سماع

دسترسی آزاد مقاله

1 - عوامل ناکامی مراکز رسمی آموزشی تبلیغی فاطمیان در گسترش مذهب اسماعیلی در مصر
احمد بادکوبة هزاوه زینب فضلی

با انتقال مرکز حکومت فاطمیان (358-567ق)به قاهر ه در 362 ق، دستگاه دعوت اسماعیلی، با هدف ترویج عقاید اسماعیلی در میان آحاد مردم مصر، در قالبنهادهای تبلیغی آموزشی مانند مجالس الحکمه، جامع الازهر ودارالعلم سازماندهیشد. با این همه، این نهادها موفقیت چندانی در انجام وظیفه پی چکیده کامل

با انتقال مرکز حکومت فاطمیان (358-567ق)به قاهر ه در 362 ق، دستگاه دعوت اسماعیلی، با هدف ترویج عقاید اسماعیلی در میان آحاد مردم مصر، در قالبنهادهای تبلیغی آموزشی مانند مجالس الحکمه، جامع الازهر ودارالعلم سازماندهیشد. با این همه، این نهادها موفقیت چندانی در انجام وظیفه پیش گفته به دستنیاوردند. بررسی ناکامی این نهادها در تحقق اهداف مورد نظر، می تواند نقش مهمیدر تبیین عوامل ناتوانی فاطمیان در تثبیت مذهب اسماعیلی در سرزمین مصرداشته باشد . از سوی دیگر، پیچیدگی عقاید اسماعیلی و سلسله مراتب گروش بهمذهب اسماعیلی، در عمل، گروش عامة مردم بدان را با دشواری های جدی روبرومی ساخت. در هر حال، فعالیت ناهمگون و ناپیوسته جامع الازهر و دارالعلم در عرصةترویج مذهب اسماعیلی در مصر عهد فاطمی، از عواملی بودند که شرایط را بهگونه ای رقم زدند تا نهادهای اسماعیلی کارنامة موفقی در عرصة اشاعه و فراگیرکردن مذهب اسماعیلی در مصر نداشته باشند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - سیر تاریخی توجه عالمان امامیه به آثار قاضی نعمان با تأکید بر روزگار پیش از صفویه
محمد عافی خراسانی

10.30495/jhcin.2022.19465

یکی از مهم ترین روش ها برای شناخت جایگاه یک نویسنده و آثارش در میان یک مذهب، بررسی سیر تاریخی توجه عالمان آن مذهب به آن نویسنده و آثارش است. یکی از نویسندگان بزرگی که در سده های اخیر مورد توجه عالمان امامیه قرار گرفته، قاضی نعمان مغربی (د 363ه&zwj;)، بزرگ ترین فقیه اسم چکیده کامل

یکی از مهم ترین روش ها برای شناخت جایگاه یک نویسنده و آثارش در میان یک مذهب، بررسی سیر تاریخی توجه عالمان آن مذهب به آن نویسنده و آثارش است. یکی از نویسندگان بزرگی که در سده های اخیر مورد توجه عالمان امامیه قرار گرفته، قاضی نعمان مغربی (د 363ه&zwj;)، بزرگ ترین فقیه اسماعیلی است. با آن که کتاب های وی، از روزگار صفویه رسما به حوزه های امامیه راه یافته است، اما برخی بر این باورند که پیش از آن نیز اقبال گسترده ای از سوی عالمان امامیه به آثار او وجود داشته است، که این خود می تواند قرین ه ای مهم برای اثبات اعتبار کتاب های وی نزد امامیه باشد. در این مقاله برای یافتن پاسخ به این پرسش که قاضی نعمان چه جایگاهی میان عالمان امامی مذهب داشته، سیر توجه عالمان امامیه نسبت به کتاب های قاضی نعمان در طول تاریخ، به ویژه در روزگار پیش از صفویه، بررسی و مشخص شده است. آثار قاضی نعمان تا پیش از صفویان، شهرتی در میان امامیان نداشته و بیشتر آثاری که از او در میان بخشی از عالمان امامی به یادگار مانده، حاصل تلاش های فردی خود آن عالمان بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - قلعه های اسماعیلیان در کوره اَرَّجان‌‌: پژوهشی باستان شناختی
حسین سپیدنامه احمد صالحی کاخکی سیدهاشم حسینی ابراهیم رایگانی

10.30495/jhcin.2022.20556

در منابع تاریخی درباره حضور اسماعیلیان در کوره/ ناحیه ارجان، در جنوب غربی ایران، و به ویژه قلاع و استحکامات آنان گزارش های پراکنده ای در دست است. بررسی و مطالعه باستان شناختی قلعه های منتسب به اسماعیلیان در این ناحیه هدفی است که این مقاله دنبال کرده است. استحکامات چکیده کامل

در منابع تاریخی درباره حضور اسماعیلیان در کوره/ ناحیه ارجان، در جنوب غربی ایران، و به ویژه قلاع و استحکامات آنان گزارش های پراکنده ای در دست است. بررسی و مطالعه باستان شناختی قلعه های منتسب به اسماعیلیان در این ناحیه هدفی است که این مقاله دنبال کرده است. استحکامات موجود در این ناحیه، نشان از اهمیت بسیاری از قلاع و دژهای دفاعی طی سده های میانه اسلامی دارد که تنها با همسنجی آن‌ها با متون تاریخی و مطالعات اکولوژیکی می‌توان به اهمیت و جایگاه آن‌ها پی برد. اسماعیلیان به سبب موقعیت جغرافیایی راهبردی و اهمیت اقتصادی کوره اَرَّجان‌‌ از اوایل قرن پنجم هجری، به این منطقه وارد شدند. براساس متون تاریخی و همسنجی با شواهد باستان شناختی، قلاع اسماعیلیان در این شامل قلعه های نادر(ناظر)، جلادجان، طنبور و دیرآب بوده که حاکی از حضور پیروان این فرقه در ناحیه ارجان و فعالیت‌های سیاسی- نظامی آن‌ها در این ناحیه به ویژه در دوره سلجوقی است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - عوامل بیرونی و درونی افول مذهب و دولت زیدیان در شمال ایران
سیدمحمد صادقی سنگدهی مصطفی معلمی سید علی اکبر عباسپور

10.30495/jhcin.2023.22792

مذهب و دولت زیدیان از سده‌ سوم هجری در گیلان و طبرستان پدیدار گشت. زیدیان ایران اگرچه خاستگاه تحولات بنیادین در جهان اسلام بودند، اما خود چندان دوام نیاوردند؛ و به زودی با چالش‌های بیرونی و درونی احاطه گردیدند و دچار ضعف و افول شدند. پژوهش‌های اندکی درباره عوامل و دلایل چکیده کامل

مذهب و دولت زیدیان از سده‌ سوم هجری در گیلان و طبرستان پدیدار گشت. زیدیان ایران اگرچه خاستگاه تحولات بنیادین در جهان اسلام بودند، اما خود چندان دوام نیاوردند؛ و به زودی با چالش‌های بیرونی و درونی احاطه گردیدند و دچار ضعف و افول شدند. پژوهش‌های اندکی درباره عوامل و دلایل این افول صورت گرفته؛ برخی عوامل نادیده گرفته شده و کاستی ها و ابهاماتی نیز در این پژوهش ها راه یافته که انجام پژوهشی تازه را موجه می‌سازد. این مقاله به دنبال تبیین عوامل افول مذهب و دولت زیدیان در شمال ایران است. بنابر یافته های این پژوهش، علاوه بر دوگانگی رفتار حاکمان و امامان زیدیه، تفرقه و رقابت میان اهالی گیلان و دیلمان، دور شدن نسل‌های جدید سادات علوی از اسلام و آداب آن، باید قدرت یافتن باوندیه، پشتیبانی این خاندان از مذهب امامیه، تبلیغات عالمان امامی‌مذهب، چالش مرگبار فداییان اسماعیلی با زیدیان، ظهور فرقه مطرفیه در یمن و تمایل زیدیان شمال ایران به مهاجرت به یمن برای مقابله با آن را به فهرست عوامل افول و زوال مذهب و دولت زیدیه در شمال ایران افزود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - تحلیل تاریخی القاب مرتبط با مهدی (با تأکید بر «منصور»، «سفاح» و «حجت»)
رضا برادران نعمت اله صفری فروشانی خدامراد سلیمیان

10.30495/jhcin.2021.18526

یکی از محورهای اخبار آخرالزمانی به القاب و عناوینی بازمی‌گردد که برای منجی موعود یا شخصیت‌های پیرامونی او به کار رفته است. در این تحقیق تلاش شده است سه مورد از این القاب یعنی منصور، سفاح و حجت با رویکردی تاریخی و فرایندی بررسی گردد. ضرورت و هدف به‌کارگیری چنین رویکردی چکیده کامل

یکی از محورهای اخبار آخرالزمانی به القاب و عناوینی بازمی‌گردد که برای منجی موعود یا شخصیت‌های پیرامونی او به کار رفته است. در این تحقیق تلاش شده است سه مورد از این القاب یعنی منصور، سفاح و حجت با رویکردی تاریخی و فرایندی بررسی گردد. ضرورت و هدف به‌کارگیری چنین رویکردی که کمتر در آثار مهدوی و تاریخی دیده می‌شود، به جهت بازسازی ذهنیت مسلمانان سده‌های نخست در مسأله مهدویت و ارائه تفسیرهای نو از تکاپوهای موعودگرایانه به خصوص در نیمه قرن دوم است که با ریشه‌یابی، معناشناسی و کاربست‌پژوهشی القاب و از ره گذر مطالعه منابع متقدم تاریخی و حدیثی و ارائه تحلیل‌های مستند به دست خواهد آمد. به نظر می‌رسد القاب یادشده که طیف‌ها و جریان‌های مختلف آن‌ها را به کار می گرفتند، کارکردهای تاریخی قابل‌توجهی به خصوص در قرون نخستین اسلامی داشته‌اند؛ زیرا القاب منصور و سفاح بعدها جایگاه پررنگی در حرکت عباسیان یافتند و حجت نیز به لقبی مشترک در بین امامیان و اسماعیلیان با کاربست‌هایی متفاوت بدل شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - بحران مشروعیت سلطنت سلیم اول و ارتباط آن با وقوع جنگ چالدران
مهدی عبادی

چکیده از اوایل قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی، مذهب به صورت عاملی مؤثر در مناسبات میان دو دولت صفوی و عثمانی درآمد و تحولات سیاسی و مذهبی در ایران، خاصه رسمیت یافتن تشیع در این سرزمین، هم‌زمان با تحولات درونی دولت عثمانی، معارضات و درگیری‌های دو دولت را تشدید کرد. در واقع، چکیده کامل

چکیده از اوایل قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی، مذهب به صورت عاملی مؤثر در مناسبات میان دو دولت صفوی و عثمانی درآمد و تحولات سیاسی و مذهبی در ایران، خاصه رسمیت یافتن تشیع در این سرزمین، هم‌زمان با تحولات درونی دولت عثمانی، معارضات و درگیری‌های دو دولت را تشدید کرد. در واقع، رقابت میان شاهزادگان عثمانی در اواخر سلطنت بایزید دوم (حک: 918-926هـ/1512-1520م)، برای دست یافتن به سلطنت، روند تحولات را به گونه‌ای رقم زد که دولت عثمانی را نیز به بهره‌گیری از مذهب در مناسبات خود با دولت نوپای صفوی سوق داد. سلیم اول که در مقایسه با دیگر مدعیان از اقبال کمتری برای سلطنت برخوردار بود، به یاری ینی‌چری‌ها پدر را وادار به کناره‌گیری از قدرت کرد و خود بر جای او نشست؛ اما این‌ شیوه دستیابی به قدرت و نیز قتل عام همه افراد ذکور خاندان عثمانی مشروعیت او را سخت مخدوش ساخت. از این رو، درصدد برآمد با اتخاذ سیاست مذهبی تهاجمی بر ضد شیعیان و شاه اسماعیل صفوی بحران مشروعیت سلطنت خود را برطرف سازد. پس بر‌رغم رویگردانی شاه اسماعیل از رویارویی نظامی با دولت عثمانی، به قلمرو صفوی یورش برد و بدین ترتیب جنگ چالدران به وقوع پیوست. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - الجامعة السیفیة، مرکز تعلیمات بُهره‌های داودی: نظام آموزشی، ساختار ادارى، تحولات و کارکردها
محسن معصومی فرهاد حاجرى

مؤسسه آموزشی سیفیه با عنوان رسمیالجامعة السیفیة، مرکز تعلیم و تربیت بُهره ها، شاخه‌ای از اسماعیلیان داودی هند است. این مرکز آموزشی از آغاز شکل‌گیری تا کنون، نهادی مهم در تربیت اعضای جامعه بهره ها در سرتاسر جهان و عهده‌دار آموزش نیروهای مورد نیاز در ساختار تشکیلاتی دعوت چکیده کامل

مؤسسه آموزشی سیفیه با عنوان رسمیالجامعة السیفیة، مرکز تعلیم و تربیت بُهره ها، شاخه‌ای از اسماعیلیان داودی هند است. این مرکز آموزشی از آغاز شکل‌گیری تا کنون، نهادی مهم در تربیت اعضای جامعه بهره ها در سرتاسر جهان و عهده‌دار آموزش نیروهای مورد نیاز در ساختار تشکیلاتی دعوت این گروه اسماعیلی بوده است. مرکز اصلی الجامعة السیفیة در شهر سورت در ایالت گجرات در غرب هند است. به‌علاوه سه شعبه دیگر از این مرکز آموزشی در شهرهای بمبئی، کراچی و نایروبی فعالیت دارند. بهره‌های داودی از قرن 11ﻫ/17م بر آن شدند تا فعالیت‌های سنتیِ آموزشی خود را در قالب ساختار و تشکیلاتی منظم و هم‌خوان با نیازهای جدید جامعه ارائه کنند. از این رو مرکز آموزشى آن‌ها، هم زمان با تغییرات و تحولات عصر مدرن، رنگ‌وبوی دنیای جدید به‌خود گرفت و دانش‌هاى جدید پابه‌پای علوم قدیم در برنامه‌هاى آموزشى الجامعة السیفیة گنجانیده شد. داعیان مطلق، به‌عنوان رهبران بهره های داودی، نقش اصلی را در تغییرات آموزشی و انتخاب مسیر جدید در الجامعة السیفیة بر عهده داشتند. امروزه، پیروان مذهب داودی با ثبت‌نام در شعبه‌های مختلف این مرکز آموزشی، پس از گذراندن دوران تحصیل و فراگیری علوم جدید و قدیم، چه در ساختار تشکیلاتی دعوت و چه در حفظ میراث فرهنگی این شاخه از اسماعیلیان، نقشی اساسی دارند. این مقاله در ابتدا به بررسی تاریخچه شکل گیرى و گسترش الجامعة السیفیة و سپس به بیان ساختار آموزشی و نقش و اهمیت آن در میان جامعه بهره های داودی هند و دیگر مناطق بهره‌نشین می‌پردازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - غزنویان وفلسفه وکلام درخراسان وماوراءالنهر
محبوب مهدویان

سرزمین خراسان وماوراء النهرپیش از اسلام، یکی ازمراکزمهم علم ی وفرهنگ ی ایران بود و در دورۀ اسلام یبه و یژه به علت نقش برجست ه ای که دربه قدرت رس یدن عباس یان ایفا نمود، نه تنها ازج هت س یاس ی بلکهازجهت علم ی وفره نگی عل ی الخصوص درفلسفه وکلام یک ی ازسرزم ین ها ی پیشرودر چکیده کامل

سرزمین خراسان وماوراء النهرپیش از اسلام، یکی ازمراکزمهم علم ی وفرهنگ ی ایران بود و در دورۀ اسلام یبه و یژه به علت نقش برجست ه ای که دربه قدرت رس یدن عباس یان ایفا نمود، نه تنها ازج هت س یاس ی بلکهازجهت علم ی وفره نگی عل ی الخصوص درفلسفه وکلام یک ی ازسرزم ین ها ی پیشرودرجهان اسلام بودهاست. دولت غزنو یان یکی ازدولت ها ی مهم ی است که دردورۀ اقتدارخود بر کل این سر زمین حکم راندند .دراین نوشتارکوش ش شده نقش غزنو یان درس یرفلسفه وکلام درخراسان وماوراءال نهرکه به سرکو بی فلسفهومعتزله واسماعیلیه وتقویت فرق کلامی کرّامیه واشعریه منتهی شد، مورد بررسی وتجزیه وتحلیل قرارگیرد پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - باطنیگری، اتهام عین القضات همدانی
فاطمه کیائی

یکی از اتهامات قاضی همدانی، ترویج تعالیم باطنیه، به ویژه باور آنان دربارة امام است و مغرضان،ضرورت دستگیری پیر از مریدان را که در آثار قاضی فراوان مورد تأکید قرار گرفته ، دستاویز ایناتهام نمودند. حقیقت آن است که این دو مفهوم، به لحاظ وجودی مشابهت های فراوانی با یکدیگردار چکیده کامل

یکی از اتهامات قاضی همدانی، ترویج تعالیم باطنیه، به ویژه باور آنان دربارة امام است و مغرضان،ضرورت دستگیری پیر از مریدان را که در آثار قاضی فراوان مورد تأکید قرار گرفته ، دستاویز ایناتهام نمودند. حقیقت آن است که این دو مفهوم، به لحاظ وجودی مشابهت های فراوانی با یکدیگردارند، زیرا تصوف و تشیع، هر دو به ساحتی باطنی معتقداند که فراتر از فهم و ادراک ظاهری انساناست و راه یافتن و بهرهمندی از آن کار هر کسی نیست. این باور، مستلزم معرفی امام/پیر به عنوانانسان کامل و جانشین پیامبر در هر عصر، و تعلیم حقایق باطنی و تأویل متون مقدس به عنوانمهم ترین منصب امام/پیرِ ملهم از جانب خداوند، و ضرورت تبعیت کامل از وی از سوی شیعه/مریدمیباشد که همگی آنها از سوی اکثریت اهل سنت مردود و غیر قابل پذیرش است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - چالش بر سر وراثت: بازخوانی تطبیقی داستان قربانی پسر ابراهیم(ع) در سنّت های یهودی، مسیحی و اسلامی
محمدرضا وصفی سید روح اله شفیعی

ابراهیم(ع) پدر ادیان سه گانة سامی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است. دستور خدا به او برایقربانی کردن یکی از پسرانش، از داستا نهای مهم و مشترک متون مقدس ادیان ابراهیمی است.بااین همه، چالشی چشمگیر نیز در این میان وجود دارد، که به کیستی این قربانی باز می گردد.درحالی که یهودیان چکیده کامل

ابراهیم(ع) پدر ادیان سه گانة سامی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است. دستور خدا به او برایقربانی کردن یکی از پسرانش، از داستا نهای مهم و مشترک متون مقدس ادیان ابراهیمی است.بااین همه، چالشی چشمگیر نیز در این میان وجود دارد، که به کیستی این قربانی باز می گردد.درحالی که یهودیان و مسیحیان، او را اسحاق(ع) می دانند، مسلمانان بدین سو گرایش دارند که او رااسماعیل(ع) بدانند. اما ب هراستی کیستی این قربانی، چه اهمیتی دارد؟ مگر هدف متون مقدس ازبازگویی این داستان، توجه پیروان ادیان ابراهیمی به ایمان ابراهیم(ع) و تلاش برای دنباله روی از اونیست؟ پس چرا چنین چالشی سر برآورده است؟ این مقاله به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش،نخست گزارشی تطبیقی از داستان زندگی پسران ابراهیم(ع) در کتاب مقدس و قرآن به دست می دهد،در پدیدآمدن این چالش می پردازد. به باور نویسندگان وراثت و سپس به بازگویی جایگاه عنصربررسی تاریخی برداشت های پیروان ادیان ابراهیمی از این داستان، نشان می دهد که آنان پسرآماده شده برای قربانی شدن را، وارث اصلی ابراهیم(ع) می دانسته اند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - ارزیابی زیستی پهنه‌های جزرو مدی خور سماعیلی ماهشهر با استفاده از ساختار جمعیت بزرگ بی‌مهرگان کف‌زی
سولماز دشتی غلامرضا سبزقبائی سیروس نظری پرچستان محمد صادق صبا

زمینه و هدف: امروزه، در مطالعات تعیین کیفیت آب، بررسی حضور درشت بی مهرگان کف زی به عنوان شاخص های مکمل برای روش های شیمیایی تشخیص آلودگی ها شناخته شده است. با مطالعه تغییرات ساختار جمعیتی ماکروبنتوزها و تنوع آن ها می توان به پایش اثرات آلودگی اکوسیستم های آبی، به ویژه خ چکیده کامل

زمینه و هدف: امروزه، در مطالعات تعیین کیفیت آب، بررسی حضور درشت بی مهرگان کف زی به عنوان شاخص های مکمل برای روش های شیمیایی تشخیص آلودگی ها شناخته شده است. با مطالعه تغییرات ساختار جمعیتی ماکروبنتوزها و تنوع آن ها می توان به پایش اثرات آلودگی اکوسیستم های آبی، به ویژه خورها پرداخت. روش بررسی: در پژوهش حاضر با تطبیق نتایج حاصل از شاخص های زیستی با آزمایش های فیزیک وشیمیایی به ارزیابی میزان آلودگی در خور سماعیلی که بخشی از خور موسی است، پرداخته شد. به منظور انجام پژوهش، 5 ایستگاه انتخاب و در چهار فصل، نمونه برداری صورت پذیرفت. همچنین برخی شاخص های تعیین کیفیت آب و رسوب از قبیلDO ،Ec، دمای آب، pH، کدورت، GSA و TOM مورد سنجش قرار گرفت. یافته ها و نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده در مجموع 4 گروه ماکروبنتوزی مشتمل بر 44 گونه، در منطقه مورد مطالعه شناسایی گردید، که در این میان، بیشترین درصد فراوانی به ترتیب مربوط به پرتاران Polycheate با 77/35 % ، دو کفه ای ها Bivalvia با 15/33 %، شکم پایان Gastropoda با 76/19% و سخت پوستان Crustacea با 32/11% بوده است. میانگین میزان تراکم ماکروبنتوزها در هر مترمربع از بستر منطقه مورد مطالعه تعداد 550 عدد بوده است که نشان از تراکم پایین ماکروبنتوزی در این منطقه می باشد. به منظور پی بردن به وضعیت اکولوژیکی منطقه از نظر میزان آلودگی از الگویWelch استفاده گردید. محاسبه مقادیر به دست آمده از میزان شاخص شانون با شاخص ارایه شده توسط Welch نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه از نظر میزان آلودگی در حد متوسط قرار دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

12 - من هو بوصیری العصر الحدیث؟
رقیة تقوی فردود

قال الله تعالی: النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم لهذا فرض علی المسلمین تکریم النبی صلی الله علیه وآله وسلم، خاصة فی عصرنا هذا، لنطمس علی الهجمة الجاهلیة للعصر الراهن، فعلیه یرید هذا المقال أن یقدم شاعراً معاصراً یلقّب ببوصیری عصره، حیث یختص أکثر آثاره بفکرة نشر الدین الإس چکیده کامل

قال الله تعالی: النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم لهذا فرض علی المسلمین تکریم النبی صلی الله علیه وآله وسلم، خاصة فی عصرنا هذا، لنطمس علی الهجمة الجاهلیة للعصر الراهن، فعلیه یرید هذا المقال أن یقدم شاعراً معاصراً یلقّب ببوصیری عصره، حیث یختص أکثر آثاره بفکرة نشر الدین الإسلامی، ومدح النبیّ صلی الله علیه وآله وسلم. وهذا دراسة لعدد من آثاره حول مدح النبی صلی الله علیه وآله وسلم، لأنّ الباحثة تظنّ أن کثیراً من الکتّاب لایهتمون بهذا النوع من الشعر اهتماماً بالغاً، سائلة المولی عزّ وجلّ أن یجعل هذه الوجیزة نافعة للقراء الکرام. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

13 - منازعات سیاسی وایدئولوژیکِ اسماعیلیان نزاری و باوندیان طبرستان در عصر سلجوقیان (با توجه به بستر جغرافیایی و شرایط منطقه)
ملیحه مهرابی دلشاد شهرزاد ساسان‌پور معصومه قره‌داغی رامین یلفانی

چکیده در این مقاله تقابل حکومت های محلی اسماعیلیان نزاری و شاخه دوم باوندیان طبرستان (466 ه ق تا 606 ه ق) که به ملوک جبال و اسپهبدان نیز شهرت داشتند با اسماعیلیان نزاری در زمینه سیاسی و مذهبی در جغرافیای خاص شمال ایران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. باوندیان که از چکیده کامل

چکیده در این مقاله تقابل حکومت های محلی اسماعیلیان نزاری و شاخه دوم باوندیان طبرستان (466 ه ق تا 606 ه ق) که به ملوک جبال و اسپهبدان نیز شهرت داشتند با اسماعیلیان نزاری در زمینه سیاسی و مذهبی در جغرافیای خاص شمال ایران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. باوندیان که از نظر مذهبی پیرو شیعه امامی بودند توانستند با استفاده از ظرفیت ها و شرایط خاص جغرافیایی، اقتصادی و اعتقادی منطقه، به بسط قدرت و تحکیم حکومت در طبرستان بپردازند. این مقطع هم زمان با دوره جانشینان ملکشاه سلجوقی بود که از میان آنان سلطان محمد و سنجر بیشترین نقش را در مناسبات سیاسی و مذهبی نزاریان با باوندیان داشتند. قدرت گیری خوارزمشاهیان در این زمان بر آشفتگی مناطق شمالی ایران افزود که پیامد آن به نفع اسماعیلیان نزاری بود. نزاریان که علاوه بر رویکرد توسعه جغرافیایی در منطقه شمال کشور، داعیه مذهبی نیز داشتند با باوندیان امامی مذهب و شیعیان زیدی گیلان برخورد داشتند و سراسر این دوره روابط آنان خصمانه بوده است. این پژوهش با استفاده از منابع محلی تدوین گردیده که در خلال آن تلاش شده تا با استفاده از گزارش سایر منابع، مناسبات باوندیان طبرستان و اسماعیلیان نزاری به لحاظ سیاسی و مذهبی مورد تحلیل قرار گیرد. بر این اساس، چگونگی مناسبات سیاسی و مذهبی دو حکومت محلی اسماعیلیان نزاری و باوندیان طبرستان، محور کلیدی این پژوهش می باشد که با رویکرد بین رشته ای در تاریخ و جغرافیا انجام شده است. در این میان، جهت بسط علمی و منطقی این مناسبات، ذکر رویدادهای مربوط به دوران سلجوقیان و بعضاً خوارزمشاهیان و همچنین اشاره ای به ظریت های جغرافیایی خاص طبرستان خالی از لطف نخواهد بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

14 - شرح احوال و اصول فکرى ابوعلی دقاق
مهدی محقق هایده نعمتی

در فایل اصلی مقاله موجود است

در فایل اصلی مقاله موجود است پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

15 - انتقاد اجتماعی در دیوان ناصرخسرو قبادیانی« اشخاص و طبقات اجتماعی»
احمد ذاکری سید ابوالفضل معصومی

به نام خداوندی که در وحدت قدیم ست از همه اشیا (ناصر خسرو، دیوان ، 1/1 ) ناصرخسرو قبادیانی یکی از چهره های درخشان ادبی و علمی قرن پنجم ایران است که خلاف رسم زمانه اش عوض مدیحه سرایی سلاطین و امرا وخوشباشی وکامجویی، اشعار و افکارش را با تمسّک به آیات قرآن، احادیث، ر چکیده کامل

به نام خداوندی که در وحدت قدیم ست از همه اشیا (ناصر خسرو، دیوان ، 1/1 ) ناصرخسرو قبادیانی یکی از چهره های درخشان ادبی و علمی قرن پنجم ایران است که خلاف رسم زمانه اش عوض مدیحه سرایی سلاطین و امرا وخوشباشی وکامجویی، اشعار و افکارش را با تمسّک به آیات قرآن، احادیث، راه و روش ائمّه به ویژه حضرت علی( ع )وخلفای فاطمی درگرو تمجید وتجلیل از حق،کسب فضیلت، دانش، ستیزه و انتقاد علیه مفاسد و زشت کاری های اجتماعی زمانه، زهد مثبت و ستیهنده قرار می دهد.او خواستار جامعه ای است پاک و منزّه یا به تعبیری آرمان شهری که دور از مفاسد اجتماعی باشد و معتقد است که چنین جامعه ای جز زیر سیطره ی دین حق تحت لوای مذهب اسماعیلی به وجود نمی آید، غـزل و مـدیحه ی سـلاطین را گزافه می شمارد و از شـاعرانی که از عشق و می و مطرب سخن می گویند، بیزاری می جوید. بر همین اساس توجّه این مقاله به انتقاد ناصرخسرو به اشخاص و طبقات اجتماعی در دیوان اشعارش از مخالفان چه خواص و چه عوام معطوف شده است. او اشخاص و طبقات حاکم زمانه اش از جمله: ناصبیان، فقها، علما، واعظان و خطیبان، خلفا، امیران خراسان، حاکمان و ستمکاران، سلاطین و شاهان، چاکران و وابستگان قدرت، شعر فروشان و اهل غزل، فریفتگان دنیا و زمان، اهل هوا و هوس، افراد جاهل وعوام، طمع کاران و اهل آز، ریا کاران و چاپلوسان،خراسان و خراسانیان را مورد انتقاد قرارداده است . پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

16 - تحلیل جامعه شناسانۀ رُمان دل کور اثر اسماعیل فصیح
سامان خانی اسفند آباد ماه نظری

10.30495/dk.2020.672391

جامعه شناسی ادبیات، بررسی متون ادبی، از نگاه جامعه شناختی است که رابطۀ بین ادبیات و عناصر اجتماعی را نشان می دهد. در واقع این نوع تحلیل به بررسی تأثیر متقابل ادبیات و جامعه بر همدیگر می پردازد. خوانشِ متفاوت اثر ادبی، فرآیندی است دو سویه بین نویسنده و خواننده. اهمیت آ چکیده کامل

جامعه شناسی ادبیات، بررسی متون ادبی، از نگاه جامعه شناختی است که رابطۀ بین ادبیات و عناصر اجتماعی را نشان می دهد. در واقع این نوع تحلیل به بررسی تأثیر متقابل ادبیات و جامعه بر همدیگر می پردازد. خوانشِ متفاوت اثر ادبی، فرآیندی است دو سویه بین نویسنده و خواننده. اهمیت آن از آنجایی است که سنّت های ادبی در پی مطلق گرایی معنا هستند، نگاهی تک بعدی که انسان مُدرن، آن را برنمی تابد و به نوعی خواننده را دچار بی میلی می کند. اما نقد بر پایۀ جامعه شناسی به عنوان یک تحلیل جدید، باعث پیوند ذهن خواننده با ابعاد مختلف زیبایی شناسی متن می گردد. برای این منظور رُمان دل کور اسماعیل فصیح که دوران مختلف پرالتهاب تاریخ ایران از جمله سال های حکومت پهلوی و انقلاب مشروطه را در برمی گیرد، مورد نقد جامعه شناختی قرار گرفته تا ارتباط ادبیات با محیط و طبقات اجتماعی آن عصر را نشان دهد. در این پژوهش، ابتدا به تشریح نظریات نقد جامعه شناسی ادبیات و دسته بندی مؤلفه های جامعه شناسانه از دیدگاه گلدمن، لوکاچ، باختین و اسکارپیت پرداخته شده سپس این مؤلفه ها در بافت جامعۀ موردِ نظرِ نویسنده پیاده شدند تا بتوانیم نوع زندگی مردم، طبقات اجتماعی مختلف به خصوص قشر مستضعف و پایین جامعه، مشاغل آنها، جایگاه اجتماعی زنان و محرومیت هایشان ، مباحث تاریخی، زیرساخت های اجتماعی، نبود بهداشت، شیوع بیماری ها و قحطی، استفاده از طب سنتی به جای درمان های به روز، آسیب های اجتماعی، فقر، فحشا، تجاوز، خشونت، رباخواری، اسیدپاشی، باورهای مذهبی،باورهای عامیانه، خرافات آن عصر و ... را بهتر درک کنیم. لازم به ذکر است این تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی انجام پذیرفته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

17 - تبیین فضای عرفانی سماع و تلفیق آن با هنر نقاشی مدرن
ندا بصاری عزیز حجاجی کهجوق آرش مشفقی

10.30495/dk.2021.681685

در ایجاد تناسب بین فضای عرفان و هنر همان گونه که سالک در مقام شهود، به دیده های خویش مؤمن است؛ هنرمند نیز در خلق اثر بدیع با چنین حالتی روبرو خواهد بود و این توفیق نیز مستلزم نیل به یک حقیقت ثابت و یک محبوب است که در ابداع اثر هنری، حقیقت به ظهور رسیده در این مجال، به چکیده کامل

در ایجاد تناسب بین فضای عرفان و هنر همان گونه که سالک در مقام شهود، به دیده های خویش مؤمن است؛ هنرمند نیز در خلق اثر بدیع با چنین حالتی روبرو خواهد بود و این توفیق نیز مستلزم نیل به یک حقیقت ثابت و یک محبوب است که در ابداع اثر هنری، حقیقت به ظهور رسیده در این مجال، به صورت تابلو نقاشی جلوه گر شده است. تحقیق در مفهوم عرفانی سماع و صورت شناسی آن در عناصر زیبایی رنگ و نقاشی، زمانی گویاتر می گردد که به سیر تلفیقی آن با نقاشی مدرن پرداخت و این مجال، که به روش توصیفی – تحلیلی نگاشته شده است؛ زیبایی شناسی را تا جایی پیش می برد که می توان یک محور کاربردی تری را ارائه داد. این پژوهش، با ایده پردازی آمیخته با تخیل نویسنده و با راهنمایی رسام جهت نقش پردازی افکار و ایده های نوین وی، برای نخستین بار همراه با تصاویری که مخلوق ذهن خلاق نویسنده است به نمایش گذاشته شده. هدف غایی این جستار مدعی است که نقاش هنرمند بتواند با تلفیق یکی از سنت های سلوک (سماع) که آن را از نگارگران سَلَف اخذ کرده است؛ با استناد به ظواهر طبیعت به صورت نمادین و با خلط رنگ های مذهبی، همراه با نگرشی عرفانی به اصل و مبدأ، آن را به تصویر بکشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

18 - درس‌هایی از مولانا
منصور ثروت

نگاه به زندگی عملی مولانا و یا به قول عارفان، در معامله با مردم، همچون آثار او امری استثنایی، قابل عنایت و آموزنده است. مطالعه و دقت در رفتارهای وی با قشرهای گوناگون مردم، اعم از فرادستان و فرودستان، خانواده و غیرخانواده و گروه‌هایی که به هر دلیلی از منظر اهل غرور، فاقد چکیده کامل

نگاه به زندگی عملی مولانا و یا به قول عارفان، در معامله با مردم، همچون آثار او امری استثنایی، قابل عنایت و آموزنده است. مطالعه و دقت در رفتارهای وی با قشرهای گوناگون مردم، اعم از فرادستان و فرودستان، خانواده و غیرخانواده و گروه‌هایی که به هر دلیلی از منظر اهل غرور، فاقد ارزش‌های انسانی‌اند، و همچنین نگاه وی به اهل قدرت و ثروت و شیوه اختصاصی تربیت مریدان، هرکدام می‌تواند حتی برای اهل روزگار ما نیز مفید فایده باشد. این مقاله سعی می‌کند، موارد مذکور را با ذکر شواهد لازم بازکاوی کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

19 - سماع عارفانه و طواف عابدانه در ادب فارسی
ملیحه جعفری لنگرودی

دربارةسماع و مقبولیت و مردودیت آن در سیر و سلوک عرفانی سخنان بسیار گفتهاند. نگارنده بر آن است تا با بیان دلایل گوناگون و ذکر شواهد ادبی و عرفانی، اهمیت سماع حقیقی را بر همگان روشن نموده، آن را وسیلهای آسان، پرشور وجاذب در جهت تحریک و تهییج روان آدمی برای رسیدن به حق و چکیده کامل

دربارةسماع و مقبولیت و مردودیت آن در سیر و سلوک عرفانی سخنان بسیار گفتهاند. نگارنده بر آن است تا با بیان دلایل گوناگون و ذکر شواهد ادبی و عرفانی، اهمیت سماع حقیقی را بر همگان روشن نموده، آن را وسیلهای آسان، پرشور وجاذب در جهت تحریک و تهییج روان آدمی برای رسیدن به حق و کسب معرفت معرفی کند؛ وسیلهای که به دلایل مختلف از نظر برخی از بزرگان مردود شمرده شده است؛ در حالی که می‌توان بین سماع عارفانه و طواف عابدانه ارتباط منطقی ایجاد کرد؛ چرا که سماع همچو طواف به عنوان یک وسیله یا راه با انجام اعمالی خاص دارای شباهت‌هایی از حیث ظاهر بوده به گونهای قابل توجیه است؛ البته این توجیه باید به نحوی باشد که با دین اسلام تعارضی نداشته باشد و راهی پر جذبهتر برای درک حقیقت و کامل شدن انسان در برابر آدمی بگشاید. هدف از نگارش این مقاله آن است که ارتباط معنوی این دو چرخش را نشان داده؛ دلایل موافقت و مخالفت بعضی از بزرگان صاحب نظر ارائه شود. در نتیجه رهروان افزونتری را جذب مسیر حقیقت کرده آنان را از سیر در مسیر انحرافآمیز بر کنار بدارد. با این دیدگاه، سماع عارفانه وسیلهای در دست گروهی خاص محسوب نمیشود و به فرقهای خاص تعلق نمی‌گیرد؛ بلکه عموم انسانهای حقطلب می‌توانند از آن برخوردار گردند؛ اگر به اصل معنی آن بنگرند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

20 - سماع و موسیقی عرفانی در اندیشه عرفانی فارابی
محمود آهسته معصومه روحانی فرد

فارابی همگام با روحیه صوفیانه، به موسیقی نیز گرایش و علاقه وافری ابراز می‌داشت. اوطبیعتی متأمل داشت وازاموردنیوی اعراض می کرد. اما آنچه در زندگی فارابی قابل توجه است اینکه تصوف فارابی در حد اعتدال و متفاوت ازتصوف رایج زمانه خودبود؛ کسوت درویشی فارابی هیچگاه اوراازکارتحق چکیده کامل

فارابی همگام با روحیه صوفیانه، به موسیقی نیز گرایش و علاقه وافری ابراز می‌داشت. اوطبیعتی متأمل داشت وازاموردنیوی اعراض می کرد. اما آنچه در زندگی فارابی قابل توجه است اینکه تصوف فارابی در حد اعتدال و متفاوت ازتصوف رایج زمانه خودبود؛ کسوت درویشی فارابی هیچگاه اوراازکارتحقیق وتعلیم وکتابت بازنداشت وسماع عارفانه، نزاهت اخلاق، صحت مزاج وناچیزانگاشتن اموردنیوی، نتیجه تصوف وموسیقی اوبوده است. موسیقی وتصوف دروجودفارابی نه تنهاهمگام وهمرازبوده‌اند بلکه زمینه‌های تأمل وتعمق اندیشه اودرمسائل علمی وفلسفی را فراهم آورده‌اند. شاهد این مطلب، حوادث تاریخی وساختارفکری وروحانی اوست که به آن پرداخته خواهدشد. نگارندگان با بررسی آثار مختلف فارابی و شارحان اودراین مقاله سعی دارد تااولاً تصوف فارابی را از تصوف رایج دوره اول وبه معنای عام صوفی گری تمیز دهند وثانیاً تأثیرات موسیقی را درطریقه صوفیانه فارابی تبیین نموده وحضورموسیقی به عنوان عنصر پیوند دهنده حیات فلسفی وعرفانی اورامورد تحلیل وبررسی قراردهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

21 - بررسی «سماع» بارویکرد به نظریات مطرح در نسخۀ خطی کتاب «لطایف اشرفی»
اسما آتش گوهری عبد الرضا مدرس زاده محمدرضا شریفی

سماع صوفیانه از دیرباز در آثار نظم و نثر عرفا جایگاه ویژه ای به خود اختصاصداده و همواره مورداختلاف اهل تصوّف بوده است. برخی آ ن را غذای روح می نامیدند و برخی انکارمی کردند و بی زاری می جستند. در این میان با بررسی نسخۀ خطی کتاب لطایف اشرفی نظریات شیخ اشرف الدین سمنانی ـ چکیده کامل

سماع صوفیانه از دیرباز در آثار نظم و نثر عرفا جایگاه ویژه ای به خود اختصاصداده و همواره مورداختلاف اهل تصوّف بوده است. برخی آ ن را غذای روح می نامیدند و برخی انکارمی کردند و بی زاری می جستند. در این میان با بررسی نسخۀ خطی کتاب لطایف اشرفی نظریات شیخ اشرف الدین سمنانی ـ عارف نامیِ قرن هشتم و نهم ایرانی الاصلِ هندوستان ـ درمی یابیم که وی به سماع نگاهی ویژه داشته و از آن به عنوان گوش سپردن به نغمه های زیبا و نیز به معنای پایکوبی یادنموده است. او آدمیان را به سه گروه تقسیم کرده و حکم سماع را باتوجه به ویژگی های روحی مستمع، موشکافانه معرفی نموده است. وی شروط خاصی برای سماع قائل است که اگر کسی آن شروط را به جای آورد، به حیات جاودانی نائل می شود. با اینکه اکثر مشایخ چشتیه ـ از متقدّمین و متأخّرین ـ سماع کرده و آن را جایز دانسته اند، لیکن اشرف الدین ملاک مباح بودنِ سماع را به مستمع و نحوۀ انجام شروط سماع منوط می داند. به طورکلّی، نگاه عابدانۀ وی به سماع، درخورتوجه است؛ تاآنجاکه بهترین مکان برای سماع را مسجد معرفیمی نماید. در این پژوهش برآنیم تا ضمن معرفی اجمالی سیّداشرف الدین سمنانی و کتاب لطایف اشرفی، نظریات شاخص وی را در مورد سماع تحلیل و بررسی نماییم. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

22 - تحلیل زیبایی شناسی سماع و موسیقی آفرینش در نگاه مولانا
سعید رضائی محمدرضا اسعد fatemeh Gharemani

موسیقی در اساطیر ملل مختلف، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این علم به مثابة یکی از بخش‌های حکمت نظری، بواسطة همسانی در ادراکات شهودی و درونی، بعد متافیزیکی، خطاناپذیری و ...، با عرفان ادبی، پیوندی ناگسستنی دارد. بسط مفهومی موسیقی از همین جا نشأت گرفت که منجر به رهایی از چکیده کامل

موسیقی در اساطیر ملل مختلف، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این علم به مثابة یکی از بخش‌های حکمت نظری، بواسطة همسانی در ادراکات شهودی و درونی، بعد متافیزیکی، خطاناپذیری و ...، با عرفان ادبی، پیوندی ناگسستنی دارد. بسط مفهومی موسیقی از همین جا نشأت گرفت که منجر به رهایی از فضای مونولوگ و تک‌بعدی و سوق یافتن به موسیقی روح کیهانی گردید که تدریجاً در عرفان نیز رسوخ کرد و قوت گرفت. ادراک از موسیقی که تجلی ساز سماع عارفانه بوده و رستاخیز عوالم و حالت های روحانی سالک است یک موسیقی افلاکی و کیهانی را نمایان شده وبعد شهودی پیدا می کند و مستقیما با عواطف و احساسات را درگیر می کند. مولوی نگاه بسیار زیبایی شناسانه ای از دریافت موسیقی دارد و چون در دریافت های باطنی در مرتبه بالایی از واردات قلبی بوده و به بیان دیگرنمادی از همه نظام ها و عرف ها و عادت ها را داراست ارتباط میان نگاه او و تفکراتش با موسیقی کیهانی این مهم را نمایان می کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

23 - جایگاه و اهمیّت تأویل قرآن در شعر ناصرخسرو
حمیدرضا مرادیان حمیدرضا سلیمانیان

مسأله اعتقاد به وجود لایه‌ها و درجاتِ قرآن کریم (ظاهر و باطن)، از مباحث بحث‌برانگیزی است که علمای اسلامی به آن توجه داشته‌اند. درک معانی و مفاهیم قرآن بر معیار ظاهر یا باطن نیز شرایط و ضوابط و روش‌های آن ازجمله مسائلِ متنازع‌فیه در حوزة اندیشه‌های اسلامی است. در میان ف چکیده کامل

مسأله اعتقاد به وجود لایه‌ها و درجاتِ قرآن کریم (ظاهر و باطن)، از مباحث بحث‌برانگیزی است که علمای اسلامی به آن توجه داشته‌اند. درک معانی و مفاهیم قرآن بر معیار ظاهر یا باطن نیز شرایط و ضوابط و روش‌های آن ازجمله مسائلِ متنازع‌فیه در حوزة اندیشه‌های اسلامی است. در میان فِرَق اسلامی، آنکه بیش‌ازهمه به وجودِ باطن قرآن و روش دستیابی به آن یعنی تأویل توجه و اهتمام داشته و بنیان فکری خویش را بر تأویل نهاده، اسماعیلیه است. ناصرخسرو قبادیانی مفسّر و ایدئولوگ بزرگ اسماعیلیان و یکی از مبلّغان رسمی این مذهب در خراسان است. بررسی آثار وی این مطلب را آشکار می‌سازد که در آثار منثورش چون وجه دین، جامع‌الحکمتین، خوان‌الاخوان و زادالمسافرین، تأویل‌گرایی گسترده‌ای را در پیش گرفته است. در دیوان ـ‌بنابه اقتضای سخن شاعرانه و قابلیّت‌نداشتن بیان مفاهیم فلسفی و کلامی‌ـ بیش‌از آنکه به حقیقت تأویل و ماهیّت آن و بررسی مصادیق آن بپردازد، از جایگاه و اهمیّت آن سخن رانده است. دعوت به تأویل‌گرایی و پرهیز از ظاهرگرایی و تقلید، تعریف تأویل در مقام تشبیه و تمثیل که خاص کلام شاعرانه است، تبیین رابطة تنزیل‌و‌تأویل و مثال‌وممثول و به‌ویژه مسئولیت خاندان پیامبر(ص) در تأویل قرآن کریم، از مضامین سخن این شاعر است که این مقاله به بررسی آن‌ها پرداخته است. شمارة ذیل هریک از شواهد شعری، مربوط به شمارة صفحات دیوان ناصرخسرو به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

24 - تاملی در چگونگی تعامل و تعاضد صلاح الدین ایوبی با شیعیان اسماعیلی و امامی
مهری خوش چهره بشری دلریش شهربانو دلبری

هدف از مقاله حاضر تاملی در چگونگی تعامل و تعاضد صلاح الدین ایوبی با شیعیان اسماعیلی و امامی می باشد. به نظر می رسد اغلب مورخان این دوره، میان اندیشههای بدعتآلود شیعیان اسماعیلی، با عقاید امامیه تمییز قائل شدهاند. بیشتر آنها همچون سبط ابنجوزی، ابنخلکان و غیره، متأثر از ع چکیده کامل

هدف از مقاله حاضر تاملی در چگونگی تعامل و تعاضد صلاح الدین ایوبی با شیعیان اسماعیلی و امامی می باشد. به نظر می رسد اغلب مورخان این دوره، میان اندیشههای بدعتآلود شیعیان اسماعیلی، با عقاید امامیه تمییز قائل شدهاند. بیشتر آنها همچون سبط ابنجوزی، ابنخلکان و غیره، متأثر از عملکرد دوگانه دولت در برابر فرق مختلف شیعه، ضمن ابراز انزجار از عقاید اسماعیلیان و جانب داری از اقدامات ضد شیعی صلاحالدین، در برابر پیروان امامیه و عقاید آنها، با تسامح و انعطاف بیشتری عمل کردهاند. حضور فعال و پررنگ برخی مورخان امامی مذهب این دوره، نظیر قفطی و ابن ابی طی و تعاملات مثبت آنها با دستگاه حاکم، نیز صحت این ادعا را تأیید می کند.صلاح الدین ایوبی (در اواخر سال 565ق/ نیمه 1170م) با تقویت مذهب سنی درصدد تضعیف مذهب اسماعیلی فاطمیان برآمد. او توانست همزمان هم دولت فاطمی را برکنار کند و هم به دعوت دولت خود بپردازد چنانچه در( دهم ذی الحجه ، 565ق/ 25 آوریل م) عبارت حی علی خیرالعمل را اذان حذف کرد و دستور داد تا نام خلفای راشدین را در خطبه‌ها را جایگزین خلفای فاطمی نمایند. همچنین دار الغزل در کنار درب مسجد جامع بنا نمود و آن را به فرقه مالکیه اختصاص داد و به مدرسه القمحیه معروف شد. و دار السعید السعداء را که در ضلع شمالی قصر فاطمی قرار داشت را به خانقاه صوفیه تبدیل کرد و آن اولین خانقاهی بود که در مصر تأسیس شد و مجالس دعا در قصر و دانشگاه الازهر تعطیل شد.( طقوشی، 1374: 35) این تغییرات مذهبی تغییراتی را در انتصاب قاضیان نیز ایجاد نمود و همه قاضیان شیعه اسماعیلیه را برکنار نمود و قاضیان مصری در ماه جمادی الاخر (سال 566ق/1171م )از جمله قاضی صدر الدین ابی القاسم عبدالملک بن عیسی بن درباس المارانی الشافعی را به سمت قضاوت گماشت. از آن زمان مذهب شافعی در مصر مشهور شد. از بارزترین مظاهر تبدیل شدن مذهب به مذهب سنی، انتشار مذهب اشعری بود و صلاح الدین به خاطر تأثیر پذیری از سلاجقه بر این مذهب تعصب داشت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

25 - بررسی، تحلیل و مقایسۀ سیاست‌های شاه اسماعیل دوم (984-943ق) و شاه محمد خدابنده (996-985ق) در برابر مخالفان اعتقادی و مذهبی
زهرا قائمی صابر اداک محسن حیدرنیا

در سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا می‌کردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکل‌گیری قدرت را تسریع بخشند. تأ چکیده کامل

در سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا می‌کردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکل‌گیری قدرت را تسریع بخشند. تأثیر و تأثر حاکمان و روحانیون از هم، ساخت بناهای مذهبی، برگزاری آیین‌های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه‌های مذهبی دیگر، از طرفی باعث استحکام دولت صفویه گردید و از طرفی، زمینه‌های فروپاشی و سقوط آن را فراهم آورد. در این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، سیاست‌های شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده در برابر مخالفان مذهبی و فکری در این دوران بررسی شده است. مؤلفه‌های سیاسی- مذهبی دوران شاه اسماعیل دوم بدین قرار است: قلع و قمع صوفیان مداخله‌گر در سیاست، گرایش‌ مذهبی شاه به اهل سنت و کاهش فشار بر آنان، تلاش برای کاهش قدرت عالمان شیعه و برخورد مناسب و عاری از تعصبات دینی با کردها. در دوران شاه محمد خدابنده نیز مسائلی با ریشۀ اعتقادی روی داد که شامل این موارد است: سرکوب قلندرهایی که در قالب شاه اسماعیل‌ دوم شورش کردند و سرکوب گروهی از کردها که با حمایت دولت عثمانی علیه دولت صفویه شوریدند.در سرتاسر حکومت صفویان، مذهب و نیروهای وابسته به آن نقش عمده‌ای ایفا می‌کردند. در واقع، حکومتی که شاه اسماعیل اول در 907 ق تأسیس کرد، حکومتی مذهبی بر پایۀ شاخص‌های دینی موجود در جامعه بود. حاکمان صفویه توانستند با اتکاء بر نهاد دین، روند شکل‌گیری قدرت را تسریع بخشند. تأثیر و تأثر حاکمان و روحانیون از هم، ساخت بناهای مذهبی، برگزاری آیین‌های مذهبی و حمایت یا سرکوب پیروان فرقه‌های مذهبی دیگر، از طرفی باعث استحکام دولت صفویه گردید و از طرفی، زمینه‌های فروپاشی و سقوط آن را فراهم آورد. در این تحقیق با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه‌ای، سیاست‌های شاه اسماعیل دوم و شاه محمد خدابنده در برابر مخالفان مذهبی و فکری در این دوران بررسی شده است. مؤلفه‌های سیاسی- مذهبی دوران شاه اسماعیل دوم بدین قرار است: قلع و قمع صوفیان مداخله‌گر در سیاست، گرایش‌ مذهبی شاه به اهل سنت و کاهش فشار بر آنان، تلاش برای کاهش قدرت عالمان شیعه و برخورد مناسب و عاری از تعصبات دینی با کردها. در دوران شاه محمد خدابنده نیز مسائلی با ریشۀ اعتقادی روی داد که شامل این موارد است: سرکوب قلندرهایی که در قالب شاه اسماعیل‌ دوم شورش کردند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

26 - رسوم خانقاه ونمادهای آن از دیدگاه مولانا در غزلیات
مریم رئیسی عطامحمد رادمنش قربانعلی ابراهیمی

10.30495/farsij.2022.1916513.1415

عارفان بزرگ هر یک دارای زبان و نظام تصویری و نمادین خاصی هستند. آن‌هایی که تجربه‌های ناب شخصی داشته‌اند، تصاویر و تعابیر شخصی مختص به خود دارند . مولانا از هر چیز و هر کسی، با توجه به تداعی معانی‌ای که در ذهن او صورت می‌گرفته است، به واژگان معنی رمزی داده است. وسعت دایر چکیده کامل

عارفان بزرگ هر یک دارای زبان و نظام تصویری و نمادین خاصی هستند. آن‌هایی که تجربه‌های ناب شخصی داشته‌اند، تصاویر و تعابیر شخصی مختص به خود دارند . مولانا از هر چیز و هر کسی، با توجه به تداعی معانی‌ای که در ذهن او صورت می‌گرفته است، به واژگان معنی رمزی داده است. وسعت دایرة رمزپردازی مولانا شامل حیوانات، گیاهان، صور فلکی، اسطوره‌ها، پیامبران و ... است؛ از این‌روی، بررسی تمام جنبه‌های رمزپردازی و اصطلاحات عرفانی در غزلیات مولانا نیازمند تحقیقات بسیار گسترده‌ای است. در پژوهش حاضر نمادهای خانقاهی در غزلیات مولانا بررسی شده است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که: آداب و رسوم خانقاهی و نمادهای آن در شعر مولوی چگونه بازتاب یافته است؟ نتایج نشان می‌دهد که مولانا در ایجاد معانی جدید رمزی از انواع واژگان و اصطلاحات استفاده کرده است. مهم ترین نتیجه پژوهش حاضر نیز در این نکته است که ، با توجه به خلاقیت مولانا در رمزپردازی، غزلیات مولانا را نمی‌توان با توجه به اصطلاحات عرفانی‌ای که در کتب صوفیه آمده است، تفسیر نمود؛ زیرا اصطلاحات عرفانی وضع‌شده، نشان‌دهندة ذهن آگاه نویسندگانی است که مشرب فکری خاص خود را دارند. برخی از آداب و رسومی که در دیوان شمس معنی نمادین یافته اند ،عبارتند از : پیر، طعام ، فراشی ،سماع و ... است . هدف این پژوهش بازتاب نمادهای خانقاهی در دیوان شمس مولوی است. روش تحقیق اسنادی و کتابخانه‌ای است و تحلیل متن از طریق شواهد به دست آمده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

27 - بررسی و تحلیل آیین های سماع کردن، خلوت گزینی و خرقه پوشی در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه از عزالدین کاشانی با رویکرد به اصل فایده گرایی
سیدمحمد ساعدی مسعود خردمندپور عبداله مقامیان زاده امیر محمد اردشیر زاده

10.30495/farsij.2022.1956492.1623

تصوف اسلامی دارای مناسک متنوعی است که برای رساندن آدمی به سعادت حقیقی در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین، در یک نگاه کلی همۀ این مناسک دارای فواید معنوی و شناختی عمده‌ای هستند. عزالدین کاشانی در کتاب مصباح‌الهدایه به شماری از مناسک عرفانی و ابعاد سودرسانی آن پرداخته که از ا چکیده کامل

تصوف اسلامی دارای مناسک متنوعی است که برای رساندن آدمی به سعادت حقیقی در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین، در یک نگاه کلی همۀ این مناسک دارای فواید معنوی و شناختی عمده‌ای هستند. عزالدین کاشانی در کتاب مصباح‌الهدایه به شماری از مناسک عرفانی و ابعاد سودرسانی آن پرداخته که از این بین، سماع، خلوت‌گزینی و خرقه‌پوشی برجسته‌تر به نظر می‌رسند. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی، اعمال صوفیانۀ مذکور از دید اصل فایده‌گرایی بررسی و کاویده می‌شود. دلیل گزینش نظریۀ فایده‌گرایی، ظرفیت‌های آن برای رسیدن به تحلیل نوآورانه از آراء کاشانی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کاشانی همچون فایده‌گرایان به نتیجه‌ای که از انجام یک عمل به دست می‌آید تأکید دارد و صرفاً خود عمل را خوب یا بد نمی‌داند. همچنین، فواید سماع عبارت است از: تأمین بخشی از نیازهای روحی سالک؛ رفع سآمت روحی و جسمی سالک؛ صیقل وجود آدمی؛ ایجاد محبت در دل سالک؛ آشکار کنندۀ اسرار الهی؛ برقراری ارتباط سالک با عالم لاهوت؛ تقویت ثبات و تمرکز روحی در سالک. فواید اصلی خلوت‌گزینی عبارت است از: بهره‌مندی و آگاهی از علوم الهی و معنوی؛ حفظ دین سالک؛ دور ماندن سالک از خطرات درونی و بیرونی؛ مهار کردن نفس اماره و جهت دادن به آن؛ ارتباط-گیری سالک با خداوند؛ بی‌توجهی به دنیا و مافیها؛ مصاحبت با خداوند و پیامبر. فواید خرقه‌پوشی نیز شامل این موارد است: ایجاد دگرگونی‌های مطلوب در عادت‌های سالک؛ رسیدن به تحولات ژرف درونی از دریچۀ تغییرات بیرونی و ظاهری. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

28 - پیوند حالتِ مخاطب‌ در فلسفه سماع سهروردی با هنرِ پرفورمنس(اجرا)
آذرنوش گیلانی

چکیده تقریباً کمترشاعر، حکیم یا فیلسوفی را در طول تاریخ می‌توان سراغ گرفت که پیرامون موضوع موسیقی و سماع در آثار منظوم، منثور خود اشارات و عباراتی را نیاورده باشند. شهاب‌الدین سهروردی نیز به‌عنوانِ یکی از فلاسفة جهانِ اسلام، نگاهِ خاصی به حالات شنوده (مخاطب) در ه چکیده کامل

چکیده تقریباً کمترشاعر، حکیم یا فیلسوفی را در طول تاریخ می‌توان سراغ گرفت که پیرامون موضوع موسیقی و سماع در آثار منظوم، منثور خود اشارات و عباراتی را نیاورده باشند. شهاب‌الدین سهروردی نیز به‌عنوانِ یکی از فلاسفة جهانِ اسلام، نگاهِ خاصی به حالات شنوده (مخاطب) در هنگام نواختن موسیقی و سماع داشته است.او پرسش خود را در بحث موسیقی و سماع با مفهوم مخاطب وحالت در هنگام شنیدن آغاز می‌کند. ‌این نوع نگاه به سماع در نوع خود کم‌نظیر است. هنرِ پرفورمنس(اجرا) نیز از جنجالی‌ترین و جذاب‌ترین گرایش‌های هنر معاصر در عرصه‌ی هنر می‌باشد که هنرمند اثر خود را در برابر مخاطب بصورت زنده به اجرا در می‌آورد. هنر اجرا همیشه در کنار ادبیات، شعر، موسیقی، معماری و نقاشی رشد می‌کند. برای این منظور،. در این پژوهش تلاش شده به پرسش ذیل پاسخ داده شود: ماهیت مخاطب در موسیقی و سماع در نگاه سهروردی و پیوند آن با مخاطب در پرفورمنس(اجرا)چگونه است‌؟ پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

29 - بررسی آرامگاه شاه اسماعیل اول در اردبیل از منظر باستان‌شناسی
حسن یوسفی محمود طاوسی

آرامگاه شاه اسماعیل، بنیانگذار حکومت مقتدر صفویه از نظر سبک و آرایه‌های تزئینی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب می‌شود. آرامگاه ما بین مزار برجی شکل خود شیخ و مقبره محی‌الدین (حرمخانه) قرار دارد و احتمالاً بنایی است که بعداً به این مجموع چکیده کامل

آرامگاه شاه اسماعیل، بنیانگذار حکومت مقتدر صفویه از نظر سبک و آرایه‌های تزئینی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب می‌شود. آرامگاه ما بین مزار برجی شکل خود شیخ و مقبره محی‌الدین (حرمخانه) قرار دارد و احتمالاً بنایی است که بعداً به این مجموعه الحاق شده است. مدفن دارای گنبد کوتاه و کم عرضی است که با یک اتاق محقر وتنگ محصور گردیده به طوری که این آرامگاه در بین دو بنای مذکور در بالا گم شده است و این آرامگاه متوسط مرقد شخصی است که دولت صفوی را بنیانگذاری و به طور مقتدرانه‌ای حدود ربع قرن حکومت نمود. بنای آرامگاه شاه اسماعیل از جمله آثاری است که در میان بناهای بقعه کمتر به آن پرداخته شده و بر عکس دیگر آثار تاریخی مجموعه که مسافران توضیحات مفصلی در خصوص آن‌ها نوشته‌اند در این مورد یا اصلاً توجه نشده و یا خیلی مختصر به آن اشاره شده است. با صراحت می‌توان گفت حتی در عصر کنونی با اینکه در مورد تاریخ دوره شاه اسماعیل و شخصیت آن مطالب زیادی پیش روی محققان وجود دارد، ولی به معماری این زمان پرداخته نشده است. هدف مقاله حاضر بررسی آرامگاه شاه اسماعیل اول در اردبیل از دیدگاه باستان‌شناسی، مطالعه اثر بر اساس متون تاریخی موجود و بررسی میدانی آن جهت ارائه یک تاریخ دقیق و روشن از بنا و مشخص کردن جایگاه اثر در مجموعه بناهای معماری عصر صفوی در اردبیل است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

30 - مسجد - مدرسه فیلسوف الدوله
مونا بیگلربیگی قاجاریه

از همان آغاز گسترش اسلام فعالیت‌های آموزشی از جمله آموزش خط و کتابت، در مساجد صورت می‌گرفت و زمان پرداختن بدان به نحوی بود که موجب بروز اشکال در انجام فعالیت‌های عبادی نمی‌شد. اما گسترش فعالیت‌های متنوع آموزشی و مذهبی سبب شکل‌گیری مدارس جهت آموزش علوم مذهبی و سایر علوم چکیده کامل

از همان آغاز گسترش اسلام فعالیت‌های آموزشی از جمله آموزش خط و کتابت، در مساجد صورت می‌گرفت و زمان پرداختن بدان به نحوی بود که موجب بروز اشکال در انجام فعالیت‌های عبادی نمی‌شد. اما گسترش فعالیت‌های متنوع آموزشی و مذهبی سبب شکل‌گیری مدارس جهت آموزش علوم مذهبی و سایر علوم مربوط به آن گردید. در ایران، عمدتاً مدارس به دو صورت ساخته می‌شدند، یا به‌عنوان بخشی از مساجد، عملکرد مسجد و مدرسه در یک ساختمان تلفیق می‌شد و یا به شکل یک واحد مستقل جهت تحصیل و اقامت طلاب احداث می‌گردید. دوره اوج توجه به احداث مسجد – مدرسه را عصر قاجار باید دانست که بیشترین شمار این نوع بنا در تهران، پایتخت آن روزگار، ساخته شد. مسجد – مدرسه فیلسوف‌الدوله که کارکردهای اصلی مسجد و مدرسه را توأمان دارد، متعلق به همین دوره است. این بنا به صورت بخشی از مجموعه سید اسماعیل در قلب محله چال‌میدان احداث شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

31 - نسب فاطمیان و خاندان میمون
بیژن پروان رضا دهقانی

چکیده دولت فاطمی از دولت های شیعی است که در اواخر قرن سوم هجری (297ه.ق) ؛ توسط یکی از نوادگان اسماعیل ؛ فرزند حضرت امام جعفر صادق (ع) تشکیل شد. به دلایل مختلفی در طول تاریخ؛ از زمان تاسیس این دولت، در خصوص نسب موسسین آن نظرات مختلفی ابراز شده است. صرف نظر از تلاش های عب چکیده کامل

چکیده دولت فاطمی از دولت های شیعی است که در اواخر قرن سوم هجری (297ه.ق) ؛ توسط یکی از نوادگان اسماعیل ؛ فرزند حضرت امام جعفر صادق (ع) تشکیل شد. به دلایل مختلفی در طول تاریخ؛ از زمان تاسیس این دولت، در خصوص نسب موسسین آن نظرات مختلفی ابراز شده است. صرف نظر از تلاش های عباسیان، حتی شیعیان زیدی و اثنی عشری نیز نظر یکسانی در این مورد نداشته اند. با ورود خاندان میمون, در جریان شکل گیری و تکوین تفکر اسماعیلی, اختلاف و نزاع از شکل عربی- عربی و یا شیعی– سنی به یک پدیده عربی- ایرانی و یا اسلام و غیر اسلام تبدیل می شود. نتایج یافته های نوشتار حاضر؛ نفی انتساب خاندان میمون به این فرقه و لزوم انفکاک میان دو جریان اصیل اسماعیلی؛ به عنوان یک مذهب فکری و جریان ثانوی با نقش پررنگ ایرانی؛ با خصایص کلامی و سیاسی است. خاندان میمون قابل بررسی خاص است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

32 - محوریت شخصیت فرهمند و روش های تبلیغی داعیان اسماعیلی در تاسیس خلافت فاطمی
زهرا رئوفی علیرضا واسعی محمود سید

تاسیس خلافت فاطمی در مغرب در سال 297 ه.ق، به رغم اینکه از نظر سیاسی برای اسماعیلیه پیروزی به شمار می رفت، اما موفقیت در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی در مغرب به سهولت نبود. داعیان اسماعیلی با تاکید بر نقش محوری شخصیت فرهمند، سیره عملی و شیوه های تبلیغی خود موجب کامیابی بی چکیده کامل

تاسیس خلافت فاطمی در مغرب در سال 297 ه.ق، به رغم اینکه از نظر سیاسی برای اسماعیلیه پیروزی به شمار می رفت، اما موفقیت در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی در مغرب به سهولت نبود. داعیان اسماعیلی با تاکید بر نقش محوری شخصیت فرهمند، سیره عملی و شیوه های تبلیغی خود موجب کامیابی بی نظیر اسماعیلیه در شمال آفریقا شدند. داعیان در تلاش بودند تا شرایط را به سمت یک حرکت شورانگیز شیعی سوق داده و متعاقب آن با تغییر رویکرد امامان اسماعیلی از وضعیت ستر به آشکار و تمرکز رهبری در مغرب موجبات موفقیت داعیان در تاسیس خلافت فاطمی را فراهم آوردند. داعیان عامل محوری در گرایش دادن بخش قابل توجهی از مردم مغرب به نهضت اسماعیلیه را داشتند، هرچند آنان با مخالفت گسترده رو به رو شدند و مجبور گردیدند سیاست مذهبی خویش را در مغرب تعدیل کنند و سیاست مدارا و تسامح را در پیش بگیرند، که این خود منجر به پایه مهم موفقیت داعیان اسماعیلی بود. کلید واژه: داعیان اسماعیلی، مغرب، خلافت فاطمی، مدارای مذهبی پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

33 - بررسی تاریخی پیرامون سید جلال الدین اشرف
ابراهیم باوفا دلیوند آرش آقاجانپورگزافرودی

چکیده خطه گیلان از دیرباز پناهگاه خاندان پیامبر(ع)، سادات و علویان بوده است. سادات و علویان، بنا به دلایل تاریخی خطه گیلان را برای استمرار مبارزه با دستگاه خلافت به عنوان ملجا و پناهگاه خود و آشنایی مردمان این خطه با خاندان پیامبر و تشیع برگزیدند. از همین رو، در بین اس چکیده کامل

چکیده خطه گیلان از دیرباز پناهگاه خاندان پیامبر(ع)، سادات و علویان بوده است. سادات و علویان، بنا به دلایل تاریخی خطه گیلان را برای استمرار مبارزه با دستگاه خلافت به عنوان ملجا و پناهگاه خود و آشنایی مردمان این خطه با خاندان پیامبر و تشیع برگزیدند. از همین رو، در بین استانهای ایران، سرزمین گیلان از نظر برخورداری از آرامگاه های منسوب به خاندان اهل بیت از جایگاه ویژه ای برخوردار است. یکی از مزارهای منسوب به ایشان، مزار سیدجلال الدین اشرف می باشد که در برخی متون معاصر، فرزند امام موسی کاظم(ع) و در برخی دیگر، از امامان زیدی مذهب دانسته شده است. این نوشتار با روش مقایسه تطبیقی به بررسی گزارش های معاصر، و واکاوی متون تاریخی و مطالعات میدانی پیرامون مزار سیدجلال الدین اشرف می پردازد. به نظر می رسد که این آرامگاه به دلایل تاریخی می تواند متعلق به جلال الدین هزاراسپی یا جلال الدین حسن نومسلمان باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

34 - روند پیدایش و تکوین سماع صوفیانه و تثبیت آن
محمد شیرانی ناصر جدیدی فیض اله بوشاسب گوشه

سماع ازجمله مراسم ویژه ی بسیاری از گروههای متصوفه ی ایرانی می باشد که بر سر اجرا یا عدم اجرای آن اختلاف نظرهایی بین متصوفه و متشرعین وجود داشته است. ولی همواره بنا به وضعیت جامعه با تلاشهای برخی موافقان تا به امروز به حیات خود ادامه داده است. این تحقیق بر آن است تا چگون چکیده کامل

سماع ازجمله مراسم ویژه ی بسیاری از گروههای متصوفه ی ایرانی می باشد که بر سر اجرا یا عدم اجرای آن اختلاف نظرهایی بین متصوفه و متشرعین وجود داشته است. ولی همواره بنا به وضعیت جامعه با تلاشهای برخی موافقان تا به امروز به حیات خود ادامه داده است. این تحقیق بر آن است تا چگونگی شکل گیری و تکوین و تثبیت سماع را بررسی و تلاش موافقان و مخالفان آن برای تأیید نظر خود را مورد بررسی قرار دهد.در تدوین این تحقیق از روش کتابخانه ای و استناد به منابع مخالفان و موافقان سماع استفاده شده است تا با بررسی و نقد دیدگاهها و نظرات گوناگون و مقایسه ی آنها با مستندات موجود، روند پیشرفت این رسم صوفیانه به تصویر کشیده شود.از سویی، گروهی با تمسک به آیات قرآنی و استشهاد به روایات پیامبر (ص) و ائمه (ع) سعی بر اثبات حرام بودن سماع داشته اند و از دیگر سو ، عده ای با استفاده از همان ابزار و اسناد سعی در تلطیف اظهارات مخالفان نمودند و قائل به مباح بودن آن شدند. بالاخره، با تلاش موافقان، خصوصا ابوسعید ابوالخیر، این مراسم توانست برای خود جایگاهی مقبول در بین صوفیان و مردم بدست آورد، هرچند در آثار افرادی چون غزالی برای آن شرایط و محدودیت هایی در نظر گرفته شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

35 - نقش نهاد دعوت در اقتدار سیاسی امامت اسماعیلیان
زهره علوی دقیق

وجود یک سازمان تبلیغی- تبشیری با نام سازمان دعوت، یکی از عوامل پیش‌رفت و توسعه فرقه اسماعیلیه بود که سرانجام منجر به تأسیس یکی از امپراتوری‌های بزرگ اسلامی به نام فاطمیان در قرن چهارم در مغرب و مصر شد. داعیان ایرانی نهاد دعوت، با تبیین و تحلیل تفکر اسماعیلی تلاش نمودند چکیده کامل

وجود یک سازمان تبلیغی- تبشیری با نام سازمان دعوت، یکی از عوامل پیش‌رفت و توسعه فرقه اسماعیلیه بود که سرانجام منجر به تأسیس یکی از امپراتوری‌های بزرگ اسلامی به نام فاطمیان در قرن چهارم در مغرب و مصر شد. داعیان ایرانی نهاد دعوت، با تبیین و تحلیل تفکر اسماعیلی تلاش نمودند دعوت فاطمی را از طریق مسالمت‌آمیز در داخل و خارج قلمرو فاطمیان نشر دهند. در این راستا یکی از مهم‌ترین راهبردهای فرهنگی داعیان، ارائه استدلال‌های دینی و فلسفی در تبیین مشروعیت دینی و دنیوی ائمه فاطمی بود. بر همین اساس، سوال پژوهش حاضر این است که، داعیان نهاد دعوت چگونه از براهین کلام و فلسفه در تحکیم اقتدار امامت بهره جستند؟ فرضیه مطرح شده آن است که، داعیان با برهان‌های کلامی – فلسفی و مذهبی راه جدیدی برای نگرش به جهان و بیان نقش انسان ارائه دادند تا با تلفیق حقیقت دینی با حقیقت علمی دعوت شبه سیاسی امام فاطمی را نشر دهند. دستاورد این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته این است که تالیفات داعیان در خصوص کلام و فلسفه چه با هدف حفظ موجودیت سیاسی خویشی و چه با انگیزه ترویج فرقه اسماعیلیه تالیف شده باشد، شایسته بازخوانی است و از سوی دیگر نقش تعیین کننده ای در اقتدار امامت امام فاطمی ایفا کرده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

36 - بازکاوی شورش‌های قلندران در دوره سلطنت محمد خدابنده
حمید اسدپور حسین اسکندری

دوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوا چکیده کامل

دوره طولانی سلطنت شاه‌تهماسب اول، دوره تثبیت وارامش طولانی جهت صفویان به‌ویژه پس از صلح اماسیه است.پس ازمرگ شاه‌تهماسب اول،اختلافات بر سر جانشینی او، بین گروه های مختلف قزلباشان، منجر به سلطنت شاه اسماعیل دوم شد. دوره سلطنت شاه اسماعیل دوم هر چندکوتاه، ولی باحوادث فراوانی همراه بود. به سلطنت رسیدن محمد خدابنده(995-985) وضعف بینایی و انزواطلبی این پادشاه ،همراه بااختلافات درونی حکومت صفویان بین قزلباشان ودیوانسالاران ایرانی،باعث بی ثباتی سیاسی گردید. با استقرار سلطان محمد خدابنده برمسند حکومت صفویه، کنترل اوضاع سیاسی و اقتصادی کشورتوسط قزلباشان صورت می گرفت. در این زمان، قلندران با بهره گیری از نارضایتی لایه های پایین جامعه که حاصل این سلطه قزلباشان بود، موفق به بسیج نیروهای غیر ترکمان گردیدند. ان هاشورش‌هایی تحت عنوان شاه اسماعیل دوم وبا جعل هویت او شکل دادند. همه این شورش ها نتوانستند به یک حرکت اجتماعی گسترده تبدیل شوند . هرچند این شورش ها توسط حکومت صفویه سرکوب گردید ولی نمونه هایی از بروز نارضایتی وهمچنین مشکلات اساسی درساختار قدرت حکومت صفویه رابه نمایش گذاشتند وتغییرات انجام شده در دوره شاه عباس اول نشان دهنده درکی از این شورش ها است.هدف این پژوهش ، شناخت وبررسی علل وزمینه های بروز وظهور وهمچنین ناکامی این شورش ها از جهات مختلف می باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

37 - روابط اسماعیلیان قهستان با حکومت های همجوار از قرن 5 تا 8 هجری
محمد حسن آردم

از سرزمین قهستان در تاریخ به عنوان دروازه خراسان و خزانه کرمان یاد شده است. علت این مسئله به دلیل قرار گرفتن بر سر راههای تجاری، ازجنوب شرقی به شمال شرقی و مرکز ایران بود. لیکن رخداد تاثیرگذار در تاریخ ایران فتح قلعه ی الموت به سال 483 ق توسط حسن صباح بود، که قاضی حسین چکیده کامل

از سرزمین قهستان در تاریخ به عنوان دروازه خراسان و خزانه کرمان یاد شده است. علت این مسئله به دلیل قرار گرفتن بر سر راههای تجاری، ازجنوب شرقی به شمال شرقی و مرکز ایران بود. لیکن رخداد تاثیرگذار در تاریخ ایران فتح قلعه ی الموت به سال 483 ق توسط حسن صباح بود، که قاضی حسین قاینی را به سال 483 ق به عنوان داعی به قهستان اعزام نمود؛ و به زودی قاین، طبس، تون، خور، زوزن و اطراف آن به تصرف اسماعیلیان درآمد. اگرچه ملکشاه سلجوقی در لشکرکشی به الموت و قهستان به تحریک خواجه نظام الملک توسی ناموفق بود، اما مرگ نا به هنگام ملکشاه به سال 485 ق موجب تقویت قوای حسن صباح و تصرف نواحی همجوار گردید. در 17رمضان 559 ق حسن دوم با یک عمل انقلابی ندای قیامت سر داد و با گذشت دو ماه، مشابه این اقدام در قلعه مومن آباد قهستان جشنی برپا شد. اسماعیلیان با حضور گسترده در شهرها و دهات قهستان به مذهب خود جنبه ی ملی دادند و علیه ظلم و جور متحد شدند. با حمله ی مغول به ایران قهستان زیر سم ستوران آنان در هم کوبیده شد و سرانجام ناصرالدین عبدالرحیم ابن ابی منصور، حاکم قهستان در سال 653ق تسلیم هولاکو خان گردید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

38 - نقش تشیع در تعیین روابط سلطان محمد خوارزمشاه و خلیفه عباسی
دکتر علیرضا کریمی بیژن پروان

گسترش فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان با تسلط آل بویه بر بغداد مرکز خلافت عباسی رونق گرفت و سقوط آل بویه نیز مانع ادامه این روند نشد. هم زمان با حاکمیت سلجوقیان و تکاپوهای خوارزمشاهیان این فرآیند شتاب گرفت. به نظر می‌رسد روند رو به رشد کشمکش‌های سیاسی - نظامی چکیده کامل

گسترش فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان با تسلط آل بویه بر بغداد مرکز خلافت عباسی رونق گرفت و سقوط آل بویه نیز مانع ادامه این روند نشد. هم زمان با حاکمیت سلجوقیان و تکاپوهای خوارزمشاهیان این فرآیند شتاب گرفت. به نظر می‌رسد روند رو به رشد کشمکش‌های سیاسی - نظامی پس از سقوط غزنویان میان سلجوقیان و سپس خوارزمشاهیان با خلافت عباسی، زمینه‌های بسیار مناسبی را برای رشد فعالیت‌های همه جانبه شیعیان در این محدوده زمانی فراهم ساخته است. استقرار مدارس دینی، نگارش آثار متعدد در زمینه فقه و تفسیر، ظهور اندیشمندان شیعی، حضور شیعیان در دیوانسالاری ترکان، حتی در مقام وزارت و توجه ویژه سلاطین ترک و خلافت عباسی به نقش و جایگاه شیعیان در تعیین معادلات سیاسی در آن مقطع زمانی، از نکات مورد بررسی و یافته‌های این مقاله است. فرق مختلف شیعه در روابط متقابل خوارزمشاهیان و خلافت عباسی نقش موثری را ایفاء می‌کنند. این موضوع، به دلائل متعدد در دوره‌ی رویارویی سلطان محمد خوارزمشاه و خلیفه عباسی الناصر از اهمیت زیادی برخوردار می‌شود. صرف نظر از شیعیان اسماعیلی که در کنار خلافت و در برابر خوارزمشاهیان قرار می‌گیرند، سایر شیعیان در هردو طرف دارای نقش تعیین کننده ای هستند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

39 - سیاست داخلی و خارجی الناصرالدین الله در اداره ممالک اسلامی
ابراهیم باوفا

ابوالعباس احمدبن مستضئی، ملقب به الناصرلدین الله که دوران وی از همه خلیفگان عباسی طولانی تر بوده، درحوزه سیاست داخلی و خارجی کوشش هایی کرد که شوکت دیرین خلافت را هم چون روزگار نخست آن بازپس آرد. کشاکش ها ومنازعات جانشینی میان سلاجقه از یک طرف ، و توسعه طلبی دولت خوارزمش چکیده کامل

ابوالعباس احمدبن مستضئی، ملقب به الناصرلدین الله که دوران وی از همه خلیفگان عباسی طولانی تر بوده، درحوزه سیاست داخلی و خارجی کوشش هایی کرد که شوکت دیرین خلافت را هم چون روزگار نخست آن بازپس آرد. کشاکش ها ومنازعات جانشینی میان سلاجقه از یک طرف ، و توسعه طلبی دولت خوارزمشاهیان و اصطکاک آنان با دولت غوریان از طرف دیگر، فرصت طلایی برای تحقق آرزوی خلیفه به منظور بالابردن وزنه خلافت به عنوان عالی ترین منصب دیپلماسی درجهان اسلام فراهم کرد. او با تشکیل اتحادی با زنگیان و ایوبیان در مصر و شام علیه دشمنی مشترک، یعنی صلیبی ها، توانست ضمن استقرار نفوذ خلافت در آن ممالک، از آنان چون سد دفاعی در برابر مهاجمان مسیحی استفاده کند و با این کار و با آسودگی خاطر، با اسماعیله ایران و غوریان نیز علیه دولت خوارزمی متحد گشت و به مهار قدرت آنان برآمد. در این مقاله، نویسنده کوشیده، پس از ارزیابی حیات مذهبی و علمی الناصر، مجموعه اقدامات و تحرکات او را در دروان چهل وهفت سال خلافتش در حوزه سیاست داخلی و خارجی مبنی بر پیشبرد مقاصد سیاسی حکومت مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

40 - قلاع اسماعیلیه در جنوب خراسان (قلعه‌کوه قاین)
جواد هروی

امروزه ارتباط میان علوم مختلف به گونه ای جدی است که نمی توان بررسی و تحلیل مبحثی در یک زمینه علمی را بدون درنظرداشتن مطالعات سایر علوم امکانپذیر دانست. مطالعات زمین شناسی و تاریخ هم از این مقوله بیرون نیست و می توان پیوند زمان و مکان را در آن مشاهده کرد. به گونه ای که ن چکیده کامل

امروزه ارتباط میان علوم مختلف به گونه ای جدی است که نمی توان بررسی و تحلیل مبحثی در یک زمینه علمی را بدون درنظرداشتن مطالعات سایر علوم امکانپذیر دانست. مطالعات زمین شناسی و تاریخ هم از این مقوله بیرون نیست و می توان پیوند زمان و مکان را در آن مشاهده کرد. به گونه ای که نمی توان در روند بروز تحولات تاریخی، از تأثیرات مهم طبیعت و ناهمواری های خاک و زمین غفلت نمود. در این پژوهش، ضمن بررسی این تأثیرات حیاتی، به یک بنای مهم تاریخی به نام قلعه آرتاگوانا که میراث از طبیعت کوهستان و تحولات تاریخی دارد و ارتباط مذکور، کاملاً در آن دیده می شود، می پردازیم. قلعه کوه یا همان آرتاگوانا، میراث با شکوه طبیعی– انسانی به یادگارمانده از اعصار باستان و عهد هخامنشیان است که در منطقه تاریخی قهستان در جنوب خراسان، روزگار درازی را در استواری و جبروت سپری کرده است. این قلعه در قرون نخستین اسلامی، به عنوان یکی از مهمترین پناهگاه ها و مراکز تبلیغی زرتشتیان و سپس در قرون بعد، از مراکز مهم فعالیت اسماعیلیان ایران درجنوب ولایت خراسان به شمار می رفت. تا جایی که تألیف آثاری در آن همچون اخلاق ناصری توسط خواجه نصیر طوسی حکایت از اهمیت در خور توجه آن می کند. آنچه این بنا را به عنوان یکی از مراکز قابل توصیه جهت جذب توریسم، شاخص می سازد، چشم انداز و موقعیت طبیعی این قلعه از یک سو و از دیگر سو، ابنیه و آثار به جای مانده معماری اعم از فضاهای یک طبقه یا دوطبقه و تعبیه سنگرها، آب انبار، اصطبل و دیواره های آن است. سه امتیاز اساسی قلعه مذکور عبارتند از: سابقه باستانی و تاریخی این بنا به عنوان یک مرکز مؤثر در تحولات سیاسی و فکری سرزمین خراسان و قابل قیاس با قلعه الموت؛ موقعیت زیبای طبیعی این مکان با فضایی تسطیح شده در بالای کوهی به ارتفاع بیش از پانصدمتر؛ ابنیه معماری به جای مانده از این قلعه که حاکی از رونق آن در ادوار مختلف داشته است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

41 - ناهمخوانی رفتارهای شاه اسماعیل اول با مذهب تشیع در حوادث قلعه استای مازندران
محمدکریم یوسف جمالی علی اصغر حبیبی نوده

اسکندر شیخی از مریدان قوام الدین مرعشی – میر بزرگ – پسر کیا افراسیاب آخرین بازمانده از خاندان کیا وشتاسف چلاوی هنگام حمله تیمور به خراسان و عراق، ملازم رکاب او شد و پس از گرفتار شدن سادات قوامی‌‌مرعشی، از طرف تیمور متصرفات غربی تالار مازندران را دریافت کرد. چکیده کامل

اسکندر شیخی از مریدان قوام الدین مرعشی – میر بزرگ – پسر کیا افراسیاب آخرین بازمانده از خاندان کیا وشتاسف چلاوی هنگام حمله تیمور به خراسان و عراق، ملازم رکاب او شد و پس از گرفتار شدن سادات قوامی‌‌مرعشی، از طرف تیمور متصرفات غربی تالار مازندران را دریافت کرد. پس از عصیان اسکندر شیخی بر تیمور، کیاهای چلاو برای جلوگیری از حمله تیمور به مازندران، وی را توسط سید‌هادی کیا پسر امیر کیای ملاطی و برادر سیدعلی کیا به قتل رسانده و به پاداش آن، حکومت چلاویه مازندران در اختیار ایشان قرار گرفت. بازماندگان اسکندر شیخی مدتی را در کوه چلاو که نزدیک به سمنان است، در قلعه استا باقی ماندند و در وقت ظهور شاه اسماعیل اول به سال 907 هجری قمری، ادعای مقابله با او را نمودند و حاکم ری، الیاس بیک ایغوت اوغلی را کشتند. کار حسین‌کیای چلاوی همراه پناهندگان خاندان آق قویونلو در قلعه استا به جایی رسید که قفسی آهنین ساخته و اعلام داشت به زودی شیخ اوغلی یا همان شاه اسماعیل را به بند خواهد کشید و در آن زندانی خواهد ساخت. این گفته به گوش شاه رسید و قبل از اینکه حسین‌کیا به شاه حمله کند، او پیش‌دستی کرده در سال 909 هـ. ق به مازندران حمله و پس از فتح قلاع مازندران و تخریب آنها، مردم آنجا را قتل عام کرد. این مقاله می‌کوشد که از چگونگی فتح قلعه استا و قتل عام مردم بی گناه توسط قزلباشان پرده برداشته و ناهمخوانی رفتار شاه اسماعیل اول را با مکتب تشیع از منابع دست اول این عهد -که اغلب نسخ خطی هستند- آشکار سازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

42 - سیاست مذهبی شاه اسماعیل اول صفوی و تأثیر آن بر مناسبات فکری ایران و عثمانی
دکتر عباس سرافرازی مصطفی لعل شاطری حسین رضانژاد

بدون تردید رسمیت یافتن تشیع امامی همزمان با اولین پیروزی‌های شاه اسماعیل صفوی (905-930 ق) رخدادی پایدار و تأثیرگذار در آینده ی ایرانِ آن روزگار بود که موجبات دگرگونی‌ها و تحولات بسیاری را بویژه در عرصه ی سیاست خارجی فراهم آورد. به بیان دیگر، احیای هویت ملی ایرانی و رسمی چکیده کامل

بدون تردید رسمیت یافتن تشیع امامی همزمان با اولین پیروزی‌های شاه اسماعیل صفوی (905-930 ق) رخدادی پایدار و تأثیرگذار در آینده ی ایرانِ آن روزگار بود که موجبات دگرگونی‌ها و تحولات بسیاری را بویژه در عرصه ی سیاست خارجی فراهم آورد. به بیان دیگر، احیای هویت ملی ایرانی و رسمی کردن مذهب تشیع، صفویان را در مرزها با کشورهای سنیِ همسایه درگیر نمود. در این میان و به رغم اشتراکات دینی، بازرگانی و فرهنگیِ ایران و عثمانی، ظهور شاه اسماعیل و سیاست مذهبی وی، تیرگی روابط دو کشور را که توأم با جنگ و نبردهای شدید بود، به همراه داشت. این شرایط بویژه تفاوت و تباین مذهبی، موجی از مهاجرت‌ها بخصوص مهاجرت علما از عثمانی به ایران برای کسب دانش و سپس بازگشت به موطنشان و همچنین کوچ دانشمندانی از ایران به عثمانی را در پی داشت. در نتیجه افتِ فعالیت‌های فکری_علمی در نیمۀ اول عهد صفوی و به تَبع آن تا حدودی رونق علوم و ادبیات در حکومت عثمانی بوقوع پیوست. پژوهش حاضر با شیوه‌ی توصیفی ـ تحلیلی، با اتکاء به منابع دست اول و تحقیقات جدید بر آن است تا به بررسی و تحلیل مناسبات فکری ایران و عثمانی تحت تأثیر سیاست مذهبی شاه اسماعیل اول بپردازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

43 - بررسی علل عمده‌ی حضور و توسعه‌ی نهضت اسماعیلی در خراسان و ماوراءالنهر (دوره ی سامانیان)
پریسا قربان نژاد

از قرن سوم ق به بعد شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر خراسان و ماوراءالنهر به گونه ایی بود که زمینه را برای حضور و فعالیت گروههای مختلف مذهبی مهیا نمود. یکی از این گروه ها، اسماعیلیان بودند که برای گسترش امر دعوت و جذب پیروان برنامه های ویژه ایی را در دستور کار خود چکیده کامل

از قرن سوم ق به بعد شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر خراسان و ماوراءالنهر به گونه ایی بود که زمینه را برای حضور و فعالیت گروههای مختلف مذهبی مهیا نمود. یکی از این گروه ها، اسماعیلیان بودند که برای گسترش امر دعوت و جذب پیروان برنامه های ویژه ایی را در دستور کار خود قرار دادند. از جمله فعالیت های علمی، جذب عالمان و حاکمان سامانی از طریق مباحث فلسفی و کلامی، جذب اقشار محروم با شعار عدالت اجتماعی و اقتصادی و دعوت سران نظامی با هدف براندازی نظام سامانی و نفوذ میان ترکان... مقاله ی حاضر به بررسی دلایل عمده ی حضور و توسعه ی دعوت اسماعیلی در خراسان و ماوراءالنهر خواهد پرداخت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

44 - مرکزیت سلمیه در دعوت اسماعیلیه
رجبعلی وثوقی مطلق

مذهب اسماعیلیه یکی از شاخه های تشیع بوده که فعالیت خود را بصورت رسمی از اواخر قرن دوم هجری شروع کرد . دلایل متعددی در شکل گیری عقاید اسماعیلیه و گسترش سریع تفکر آنان دخیل بوده اما عملکرد سوءدولت های وقت مخصوصا برخورد ظالمانه بنی عباس نسبت به شیعیان بی تردید بیش از همه ت چکیده کامل

مذهب اسماعیلیه یکی از شاخه های تشیع بوده که فعالیت خود را بصورت رسمی از اواخر قرن دوم هجری شروع کرد . دلایل متعددی در شکل گیری عقاید اسماعیلیه و گسترش سریع تفکر آنان دخیل بوده اما عملکرد سوءدولت های وقت مخصوصا برخورد ظالمانه بنی عباس نسبت به شیعیان بی تردید بیش از همه تاثیر گذار بوده است .قراین و شواهد تاریخی نشان می دهد که سلمیه در شام نخستین پایگاه فعالیت های سیاسی و نظامی اسماعیلیان بوده است . این فعالیت که ابتدا بصورت پنهانی خود را نشان داد به تدریج در سراسر جهان اسلام سایه اش را گستراند . آنان توانستند در برخی نقاط مانند مصر و بحرین دولت تشکیل بدهند . نظر به اهمیت سلمیه پژوهش حاضر بر آن است تا موقعیت این مرکز را از ابعاد مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

45 - خراسان در عصر شاه اسماعیل اول صفوی ( 930-907ﻫ.ق.)
محمد کریم یوسف جمالی

بعد از مرگ تیمور در سال 807ه.ق. و تقسیم امپراتوری او بین مدعیّان تیموری، شهر فرغانه به ظهیرالدین محمّد بابُر از فرزندان عمر شیخ ابن‌ابوسعید محمد‌ابن میرانشاه ‌ابن‌تیمور رسید و وی پس از تصرف سمرقند- پایتخت تیمور- در سال 906ه.ق. با دشمن قدرتمند‌تر از خود- محمّد شیبانی خان چکیده کامل

بعد از مرگ تیمور در سال 807ه.ق. و تقسیم امپراتوری او بین مدعیّان تیموری، شهر فرغانه به ظهیرالدین محمّد بابُر از فرزندان عمر شیخ ابن‌ابوسعید محمد‌ابن میرانشاه ‌ابن‌تیمور رسید و وی پس از تصرف سمرقند- پایتخت تیمور- در سال 906ه.ق. با دشمن قدرتمند‌تر از خود- محمّد شیبانی خان ازبک معروف به "شیبک خان" روبرو گردید که در نهایت باعث مهاجرت او به هند و تأسیس سلسله‌ی گورکانیان هند شد. با فروپاشی قدرت تیموریان در خراسان و روی‌کار آمدن شیبک‌خان ازبک، توازن قدرت در خراسان به هم خورد و دولت نوپای صفوی که از سال 907 ه.ق. در تبریز به همت شاه‌اسماعیل اول و صوفیان قزلباش او تأسیس شده بود در مخاطره بزرگ افتاد. لذا، شاه‌اسماعیل وصوفیان او- که سعی‌شان بر این بود تا متصرفات خود را به شرق ایران گسترش داده تشیع دوازده امامی را در آنجا تعمیم دهند - سعی کردند تا به هر وسیله‌ای که شده منطقه را زیر سلطه‌ی خود قرار داده و بر خراسان بزرگ دست یابند که در این راستا جنگ مرو در سال 916 ه.ق. و فتح خراسان از مهم‌ترین حوادث این ایام است. در مقاله‌ی حاضر تلاش نویسنده بر این بوده تا کوشش شاه اسماعیل و صوفیان او را در برقراری نظم و امنیت در خراسان و تعمیم مذهب تشیع 12 امامی درهرات در این عصرنشان داده از منابع اصلی در این رابطه اطلاعات دست اوّل ارائه دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

46 - تفسیر مفهوم مصلحت عمومی در بستر اندیشه موافقان مشروطیت با تاکید بر آرای شیخ‌ اسماعیل محلاتی غروی
نارنین زهرا بروغنی سید‌محمدرضا احمدی طباطبایی جلال درخشه

مفهوم مصلحت‌عمومی در بستر تاریخ اندیشه‌سیاسی‌شیعه و در ادوار مختلف مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته شده است از جمله‌ی این فقها که در بستر اندیشه‌مشروطه به مفهوم مصلحت توجه نشان داده شیخ‌محمد‌اسماعیل محلاتی‌غروی ایشان غایت دیانت را تامین مصالح عامه دانسته‌اند و فواید عامه چکیده کامل

مفهوم مصلحت‌عمومی در بستر تاریخ اندیشه‌سیاسی‌شیعه و در ادوار مختلف مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته شده است از جمله‌ی این فقها که در بستر اندیشه‌مشروطه به مفهوم مصلحت توجه نشان داده شیخ‌محمد‌اسماعیل محلاتی‌غروی ایشان غایت دیانت را تامین مصالح عامه دانسته‌اند و فواید عامه و منافع کلیه سیاسیه را ضابطه تمیز مشروطیت و سلطنت می‌دانستنداین رویکرد مهم در آستانه نهضت مشروطیت از امهات اندیشه‌سیاسی جدید است پژوهش حاضر تلاش دارد با استفاده از رویکرد تفسیری ‌اسکینر ضمن درزمینه قرار‌دادن ایدة محلاتی‌ ‌با تمرکز بر واژگان‌ هنجارین مصلحت‌عمومی در آن زمانه نشان دهد که محلاتی در چه زمینة گفتاری ‌اندیشیده‌. پرسش اصلی پژوهش در این نوشتار به این شکل سامان یافته که مفهوم مصلحت‌عمومی در اندیشه‌سیاسی محلاتی معطوف به چیست؟ فرضیةپژوهش بیان می‌کند اندیشه‌سیاسی محلاتی در دفاع از مشروطیت مبتنی بر رعایت مصالح‌عمومی با تاکید بر حکومت مشروطه منطبق با ادله عقلی و انطباق دیانت در عصر غیبت استوار شده‌است پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

47 - تحلیل بلاغی غزلیّات کمال اسماعیل از منظر تشبیه
شهرزاد نیازی سپیده خلیلیان

کمال الدّین اسماعیل اصفهانی ملقّب به خلّاق المعانی از شاعران بزرگ قرن هفتم هجری است. شعر وی به لحاظ زیبایی شناسی مشحون از صورتهای مختلف خیال و صنایع لفظی و معنوی بدیع است.در این پژوهش که به روش تحلیلی – توصیفی انجام گردیده، کوشش شده است انواع تشبیه از نظر ساخت و ش چکیده کامل

کمال الدّین اسماعیل اصفهانی ملقّب به خلّاق المعانی از شاعران بزرگ قرن هفتم هجری است. شعر وی به لحاظ زیبایی شناسی مشحون از صورتهای مختلف خیال و صنایع لفظی و معنوی بدیع است.در این پژوهش که به روش تحلیلی – توصیفی انجام گردیده، کوشش شده است انواع تشبیه از نظر ساخت و شکل مانند: تشبیه مرکّب، مضمر، تفضیلی، مفروق، تسویه، ملفوف و جمع و تشبیهات مفصل، مرسل، مؤکّد در غزلیات این شاعر بررسی و تحلیل گردد تحقیق انجام شده مؤیّد این مطلب است که تشبیهات مجمل و مرسل بیشترین میزان و مرسل مفصل کمترین میزان را دربردارد. همچنین تشبیهات مرکّب بیشترین بسامد و تشبیهات تفضیل و جمع کمترین بسامد را به خود اختصاص داده اند. تشبیهات محسوس به محسوس هشتاد و شش غزل از کلّ غزلیّات اورا تشکیل می دهد که مضامینی؛ چون: توصیف عناصر طبیعت و توصیف معشوق را در بر دارد و شاعر با کاربرد واژه های حماسی رنگ سپاهی به تصویر های غنایی خود داده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

48 - مناصب و نهادهای دینی از شاه اسماعیل تا شاه عباس دوم
محمد باقر زینالی علی الهامی حسین خسروی سهراب اسلامی

با روی کار آمدن صفویان تحولات عظیم سیاسی فرهنگی و اجتماعی در ایران بوقوع پیوست با این دگرگونی ها نقش صاحب منصبان دینی از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بود طوری که بدون آن ایران اتحاد و پیوستگی لازم را بدست نمی آورد. با شکل گیری صفویه عالمان اندکی در ایران وجود داشت که بت چکیده کامل

با روی کار آمدن صفویان تحولات عظیم سیاسی فرهنگی و اجتماعی در ایران بوقوع پیوست با این دگرگونی ها نقش صاحب منصبان دینی از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بود طوری که بدون آن ایران اتحاد و پیوستگی لازم را بدست نمی آورد. با شکل گیری صفویه عالمان اندکی در ایران وجود داشت که بتوانند آموزه های تشیع را برای مردم تبیین و تفسیر کنند برای پاسخ به این نیاز علمای تراز اول از جبل عامل ، سوریه و بحرین به ایران هجرت کردند این انتقال یکی از مهم ترین مسائل در حوزه تاثیر گذاری در تاریخ ایران محسوب می شود که می باست اثرات آن به طور دقیق مورد دقت قرار گیرد در میان علمای مهاجر محقق کرکی از اعتبار و اهمیت خاصی برخوردار بود. پرسش محوری پژوهش حاضر این است که مناصب دینی چه اهداف و عملکرد هایی داشتند و فرضیه ی پژوهش آن است که مناصب دینی نقش مهمی در بعد سیاسی و اجتماعی از خود نشان دادند این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی به این امر می پردازد تا بتواند زوایای پنهان آن را آشکار نماید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

49 - تاملی بر روش‌شناسی در تاریخنگاری اسماعیل رائین با تکیه بر جایگاه انگلستان در تاریخنگاری او
رضا قندهاری زاده احمد کامرانی فر سهیلا ترابی فارسانی

تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین بر یک مبنای روش‌شناختی استوارشده است و دارای مؤلفه‌های قابل‌توجهی ست. ضعف رویکردهای علی- معلولی در تحلیل تحولات تاریخی، غلبه‌ی رویکرد سیاسی و وجود نوعی خلأ در تاریخ‌نگاری او نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی، برجسته شدن نوعی گرایش به روابط بین‌الم چکیده کامل

تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین بر یک مبنای روش‌شناختی استوارشده است و دارای مؤلفه‌های قابل‌توجهی ست. ضعف رویکردهای علی- معلولی در تحلیل تحولات تاریخی، غلبه‌ی رویکرد سیاسی و وجود نوعی خلأ در تاریخ‌نگاری او نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی، برجسته شدن نوعی گرایش به روابط بین‌الملل در تاریخ‌نگاری او، نقش برجسته‌ی اسناد و مدارک با تکیه‌بر نوعی رفتار معطوف به افشاسازی، غلبه‌ی رویکرد توصیفی بر روش‌های تحلیلی عمیق، به دست دادن روایتی از تاریخ معاصر بر مبنای مناسبات استعماری و برخی مؤلفه‌های دیگر را می‌توان به‌مثابه‌ی اصول اصلی حاکم بر روش‌شناسی در تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین برشمرد. علاوه بر این وجوه روش‌شناختی، از منظر محتوایی نیز تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین نسبتی قابل‌توجه با نقش انگلستان در تاریخ معاصر ایران پیدا می‌کند به‌نحوی‌که می‌توان آن را تاریخ‌نگاری انگلیس محور نامید.در این پژوهش، دو مسئله در نسبت با تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. نخست مبانی روش‌شناختی در تاریخ‌نگاری او و دوم انگلیس‌محوری و بازتاب و جایگاه آن در روایت اسماعیل رائین از تاریخ معاصر؛ بنابراین، تلاش می-شود تا با روش تحلیلی و سنجش محتوایی آثار اسماعیل رائین، این دو وجه از تاریخ‌نگاری وی مورد تأمل قرار بگیرد.طبق یافته‌ها، رائین به روشی اسنادی و مبتنی بر دیدگاه‌های افشاگرایانه و البته توصیفی و نه‌چندان تحلیلی و مبتنی بر انگاره‌های علی- معلولی، روایت خود از تاریخ معاصر ایران را به دست می‌دهد و تاریخ‌نگاری او یک تاریخ‌نگاری سیاسی بدون توجه به بسترهای اجتماعی- فرهنگی بوده و در رابطه با منظرهای روش‌شناختی علی‌رغم واقع‌گرایی در این زمینه، تاریخ‌نگاری او به‌جانب نوعی ناموزونی معطوف می‌شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

50 - تحلیلی بر شیوه حکمرانی شاه اسماعیل دوم صفوی و سیاست متفاوت وی در ایجاد تعادل مذهبی در ایران
زهرا قائمی صابر اداک محسن حیدرنیا

شاه اسماعیل دوم پس از شاه طهماسب صفوی برای مدتی کوتاه به پادشاهی رسید و زمام دولت صفوی را برعهده گرفت. او خط مشی متفاوتی را در ادارۀ امور کشور در پیش گرفت که این امر انتقادهای بسیاری را در دربار صفوی برانگیخت. او سعی کرد رفتار حاکمیت را با اهل سنت، سهولت ببخشد و در براب چکیده کامل

شاه اسماعیل دوم پس از شاه طهماسب صفوی برای مدتی کوتاه به پادشاهی رسید و زمام دولت صفوی را برعهده گرفت. او خط مشی متفاوتی را در ادارۀ امور کشور در پیش گرفت که این امر انتقادهای بسیاری را در دربار صفوی برانگیخت. او سعی کرد رفتار حاکمیت را با اهل سنت، سهولت ببخشد و در برابر، قدرت عالمان شیعی را کاهش دهد. مجموعه‌ای از این رفتارها باعث گردید تا عمر پادشاهی وی اندک باشد و در نهایت، مسموم و کشته شود. به نظر می‌رسد که شاه اسماعیل در شیوۀ کشورداری طرحی نو درانداخت و به دلیل مصاحبت با شماری از اهل سنت در دوران حبس، رویکرد خود را نسبت به این گروه دینی تغییر داد و در مماشات با آنها تا حدی پیش رفت که شائبۀ سنی بودن وی را قوّت بخشید. همچنین شاه اسماعیل دوم بر این باور بود که دخالت‌های افسارگسیختۀ عالمان شیعی در ادارۀ کشور، موجب تضعیف قدرت دولت صفوی شده بود و در نتیجه نقش این گروه را در سیاست‌های کلان، کمرنگ کرد. در این پژوهش سعی شده است رفتارهای شاه مذکور با مخالفان فکری و دینی بررسی و کاویده شود. روش تحقیق حاضر، توصیفی- تحلیلی بوده و داده‌ها با استناد به منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

51 - درآمدی بر باورها و اعتقادات مذهبی مردم نهاوند در دوران خلافت بنی عباس (132- 656 هجری)
علی چگنی شکوه السادات اعرابی هاشمی فیض اله بوشاسب گوشه

شاید بتوان مهمترین تحول فرهنگی در عصر بنی‌عباس در منطقه جبال به‌ویژه ناحیه نهاوند را تغییرات فراوان در باورها، اعتقادات دینی و رواج فرق و مذاهب جدید دانست. قرائن و شواهد نشان می‌دهند که این منطقه به علت موقعیت خاص جغرافیایی و قرارگرفتن بر سر راه‌های تجاری باستانی و همجو چکیده کامل

شاید بتوان مهمترین تحول فرهنگی در عصر بنی‌عباس در منطقه جبال به‌ویژه ناحیه نهاوند را تغییرات فراوان در باورها، اعتقادات دینی و رواج فرق و مذاهب جدید دانست. قرائن و شواهد نشان می‌دهند که این منطقه به علت موقعیت خاص جغرافیایی و قرارگرفتن بر سر راه‌های تجاری باستانی و همجواری با سرزمین میانرودان و تأثیرپذیری از وضعیت خاص فرهنگی آن منطقه، از تنوع و تشتت آراء و عقاید و باورهای دینی_مذهبی برخوردار بوده است. با وجود این، برخی نویسندگان کتب تاریخی و فرق اسلامی با قاطعیت درباره دین و مذهب مردم نهاوند اظهار نظر کرده و آنها را در زمره باورمندان مذاهب انحرافی، افراطی و غالیانه مشبهه و مجسمه قلمداد کرده‌اند.این مقاله در پی آن است تا با رویکردی توصیفی_تحلیلی، روند شکل‌گیری و ظهور فرقه‌های مذهبی خرمدینیه، اسماعیلیه و شیعه را در فاصله سال‌های 132 تا 656 هجری در ناحیه نهاوند، بیان کرده، چگونگی رسوخ و نفوذ اندیشه‌های افراطی تشبیه و تجسیم در میان برخی از پیروان آیین تشیع را مورد بررسی قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

52 - زمینه های رواداری سامانیان با اسماعیلیان
محمد نجفی حسن شادپور محبوبه اسماعیلی

اسماعیلیان که به نامهای مختلف خوانده شده اند، شاخه ای از مذهب شیعه هستند که پس از امام جعفر صادق (ع )، امامت را حق اسماعیل و پسرش محمد می دانند. این سلسله، در دوران پرفراز و نشیب خود، تعامل ها و تقابل هایی را با حکومت های وقت داشته است که در این میان، نوع تعامل آنان با چکیده کامل

اسماعیلیان که به نامهای مختلف خوانده شده اند، شاخه ای از مذهب شیعه هستند که پس از امام جعفر صادق (ع )، امامت را حق اسماعیل و پسرش محمد می دانند. این سلسله، در دوران پرفراز و نشیب خود، تعامل ها و تقابل هایی را با حکومت های وقت داشته است که در این میان، نوع تعامل آنان با سامانیان به عنوان یکی از ایرانی ترین حکومت های تاریخ ایران،از اهمیت شایانی برخوردار است. لذا بر اساس ضرورت تبیین و بازشناسی تاریخ دوره سامانیان و نوع تعامل آنان با اسماعیلیان، در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی مهمترین زمینه های اجتماعی تسامح سامانیان با اسماعیلیان پرداخته و پیامدهای آن را تبیین می‌نماییم. در این میان ریشه یابی علل و عوامل نفوذ و گسترش اسماعیلیه به ویژه در میان رجال سامانی و نقش و تدابیر رجال سیاسی و فرهنگی دو طرف در نتایج این مناسبات پرفراز و نشیب از دیگر مواردی است که این تحقیق در صدد تبیین آن است. نتایج این تحقیق بیانگر آن است زمینه هایی چون خاستگاه ایرانی سامانیان، سیاست باز مذهبی آنان، نفوذ اندیشه‌های شیعی نزد حاکمان سامانی و ثبات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی نسبی در خراسان و ماوراءالنهر از جمله عواملی بود که زمینه های تعامل مثبت سامانیان با اسماعیلیان را فراهم آورد که پیامد آن این بود اسماعیلیان توانستند با بهره گیری از این فرصت پیش آمده، در دعوت خویش توفیق‌هایی را به دست آورده و گستره دعوت خود را توسعه دهند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

53 - عوامل تضاد میان اسماعیلیان و سلاجقه و نتایج و پیامدهای آن
محمد نجفی حسن شادپور محبوبه اسماعیلی

مخالفین اصلى دولت و اندیشه اسماعیلى، خلافت عباسى و سلطنت سلجوقى و هم پیمانان آن دو بودند.اسماعیلیه نیز در مقابل این مخالفین، بدون واکنش ننشسته و از هر فرصتی برای ضربه زدن به آنان، خصوصاً به دولت سلجوقی که در دسترس اسماعیلیان بودند فروگذار نکردند. نتیجه این تقابل‌ها، مو چکیده کامل

مخالفین اصلى دولت و اندیشه اسماعیلى، خلافت عباسى و سلطنت سلجوقى و هم پیمانان آن دو بودند.اسماعیلیه نیز در مقابل این مخالفین، بدون واکنش ننشسته و از هر فرصتی برای ضربه زدن به آنان، خصوصاً به دولت سلجوقی که در دسترس اسماعیلیان بودند فروگذار نکردند. نتیجه این تقابل‌ها، مواضع مبتنی بر تضاد میان دولت سلجوقی و اسماعیلیان بوده است. بر این اساس، بررسی زمینه‌های این تضاد دائمی و فراگیر، ضرورتی است انکارناپذیر که روشن کننده بخشی از تاریخ فکری و سیاسی ایران زمین خواهد بود. از این رو در پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی جنش اسماعیلیه و مناسبات و تضادهای آن با دولت سلجوقیان پرداخته و زمینه های مختلف مواضع آنان را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.نتایج این تحقیق بیانگر آن است رابطه دولت بزرگ سنى مذهب سلجوقیان با اسماعیلیان، عموماً براساس نگرش مکتب فقهى عالمان سنت و جماعت شکل مى گرفت.علاوه بر این، نبود راهکاری مسالمت آمیز برای ابراز نارضایتی، یکی از عوامل عمدة به خشونت گراییدن فرقة اسماعیلیة و تضاد آن با دولت سلجوقی بوده که مهمترین نتیجه و پیامد آن، رادیکالیزه شدن فضای سیاسی و توسل اسماعیلیان به ترور بود. نقطة مقابل این وضعیت، نادیده گرفتن فرصت گفتگو، توسل به قوة قهریه برای سرکوب مخالفان و اعمال فشارها، تبعیضها و محدودیتهای اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی از سوی سلجوقیان بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

54 - نقش قورچیان در ساختار نظامی صفویه
دکتر شکوه السادات اعرابی هاشمی فهیمه عبدالی

چکیده: شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله‌ی صفوی برای تثبیت قدرت و بنیادگذاری دولت خود احتیاج به نیرویی داشت که این نیرو هم از لحاظ فیزیکی و جسمی برترین باشند و هم اینکه فقط به شاه وفادار باشند و از او دستور بگیرند و از طرفی وابسته به هیچ ایل یا طایفه‌ی خاصی نباشند به همین د چکیده کامل

چکیده: شاه اسماعیل اول مؤسس سلسله‌ی صفوی برای تثبیت قدرت و بنیادگذاری دولت خود احتیاج به نیرویی داشت که این نیرو هم از لحاظ فیزیکی و جسمی برترین باشند و هم اینکه فقط به شاه وفادار باشند و از او دستور بگیرند و از طرفی وابسته به هیچ ایل یا طایفه‌ی خاصی نباشند به همین دلیل از بین قبایل مختلف قزلباش افرادی را که جنگجو، دلیر و وفادار بودند را انتخاب کرد و در یک گروه به نام قورچیان قرار داد که اینان بعدها بالاترین مقامات و مناصب لشکری و کشوری را از آن خود کردند. قورچیان در واقع از نژاد ترکمانان بودند. این واحد از قشون در دوره‌های بعدی صفویه هم از لحاظ تعداد افراد و هم از لحاظ موقعیت و اعتبار افزایش چشمگیری پیدا کردند. آنان در واقع گارد سلطنتی محسوب می‌شدند و از طرفی نیز نیروی ضربتی شاه نیز به حساب می‌آمدند. اینان تا پایان حکومت صفویه مقام و موقعیت خود را همچنان حفظ کردند. این پژوهش بر آن است که به بررسی نقش قورچیان در ساختار نظامی صفویه با روش توصیفی تحلیلی بپردازد. واژگان کلیدی: قورچی، قورچی باشی، قزلباش، شاه اسماعیل، شاه عباس پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

55 - مفهوم و جایگاه امامت در نزد قرامطه شرق عربستان
دکتر رضا دشتی

چکیده: موضوع امامت اساسی ترین رکن اعتقادی شیعه و فرق آن است. قرامطه به عنوان شاخه ای شناخته شده از اسماعیلیه براساس اعتقاد به امامت محمد بن اسماعیل، نواده امام جعفر صادق (ع)، شکل گرفت. حامیان امامتمحمد بن اسماعیل ( مبارکیه ) پس از مر گ او به دو گروه منشعب شدند: دسته چکیده کامل

چکیده: موضوع امامت اساسی ترین رکن اعتقادی شیعه و فرق آن است. قرامطه به عنوان شاخه ای شناخته شده از اسماعیلیه براساس اعتقاد به امامت محمد بن اسماعیل، نواده امام جعفر صادق (ع)، شکل گرفت. حامیان امامتمحمد بن اسماعیل ( مبارکیه ) پس از مر گ او به دو گروه منشعب شدند: دسته ای ضمن انکار مرگمحمدبناسماعیل او را هفتمین و آخرین امام که همان مهدی و قائم آخرالزمانی و یا اولوالعزم خواهد بود، ‌دانستند. این گروه سلف قرامطه قلمداد می‌شوند و گروه دیگری که اقلیت اند با پذیرش مرگ محمدبناسماعیل، سلسله امامت را در فرزندان و ذریه او جاری دانسته،در ائمه فاطمیان مصر تجلی یافتند. با اعلان ظهور عبیدالله المهدیاختلاف بر سر موضوع راهبری نهضت اسماعیلیه و امامت آن تشدید شد و قرمطیان با جدایی از پیکره اسماعیلیان فاطمی بر دعوت قدیم پایفشردند. تغییر خط مشی جدایی طلبان قرمطی این سوال اساسی را مطرح می کند که مبانی فکری قرمطیان دربارهامامچهتغییریکرد؟علاوه براین مبانی مشروعیت امامت قرمطیان چه بوده است؟به منظور پاسخ به این سوالات با طرح فرضیات درخور با روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر آثار کتابخانهای به آزمودن فرضیات نایل خواهیم شد. واژگان کلیدی:امامت، اسماعیلیان، قرامطه، محمدبناسماعیل، قرامطه بحرین، فاطمیان پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

56 - بررسی مناسبات سلطان محمود غزنوی با القادر بالله خلیفه‌ی عباسی
محمد مریوانی

چکیده سلطان محمود در طول فرمانروایی خود جهت کسب مشروعیت به شدت تلاش کرد تا حمایت عباسیان را به دست آورد و خود نیز به حامی بزرگ سنت تبدیل شد. از طرف دیگر القادربالله نیز، سیاست گسترش نفوذ قلمرو خلافت عباسی را به شدت دنبال می کرد و در این راستا نیازمند ارتباط با حاکم چکیده کامل

چکیده سلطان محمود در طول فرمانروایی خود جهت کسب مشروعیت به شدت تلاش کرد تا حمایت عباسیان را به دست آورد و خود نیز به حامی بزرگ سنت تبدیل شد. از طرف دیگر القادربالله نیز، سیاست گسترش نفوذ قلمرو خلافت عباسی را به شدت دنبال می کرد و در این راستا نیازمند ارتباط با حاکمان قدرتمندی چون سلطان محمود غزنوی بود؛ القادر در جهت جلب رضایت سلطان محمود برآمد تا از این طریق مانعی در جهت نفوذ فاطمیان در مناطق شرقی خلافت عباسی ایجاد نماید. سلطان برای نشان دادن وفاداری خود به القادر، با مخالفان خلافت عباسی ـ از جمله قرامطه و اسماعیلیان ـ به سختی مقابله کرد و به درخواست فاطمیان مصر برای برقراری مناسبات حسنه واکنش منفی نشان داد. این مقاله برآن است تا روابط سلطان محمود را با القادر، خلیفه‌ی عباسی مورد بررسی قرار داده و به مناسبات سلطان محمود با فاطمیان نیز توجه نموده و نقش القادر در این مناسبات را کنکاش نماید. واژگان کلیدی: محمود غزنوی، فاطمیان، القادر، اسماعیلیان، خلافت عباسی. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

57 - نقش امیراسماعیل سامانی در چگونگی تشکیل دولت سامانیان
دکتر امیر تیمور رفیعی فرزانه سیفی

چکیده اسماعیل بن احمدبن اسد پایه گذار واقعی امارت سامانیان به شمار می آید، وی پس از مرگ پدر به خدمت برادر که جانشین پدر شده بود درآمد و در سال 261 هـ از سوی برادرش نصر برای سامان دادن اوضاع به شهر بخارا گسیل شد در پی مرگ نصر در سال 279 هـ معتضد خلیفه وقت فرمان امارت ا چکیده کامل

چکیده اسماعیل بن احمدبن اسد پایه گذار واقعی امارت سامانیان به شمار می آید، وی پس از مرگ پدر به خدمت برادر که جانشین پدر شده بود درآمد و در سال 261 هـ از سوی برادرش نصر برای سامان دادن اوضاع به شهر بخارا گسیل شد در پی مرگ نصر در سال 279 هـ معتضد خلیفه وقت فرمان امارت اسماعیل بر ماوراءالنهر را صادر نمود در همین زمان در ناحیه شرق قلمرو اسلامی آکنده از جریانات سیاسی و نظامی بود که این جریانات زمینه را برای اعتلاء سامانیان در ماوراءالنهر و خراسان فراهم آورد. امیراسماعیل در طی مدت 16 سال فرمانروایی بخش های وسیعی از سرزمین ماوراءالنهر خراسان، سیستان، طبرستان، ری، اصفهان، سند، هند، ترکستان و گرگان، را تسخیر کرد، و یکی از سلسله های اسلامی را پایه پذاری کرد. خلیفه نیز نان به نرخ روز می خورد و هرکس را که مدعی آرامش و امنیت در شرق می شد می پذیرفت گاه این پذیرش با تهدید خلیفه نیز بدان تن می داد و بنابر شرایط زمانی فرمان عزل و نصب امراء و سرداران را صادر می نمود. امیراسماعیل نیز به دلایل اشتراک دینی و مسلکی و ارتباط تجارتی و اقتصادی و کسب مشروعیت دینی و سلطه روحانی خلیفه همواره تحت تبعیت و مطیع و مجری او امر خلیفه بود و با توجه به تابعیت مذهبی و سیاسی امیراسماعیل از دستگاه عباسی وی کاملاً مورد عنایت و توجه خلفا عباسی قرار داشت. وی مذهب تسنن داشت و به علما احترام می گذاشت و وزراء در دورۀ وی چندان رونقی نداشت. واژگان کلیدی : سامانیان، امیراسماعیل سامانی، معتضد پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

58 - نقد و بررسی سفرنامه‌های ونیزیان در ایران1
دکتر محمد کریم یوسف جمالی

چکیده سفرنامه های ونیزیان در ایران شامل شش سفرنامه است که پنج بخش آن توسط سفرای ونیزی به نامهای جوزافا باربارو، آمبروزیو کنتارینی، کاترینو زنو، آنجوللو و وینچنتو دالساندری و بخش ششم توسط بازرگان گمنام ونیزی نوشته شده است. این سفرنامه ها از نظر تاریخی، سیاسی و جغرافیایی چکیده کامل

چکیده سفرنامه های ونیزیان در ایران شامل شش سفرنامه است که پنج بخش آن توسط سفرای ونیزی به نامهای جوزافا باربارو، آمبروزیو کنتارینی، کاترینو زنو، آنجوللو و وینچنتو دالساندری و بخش ششم توسط بازرگان گمنام ونیزی نوشته شده است. این سفرنامه ها از نظر تاریخی، سیاسی و جغرافیایی برای تاریخ ایران در عهد حکومت ترکمانان آق قویونلو و صفوی از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. در مقاله حاضر پنج سفرنامه سفرای اعزامی دولت ونیز به ایران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. واژگان کلیدی سفرنامه- ونیز- آق قویونلو- صفویه- عثمانی- اوزون حسن- شاه اسماعیل- شاه طهماسب پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

59 - تحلیل بن‌مایه‌های اسطوره‌ای داستان «شاه اسماعیل و گلزار» بر مبنای روانشناسی تحلیلی یونگ و الگوی «اسطورۀ یگانۀ» کمپبل
عاتکه رسمی سکینه رسمی

10.30495/irll.2021.682502

داستان شاه‌اسماعیل و گلزار از مجموعۀ داستان‌های عاشیقلار و متأثّر از داستان شاه اسماعیل صفوی و یکی از مشهورترین داستان‌های آذربایجان است. قهرمان و اسبش قمردایی با سیب اسطوره‌ای و دعای درویش متولد می‌شوند. قهرمان به دور از آفتاب و مهتاب در دنیای تاریکی پرورش می‌یابد، امّ چکیده کامل

داستان شاه‌اسماعیل و گلزار از مجموعۀ داستان‌های عاشیقلار و متأثّر از داستان شاه اسماعیل صفوی و یکی از مشهورترین داستان‌های آذربایجان است. قهرمان و اسبش قمردایی با سیب اسطوره‌ای و دعای درویش متولد می‌شوند. قهرمان به دور از آفتاب و مهتاب در دنیای تاریکی پرورش می‌یابد، امّا در سن نوجوانی، با قدم گذاشتن به دنیای روشنی به جهت استعداد فردیّت یافتن، به فردانیّت فراخوانده می‌شود.این داستان از جهت کهن‌الگویی و بن‌مایه‌های اساطیری بسیار غنی است و از این‌رو از یک سو با تمام مراحل سفر قهرمان ، جز امتناع از بازگشت مطابقت دارد، و از سوی دیگر با توجه به این ‌که ادبیات عامه، تجلّی‌گاه کهن‌‌الگوهاست، پنج کهن‌الگوی کلیدی روانشناسی تحلیلی یونگ؛ یعنی خود، آنیما، آنیموس، سایه و نقاب در آن کاملاً نمود دارد. این مقاله ضمن رده‌بندی عناصر داستان به شیوۀ آرنه -تومپسون به روش توصیفی- تحلیلی به نقد اسطوره‌ای و روانکاوی می‌پردازد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

60 - اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی: قاضی عامی یا صحابی رازدار امامی؟
عمیدرضا اکبری محمد قندهاری

اسماعیل بن ابی‌زیاد سَکونی (د حدود 180ق) در برخی منابع متقدم امامیه، عامی دانسته شده است. علاوه بر تصریح رجالیان اهل سنت به قاضی بودن سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری او از امام صادق (ع)، نوع گرایش عامی او را چکیده کامل

اسماعیل بن ابی‌زیاد سَکونی (د حدود 180ق) در برخی منابع متقدم امامیه، عامی دانسته شده است. علاوه بر تصریح رجالیان اهل سنت به قاضی بودن سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری او از امام صادق (ع)، نوع گرایش عامی او را نشان می‌دهد؛ اما فراوانیِ روایات او در منابع امامی، مضامین برخی از روایاتش و آشنایی اندک امامیه با او موجب شده تا در چند قرن اخیر، کسانی دیدگاه متقدم در مورد مذهب سکونی را رد کرده و او را نه تنها امامی، که از اصحاب رازدار و ثقه امام صادق (ع) بشمرند. این مقاله بعد از ارائه دلایلی جدید بر گرایش عامی سکونی، نشان داده است که برخی از روایات سکونی که به خاطر نوع خطاب امام با راوی پیش‌تر شاهد امامی بودن سکونی تلقی می‌شدند، روایاتی‌اند که سکونی یا راویانش آن‌ها را از دفاتر دیگران گرفته‌اند، و گاه نسبت آن‌ها به سکونی نیز اشکالاتی دارد. همچنین، سکونی روایات زیادی با مضامین عامی و خلاف اعتقاد امامیه دارد؛ مانند اخبار همسو با فقه جریان‌های حاشیه‌ای عامه و حتی مناقب خلفا. جمعی از راویان عامه نیز از سکونی آثاری مانند تفسیر سکونی را روایت کرده‌اند، که فضایی عامی دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

61 - منابع مکتوب، طرق تحمل و نقش چندگانۀ راویان در اعتبارسنجی احادیث امامیه
احسان سرخه ای

بسیاری بر این باورند که تا سده ها، حافظۀ محدثان مخزن نگهداری احادیث امامیه، و زبان ها سبب انتقال و انتشار آنها بوده‌اند؛ اما بررسی شواهد تاریخی، گواه آن است که آثار مکتوب، وظیفۀ مهم حراست و انتقال این میراث حدیثی را بر عهده گرفته‌اند. محدثان برای حفظ این آثار و با درخوا چکیده کامل

بسیاری بر این باورند که تا سده ها، حافظۀ محدثان مخزن نگهداری احادیث امامیه، و زبان ها سبب انتقال و انتشار آنها بوده‌اند؛ اما بررسی شواهد تاریخی، گواه آن است که آثار مکتوب، وظیفۀ مهم حراست و انتقال این میراث حدیثی را بر عهده گرفته‌اند. محدثان برای حفظ این آثار و با درخواست طالبان علم، آنها را در اختیار شاگردان و راویان دیگر قرار می دادند. این شیوه از نقل وانتقال، به دلایل گوناگون، مانند اطمینان از برابری نسخه‌های نوپدید با متن اصلی، نیازمند سماع و قرائت بود. در گذر زمان برخی طرق دیگر تحمل حدیث نیز به این دو روش افزوده شد. بیشتر محدثان متعهد بودند برای رعایت شیوۀ استناددهی، در ابتدای احادیثِ برگرفته از آثار حدیثی، راویان منابع، مؤلفان آنها و راویان احادیثِ مندرج در منبع را ذکر کنند. نقش‌های گونه‌گون افراد دخیل در نقل و انتقالِ احادیث، ایجاب می‌کند که در اعتبارسنجی اخبار به میزان نقش‌آفرینی آنها توجه درخور شود. این نوشتار تلاش می‌کند با بررسی علل پیدایش طرق تحمل احادیث و سیر تاریخی دگرگونی‌های رخ‌داده در این فرایند، نشان دهد ضروری است در اعتبارسنجی احادیث براساس نقش‌های متنوعِ هر یک از نقش‌آفرینان در نقل‌وانتقال اخبار، ارزش‌گذاری متفاوتی به ایشان داده شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

62 - منازعات سیاسی وایدئولوژیکِ اسماعیلیان نزاری و باوندیان طبرستان در عصر سلجوقیان (با توجه به بستر جغرافیایی و شرایط منطقه)
ملیحه مهرابی دلشاد شهرزاد ساسان‌پور معصومه قره‌داغی رامین یلفانی

چکیده در این مقاله تقابل حکومت های محلی اسماعیلیان نزاری و شاخه دوم باوندیان طبرستان (466 ه ق تا 606 ه ق) که به ملوک جبال و اسپهبدان نیز شهرت داشتند با اسماعیلیان نزاری در زمینه سیاسی و مذهبی در جغرافیای خاص شمال ایران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. باوندیان که از چکیده کامل

چکیده در این مقاله تقابل حکومت های محلی اسماعیلیان نزاری و شاخه دوم باوندیان طبرستان (466 ه ق تا 606 ه ق) که به ملوک جبال و اسپهبدان نیز شهرت داشتند با اسماعیلیان نزاری در زمینه سیاسی و مذهبی در جغرافیای خاص شمال ایران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. باوندیان که از نظر مذهبی پیرو شیعه امامی بودند توانستند با استفاده از ظرفیت ها و شرایط خاص جغرافیایی، اقتصادی و اعتقادی منطقه، به بسط قدرت و تحکیم حکومت در طبرستان بپردازند. این مقطع هم زمان با دوره جانشینان ملکشاه سلجوقی بود که از میان آنان سلطان محمد و سنجر بیشترین نقش را در مناسبات سیاسی و مذهبی نزاریان با باوندیان داشتند. قدرت گیری خوارزمشاهیان در این زمان بر آشفتگی مناطق شمالی ایران افزود که پیامد آن به نفع اسماعیلیان نزاری بود. نزاریان که علاوه بر رویکرد توسعه جغرافیایی در منطقه شمال کشور، داعیه مذهبی نیز داشتند با باوندیان امامی مذهب و شیعیان زیدی گیلان برخورد داشتند و سراسر این دوره روابط آنان خصمانه بوده است. این پژوهش با استفاده از منابع محلی تدوین گردیده که در خلال آن تلاش شده تا با استفاده از گزارش سایر منابع، مناسبات باوندیان طبرستان و اسماعیلیان نزاری به لحاظ سیاسی و مذهبی مورد تحلیل قرار گیرد. بر این اساس، چگونگی مناسبات سیاسی و مذهبی دو حکومت محلی اسماعیلیان نزاری و باوندیان طبرستان، محور کلیدی این پژوهش می باشد که با رویکرد بین رشته ای در تاریخ و جغرافیا انجام شده است. در این میان، جهت بسط علمی و منطقی این مناسبات، ذکر رویدادهای مربوط به دوران سلجوقیان و بعضاً خوارزمشاهیان و همچنین اشاره ای به ظریت های جغرافیایی خاص طبرستان خالی از لطف نخواهد بود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

63 - سیاست های مذهبی اسماعیلیان در قلمرو دولت اغلبیان (280- 298 ه.ق)
فروزان فرخی

چکیده در این مقاله اهداف و شیو ه های اجرایی سیاست های مذهبی اسماعیلیان در قلمرو اغلبیان بررسی شده است؛ اسماعیلیان از نیمه دوم قرن سوم هجری، مغرب اسلامی را برای ادامه فعالیت های سیاسی –مذهبی خود بر گزیدند و با ورود داعیان اسماعیلی به این بخش از قلمرو اسلام ،زمینه ه چکیده کامل

چکیده در این مقاله اهداف و شیو ه های اجرایی سیاست های مذهبی اسماعیلیان در قلمرو اغلبیان بررسی شده است؛ اسماعیلیان از نیمه دوم قرن سوم هجری، مغرب اسلامی را برای ادامه فعالیت های سیاسی –مذهبی خود بر گزیدند و با ورود داعیان اسماعیلی به این بخش از قلمرو اسلام ،زمینه های رواج عقاید مذهبی اسماعیلی و در نهایت تشکیل حکومتی قدرتمند را فراهم آوردند. درآستانه ورود داعیان اسماعیلی به مغرب اسلا می بخش هایی از آن(افریقیه) در حاکمیت اغلبیان و تحت تاثیر عقاید اهل سنت و نفوذ فقه مالکی بود. از وجوه سیاست های مذهبی داعیان اسماعیلی در قلمرو اغلبیان؛ تبلیغ وتعلیم، جذب مخالفان مذهبی، ممانعت از اجرای مناسک اهل سنت و برخورد با فقهای مالکی بوده است. داعیان اسماعیلی سیاست ثابت و یکسانی نداشتند ،با توجه به شرایط زمانی محافظه کارانه و محتاطانه عمل می کردند،این خط مشی تسامح گرایانه و شیوه ی مسالمت آمیز، جذب مخالفان را در پی داشت و سبب گردید تا آرام آرام زمینه ی تشکیل دولت اسماعیلی مذهب فاطمی،فراهم گردد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

64 - تقابل اندیشه سیاسی علمای شیعه در رابطه با پادشاهان عصرصفوی(دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب)
علی اشرف حاتمی ناصر جدیدی علیرضا ابطحی فروشانی

چکیدهتشکیل دولت صفویه در سال 907 هجری نقطه عطفی در تاریخ تشیع و فصلی نوین در ارتباط و مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی می باشد. مقاله حاضر می کوشد که مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی را با تأکید بر دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی(982-907 ه ) مورد کنکاش قرار دهد چکیده کامل

چکیدهتشکیل دولت صفویه در سال 907 هجری نقطه عطفی در تاریخ تشیع و فصلی نوین در ارتباط و مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی می باشد. مقاله حاضر می کوشد که مناسبات علمای شیعه با پادشاهان صفوی را با تأکید بر دوره شاه اسماعیل و شاه تهماسب صفوی(982-907 ه ) مورد کنکاش قرار دهد. نتایج تحقیق حاکی از این است که مناسبات علمای شیعه با شاهان صفوی در دوره مورد بحث وجوه مختلفی از اندیشه تا عمل و دارای دو رویکرد سلبی و ایجابی داشته است. در پیوند با این موضوع تأکید بر ضرورت تأسیس حکومت در زمان غیبت، توجیه نظری تأسیس حکومت صفوی، توجیه مشروعیت حکومتهای شیعی بخصوص صفویه، ضرورت برگزاری نماز جمعه ، پرداخت هدایا به شاهان صفوی رویکرهای ایجابی و عدم وجوب نماز جمعه در دوران غیبت، عدم لزوم پرداخت هدایا به شاهان صفوی و عدم برگزاری نماز جمعه درعصرغیبت وهمچنین عدم لزوم پذیرش مناصب سیاسی ازسوی علما مهمترین رویکردهای سلبی در مناسبات بعضی دیگر از علمای شیعی با پادشاهان صفوی در دوره مورد نظر بوده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

65 - نتایج مذهبی درگیری های خلیفه عباسی و خوارزمشاه
عبدالعزیز موحد محمد کریم

خوارزمشاهیان سلسله ای از ترکان بودند که در فاصله سال های 491 تا 628 هجری بر محدوده ای وسیع از ولایات شرق اسلام حکومت کردند آنان به مدت 137 سال حکومت کردند و با شش تن از خلفای عباسی مقارن بودند. آنان در ابتدا مطیع سلجوقیان بودند اما با ضعف سلجوقیان بین آنان و حکومت سلجوق چکیده کامل

خوارزمشاهیان سلسله ای از ترکان بودند که در فاصله سال های 491 تا 628 هجری بر محدوده ای وسیع از ولایات شرق اسلام حکومت کردند آنان به مدت 137 سال حکومت کردند و با شش تن از خلفای عباسی مقارن بودند. آنان در ابتدا مطیع سلجوقیان بودند اما با ضعف سلجوقیان بین آنان و حکومت سلجوقی اختلاف افتاد با به قدرت رسیدن ناصرلدین لله خلیفه عباسی، خلیفه برای از بین بردن رقیبان خود از جذب کردن سایر رقیبان ابایی نداشت. لذا به کمک خوارزمشاهیان، سلجوقیان را بر انداخت. خوارزمشاهیان نیز با گسترش قلمرو و محدوده حکومتی خود در صدد به رسمیت شناختن خود از طرف خلیفه عباسی بودند، ناصر خلیفه عباسی از تایید سلطنت آنان خود داری کرد. لذا بین خوارزمشاهیان و خلیفه عباسی اختلاف بروز کرد و هر یکی سعی در نابودی دیگر داشت. از آن جا که اقلیت شیعه در این زمان نیروی قابل توجهی را تشکیل می دادند لذا دو طرف سعی در جذب شیعیان داشتند تا از قدرت آنان برای محو حریف استفاده کنند. الناصر توانست با شیعیان کنار آید و وزرای خود را از بین آنان انتخاب کند، علاوه بر آن با فرقه اسماعیلیه نیز ارتباط بر قرار کرد و توانست از قدرت و نفوذ آنان در پیشبرد اهداف خود استفاده کند. خوارزمشاهیان نیز با جذب شیعیان سعی در ضربه زدن به خلیفه عباسی بودند. لذا اختلاف سیاسی بین عباسیان و خوارزمشاهیان زمینه مناسبی بود که شیعه بتواند از این موقعیت برای رشد خود استفاده کند . پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

66 - سبک‌شناسی شعر کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی (مطالعة موردی؛ قصیدة نرگس)
پروین بخردی عبدالرضا مدرس‌زاده

‌کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی از شاعران توانای زبان فارسی در قرن هفتم هجری قمری است. دیوان کمال اسماعیل شامل ترکیب بندها‌‌، قصاید‌‌، غزلیات‌‌، قطعات و رباعیات اوست که معانی و مضامین توحید‌‌، نعت‌‌، موعظه‌‌، مرثیه‌‌، عشق‌‌، عرفان و مدح بزرگان عصر خود را در بر دارد. از ویژگ چکیده کامل

‌کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی از شاعران توانای زبان فارسی در قرن هفتم هجری قمری است. دیوان کمال اسماعیل شامل ترکیب بندها‌‌، قصاید‌‌، غزلیات‌‌، قطعات و رباعیات اوست که معانی و مضامین توحید‌‌، نعت‌‌، موعظه‌‌، مرثیه‌‌، عشق‌‌، عرفان و مدح بزرگان عصر خود را در بر دارد. از ویژگی‌های شعر کمال اسماعیل‌‌، استفاده از معانی ظریف و آرایه‌های ادبی فراوان و نو است که بدین سبب او را در تاریخ ادبیات فارسی به عنوان "خلاق المعانی" نامبردار کرده است. هدف از ارائه این مقاله بررسی سبکی یکی از قصاید کمال اسماعیل است با مطلع: سزد که تاجور آید به بوستان نرگس که هست بر چمن باغ مرزبان نرگس و کوششی جهت آشنایی بیشتر با ویژگی‌های شعر اوست. روش مورد استفاده ما در سبک‌شناسی این قصیده بررسی ویژگی‌های زبانی‌‌، ادبی و فکری اثر است. در نتیجهُ بررسی سبکی این قصیده‌‌، گذار از سبک خراسانی به عراقی به جهت روی کرد های زبانی و نوسان مضمون‌ها و تصویرها‌‌، نشان داده خواهد شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

67 - گفتمان تعهّد در شعر شاهرودی
لیلا خلیلی صرافی امیرحسین همتی حسین خسروی

در این پژوهش کوشش شده است به شیوۀ توصیف و تحلیلِ محتوا، گفتمان تعهّد در شعر شاهرودی واکاوی شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد شاهرودی، به ویژه در دهۀ نخست شاعری ، عمیقاً متأثّر از گفتمان متعهّد بوده است. از مشخّصه های متعهّدانه شعر شاهرودی می توان به ترسیم زندگی کارگران، دفاع چکیده کامل

در این پژوهش کوشش شده است به شیوۀ توصیف و تحلیلِ محتوا، گفتمان تعهّد در شعر شاهرودی واکاوی شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد شاهرودی، به ویژه در دهۀ نخست شاعری ، عمیقاً متأثّر از گفتمان متعهّد بوده است. از مشخّصه های متعهّدانه شعر شاهرودی می توان به ترسیم زندگی کارگران، دفاع از آن ها، برانگیختن ایشان برای مبارزه، مخالفت با استبداد، ترسیم چهرۀ مخوف استبداد، اشاعۀ امید به پیروزی نهایی برابر استبداد و ترویج مفهوم "صلح" اشاره کرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

68 - دگراندیشی در اشعار اسماعیل شاهرودی(از 1332 تا 1357)
حمیدرضا قربانی محمد خدادادی گلپر نصری

دگراندیشی، شیوۀ نگرش متفاوت و ناسازگار با اصول حاکمیت، باورهای دینی و سنّت‌های اجتماعی است که با رویکردی تعقلی و تخیّلی، دیدگاهی تازه بیان می‌دارد. این رویکرد با سلطۀ استبداد، استمرار جهل و تحجّر جهت‌گیری متضاد دارد و جنبه‌های ستیزه‌جویانۀ آن مؤلّفه‌های متنوّعی در افکار چکیده کامل

دگراندیشی، شیوۀ نگرش متفاوت و ناسازگار با اصول حاکمیت، باورهای دینی و سنّت‌های اجتماعی است که با رویکردی تعقلی و تخیّلی، دیدگاهی تازه بیان می‌دارد. این رویکرد با سلطۀ استبداد، استمرار جهل و تحجّر جهت‌گیری متضاد دارد و جنبه‌های ستیزه‌جویانۀ آن مؤلّفه‌های متنوّعی در افکار شاعران نوپرداز پدید می‌آورد. با تحلیل و توصیف محتوای مجموعۀ اشعار اسماعیل شاهرودی به روش کتابخانه‌ای مشخص خواهد شد که در زمینه‌های فکری این شاعر به ظاهر گمنام چه اندیشه‌ها و آرمان‌های تأثیرگذار و برجسته اخلاقی و تعلیمی وجود دارد. در نتیجه متناسب با تأثیرات حوادث مهم تاریخی از وی، مبارزی عدالت‌طلب، آزادی‌خواه و الهام‌بخش تصویر می‌گردد. او مبارزه را برای مساوات، آگاهی را برای آزادی‌خواهی و دانایی را برای گذار از کاستی‌های سنّت به کار می‌بندد. با مطالعۀ زمینه‌های فکری مساوات جو، فساد ستیز، ضد استعماری، جهل ستیز، صلح‌طلب و انسان‌مدار شاهرودی در مقایسه با شاعران غیر متعهد، لذت‌طلب، وابسته به حاکمیت و فردگرا، کارکرد ارزش‌های اخلاقی و انسانی ازیادرفته برجسته می‌گردد و پیوند تاریخی اصالت‌های فکری فرهنگ ایرانی پایدار می‌ماند. افکار دگراندیشانۀ شاهرودی، نواقص سنّت‌های اجتماعی را نمودار می‌سازد، ریشه‌های ساختار حاکمیت استبداد را بر ملا می‌نماید و توانمندی‌های نهاد دین را برای هماهنگی با نیازهای روزآمد آشکار می‌کند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

69 - فواید ادبی و تاریخی جهانگشای خاقان
مهدی نوریان جمشید مظاهری مهرداد چترایی عزیزآبادی

متون نثر روزگار صفوی نسبت به دوره‌های پیش از آن چندان که باید از ارزش‌های ادبی و هنری بهره‌مند نیست و به همین دلیل توجه چندانی به آن نشده است. ولی در میان آن متون، گاه کتاب‌هایی یافت می‌شود که به جهات گوناگون درخور اعتناست. از این جمله است کتابی که به جهانگشای خاقان موس چکیده کامل

متون نثر روزگار صفوی نسبت به دوره‌های پیش از آن چندان که باید از ارزش‌های ادبی و هنری بهره‌مند نیست و به همین دلیل توجه چندانی به آن نشده است. ولی در میان آن متون، گاه کتاب‌هایی یافت می‌شود که به جهات گوناگون درخور اعتناست. از این جمله است کتابی که به جهانگشای خاقان موسوم است و با وجود ارزش‌های ادبی و تاریخی آن تاکنون چنان که باید، به چشم عنایت و توجه محققان ادب روزگار صفوی نیامده است. این متن- که تاکنون دو نسخة خطی از آن شناخته شده- علاوه بر گزارش‌های دقیق و مفصّلی که از زندگی و سلطنت شاه اسماعیل صفوی در بردارد از نظر شرح جزییات تاریخی و توصیف‌هایی از وقایع مهم دوران صفویه، که در منابع دیگر کمتر بدان پرداخته شده است، اهمیت فراوان دارد. همچنین شیوة حکایت‌پردازی و نقل حکایات با روشی شبیه به نقّالی، به کارگیری تعداد فراوانی اصطلاحات و ترکیبات دیوانی و استفاده از جملات توأم با آرایش‌های لفظی در سراسر کتاب دیده می‌شود. این نوشتار ضمن شناساندن این کتاب و بررسی ارزش‌های ادبی آن، دو تحریر دیگر آن را، که پس از تألیف جهانگشای خاقان، از روی همین متن نوشته شده، معرفی خواهد کرد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

70 - بررسی و تحلیل درخواست و تقاضا در اشعار کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی
علی اصغر باباصفری زینب فرحناک جهرمی

آثار ادبی از لحاظ موضوعی به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که از آن جمله اند: انواع حماسی، تعلیمی، نمایشی و غنایی. مقوله درخواست وتقاضا که از زیر شاخه های ادبیات غنایی محسوب می شود، در شعر شاعران از دوره های آغازین شعر فارسی تا دوره معاصر به صورت های گوناگون جلوه نموده ا چکیده کامل

آثار ادبی از لحاظ موضوعی به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که از آن جمله اند: انواع حماسی، تعلیمی، نمایشی و غنایی. مقوله درخواست وتقاضا که از زیر شاخه های ادبیات غنایی محسوب می شود، در شعر شاعران از دوره های آغازین شعر فارسی تا دوره معاصر به صورت های گوناگون جلوه نموده است. به طور کلی، انواع تقاضا و درخواست ها را می توان به دو دسته کلی تقاضاهای مادی و غیر مادی تقسیم کرد که شاعران به شیوه های متفاوت نسبت به طرح آن اقدام کرده اند. در پژوهش حاضر، این موضوع در اشعار کمال الدین اسماعیل اصفهانی- یکی از شاعران بزرگ سبک عراقی، بررسی و تحلیل شده است. در این زمینه سعی شده است تا همة اشعار شاعر در دیوانش مطالعه و انواع درخواست و تقاضاهای مادی و غیر مادی او استخراج و بررسی و تحلیل گردد و از این رهگذر نشان داده شده است که نزدیک به سه چهارم درخواست های شاعر را تقاضاهای مادی دربرمی گیرد که بیانگر وضعیت دشوار زندگی و معیشت وی است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

71 - بررسی ادبی و عرفانی اصطلاحات موسیقی در دیوان غزلیات شمس
بهرام پروین گنابادی لیلا اکثیری

پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

72 - تحلیل زیبایی‌پرستی عرفانی بر اساس فلسفه زیبایی‌شناسی (با تأکید بر آراء هگل)
نرجس توحیدی فر سعید اسدی

تطبیق پدیده‌ها راهی برای شناخت بهتر لایه‌های مختلف آن‌ها و نیز دریچه‌ای به سوی کشف لایه‌های جدید و پنهان آن‌هاست. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی و تطبیق عرفان و زیبایی می‌پردازد؛ در ابتدا به تحلیل زیبایی، سپس به تحلیل خَلق و درک آن و در آخر به بیان نمونه‌ه چکیده کامل

تطبیق پدیده‌ها راهی برای شناخت بهتر لایه‌های مختلف آن‌ها و نیز دریچه‌ای به سوی کشف لایه‌های جدید و پنهان آن‌هاست. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی و تطبیق عرفان و زیبایی می‌پردازد؛ در ابتدا به تحلیل زیبایی، سپس به تحلیل خَلق و درک آن و در آخر به بیان نمونه‌هایش در عرفان پرداخته‌ است؛ البته مقصود از عرفان، همان عرفان ایرانی ـ اسلامی است. در این جستار جنبة منطقی زیبایی‌شناسی، کمرنگ‌تر و جنبة شهودی آن (که بیش‌تر با عرفان مرتبط است) پررنگ‌تر نشان داده شده و در آخر نتایج زیر حاصل آمده است: از منظر هگل، هنر، ثبت گذراترین لحظه‌هاست، که در لحظه‌ای امپرسیونیستی برای هنرمند رخ می‌دهد و آن گذرای ناپایدار را که در جزئیات جهان جاری است، به پایداری هنرمندانه می‌رساند؛ در عرفان اسلامی نیز عارف به علت توجه و التفات دائم به جمال حقّ، زیبایی هندسة آسمانی را در لحظه‌ای شهودی (که همان امپرسیونیسم در فلسفة زیبایی‌شناسانه هگلی است) در مظاهر خَلقیه یا هندسة زمینی مشاهده می‌نماید که شامل همه جزئیات از زیبایی صورت انسان در عشق مجازی تا کوچک‌ترین کائنات می‌باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

73 - بررسی تطبیقی رقص سماع در طریقه قادریه و کَتَک در هندوئیسم
آزاده رحمانی جمشید جلالی شیجانی محمود رضا اسفندیار

10.30495/mmlq.2022.689684

آیین سَماع در طریقت قادریه و کَتَک در هندوئیسم از شناخته‌ شده‌ترین رقص‌ها هستند. این آیین‌ها که آمیخته با باورهای مذهبی هستند، رقصیدن را یکی از راه‌های برقراری ارتباط با کائنات می‌دانند. رقص‌های آیینی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی در صورت‌های حرکتی، دارای مفاهیم عرفانی، چکیده کامل

آیین سَماع در طریقت قادریه و کَتَک در هندوئیسم از شناخته‌ شده‌ترین رقص‌ها هستند. این آیین‌ها که آمیخته با باورهای مذهبی هستند، رقصیدن را یکی از راه‌های برقراری ارتباط با کائنات می‌دانند. رقص‌های آیینی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی در صورت‌های حرکتی، دارای مفاهیم عرفانی، دینی و روایی‌ هستند که درطول زمان تکامل پیدا کرده است. در طریقت قادریه عارف در طی سماع برای برقراری ارتباط با عالمی دیگر می‌کوشد. این مقاله به روش مطالعۀ تحلیلی ـ تطبیقی به بیان همانندی‌ها و تفاوت‌های این دو آیین و تأثیرپذیری آن‌ها از یکدیگر و کـشف روابط زمـانی و مکـانیِ آن‌ها در فرهنگ صوفیسم و هندوئیسم در طول تاریخ می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که با وجود تفاوت‌های آیینی و دینی، ساختارهای مشترکی در دو رقص سماع و کتک وجود دارند. رقص کَتَک، در معابد هندوئیسم مانند سماع ریشه در نیایش آفریـدگار دارد و در برخی از ابعاد صورت و محتوا با آن همانند است. در مورد تأثیرپذیری‌های کتک از سماع قادریه به نظر می‌رسد که کتک در هند، در دوران سلاطین دهلی و امپراتوران مغول، به ‌واسطۀ ارتباطات فرهنگی بین اسلام و هندوئیسم، دگرگونی هایی پیدا کرده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

74 - از سماع تا وجد
سهیلا موسوی سیرجانی

سماع و وجد از امور پسندیده و رسوم اختیاری در نزد صوفیه است که ایشان آن را به اجتهاد خود وضع کرده‌اند، بنابراین می‌توان انتظار داشت که علاوه بر معنای ظاهری، پوشیدگی‌هایی نیز در این رسم و امر باشد. هدف از تدوین این مقاله، دستیابی به این سرّ و نیک فهمیدنِ این رسم است.در نز چکیده کامل

سماع و وجد از امور پسندیده و رسوم اختیاری در نزد صوفیه است که ایشان آن را به اجتهاد خود وضع کرده‌اند، بنابراین می‌توان انتظار داشت که علاوه بر معنای ظاهری، پوشیدگی‌هایی نیز در این رسم و امر باشد. هدف از تدوین این مقاله، دستیابی به این سرّ و نیک فهمیدنِ این رسم است.در نزد این طایفه، سماعِ درست، شنیدن به‌حق است و شنیدنِ هر چیز بر پایة حق و حقّانیت آن. این امر بنای آن می‌گردد که اهل سماع با عنایت به بحث وجد در سه طبقه جای گیرند: طبقة اول ابنای حقایق هستند که در سماع، گفت و گوی خود با حق را می‌شنوند. ایشان را واجدان مفتون خوانند.طبقة دیگر اهل مناجات‌اند که به واسطة درک معانی کلام و ابیات، سماع ایشان به گونة خطاب دل ایشان با حق است. ایشان را واجدان مغلوب خوانند.اما طبقة سوم که حقانیّت‌شان در نزد صوفیه محرز است را فقرای مجرد نامیده‌اند زیرا سماع ایشان به دلیل بریدن از جملة تعلقات دنیایی، حقیقی و با صفایِ باطن است. صوفیه ایشان را واجدان منظور می‌نامند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

75 - ردیف و نسبت آن با تصویرگری (پژوهشی در شعر کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی)
محمد حکیم آذر

ردیف از عناصر اصلی موسیقی شعر است. آن‌گونه که پیداست، نمی‌توان ردیف را در حوزة علوم بلاغی دانست و آن را به عنوان یکی از عوامل تصویرساز مطالعه کرد، اما دقت در دیوان شاعران قرن ششم و هفتم نشان می‌دهد که ردیف، به ویژه ردیف غیرفعلی، در آفرینش صور خیال از راه هدایت ذهن شاعر چکیده کامل

ردیف از عناصر اصلی موسیقی شعر است. آن‌گونه که پیداست، نمی‌توان ردیف را در حوزة علوم بلاغی دانست و آن را به عنوان یکی از عوامل تصویرساز مطالعه کرد، اما دقت در دیوان شاعران قرن ششم و هفتم نشان می‌دهد که ردیف، به ویژه ردیف غیرفعلی، در آفرینش صور خیال از راه هدایت ذهن شاعر به لایه‌های معینی از تصاویر، نقش کلیدی دارد. خاقانی، ابوالفرج رونی و کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی بیش از دیگران به گسترش حوزة تصاویر از راه به کارگیری ردیف‌های غیرفعلی (و بیشتر اسمی) توجه داشته‌اند. بسامد بالای اسم‌ها، صفت‌ها و ضمیرهای به کار رفته در محل ردیف در دیوان شاعران یادشده، نشان‌دهندة این است که ردیف به عنوان ابزاری قدرتمند برای گسترش حوزة تصاویر عمل می‌کند. در این میان، اهتمام کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی به ردیف‌های غیرفعلی بیش از دیگران بوده است. در این تحقیق به نقش هدایتگری ردیف در خلق تصاویر تازه و تسلط این شاعر بزرگ در بهره‌گیری از عناصر موسیقی شعر برای جلوه دادن به صور خیال، توجه شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

76 - اسطوره آفرینش از نگاه اسماعیلیه و اصطلاحات آن
غلامرضا دهبد

اندیشه‌های اسماعیلیان درباره آفرینشبا توصیفی اسطوره‌ای آغاز می‌شود و بعدها با به‌کارگیری شیوه و زبان فیثاغورسیان، نوافلاطونیان، اصحاب قبالا و اخوان‌الصفا، به صورت آمیخته‌ای از اعداد رازآمیز، نظریه‌ مُثُل و موازی‌سازی‌های متعدد بین پدیده‌های طبیعی و برابرهای آسمانی آنها چکیده کامل

اندیشه‌های اسماعیلیان درباره آفرینشبا توصیفی اسطوره‌ای آغاز می‌شود و بعدها با به‌کارگیری شیوه و زبان فیثاغورسیان، نوافلاطونیان، اصحاب قبالا و اخوان‌الصفا، به صورت آمیخته‌ای از اعداد رازآمیز، نظریه‌ مُثُل و موازی‌سازی‌های متعدد بین پدیده‌های طبیعی و برابرهای آسمانی آنها و سپس یافتن برابرهای آن در دین که مؤید باورهای دینی آنها و حقانیت چهره‌های اعتقادی‌شان است، شکل می‌گیرد. در این شیوه، مفهوم حدّ یک اصطلاح کلیدی و شامل حدّهای دوگانه، پنج‌گانه و هفت‌گانه است. بیشتر از همه حدّهای پنج‌گانه برای توجیه و توصیف آفرینش به کار گرفته شده‌اند. پژوهش حاضر به بررسی آرای اسماعیلیان و دیدگاه ناصرخسرو درباره اسطوره آفرینش اختصاص دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

77 - مقایسه مفهوم سماع در آثار سُلمی و احمد غزّالی بر مبنای الگوی پیش‌انگاشت‌های زبانی
راضیه حجتی‌زاده

پیش‌انگاشت ازجمله مباحث زبان شناختی است که تفسیر یک متن مورد توجه قرار می‌گیرد. پیش‌انگاشت‌ها در حکم پنداشت‌ها و گمان‌هایی در خصوص دانش زبانی و جهان‌بینی نویسنده هستند که آنها را با خوانندگان احتمالی‌اش به اشتراک می‌گذارد تا اهداف ارتباطی او به‌خوبی شکل گیرد. ارتباط ما چکیده کامل

پیش‌انگاشت ازجمله مباحث زبان شناختی است که تفسیر یک متن مورد توجه قرار می‌گیرد. پیش‌انگاشت‌ها در حکم پنداشت‌ها و گمان‌هایی در خصوص دانش زبانی و جهان‌بینی نویسنده هستند که آنها را با خوانندگان احتمالی‌اش به اشتراک می‌گذارد تا اهداف ارتباطی او به‌خوبی شکل گیرد. ارتباط ما با متونی که در گذشته تولید شده‌اند، براساس بازسازی موقعیت‌های تاریخی و اندیشگانی روزگار تولید متن است. مبحث سماع نیز که از موضوعات پرمناقشه در تاریخ تصوف به‌شمار می‌آید، در معرض ارزیابی‌های متعدد و گاه ضدونقیض است و از این رو، درک پیام گویندگان و استنباط معنی ضمنی حاصل از آن منوط به درک پیش‌انگاشت‌های گزاره‌های آنها خواهد بود.هدف ما در این مقاله این است که با استفاده از روش زبان شناختی ـ معنی شناختی مفهوم سماع را در آثار سلمی و غزّالی مقایسه کنیم و کارکرد پیش‌انگاشت را برای درک کامل‌تر و دقیق&lrm;تر سیر تحول تاریخی این پدیدار عرفانی نشان دهیم. نتایج حاصل از این پژوهش به اجمال چنین است که پیش‌انگاشت‌ دو دورة تکوین و اثبات را در مسیر شکل‌گیری و تحول عرفان و تصوف ترسیم می‌کند. بر این اساس، سلمی با توجه به دیدگاه‌های پدیدارشناختی و کل‌نگرانة خود به دورة نخست و احمد غزّالی با توجه به زبان و تفکر استعاری و نگرش پدیداری ـ روان شناختی خود به دورة دوم تعلق دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

78 - تحلیل اسطوره‌ای رمان درد سیاوش با نگاه به تأثیر کودتای 28 مرداد1332 در بازتاب اسطوره‌ها
حسینعلی قبادی سعید بزرگ بیگدلی محمد علیجانی

اسطوره‌ها در طول تاریخ، هم از حوادث سیاسی - اجتماعی تأثیر می‌پذیرند و هم بر آنها تأثیر می‌نهند. در تاریخ معاصر ایران، کودتای 28 مرداد 1332 یکی از اصلی‌ترین حوادث تأثیرگذار بر ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود که موجب شد نویسندگان حوزه ادبیات و داستان‌نویسی به اسطوره چکیده کامل

اسطوره‌ها در طول تاریخ، هم از حوادث سیاسی - اجتماعی تأثیر می‌پذیرند و هم بر آنها تأثیر می‌نهند. در تاریخ معاصر ایران، کودتای 28 مرداد 1332 یکی از اصلی‌ترین حوادث تأثیرگذار بر ساختارهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی بود که موجب شد نویسندگان حوزه ادبیات و داستان‌نویسی به اسطوره ها گرایش یابند؛ اسطوره‌هایی که بازتاب دهنده ناخودآگاه جمعی مردم ایران در سال های بعد از کودتاهستند. رمان درد سیاوش اثر اسماعیل فصیح یکی از شاخص‌ترین داستان‌هایی است که نمایانگر جریان اسطوره‌گرایی در آن سال ها است. مقاله حاضر با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و چارچوب نظری نقد اسطوره‌ای، به تحلیل ادبیت اسطوره‌ای و چگونگی بازتاب اسطوره در این اثر می پردازد. این پژوهش نشان می دهد که نویسنده رمان با توجه به نوع شخصیت و تیپ فکری‌اش و همچنین متناسب با موقعیت خاص زمانی، به بازآفرینی شخصیت‌ها، روایات و فضاهای اسطوره‌ای کهن با تکیه‌ بر روایت اسطوره‌ای داستان سیاوش از شاهنامه دست زده است. هدف وی از انتخاب زمان مرگ سیاوش، قهرمان داستان، در 28 مرداد 1332 این بوده است که هم او را با مصدق همانند کند و هم با ارجاع به اسطوره سیاوش، قهرمان‌کشی ایرانی‌ها را نشان دهد؛ به عبارتی دیگر، فضای داستان را وسعت بخشد و آن را با کل تاریخ ایران مطابقت دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

79 - سماع اهل تصوف و رویکرد سعدی بدان
فرح نیازکار

سماع اهل تصوف و عرفان از دو منظر قابل بررسی است: یکی سماع رسمی که دارای آداب و رسوم و ترتیباتی خاص است و موافقان و مخالفان آن فراوانند؛ دیگر سماعی که ناظر بر مراتب تکاملی و تبدّلات وجودی سالک است. یکی از عمده‌ترین دلایل مخالفان با مکتب تصوّف، سماع ترسّمی است. از اسرارال چکیده کامل

سماع اهل تصوف و عرفان از دو منظر قابل بررسی است: یکی سماع رسمی که دارای آداب و رسوم و ترتیباتی خاص است و موافقان و مخالفان آن فراوانند؛ دیگر سماعی که ناظر بر مراتب تکاملی و تبدّلات وجودی سالک است. یکی از عمده‌ترین دلایل مخالفان با مکتب تصوّف، سماع ترسّمی است. از اسرارالتوحید برمی‌آید که از زمان ابوسعید ابوالخیر این اختلاف نظرهای عقیدتی در مورد سماع فراوان بوده است. برخی از صاحب‌نظران آن را غذای روح دانسته، از آن بر حالت و صفت روحانی تعبیر می‌کنند و سماع این جهان را سایه‌ای از آن حقیقت مجرد فرض می‌کنند و برخی دیگر آن را آلت شیطان دانسته‌اند. سعدی سماع را خاص هر کسی نمی‌داند و معتقد است که از هزاران تن، سماع تنها در یک نفر (آشنایان راه) اثر خواهد کرد. در این مقاله کوشیده شده است ضمن بررسی این اختلاف نظرها، به بررسی سماع از دیدگاه اهل سماع و رویکرد سعدی بدان پرداخته شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

80 - انسجام اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با تأکید بر ادبیات مقاومت عصر شاه اسماعیل صفوی؛ مروری بر متون پژوهشی
افشین شکارچی فاطمه شیخلوند خدابخش اسداللهی زیبا قاسم زاده ابلی

10.30495/jscc.2021.690326

این پژوهش با هدف بررسی انسجام اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با تأکید بر ادبیات مقاومت عصر شاه اسماعیل صفوی انجام گرفت. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی بر پایه‌ی منابع کتابخانه‌ای است. بر اساس نتایج و بررسی جامعه‌شناسی ادبیات (نثر و نظم) عصر شاه اسماعیل صفوی، وجود سطح بالایی چکیده کامل

این پژوهش با هدف بررسی انسجام اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با تأکید بر ادبیات مقاومت عصر شاه اسماعیل صفوی انجام گرفت. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی بر پایه‌ی منابع کتابخانه‌ای است. بر اساس نتایج و بررسی جامعه‌شناسی ادبیات (نثر و نظم) عصر شاه اسماعیل صفوی، وجود سطح بالایی از محتوای عصر شامل تغییرات اجتماعی، سیاسی، و فرهنگی در قالب‌های ادبی و تولیدات ادبی است. یافته های پژوهش بیانگر این است که زبان اکثر شعرای این عصر در راستای هویت دینی و حفظ وحدت ملَی بود که اوضاع اجتماعی را ترسیم می‌کرد، لذا دوره صفوی نقطه قوّت تاریخ کشور ما را تشکیل می دهد، چراکه وقتی دولت صفوی قوام گرفت و آنگاه که تثبیت شد، تحوّل عمیقی را در ایران آغاز کرد و گرچه این تحول با ابزارهای سنتی صورت می‌گرفت، اما سبب شکوفایی همه‌جانبه در ایران شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

81 - بررسی روان‌شناختی شخصیّت‌های دو رمان «شراب خام» و «اسیر زمان» از اسماعیل فصیح
ترا سزدان دوست

چکیدهآثار داستانی اسماعیل فصیح، به ‌لحاظ دارا بودن نکات روان‌شناسی، شخصیّت‌های ضدّ و نقیض روشن و تاریک با اَعمال مثبت و منفی، بستر مناسبی برای یافتن تیپ‌های شخصیّتی واقعی در دنیای بیرون از رمان است. پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد میان‌رشته‌ای، به بررسی شخ چکیده کامل

چکیدهآثار داستانی اسماعیل فصیح، به ‌لحاظ دارا بودن نکات روان‌شناسی، شخصیّت‌های ضدّ و نقیض روشن و تاریک با اَعمال مثبت و منفی، بستر مناسبی برای یافتن تیپ‌های شخصیّتی واقعی در دنیای بیرون از رمان است. پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد میان‌رشته‌ای، به بررسی شخصیّت از جهت اقتدارطلب، ماکیاولی، تیپ A، سرسخت یا خودشکوفا بودن در دو داستان شراب خام و اسیر زمان از اسماعیل فصیح می‌پردازد. فصیح علاوه بر طرح مضامین مدّ نظر و جذب مخاطب، تیپ های شخصیّتی را نیز به نوعی در رمان تشریح می کند. نتیجه این که، محور بحث فصیح، شخصیّت‌های روشن و تاریک، با افکار مثبت و منفی است. هر چند که برخی از شخصیّت‌ها به ‌لحاظ تیپ، ترکیبی از دو یا چند شخصیّت هستند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

82 - مبانی ضرورت نصب الهی امام در اندیشه اسماعیلیه
محمد جعفر واصف سید محمد ثقفی نژاد محمود سید

امامت، محور اساسي و شالوده اصلي فلسفه سياسي در آیین تشیع به شمار می آید. در ميان مجموعه فرقه‏ هاي اسلامي، در باب ضرورت و وجوب نصب امام اختلاف نظر وجود دارد و هركدام از آنها بنا به خاستگاه کلامی و فقهی خود عقاید ویژه ای در پیش گرفته اند. یکی از این فرقه های مهم اسماع چکیده کامل

امامت، محور اساسي و شالوده اصلي فلسفه سياسي در آیین تشیع به شمار می آید. در ميان مجموعه فرقه‏ هاي اسلامي، در باب ضرورت و وجوب نصب امام اختلاف نظر وجود دارد و هركدام از آنها بنا به خاستگاه کلامی و فقهی خود عقاید ویژه ای در پیش گرفته اند. یکی از این فرقه های مهم اسماعیلیه است که ضمن تأكيد بر صراحت و وجوب نصب امام از جانب خداوند و امام پیشین، در باب شالوده نصب امام نظري ويژه دارند. متکلمان این فرقه از جهات مختلف عقلی، روائی و تاریخی قائل به ضرورت نصب الهی امام، شناخت آن و استمرار امامت تا قیامت هستند. نظر به چنین موضوعی پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی مسأله نصب الهی امام در نزد فرق مختلف تشیع، موضوع ضرورت نصب الهی، شناخت و استمرار امامت تا قیامت را از منظر متکلمان اسماعیلی و در مقایسه با دیدگاه شیعیان دوازده امامی مورد بحث و بررسی قرار دهد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

83 - «دینِ خُرَّم» در سخنِ فردوسی و پیوندِ آن با کیشِ اسماعیلیِ شاعر
حمیدرضا اردستانی رستمی

چکیده دربارۀ ترکیبِ دینِ خُرّم در مصراعی از دیباچۀ داستانِ سیاوخشِ شاهنامه، سخن بسیار گفته اند. نگارنده نیز در جستارِ پیشِ رو، تعبیر و تأویلِ خویش را از این سخن بازگفته است. به باورِ نویسندۀ این جستار، با توجّه به این که فردوسی از اسماعیلیان بوده است و بیش ترِ این گروه چکیده کامل

چکیده دربارۀ ترکیبِ دینِ خُرّم در مصراعی از دیباچۀ داستانِ سیاوخشِ شاهنامه، سخن بسیار گفته اند. نگارنده نیز در جستارِ پیشِ رو، تعبیر و تأویلِ خویش را از این سخن بازگفته است. به باورِ نویسندۀ این جستار، با توجّه به این که فردوسی از اسماعیلیان بوده است و بیش ترِ این گروهِ باطنی در ایران، پیش از مسلمان شُدَن، بر باورِ خُرّم دینی بودند و خُرّم دینانْ در پیِ استقلالِ ایران از تازیان برآمدند، فردوسی نیز در بیتِ موردِ نظر، خود را شیفتۀ عمل کردِ سیاسی و فرهنگیِ این گروه و پی رَوی کنندۀ راهِ آنان می داند که در پیِ متابعت از ایشان در ایران دوستی، شاهنامه را سروده است تا این درختِ برومند، بارِ خود را بر همۀ ایرانیان بپراکَنَد و آنان را بهره مند سازد. گذشته از این، در دیباچۀ داستانِ سیاوخش، فردوسی از موبدی سخن می گوید کـه این موبد، همه را به سَخُن گویی، خردمندی، نکوخویی، نرم گویی، توجّه به دست آوردِ کـردار و جهانِ دیـگر سفارش می کند. با تـوجّه به متنی کـه از شخصی اسماعیلی مذهب (که پیش از آن خُرّم دین بوده) به جا مانده است و تطبیقِ آن با کلامِ موبد در شعرِ فردوسی، این موبدْ نیز باید شخصیّتی خُرّم دینی بوده باشد. برخی اندیشه هایِ مانوی نیز در سخنِ موبد هست که آن نیز پیوندِ او را با اندیشه هایِ خُرّم دینی نشان می دهد؛ زیرا ریشۀ اندیشه هایِ خُرّم دینی در کیشِ مزدکیان بوده است و آنان نیز در باورهایِ مذهبی، با مانویان پیوند داشته اند؛ پس با توجّه به مذهبِ اسماعیلیِ فردوسی و پیوندِ اسماعیلیّه بـا خُرّم دینان و همین طور وجودِ سخنانِ موبد با درون مایه هایِ خُرّم دینی، می توان بر آن شد که ماندن بر دینِ خُرّم در سخنِ فردوسی، احتمالاً تأییدِ برخی باورهایِ دینیِ خُرّم دینان (آن چه متناسب با عقایدِ اسماعیلیّه بوده است) و به ویژه پی رَوی از روی کردِ فرهنگیِ آنان است که به سراییدنِ شاهنامه انجامیده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

84 - عارف و عامی در رقص و سماع
عبدالحسین زرین کوب

از میان نقش‌ها و آثار مینیاتوری که در جای‌جای مکان‌های تاریخی نقش بسته می‌توان تا حدّی با فرهنگ کهن و آداب و رسوم باستان ایران آشنا شد. در میان این نقش‌ها مجلس‌های بزم نیز جلوه‌نمایی می‌کند، مجالسی که در آن شاهد رقص‌هایی نیز هستیم. این مقاله برآن است تا جنبه‌های گوناگون چکیده کامل

از میان نقش‌ها و آثار مینیاتوری که در جای‌جای مکان‌های تاریخی نقش بسته می‌توان تا حدّی با فرهنگ کهن و آداب و رسوم باستان ایران آشنا شد. در میان این نقش‌ها مجلس‌های بزم نیز جلوه‌نمایی می‌کند، مجالسی که در آن شاهد رقص‌هایی نیز هستیم. این مقاله برآن است تا جنبه‌های گوناگون این رقص‌‌ها بررسی شود و در ادامه به سماع که رقص صوفیان بحساب می‌رود، پرداخته می‌شود. این دو گونه رقص در طول تاریخ مفاهیمی داشته است که با سیر و تأمل در بزم‌هایی چون بزم‌های پادشاهان و صوفیان می‌توان از میان آن‌ها نکاتی را دریافت؛ اما مثنوی معنوی نیز اشاره‌هایی بدین موضوع داشته و مولانا نیز سماع را در مجالس عارفانه از نظر دور نمی‌داشت. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

85 - سماع و مولانا
اسماعیل حاکمی والا

سماع نوعی بوجد آمدن در هنگام از خود بدرشدگی عارفان است، که هویت آن را با مولانا می‌شناسند. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، موسیقی و حقیقت نهفته در آن را دریافته، توانسته است بشنود که از هر ذره صدایی برمی‌آید و خدا را می‌خواند و این دریافت همواره او را از خود بی‌خود کرده و چکیده کامل

سماع نوعی بوجد آمدن در هنگام از خود بدرشدگی عارفان است، که هویت آن را با مولانا می‌شناسند. مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، موسیقی و حقیقت نهفته در آن را دریافته، توانسته است بشنود که از هر ذره صدایی برمی‌آید و خدا را می‌خواند و این دریافت همواره او را از خود بی‌خود کرده و به سماعش واداشته است. در این نوشتار پس از شرح نحوة سماع در زمان ابوسعید ابوالخیر و نیز زمان مولانا و بررسی ارتباط‌ها و تفاوت‌های آن دو، به کیفیت سماع در دورة مولانا پرداخته شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

86 - فردوسی، ناصرخسرو و اسماعیلیّه
حمیدرضا اردستانی

پژوهندگان شاهنامه پیش از این اغلب به تشیّع فردوسی، از گونۀ زیدی و دوازده امامی و اسماعیلی اشاره کرده اند . نگارنده نیز نظرِ اخیر را بـه حقیقت نزدیک تر می بیند زیرا 1- میانِ اسماعیلیان و دهقانانِ ایران دوست، پیوند هایِ بسیار نزدیک وجود داشته است و اهل تسنّن پیوسته اسم چکیده کامل

پژوهندگان شاهنامه پیش از این اغلب به تشیّع فردوسی، از گونۀ زیدی و دوازده امامی و اسماعیلی اشاره کرده اند . نگارنده نیز نظرِ اخیر را بـه حقیقت نزدیک تر می بیند زیرا 1- میانِ اسماعیلیان و دهقانانِ ایران دوست، پیوند هایِ بسیار نزدیک وجود داشته است و اهل تسنّن پیوسته اسماعیلیّه را به داشتن باورهای کهن ایرانی متّهم می کردند؛ 2- فردوسی مانند ناصرخسروِ اسماعیلی و اسماعیلیان، هم راهیِ تشبیه و تنزیه را در شناختِ خداوند سودمند می داند؛ 3- در مصراعی از دیباچه، خداونـد نگارندۀ برشده گوهر دانسته می شود که بر بنیانِ سخنانِ ناصرخسرو اسماعیلی، می توان برشده را جوهرِ (در مقابل عَرَض) عقل و نفس کلّی پنداشت که مایۀ همۀ آفرینش است؛ 4- فـردوسی چون نـاصرخسـرو، بر بنیانِ حکمتِ اسماعیلی، دیگران را به ژرف نگری در کلامِ خداوند فرامی خواند که دست آوردِ آن می تواند دریافتِ بطنِ سخنِ خداوند باشد؛ 5- وصف روندِ آفرینش در دیباچه، بدان چه اسماعیلیان و ناصرخسرو معتقدند، نزدیک است؛ 6- فردوسی چون ناصرخسرو اسماعیلی، از خداوندِ تنزیل (ناطق) سخن می گوید که خداوندِ تأویل (وصیّ) باید رمزِ سخنانِ او را بگشاید؛ 7- فردوسی هم چون ناصرخسرو در ستایشِ خاندانِ پیامبر، از تعبیرِ اهل بیت استفاده می کند و برخلاف بسیاری از مورّخان و جغرافی دانانِ سنّی مذهب که چون از شهرِ تـوس سخن می گویند، یادی هم از امام رضا (ع) می کنند، اشاره ای به این امام نمی کند که در نزدیکیِ او مدفون است. اگر چنین می کرد، دلیلی بر دوازده امامی بودنِ او می شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

87 - مولانا و جهان صلح یک‌رنگ
محمدنوید بازرگان

نوشتة حاضر در پاسخ این سؤال تنظیم شده است که آیا مولانا در بنیان اندیشه‌های متکثر خود اساساً مروّج صلح جهانی و عدم خشونت (به معنای رایج در جهان مدرن) است یا خیر؟ بدین منظور تلاش شده است تا ضمن بدست دادن نمونه‌هایی از مواجهة مولانا با پدیدة تاتار و خشونت عریان در قرن هفت چکیده کامل

نوشتة حاضر در پاسخ این سؤال تنظیم شده است که آیا مولانا در بنیان اندیشه‌های متکثر خود اساساً مروّج صلح جهانی و عدم خشونت (به معنای رایج در جهان مدرن) است یا خیر؟ بدین منظور تلاش شده است تا ضمن بدست دادن نمونه‌هایی از مواجهة مولانا با پدیدة تاتار و خشونت عریان در قرن هفتم، محورهای اصلی تفکر او در قیاس با ساختار فکری مروجان و سردمداران اندیشه عدم خشونت نظیر گاندی، مارتین لوترکینگ، دزموند توتو و... مورد بررسی قرار گرفته، بر روی موارد اشتراک و افتراق داوری روشن‌گرانه‌ای صورت گیرد. پرونده مقاله

فهرست مقالات سماع

سکوی نشر دانش

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی