه عصر صفوی کابل و بازنمایی درون مایه‌های آن
محمود طاووسیهنوز با وجود اینکه صدها دست‌نویس شاهنامة حکیم توس مورد بررسی و تحقیق صاحب‌نظران قرار گرفته است، باز گه گاه و از روی اتفاق پرده از رخسار حجله‌نشینانی تنها مانده و فراموش شده برداشته می‌شود و مشتاقان هنر و دوست‌داران و ادیبان یا هنرمندانی را که ان چکیده کاملهنوز با وجود اینکه صدها دست‌نویس شاهنامة حکیم توس مورد بررسی و تحقیق صاحب‌نظران قرار گرفته است، باز گه گاه و از روی اتفاق پرده از رخسار حجله‌نشینانی تنها مانده و فراموش شده برداشته می‌شود و مشتاقان هنر و دوست‌داران و ادیبان یا هنرمندانی را که انتظار ندارند چنین اتفاقی رخ دهد، در حیرت فرو می‌برد. یکی از این دست آثار، شاهنامه‌ای کامل، مصور و مذهّب با خوش‌نویسی بسیار زیباست که در سال 1044 هجری قمری در دارالسلطنة قزوین به دست توانای خوش‌نویسی به نام عبدالرزاق قزوینی و با هنرمندی نگارگرانی چیره دست فراهم آمده که تا کنون کسی از آن آگاهی نداشته است. این دست‌نویس ارزشمند و گران‌قدر اکنون در آرشیو ملی کابل افغانستان نگه‌داری می‌شود و تا کنون به جامعة ادبی و هنری معرفی نشده است. در این نوشته کوشش می‌شود که تا حدّ مقدور به معرّفی این اثر هنری برای نخستین بار پرداخته شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
98 - معرفی و بررسی منظومه حماسه‌ای تاریخی نویافته تاریخ شاه‌عباس یکم ( با تأکید بر تاریخ محلی مازندران)
شهرام قلی پور گودرزی محمد رضا نصیری هوشنگ خسرو بیگی محمد شکری فومشینسخههای خطّی، در مجموعۀ میراث مکتوب ایران، از جایگاهی ویژه برخوردارند. بخش اعظم تحوّل اندیشه‌ای پیشینیان ما از طریق این نسخه‌ها بدست ما رسیده است. اهمیّت شناسایی، احیا و انتشار نسخ خطی به‌عنوان منابع مهم تاریخی، ادبی، فرهنگی و نیاز به منابع جدید تحقیقاتی برکسی پوشیده چکیده کاملنسخههای خطّی، در مجموعۀ میراث مکتوب ایران، از جایگاهی ویژه برخوردارند. بخش اعظم تحوّل اندیشه‌ای پیشینیان ما از طریق این نسخه‌ها بدست ما رسیده است. اهمیّت شناسایی، احیا و انتشار نسخ خطی به‌عنوان منابع مهم تاریخی، ادبی، فرهنگی و نیاز به منابع جدید تحقیقاتی برکسی پوشیده نیست. هدف از نگارش این مقاله، معرفی نسخه نویافته و منبع جدید که نام اصلی آن دانسته نیست و ما آن را با نام منظومه حماسی تاریخی تاریخ شاه‌عباس یکم/ منظومة فتوحات شاه‌اسماعیل می‌شناسیم. این اثر که به بیان وقایع تاریخی‌سیاسی ایران، بویژه مازندران و حکومت محلی مرعشیان و دیگر حاکمان محلی خودمختار شمال ایران در عصر صفویه، میپردازد، برای تاریخنگاری مازندران بسیار اهمیّت دارد؛ شاعر گمنام این منظومه، تمام وقایع مهم تاریخ ایران، تا عصر خویش را به نظمی نوین درآورد. در این منظومه نوآوری‌هایی دیده میشود که در تاریخ‌نویسی مازندران پیشینه نداشت. مقالۀ حاضر به شناسایی و واکاوی نسخه، با تأکید بر تاریخ محلی دارالمرز میپردازد. کلید واژه‌ها نسخه خطّی، تاریخ شاه‌عباس یکم، منظومه‌های حماسی تاریخ محلی، مازندران، صفویه. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
99 - تاریخ سرایش منظومة حماسی «جهان‌گیرنامه» قاسم مادح
حامد مهراددر راستای تبیین و تشریح مجموعة حماسة ملی ایران، نداشتن آگاهی دقیق از تاریخ سرایش و نام سرایندة اغلب منظومه های حماسی پس از شاهنامه، از مهم ترین چالش های پیشِ روی پژوهش گران این حوزه است که سکوت معنادار تذکره ها در این باب نیز بر این مشکل دامن می زند. تنها معادلات سبک شن چکیده کاملدر راستای تبیین و تشریح مجموعة حماسة ملی ایران، نداشتن آگاهی دقیق از تاریخ سرایش و نام سرایندة اغلب منظومه های حماسی پس از شاهنامه، از مهم ترین چالش های پیشِ روی پژوهش گران این حوزه است که سکوت معنادار تذکره ها در این باب نیز بر این مشکل دامن می زند. تنها معادلات سبک شناسی، زبان شناسی و برخی اشارات بینامتنی است کـه باب گمان زَد را در این زمینه گشوده نـگه داشتـه است. منظومۀ حماسی جهان گیرنامه نیز از همین دست است. با وجود این که سرایندة آن در ابیات پایانی، خود را قاسم مادح و محل نظم اثر را هرات معرفی می کنـد، اما تاریخ نظم اثر هم چنان از سوی پژوهش گران محل تردید و گمانه زنیست، اما نگارنده بر آن است که سرایندة جهان گیرنامه در آخرین بیت این منظومه، علاوه بر مکان، زمان سرایش اثر را نیز در قالب ماده تاریخ بیان کرده است و 1077 ه.ق را سال بنظم کشیـدن آن اعلام می کند. بررسی شواهد و قرائن زبانی، تاریخی و ادبی، تعلّق این منظومه را به نیمة دوم قرن یازدهم تأیید می کند. پرونده مقاله
سکوی نشر دانش
سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد
پیوندهای سایت
مراکز مرتبط
پشتیبانی
صفحات رسمی
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400