بحران مشروعیت سلطنت سلیم اول و ارتباط آن با وقوع جنگ چالدران

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

مهدی عبادی ¹

1 - ندارد

تاریخ دریافت : 1392/12/04 تاریخ پذیرش : 1393/03/05 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: مناسبات صفوی-‌عثمانی, سلیم اول, شاه اسماعیل صفوی, جنگ چالدران,

چکیده مقاله :

چکیده از اوایل قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی، مذهب به صورت عاملی مؤثر در مناسبات میان دو دولت صفوی و عثمانی درآمد و تحولات سیاسی و مذهبی در ایران، خاصه رسمیت یافتن تشیع در این سرزمین، هم‌زمان با تحولات درونی دولت عثمانی، معارضات و درگیری‌های دو دولت را تشدید کرد. در واقع، رقابت میان شاهزادگان عثمانی در اواخر سلطنت بایزید دوم (حک: 918-926هـ/1512-1520م)، برای دست یافتن به سلطنت، روند تحولات را به گونه‌ای رقم زد که دولت عثمانی را نیز به بهره‌گیری از مذهب در مناسبات خود با دولت نوپای صفوی سوق داد. سلیم اول که در مقایسه با دیگر مدعیان از اقبال کمتری برای سلطنت برخوردار بود، به یاری ینی‌چری‌ها پدر را وادار به کناره‌گیری از قدرت کرد و خود بر جای او نشست؛ اما این‌ شیوه دستیابی به قدرت و نیز قتل عام همه افراد ذکور خاندان عثمانی مشروعیت او را سخت مخدوش ساخت. از این رو، درصدد برآمد با اتخاذ سیاست مذهبی تهاجمی بر ضد شیعیان و شاه اسماعیل صفوی بحران مشروعیت سلطنت خود را برطرف سازد. پس بر‌رغم رویگردانی شاه اسماعیل از رویارویی نظامی با دولت عثمانی، به قلمرو صفوی یورش برد و بدین ترتیب جنگ چالدران به وقوع پیوست.

چکیده انگلیسی:

Since the early10th/16th century, religion developed into an effective factor in the relationshipbetween the Safavid and Ottomans. Although the effect of the political and religious changes in Iran and establishment of the Shiite as official religion was influential; the internal developments within the Ottoman State had an important impact on the relationship between two governments. In fact, at the end of Bayizid II reign(918-926/1512-1520), the competition among the Ottoman princes to obtain the throne, influenced the process of developments in such a way that the Ottomans decided to use religion in their relationship with the newly established Safavid state. Salim I who had a little chance to get the throne, tried to prevail the power and so his father had to relinquish the throne. After seizure of power by Salim I, in addition to this process which involved him into a crisis of legitimacy, massacre of all the male members of the Ottoman dynasty, made the situation worse. Hence, aiming to resolve the crisis, Salim I took an offensivereligious policy against Shiites and Shah Isma’il. However, Shah Isma’il avoiding from military confrontation,  Salim raided to the Safavid realm that led to the battle of Chaldiran.  

منابع و مأخذ:

کتابشناسی

ابن‌طولون الصالحی الدمشقی، شمس الدین محمد بن علی، مفاکهة الخلّان فی حوادث الزمان، وضع حواشیه خلیل المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418/1998م.

اسپناقچى پاشازاده، محمد عارف، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، تصحیح رسول جعفریان، قم، انتشارات دلیل، 1379ش.

اولیاء چلبی، محمد ظلی ابن درویش، سیاحتنامه، طابعی احمد جودت، در سعادت، اقدام مطبعه‌سی، 1314هـ .

بدلیسی، ادریس بن حسام الدین، هشت بهشت، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، نسخه شماره 8762، به کتابت محمد معصوم زنوزی در سنه 1084.

همو، سلیم شاهنامه، به اهتمام حجابی قیرلانقیج (رساله دکتری)، آنکارا، دانشگاه آنکارا، انستیتوی علوم اجتماعی، 1995م.

تواریخ آل عثمان [مجهول‌المؤلف]:Die altosmanischen anonymen,in text und übersetzung herausgegeben von Friedrich Giese, Breslau, Im Selbstverlage Breslau XVI, 1922.

خواجه سعدالدین افندی، تاج التواریخ، استانبول، مطبعۀ عامره، 1279-1280.

سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام: تاریخ و جغرافیا لغاتی و تعبیر اصلحه کافۀ اسماء خاصه‌یی جامعدر، استانبول، مهران مطبعه‌سی، 1306هـ .

سهی‌بک، هشت بهشت: تذکره سهی بک(Heşt bihişt = Sehi Bey tezkiresi): haz. Günay Kut, yay. Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin, Harvard, Harvard University, 1978.

صولاق‌زاده، محمد همدمی چلبی، تاریخ صولاق‌ زاده، استانبول، محمو‌دبک مطبعه‌سی، 1297هـ .

طورسون‌بک، تاریخ ابوالفتح، استانبول، تاریخ عثمانی انجمنی مجموعه‌سی، 1330- 1332.

فریدون‌بک، احمد، منشآت السلاطین، استانبول، مطبعۀ عامرة، 1274هـ .

فلسفی، نصرالله، «چالدران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال اول، شماره2 (دی 1332)، 50- 127.

قانون‌نامه آل عثمان، سلطان محمد خان ثانی طرفندن تنظیم اولنان برنجی قانوننامه اولوب ویانه کتبخانه امپراطوریسنده موجود نسخه‌سندن استنساخ ایدیلمشدیر، استانبول، احمد احسان و شرکاسی (مطبعه ‌جیلیق عثمانلی شرکتی)، 1330هـ .

قنالی‌زاده، حسن چلبی، تذکرة الشعراء: yay. haz. İbrahim Kutluk, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1978.

کاتب چلبی، حاجی خلیفه مصطفى بن عبدالله القسطنطینی، تقویم ‌التواریخ، قسطنطنیه، ابراهیم متفرقه، 1146هـ .

لطفی پاشا بن عبدالله عبدالحی، تواریخ آل عثمان، مصحح و محشیسی عالی، استانبول، مطبعۀ عامرة، 1341هـ .

لطیفی، عبداللطیف چلبی لطیفی(قسطمونیلی لطیفی)، تذکرۀ لطیفی، طابع و ناشری احمد جودت، درسعادت، اقدام مطبعه‌سی، 1314هـ .

مستقیم‌زاده، سلیمان سعدالدین افندی، تحفة الخطاطین، مؤلفک حیاتنه و آثارینه ابن‌الامین محمد کمال بکک تدقیق نامه‌سیله نوطلرینه حاویدر، استانبول، دولت مطبعه‌سی، 1928م.

منجم‌باشی، احمد بن لطف‌الله، صحائف الاخبار فی وقایع الاعصار، ندیم افندیک ترجمه‌سی، استانبول، مطبعۀ عامره، 1285هـ .

نشانجی‌زاده، محی‌الدین محمد، مرآت کائنات، استانبول، 1290هـ .

هامر پورگشتال، یوزف، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی مازندرانی، به اهتمام جمشید کیان‌فر، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1387ش.

 

Âli, Gelibolulu Mustafa, Kitabü’t-tarih-i künhü’l-ahbar (Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesindeki 901 ve 920 No. lu nüshalara gore), haz. Ahmet Uğur ve öte., Kayseri, Erciyes Üniversitesi, 1997.

Allouche, Adel, The origins and development of the Ottoman-Safavid conflict: (906-962/1500-1555), Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1983.

Ayalon, David, Gunpowder and firearms in the Mamluk kingdom: a challenge to a medivaeval society,London, Vallentine, Mitchell, 1956.

Birge,John Kingsley, The Bektashi order of dervishes, London, Luzac Oriental, 1994.

Celalzade Mustafa Çelebi, Selimname, haz. Mustafa Çuhadar, Ahmet Uğur, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1990.

Gündüz, Tufan, Son kızılbaş Şah İsmail, İstanbul, Yeditepe Yayınevi, 2010.

İbn Kemal, Ahmed Şemseddin Kemalpaşazade, Tevarih-i al-i Osman: VIII. Defter (Transkripsiyon), haz. Ahmet Uğur, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1997.

Idem, Ahmed Şemseddin Kemalpaşazade, Tevarih-i al-i Osman: Defter 9, The reign of Sultan Selim I in the light of the Selim-name literature(Ahmet Uğur), pp.65-145, Berlin, Klaus Schwarz Verlag, 1985. 

İnacık, Halil, “Osmanlılar’da Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hakimiyet Telakkisiyle İlgili”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi(SBFD), Cilt 14, Sa. 1(1959), s. 69-94.

Idem, “A Case Study in Renaissance Diplomacy: The Agreement between Innocent VIII and Bayezid II on Djem Sultan”, The middle east and the Balkans under the Ottoman Empire essays on economy and society, pp.34-68, Bloomington, Indiana University, 1993.

Idem, “MeÈemmed I”, EI², vol. VI.

Idem, “SelÊm I”, ibid, vol. IX.

Idem, “The Rise of the Ottoman Empire”, The Cambridge History of Islam, vol.1, pp. 296-319, ed. P. Holt, Ann K. S. Lambton and B. Lewis, Cambridge University Press, 1970.

Kılıç, Remzi, Kanuni devri Osmanlı-İran münasebetleri: 1520-1566, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.

Savory,  R. M., “Savaid Persia”, The Cambridge history of Islam, vol. IA, pp. 394-429, ed. Peter Malcolm Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis, Cambridge, Cambridge University, 1970.

Idem, “The Consolidationof Safawidpower in Persia”, Der Islam, vol.41, issue 1 (1965), pp.71-94.

Idem, “The Sherley Myth”, Iran, vol.5 (1967), pp.73-81.

Idem, Iran under the Safavids, Cambridge, Cambridge University, 1980.

Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Cambridge, Cambridge University, 1988.

Tansel,Selahattin, “Yeni Kaynak ve Vesîkaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in Îran Seferi”, Tarih Dergisi, Cilt 17, sa. 22 (1967), s. 49-78.

Tekindağ, M. C. Şehabeddin,“Bayezid’in Ölümü Meselesi”, TarihDergisi, sa. 24 (1970), s.1-14.

      Idem,“Bayezid'in Ölümü Meselesi”, Tarih Dergisi, sa. 24(1970), s. 1-14.

Uluçay, M. Çağatay, “Yavuz Sultan Selim Nasıl Padişah Oldu”, Tarih Dergisi, Cilt 8, Sa. 11-12 (1956), s. 185-200.

Uzunçarşılı, İsmailHakkı, “II inci Bayezid’inOğullarından Sultan Korkut”, Belleten, cılt XXX, sa. 120 (1966), 539-601.

Idem, Osmanlı Tarihi: kuruluştan İstanbul’un fethine kadar, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1988.