بررسی آئین های مذهبی شیعه و عوامل مؤثّر بر گسترش آن در عصر صفویه با تکیه بر شعر صائب تبریزی
محورهای موضوعی : تاریخی (با ویژگی ادبی و هنری)
مریم آسرایی
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
ایرج مهرکی
2
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
آذر دانشگر
3
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
کلید واژه: تشیّع, گذار و تقویت, آیین‌های مذهبی شیعه, صائب تبریزی, عصر صفویه,
چکیده مقاله :
حکومت صفویّه توانست با رسمی کردن مذهب شیعه و ایجاد زمینه‌های مساعد اجتماعی و فرهنگی در قلمرو خویش، هویّتی مستقل برای خود ایجاد کند که نقش قابل توجّهی در گسترش تشیّع و آیین‌های مذهبی شیعه داشت. پادشاهان صفوی برای مشروعیّت بخشیدن به حکومت خود به حفظ ظواهر شرع و انجام آیین‌ها و مراسم مذهبی پرداختند و مردم نیز از این روش پیروی می‌کردند. در این دوره شیعیان فرصت یافتند آزادانه و به دور از بیمِ مخالفان، به برگزاری آیین‌های مذهبی شیعه اقدام کنند. این باورها و آیین ها در دیوان صائب که بزرگترین شاعر عصر صفوی است به خوبی انعکاس یافته است. صائب تحت تأثیر آیین‌ها و باورهای شیعی زمان خود، ابیات زیادی را به موضوع آیین های مذهبی شیعه در قالب گذار و تقویت اختصاص داده است. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگاشته می‌شود، به بررسی نمود انواع آیین‌های مذهبی شیعه در عصر صفوی در شعر صائب پرداخته خواهد شد و بازتاب آیین‌های مذهبِ تشیّع را با توجّه به تقسیم بندی آیین‌های مذهبی در انسان‌شناسی فرهنگی، به دو گروه آیین‌های گذار و آیین‌های تقویت دسته بندی می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد بازتاب این آیین‌های مذهبی در شعر صائب بر پایة تعالیم و باورهای شیعی متأثّر از سیاست‌های مذهبی صفویان و شرایط اجتماعی مردم است.
The Safavid government could establish an independent identity by formalizing the Shia religion and creating favorable social and cultural conditions in its territory. This identity played a significant role in the spread of Shiism and Shia religious rituals. The Safavid kings maintained the appearance of religion and performed religious ceremonies and rituals in order to legitimize their rule. Likewise, the people followed these rituals. During this period, the Shiites had the opportunity to hold Shia religious rituals freely and away from the opposition. These beliefs and rituals are well reflected in the poems of Saeb, the greatest poet of the Safavid era. Influenced by the Shia rituals and beliefs of his time, Saeb has devoted many verses to the subject of Shia religious rituals in the form of transition and reinforcement. In this research, which is written in a descriptive-analytical method, the reflection of several types of Shia religious rituals in the Safavid era in Saeb's poetry will be studied. Also, the reflection of Shia religious rituals divides into two groups of transitional rituals and reinforcement rituals according to the classification of religious rituals in cultural anthropology. The research findings show that the reflection of these religious rituals in Saeb's poetry is based on Shia teachings and beliefs influenced by Safavid religious policies and the social conditions of the people.
کتاب‌ها
قرآن کریم.
ابراهیمی، ابراهیم (1385) آسیب‌شناسی آیین عزاداری، تهران: علمی و فرهنگی.
اشرف‌زاده، رضا (1384) بهار زنده‌دلان، تهران: جامی.
انگلبرت، کمپفر (1363) سفرنامه کمپفر به ایران، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
براون، ادوارد (1369) تاریخ ادبیات ایران از آغاز صفویه تا عصر حاضر، ترجمۀ بهرام مقدادی، تهران: مروارید.
بهاءالدین عاملی، محمدبن‌حسین (1429 ه. ق) جامع عباسی، تصحیح محققان دفتر انتشارات اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزۀ علمیة قم.
بهار، محمّد تقی (1373) سبک شناسی، جلد 3، تهران: امیرکبیر.
بیرونی، ابوریحان (1367) التفهیم، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
اسکندر بیک ترکمان (1382) تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
جعفریان، رسول (1379) صفویه در عرصه دین، فرهنگ سیاست، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول (1388) تاریخ تشیّع در ایران، چاپ سوم، تهران: علم.
جعفری، علی‌اکبر (1380) اصفهان دنیای هزار و یکشب صفویان، مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، به اهتمام مرتضی دهقان‌نژاد، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
خواندمیر، غیاث‌الدین (1380) تاریخ حبیب السیّر، با مقدمۀ جلال الدّین همایی، چاپ چهارم، تهران: خیام.
داتیس بتیس و فردبلاگ (1375) انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
دریاگشت، رسول (1371) صائب و سبک هندی، تهران: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد.
دورکیم، امیل (1383) صورت بنیانی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: نشرمرکز.
سانسون (1377) سفرنامه سانسون، ترجمۀ محمد مهریار، اصفهان: انتشارات گل‌ها.
سیالکوتی (1380) مصطلحات الشّعرا، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
سیوری، راجر (1378) ایران عصر صفوی، ترجمۀ کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
شاردن، ژان (1336) سیاحت نامه، ترجمۀ محمد عباسی، جلد 4، تهران: امیرکبیر.
شاردن، ژان (1372) سفرنامه، ترجمۀ اقبال یغمایی، تهران: انتشارات توس.
شرلی، آنتونی (1387) سفرنامه برادران شرلی، ترجمۀ آوانس به کوشش علی دهباشی، تهران: نگاه.
صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1370-1366) دیوان، دورۀ 6 جلدی، تصحیح محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1373) کلیات، با مقدمۀ امیری فیروزکوهی، تهران: انتشارات کتابفروشی خیّام.
صفا، ذبیح‌الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، جلد پنجم، تهران: فردوس.
صفاکیش، حمیدرضا (1390) صفویان در گذرگاه تاریخ، تهران: سخن.
کتیرایی، محمود (1378) از خشت تا خشت، تهران: مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
گلچین معانی، احمد (1381) فرهنگ اشعار صائب، دورۀ دو جلدی، تهران: امیرکبیر.
ماسه، هانری (1357) معتقدات و آداب ایرانی، ترجمۀ مهدی روشن ضمیر، تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران.
ماسه، هانری (1387) معتقدات و آداب ایرانی از عصر صفوی تا دورۀ پهلوی، تهران: انتشارات شفیعی.
مجلسی، محمدتقی (1414 ه.ق) لوامع صاحبقرانی، جلد 6، قم: موسسه اسماعیلیان.
معین، محمد (1387) فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
میرنیا، سیّدعلی (1369) فرهنگ مردم، فولکلور ایران، تهران: نشر پارسا.
ناجی، محمدیوسف (1387) رساله در پادشاهی صفوی، به کوشش رسول جعفریان، تهران: کتابخانه موزه.
مقالات
آسرایی، مریم؛ مهرکی، ایرج؛ دانشگر، آذر. (1400). مفاهیم و تفکّرات شیعی در شعر صائب تبریزی. فصلنامه علمی پژوهش های اعتقادی-کلامی، 11(43)، 7-13. Dor:20.1001.1.98991735.1400.11.43.1.8
_||_Books
The Holy Quran.
Ashrafzadeh, Reza (2005) Spring of Living Hearts, Tehran: Jami.
Bahar, Mohammad Taghi (1994) Stylistics, Volume 3, Tehran: Amirkabir.
Bahauddin Ameli, Mohammad Ibn Hussein (2008) Jame Abbasi, edited by the researchers of the Office of Islamic Publications, Qom: Office of Islamic Publications of the Seminary of Qom.
Biruni, Abu Rihan (1988) Understanding, edited by Jalaluddin Homayi, Tehran: Homa.
Brown, Edward (1990) History of Iranian Literature from the Beginning of Safavid to the Present Age, translated by Bahram Meghdadi, Morvarid.
Chardin, Jean (1957) Travelogue, translated by Mohammad Abbasi, vol. 4, Tehran: Amirkabir.
Chardin, Jean (1993) Safarnameh, translated by Iqbal Yaghmaei, Tehran: Toos Publications.
Daryagasht, Rasoul (1992) Saeb and Indian style, Tehran: Central Library and Documentation Center.
Datis Betis and Fredblog (1996) Cultural Anthropology, translated by Mohsen Thalasi, Tehran: Scientific Publications.
Durkheim, Emil (2004) The basic form of religious life, translated by Baqer Parham, Tehran: Markaz Publishing.
Ebrahimi, Ebrahim (2006) Pathology of mourning ritual, Tehran: scientific and cultural.
Engelbert, Kempfer (1984) Kempfer Travelogue to Iran, translated by Kikavous Jahandari, Tehran: Kharazmi Publishing Company.
Eskandar Beyk Turkman (2003) History of the Abbasid world, edited by Iraj Afshar, third edition, Tehran: Amirkabir.
Golchin Maani, Ahmad (2002) Culture of Saeb Poems of the two-volume period, Tehran: Amirkabir.
Jafarian, Rasoul (2000) Safavids in the field of religion, culture of politics, Qom: Research Institute and University.
Jafarian, Rasoul (2009) History of Shiism in Iran, third edition, Tehran: Alam.
Jafari, Ali Akbar (2001) Isfahan, the world of the Safavid One Thousand and One Nights, Proceedings of the Isfahan and Safavid Conference, by Morteza Dehghannejad, Isfahan: Isfahan University Press.
Katiraei, Mahmoud (1999) From Clay to Clay, Tehran: Social Studies and Research.
Khandmir, Ghiasuddin (2001) History of Habib Al-Sayer, with introduction by Jalaluddin Homayi, fourth edition, Tehran: Khayyam.
Majlisi, Mohammad Taghi (1994) Lavame Sahebqarani, vol. 6, Qom: Ismailian Institute.
Maseh, Henry (1978) Iranian Beliefs and Customs, translated by Mehdi Roshanzamir, Tabriz: History and Culture of Iran.
Maseh, Henry (2008) Iranian Beliefs and Customs from the Safavid Era to the Pahlavi Period, Tehran: Shafiee Publications.
Mirnia, Seyed Ali (1990) People's Culture, Iranian Folklore, Tehran: Parsa Publishing.
Moein, Mohammad (2008) Moein Culture, Tehran: Amirkabir.
Naji, Mohammad Yousef (2008) Treatise on the Safavid Kingdom, by Rasoul Jafarian, Tehran: Museum Library.
Saeb Tabrizi, Mirza Mohammad Ali (1987-1991) Divan, 6 volumes, edited by Mohammad Ghahraman, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Saeb Tabrizi, Mirza Mohammad Ali (1994) Generalities, with an introduction by Amiri Firoozkoohi, Tehran: Khayyam Bookstore Publications.
Safa, Zabihullah (1992) History of Literature in Iran, Volume 5, Tehran: Ferdows.
Safakish, Hamidreza (2011) Safavids in the passage of history, Tehran: Sokhan.
Sanson (1998) Sanson Travelogue, translated by Mohammad Mehryar, Isfahan: Golha Publications.
Shirley, Anthony (2008) Shirley Brothers Travelogue, translated by Avans by Ali Dehbashi, Tehran: Negah.
Sialkouti (2001) Terms of Poets, by Cyrus Shamisa, Tehran: Ferdows.
Sivari, Roger (1999) Safavid Iran, translated by Kambiz Azizi, Tehran: Markaz Publishing.
Articles
Asraei, M; Mehraki, I; Daneshgar, A. (2021). Shiite Concepts and Thoughts in Saeb Tabrizi Poetry. Scientific Quarterly of Doctrinal-Theological Research, 11(43), 7-13. Dor:20.1001.1.98991735.1400.11.43.1.8
