بررسی و تحلیل آیین های سماع کردن، خلوت گزینی و خرقه پوشی در مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه از عزالدین کاشانی با رویکرد به اصل فایده گرایی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

سیدمحمد ساعدی ¹ (گروه زبان ادبیات فارسی ،واحد دزفول،دانشگاه آزاد اسلامی،دزفول،ایران)
مسعود خردمندپور ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول ، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.)
عبداله مقامیان زاده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.)
امیر محمد اردشیر زاده ⁴ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/01/23 تاریخ پذیرش : 1401/09/01 تاریخ انتشار : 1402/12/13

کلید واژه: خرقه, واژه‌های کلیدی: عزالدین کاشانی, مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه, سماع, خلوت,

چکیده مقاله :

تصوف اسلامی دارای مناسک متنوعی است که برای رساندن آدمی به سعادت حقیقی در نظر گرفته شده‌اند. بنابراین، در یک نگاه کلی همۀ این مناسک دارای فواید معنوی و شناختی عمده‌ای هستند. عزالدین کاشانی در کتاب مصباح‌الهدایه به شماری از مناسک عرفانی و ابعاد سودرسانی آن پرداخته که از این بین، سماع، خلوت‌گزینی و خرقه‌پوشی برجسته‌تر به نظر می‌رسند. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی، اعمال صوفیانۀ مذکور از دید اصل فایده‌گرایی بررسی و کاویده می‌شود. دلیل گزینش نظریۀ فایده‌گرایی، ظرفیت‌های آن برای رسیدن به تحلیل نوآورانه از آراء کاشانی است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که کاشانی همچون فایده‌گرایان به نتیجه‌ای که از انجام یک عمل به دست می‌آید تأکید دارد و صرفاً خود عمل را خوب یا بد نمی‌داند. همچنین، فواید سماع عبارت است از: تأمین بخشی از نیازهای روحی سالک؛ رفع سآمت روحی و جسمی سالک؛ صیقل وجود آدمی؛ ایجاد محبت در دل سالک؛ آشکار کنندۀ اسرار الهی؛ برقراری ارتباط سالک با عالم لاهوت؛ تقویت ثبات و تمرکز روحی در سالک. فواید اصلی خلوت‌گزینی عبارت است از: بهره‌مندی و آگاهی از علوم الهی و معنوی؛ حفظ دین سالک؛ دور ماندن سالک از خطرات درونی و بیرونی؛ مهار کردن نفس اماره و جهت دادن به آن؛ ارتباط-گیری سالک با خداوند؛ بی‌توجهی به دنیا و مافیها؛ مصاحبت با خداوند و پیامبر. فواید خرقه‌پوشی نیز شامل این موارد است: ایجاد دگرگونی‌های مطلوب در عادت‌های سالک؛ رسیدن به تحولات ژرف درونی از دریچۀ تغییرات بیرونی و ظاهری.

چکیده انگلیسی:

Islamic Sufism has a variety of rituals that are intended to bring a person to true happiness.Therefore, ina general view, all these rituals have major spiritual and cognitivebenefits.In Mesbah Al-Hedayeh's book, Izz al-Din Kashani discusses a number of mystical rituals and their beneficial aspects, among which listening, solitude, and cloaking seem to be moreprominent.Accordingly, in thepresent study, citing library sources and descriptive-analytical method, the mentioned Sufi practices are examinedand explored from the perspective of theprinciple of utilitarianism.The reason for choosing the theory of utilitarianism is its capacity to achieve an innovative analysis of Kashani's viewsThe results of the research showthat Kashani, like utilitarians, emphasizes the result of performing an action and does not simply consider the action itself good or bad. Also, the benefits of hearing are: providing part of the spiritual needs of the seekerElimination of the mental and physical condition of the seeker; Polishing of human existence; Creating love in the heart of the seeker; Revealer of divine secrets; Communicating the seeker with the world of divinity; Strengthen the stability and spiritual focus of the seeker.The main benefits of solitude are:enjoying and knowing the divine and spiritual sciences; Preserving the religion of the seeker; Keep the seeker away from internaland external dangers; Restraining the ego and directing it; Seekercommunication with God; Disregard for the world and mafias;Fellowship with God and the Prophet.The benefits of the cloak also include:making desirable changes in the seeker's habits; Achieving a profound internal transformation through the lens of external and external changes

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
- آقازاده، فاطمه. 1395. «بررسی تطبیقی آداب سفر در سه اثر عرفانی مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه، کشف-المحجوب و رسالۀ قشیریه». مجلۀ بهارستان سخن. سال 13. شمارۀ 33. صص 122-99.
- ادواردز، پل. 1378. فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران. مؤسسۀ فرهنگی تبیان. 400 ص.
- اسمارت، جی¬.جی.سی. 1392. فایده¬گرایی. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. صوفیا. 378ص.
- اعوانی، شهین. 1389. «آیا فایده¬گرایی همان لذت¬گرایی است؟ بررسی دیدگاه بنتام و میل». مجلۀ تأملات فلسفی. شمارۀ 6. صص 32-7.
- بکر، لارنس. 1380. مجموعه مقالات فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ گروهی از مترجمان. قم. مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 192ص.
- حاکمی، اسماعیل. 1367. سماع در تصوف. تهران. دانشگاه تهران. 258ص.
- دهخدا، علی¬اکبر. 1377. لغت¬نامه تهران. دانشگاه تهران. 3224ص.
- رجایی، احمدعلی. 1375. فرهنگ اشعار حافظ. تهران. علمی. چاپ هشتم. 730 ص.
- زرین¬کوب، عبدالحسین. 1387. ارزش میراث صوفیه. تهران. امیرکبیر. چاپ سیزدهم. 316ص.
- سجادی، سید جعفر. 1389. فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران. کتابخانۀ طهوری. 830ص.
- سجادی، ضیاءالدین. 1384. مقدمه¬ای بر عرفان و تصوف. تهران. سمت. 350ص.
- شمس تبریزی. 1369. مقالات. با مقدمه و حواشی محمدعلی موحد. تهران. خوارزمی. 312ص.
- غزالی، ابوحامد محمد. 1386. ترجمۀ احیاء علوم¬الدین. ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمی. به کوشش حسین خدیوجم. تهران. علمی و فرهنگی. 826ص.
- فتاحی، ذکیه و پازوکی، شهرام. 1393. «بررسی خلوت و تحول آن در تصوف». مجلۀ ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. دورۀ 10. شمارۀ 34. صص 280-241.
- کاپلستون، فردریک. 1370. تاریخ فلسفه از بنتام تا راسل. ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی. تهران. سروش. 642ص.
- کاشانی، محمود بن علی. 1394. مصباح¬الهدایه و مفتاح¬الکفایه. به تصحیح جلال¬الدین همایی. تهران. هما. چاپ سوم. 448ص.
- کاشفی، ملاحسین. 1344. لب لباب مثنوی. تهران. بنگاه مطبوعاتی افشاری. 428ص.
- کالپادی، نیکولاس. 1383. بنتام، میل و مکتب فایده¬گرایی. ترجمۀ محمد بقایی. تهران. اقبال. 220ص.
- کبیر، یحیی. 1388. عرفان برتر. شیراز. بوستان کتاب. 452ص.
- کریمی، محمدتقی. 1390. «مقایسۀ مبانی فکری تصوف و رهبانیت مسیحی». مجلۀ پگاه حوزه. شمارۀ 316. صص 128-106.
- گوهرین، سید صادق. 1388. شرح اصطلاحات تصوف. 10ج. تهران. زوار. 316ص.
- مک¬اینتایر، السدیر. 1379. تاریخچۀ فلسفۀ اخلاق. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. حکمت. 542ص.
- ملک¬ثابت، مهدی و ابراهیمی¬پور، محسن. 1399. «بررسی و مقایسۀ خرقه و خرقه¬پوشی در مصباح¬الهدایه و کشف¬المحجوب». همایش بین¬المللی مطالعات زبان و ادبیات در جهان اسلام. دورۀ 6. صص 295-279.
- میل، جان استورات. 1388. فایده¬گرایی. ترجمۀ مرتضی مردیها. تهران. نشر نی. 264ص.
- هوکر، براد. 1379. فایده¬گرایی. ترجمۀ ان¬شاءالله رحمتی. تهران. صوفیا. ص 314.
- Bentham, Jerry. 1966. An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford. Oxford University Press. p285.
- Rosen, Frederick. 2003. Classical Utilitarianism from Hume to Mill. London. Routledge. P361.

References
- Aghazadeh, F., 2015. "Comparative study of travel etiquette in three mystical works of Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah, Kashf al-Mahjoob and Resaleye Qosheyrieh". Baharestan Sokhn magazine. Vol 13. No 33. pp. 99-122.
- Awani, Sh., 2009. "Is utilitarianism the same as hedonism?" Examining Bentham's and Mill's views". Philosophical Reflections Magazine. No 6. pp. 7-32.
- Becker, L., 2001. a collection of essays on moral philosophy. translated by a group of translators. Qom. Imam Khomeini Educational and Research Institute. 192p.
- Bentham, J., 1966. An Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Oxford. Oxford University Press. 285p.
- Copleston, F., 1991. History of Philosophy from Bentham to Russell. translated by Bahauddin Khorramshahi. Tehran. Soroush. 642p.
- Dehkhoda, A.A., 2019. Dictionary. Tehran. University of Tehran. 3224p.
- Edwards, P., 1999. Ethical Philosophy. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Tebyan Cultural Institute. 400p.
- Fattahi, Z and Pazuki, Sh., 2013. "Investigation of solitude and its transformation in Sufism". Journal of Mystical Literature and Cognitive Mythology. Vol 10. No 34. pp. 241-280.
- Ghazzali, A.H.M., 2006. translation of Ihya Ulum al-Din. translated by Moayyed al-Din Kharazmi. by Hosein Khadivjam. Tehran. Elmi o Farhangi. 826p.
- Goharin, S.S., 2008. Explanation of the terms of Sufism. 10 vols. Tehran. Zavvar. 316p.
- Hakemi, E., 1988. Sama in Sufism. Tehran. University of Tehran. 258p.
- Hooker, B., 2000. Utilitarianism. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Sofia. 314p.
- Kabir, Y., 2009. Superior mysticism. Shiraz. Bostan Ketab. 452p.
- Kalpadi, N., 2004. Bentham, Desire and School of Utilitarianism. translated by Mohammad Baqaei. Tehran. Iqbal. 220p.
- Kashani, M.b.A., 2014. Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah. edited by Jalaluddin Homayi. Tehran. Homa. 3 edition. 448p.
- Kashefi, M., 1965. Lablab Masnavi. Tehran. Afshari Press. 428p.
- Karimi, M.T., 2013. "Comparison of the intellectual foundations of Sufism and Christian monasticism". Pegahe Howzeh magazine. No 316. pp. 106-128.
- MalekSabet, M and Ebrahimipour, M., 2019. "Examination and comparison of cloaking and cloaking in Mesbah al-Hedayeh and Meftah al-Kefayah and Kashf al-Mahjoob". International Conference on Language and Literature Studies in the Islamic World. Vol 6. pp. 279-295.
- McIntyre, A.S., 2000. History of Moral Philosophy. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Hekmat. 542p.
- Mill, J.S., 2008. Utilitarianism. translated by Morteza Mardiha. Tehran. Ney Publishing. 264p.
- Rajayi, A.A. 1996. Dictionary of Hafez's Poems. Tehran. Elmi. 8th edition. 730p.
- Rosen, F., 2003. Classical Utilitarianism from Hume to Mill. London. Routledge. 361p.
- Sajjadi, S.J., 2010. Dictionary of Mystical Terms and Interpretations. Tehran. Tahori Library. 830p.
- Sajjadi, Z., 2005. an introduction to mysticism and Sufism. Tehran. Samt. 350p.
- Shams Tabrizi., 1990. Maghalat. with an introduction and footnotes by MohammadAli Movahhed. Tehran. Kharazmi. 312p.
- Smart, J.J.C., 2012. Utilitarianism. translated by Inshallah Rahmati. Tehran. Sofia. 378p.
- Zarinkoob, A.H., 2007. The Value of Sophia's Heritage. Tehran. Amirkabir. 13th edition. 316p.