تشیع در آذربایجان و تاثیر آن بر روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی بر اساس نظریه گفتمان لاکلا و موفه

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

سیدسعید جیواد ¹ , سید حسن قریشی کرین ² , محمدطاهر یعقوبی ³ , محمد صادق غلام جمشیدی ⁴

1 - دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه پیام نور تهران. ایران
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
3 - دانشیار گروه تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی ، دانشگاه پیام نور ، تهران ، ایران.
4 - عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/09/03 تاریخ پذیرش : 1402/10/07 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: نظریه گفتمان لاکلا و موفه, امپراطوری عثمانی, تشیع, آذربایجان, صفویه,

چکیده مقاله :

آذربایجان در تاریخ ایران پیش از اسلام و دوران اسلامی از نظری سیاسی و سوق الجیشی و اقتصادی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای داشته و بخشی از هویت ایرانی بوده است، به ویژه نقش فرهنگی، مذهبی آن از زمان پیدایش آئین زرتشتی تا دوره صفویه و رسمیت یافتن مذهب تشیع قابل توجه بوده است. رسمیت یافتن آئین تشیع که تلألوی آن در آذربایجان بوده است تاثیرات مهمی بر زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی ایران و همسایگان داشت. همسایه غربی ایران پس از تشکیل امپراتوری عثمانی، که ادعای رهبری جهان اسلام را می‌کرد با سیاست‌ مذهبی ضدشیعی با صفویه در افتاد و زمینه را برای بروز اختلاف و جنگ‌های مذهبی بین ایران و عثمانی آماده ساخت، که سرزمین آذربایجان در این تقابل در خط مقدم جبهه قرار داشت و نقش مهمی در تحولات را ایفا می‌کرد، با این وجود آذربایجان تأثیر بسزایی در برقراری روابط فرهنگی و اقتصادی بین ایران و عثمانی داشته است. مقاله حاضر به بررسی تأثیرات و تأثرات آذربایجان و عثمانی در حوزه اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، هنری، علمی و سیاسی که پرداخته و نقش هنرمندان، دانشمندان آذری با بکار گیری از نظریه گفتمان در عثمانی مورد بررسی قررا داده است، گرچه این دانشمندان و هنرمندان در بحبویه جنگ یا در به صورت اسیری به عثمانی رفتند یا برده شده، ولی نقش آنان در عثمانی در برقرار ایجاد ارتباط و گفتمان قابل توجه بوده به مرور زمان موجب نزدیکی دو ملت به هم شده است. یاقته پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی به شیوه کتابخانه‌ای با بهره گیری از نظریه ی گفتمان لاکلا و موفه، نشان می‌دهد که جنگ با دشمنان خارجی به ویژه عثمانی بر روندگسترش و تحـول گفتمـان تشـیع در آذربایجـان مـوثر بوده و تشیع در آذربایحان بر امور فرهنگی، عقیدتی، علمی عثمانی تأثیر گذاشته است.کلمات کلیدی: آذربایجان، صفویه، امپراطوری عثمانی، تشیع، نظریه گفتمان، لاکلا و موفه.

منابع و مأخذ:

منابع

 

آژند، یعقوب(1389) « تأثیر هنرمندان مکتب تبریز در شکل گیری و گستر ش مکتب استانبول »، هنرهای تجسمی ،  ش41 

بلر شیلا و بلوم جاناتان(1388)، تاریخ معماری اسلامی، ترجمه یعقوب آزند، تهران، سمت

پورگشتال‌، یوزف فون هامر‌(1367ق).، تاریخ امپراتوری عثمانی‌، ترجمه زکی علی‌آبادی، به اهتمام جمشید کیان فرد‌، تهران‌: زرین

ثریا‌، محمد‌(1315ق)، سجل عثمانی‌، استانبول‌، اینترنشنال‌

تاجیک، محمدرضا(1379) «گفتمان، پاد گفتمان و سیاست»، تهران، مؤسسه توسعه علوم انسانی

ترکمان، اسکندربیک(1350)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به کوشش ایراج افشار، ج یک، تهران، امیرکبیر

ترکمنی‌آذر، پروین(1383)، تاریخ سیاسی شیعیان اثنی‌عشری در ایران، قم، موسسه شیعه‌شناسی

حسینی زاده، سید محمد علی(1383)، «نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، ش28

حسینی قمی، قاضی احمدبن شرف الدین الحسین(1394)، خلاصه التواریخ ، تصحیح، احسان اشراقی، دانشگاه تهران

حشری تبریزی، ملا محمد امین(۱۳۷۱)، روضه اطهار،تصحیح عزیز دولت آبادی،تبریز، ستوده

حقی‌، اسماعیل(1368ق.)‌، تاریخ عثمانی، ترجمه ایرج نوبخت‌، تهران‌، کیهان‌

حقیقت، سید صادق(1389)، روش شناسی علوم سیاسی، قم، مفید

جباری، محمد رضا،(1382). سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه (علیهم السلام) ، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

جعفریان رسول. (1383). سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ، قم،  دلیل ما.

داغسر، رسول ( 1393 )، تبریز مادر شهر: نقش خبرگان حرف و نخبگان علوم تبریز در عمران و آبادانی

سایر شهرها و کشورها، تبریز، نباتی

دفتر اهل حرف:952 ،Ehl-Hiref, TS.MA.d. 97060004, Topkapısaray

دخت امین،آرومین( 1395)،« تاریخ جنّابی تاریخ نگار ایرانی در دربار  عثمانی و رویکرد به تشیع با تکیه بر تاریخ جنّابی»مطالعات تاریخ اسلام، س8، ش30

دین پرست، ولی(1390 )، «نقاشان صفوی و انتقال هنر نگارگری ایرانی به عثمانی (اوایل قرن دهم هجری »، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، س 2، ش 3

رضایی،محمد(۱۳۸5)، تاریخ تشیع در آذربایجان، قم،  شیعه شناسی

رویمر، روبرت هانس(۱۳۸۰)، ایران در راه عصر جدید،ترجمه آذر آهنچی، تهران، دانشگاه تهران

شعبانی، رضا، ولی دین پرست(1389 ) «مهاجرت هنرمندان ایرانی به عثمانی: اواخر تیموریان و اوایل دوره صفویه (. 1528-1409 م. 932- 851)»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، س 20 ، ش 6 

شیبانی، نظام‌الدین مجیر(1346)، تشکیل شاهنشاهی صفویه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

طاش کبری‌زاده‌، ملا احمد بن مصطفی(1412ق‌)، الشقائق النعمانیه فی علماء الدوله العثمانیه‌، بیروت‌: دارالکتاب‌

عالم‌آرای صفوی، مولف گمنام(1363)، به کوشش یدالله شکری، تهران، انتشارات اطلاعات

غفاری، قاضی احمد(1344)، تاریخ جهان آراء،، تهران، حافظ

فائقی،ابراهیم(۱۳۸۹)،آذربایجان در مسیر تاریخ، تبریز،  یاران

فدایی، مریم (1391)، «هنر خوشنویسی در دوره عثمانی»، کتاب ماه هنر، ش 1172

کسرایی،محمد سالار(پاییز ۱۳۸۸)،« نظریه گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کار آمد در فهم و تبیین پدیده های سیاسی»،فصلنامه سیاست،مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی،دوره ۳۹ ، شماره ۳،

کسروی، احمد(1353)، شهریاران گمنام، تهران، امیرکبیر

گمنام(1363)، عالم‌آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، تهران، انتشارات اطلاعات

مزاوی، میشل(1363)، پیدایش دولت صفوی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر گستره

مستقیم‌زاده، سلیمان سعدالدین افندی(1347)، تحفه خطاطین، استانبول ، دولت مطبعه سی

مقدمی، محمدتقی(1390) ، «نظریۀ تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار

میرجعفری، حسین(1375)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، اصفهان، دانشگاه اصفهان

میرزا حبیب اصفهانی (1306)، خط و خطاطان، قسطنطنیه،مطبعه ابوالضیا

نش، کنت(1390)، جامعه شناسی سیاسی، ترجمه محمدتقی دل فروز، تهران، کویر

نوائی، عبدالحسین، (1363)، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران 1105 تا 1135ق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقاتی فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــ ، (1368)، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران 1105 تا 1135ق، تهران ، ارغوان

نوریلدیز، سارا(1391)، « تاریخ نگاری عثمانی » ،تاریخ نگاری و مورخان عثمانی، ترجمه و تدوین نصرلله صالحی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام

هواث(پاییز 1377 )، «نظریه گفتمان»، ترجمه سلطانی، علوم سیاسی، سال اول، شماره 2

یورگنسن و فیلیپس(1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نی،

Bayat Ali haydar: Turk Kulturu El sanatlari Dergisi, Osman El sanatlarinin gelismesinde Ehl-I

Bosworth, c. e, e. van Donzel, b. Lewis and ch. Pellat, the Encyclopedia of Islam, (under the patronage of the international union of academies) vol 6, Leiden, E. J. Brill, 1991

1. laclau & C. Mouffe (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics London: Verso

 . Kutukoglu, Bakir(١٩٩٣), Osmanli-iran siyasi munasibetleri, Istanbul fetih cemiyeti, Istanbul.

Laclau, E and Mouffe, C, Recasting marxism in James martin ( 2002 ) : Antonio

Mahir Banu. (2005). Osmanli Minyatür sanati: Kabalci yayinevi.Istanbul20Gramsci, critical Assesment of leading Political philosophers ( 2002 ) Voutledge.

Mahir Banu. (2005). Osmanli Minyatür sanati: Kabalci yayinevi.Istanbul

Zeren Tanindi (2000), “Addition to illustrated manuscripts in the Ottoman Workshops”, Muqarnas, no: 17