-
دسترسی آزاد مقاله
1 - تحلیل نشانهشناسی گفتمانی جریان سینمای روشن فکری (مطالعه موردی فیلم سینمایی خانهای روی آب)
رفیع الدین اسماعیلیدر سده اخیر کما بیش بین ایران و غرب چالشی فرهنگی وجود داشته است و پس از انقلاب اسلامی این مسأله در قالب نوعی غیریتسازی، به وضوح، زمینهساز نوعی تنش گفتمانی بوده است؛ به نحوی که در امتداد این چالش، در درون ایران نیز گفتمان سکولار در برابر گفتمان اسلامی، قرارگرفته ا چکیده کاملدر سده اخیر کما بیش بین ایران و غرب چالشی فرهنگی وجود داشته است و پس از انقلاب اسلامی این مسأله در قالب نوعی غیریتسازی، به وضوح، زمینهساز نوعی تنش گفتمانی بوده است؛ به نحوی که در امتداد این چالش، در درون ایران نیز گفتمان سکولار در برابر گفتمان اسلامی، قرارگرفته است. متأثر از این تقابل، عرصه هنر و به ویژه سینما نیز شاهد صفآرایی دو گفتمان فوق بوده است. تفکر تکخطی رویکرد سکولار به جهان، زمینهساز شکلگیری گفتمان روشن فکری در امتداد جریان فیلم فارسی میشود. این گفتمان با توجه به مبانی جهان سکولار، تلاش دارد تعریف و عناصر جدیدی را ارائه کند. در این مقاله تلاش میشود عناصر مرکزی و پیرامونی سینمای روشن فکری، تبیین شود. سپس با روش جدید نشانهشناسی گفتمانی که تلفیقی از روش تحلیل گفتمان فرکلاف و روش نشانهشناسی است، به تحلیل فیلم سینمایی خانهای روی آب که نمایندهای مناسب برای گفتمان سینمای روشن فکری است پرداخته شود. طبق یافتههای این تحقیق، عنصر مرکزی این گفتمان، اصالت دادن به غرب است و عناصر پیرامونی آن، شامل اصالت فرم، سیاهنمایی و ناامیدی، سوبژکتویسم، عدم توجه به احساسات فطری مخاطب، نگاه کارکردی به دین، عدم توجه به مذهب و نسبیگرایی میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - رویکرد کنشگری روشنفکر در «چشمهایش» و «دل کور» بر اساس نظریه کنش متقابل نمادین
مرتضی هادیان منصوره ثابت زاده حسین ابوالحسن تنهاییهنجارها در موضع قدرت و خواهان پیروزی هستند و با ایجاد سلطه بر فکر، آدمی را به فرمانبرداری وا میدارند. روشنفکر بر خود میداند که در مقابل هنجارهای کج بایستد و برای تحقق شرایط مطلوب فکری بکوشد. در روش شناسی کنش متقابل نمادین هربرت بلومر آگاهی انسان به خویشتنِ خویش در دنی چکیده کاملهنجارها در موضع قدرت و خواهان پیروزی هستند و با ایجاد سلطه بر فکر، آدمی را به فرمانبرداری وا میدارند. روشنفکر بر خود میداند که در مقابل هنجارهای کج بایستد و برای تحقق شرایط مطلوب فکری بکوشد. در روش شناسی کنش متقابل نمادین هربرت بلومر آگاهی انسان به خویشتنِ خویش در دنیای تجربی جامعه به وجود میآید. در این رویکرد جامعه شناختی روشنفکر کنشگری است که کنش او بر اساس تفسیر در موقعیت های اجتماعی- سیاسی روی می دهد و نقش او در دفاع یا نپذیرفتن هنجارها، جهت گیری می شود. رمان چشمهایش تصویری را از تاریخ پهلوی اول نشان میدهدکه در آن خود جمعی، آمیزه ای از خودی سنت گرا و متجدد است. منافع جمعی بر منافع فردی ترجیح دارد. روشنفکر فردی متجدد است و با مبارزه در برابر نظام اقتدارگرای سیاسی به کنشگری می پردازد. رمان دل کور روایتگر دوره پهلوی اول و دوم است. خود جمعی در این رمان، خودی منفعل و خشن است. در جهان رمان منافع فردی بر منافع جمعی ترجیح دارد. روشنفکر در رویارویی با خود جمعی بر اساس مهربانی و صلح طلبی کنشگری می کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - مقایسۀ دیدگاه جلال آل احمد و مصطفی لطفی منفلوطی در زمینۀ روشنفکری و غربزدگی
رضا فرصتی جویباری فاطمه رحیمی دوندر این مقاله به بررسی و تطبیق آثار مصطفی لطفی منفلوطی، شاعر و نویسندۀ مبارز وبرجستۀ مصری با آثار جلال آل احمد، با تکیه بر نظریۀ پسا استعماری (روشنفکری وغرب زدگی) پرداخته شد؛ نیز به مقوله هایی مانند: دیدگاه های این دو نویسنده در موردزن، هجوم غرب به زنان جامعۀ مصری و ایرا چکیده کاملدر این مقاله به بررسی و تطبیق آثار مصطفی لطفی منفلوطی، شاعر و نویسندۀ مبارز وبرجستۀ مصری با آثار جلال آل احمد، با تکیه بر نظریۀ پسا استعماری (روشنفکری وغرب زدگی) پرداخته شد؛ نیز به مقوله هایی مانند: دیدگاه های این دو نویسنده در موردزن، هجوم غرب به زنان جامعۀ مصری و ایرانی، تحت شعاع قرار گرفتن حجاب و عفاف،تهاجم غرب به روستاهای این دو کشور و علت لامذهبی و دین گریزی جوانان مصریو ایرانی و بی قیدیشان نسبت به خانواده و وطن. همچنین نظر نویسنده درباره لزومتصفیه دستاوردهای غربی، وجه اشتراک و افتراق آنها و در پایان نیز دیدگا ههای برخی ازروشنفکران و متفکران معاصر این دو نویسنده آورده شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - در جستوجوی مدینه فاضله؛ نگاهی تطبیقی به آثار منتخب هارپر لی و آلدس هوکسلی
سعید رحیمی پوردر هر برهه از زمان و در هر نقطهای از جهان، روشنفکران به دنبال کشف ابدیت و آرمانهای خود، جامعه و جهان آرمانی بودهاند. از این رو آنها توجه خود را معطوف به آثار هنری و ادبیات نمودهاند که کانون اصلی دغدغههای فکری و الهامات آنها بوده است. یکی ار توجهات قبلی و فعلی انس چکیده کاملدر هر برهه از زمان و در هر نقطهای از جهان، روشنفکران به دنبال کشف ابدیت و آرمانهای خود، جامعه و جهان آرمانی بودهاند. از این رو آنها توجه خود را معطوف به آثار هنری و ادبیات نمودهاند که کانون اصلی دغدغههای فکری و الهامات آنها بوده است. یکی ار توجهات قبلی و فعلی انسان و اشتیاق دیرینه او دستیابی به مدینه فاضله و آرمانی بوده که تمام خصلتهای خلقت او را در برگیرد. با توجه به مؤلفههای داستان مثل موضوع پردازی، صحنه پردازی و شخصیت پردازی، هدف از این مقاله نگرش تحلیلی به اثر برگزیده هوکسلی دنیای شگفت انگیز نو و اثر هارپر لی کشتن مرغ مینا است تا به این پرسش که آیا تشابهی یا وجه مشترکی بین این دو اثر با توجه به موضوع تحقیق وجود دارد یا خیر، پاسخ داده شود. همچنین، در این مقاله این حقیقت به وضوح نشان داده میشود که ادبیات و تکنیکهای برجسته آن، حوزه وسیعی از هنر و علوم را در انعکاس و پیش بینی آینده بشر در جهان را در بر میگیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - جایگاه هویت ملی در ایران نگاهی به تطور تاریخی، الگوها و سیاستهای هویت ملی
فرشید دیلمقانی محمدعلی قاسمی ترکیهؤیت ملی ایرانیان به عنوان ما حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربههای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سرزمینی بنام ایران، مانند سایر کشورهای جهان، پدیدهای مدرن است که به تدریج بعد از ارتباط ایران با غرب به ویژه بعد از شکستهای متعدد از روسها و اعزام نخبگان ایرانی و چکیده کاملهؤیت ملی ایرانیان به عنوان ما حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربههای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سرزمینی بنام ایران، مانند سایر کشورهای جهان، پدیدهای مدرن است که به تدریج بعد از ارتباط ایران با غرب به ویژه بعد از شکستهای متعدد از روسها و اعزام نخبگان ایرانی و پیدایی مشکله هؤیت در نزد این افراد، در ایران پدیدار گردید. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی و با رویکردی تاریخی و بهرهگیری از ابزار کتابخانهای و اینترنتی به بررسی مسائل هؤیتی در ایران قبل از 1320 میپردازد. فرضیه پژوهش عبارتست از اینکه علیرغم کهن بودن تمدن ایران و حس وطن دوستی که در مقیاسهای مختلف در طول تاریخ در برخی از ایرانیان وجود داشته است اما هؤیت ملی مانند کشورهای دیگر پدیدهای مدرن محسوب میشود و در ایران، تاریخ آن به دوران مشروطه بر میگردد و آنچه بیش از آن در ایران وجود داشته است، هؤیت اجتماعی- فرهنگی بوده است. بررسی تطور تاریخی هؤیت ملی در ایران از زمان مشروطه نشان دهنده مطرح شدن الگوهای هؤیتی غربگرایانه و باستانگرایانه در دورهای قبل از 1320 میباشد. کلیــد واژه: هؤیت ملی، سیاستـگذار هؤیتی، ایران، اسلام، ناسیونالیسم، روشنفکر. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - نگاه آسیب شناسانه به روشنفکر در رمان سفر شب از بهمن شعلهور
آمنه یوسفی ایرج مهرکیروشنفکری به عنوان یک جریان اجتماعی مقولهای نو و از مباحث مهم جامعه شناسی سیاسی میباشد که تحولات دو قرن اخیر را رقم زده است و از مهمترین عوامل انسانی در دگرگونیهای اجتماعی محسوب میگردد. در ایران رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی به مثابه بزنگاههایی عرصۀ خودنمایی روشنفکر چکیده کاملروشنفکری به عنوان یک جریان اجتماعی مقولهای نو و از مباحث مهم جامعه شناسی سیاسی میباشد که تحولات دو قرن اخیر را رقم زده است و از مهمترین عوامل انسانی در دگرگونیهای اجتماعی محسوب میگردد. در ایران رخدادهای مهم سیاسی و اجتماعی به مثابه بزنگاههایی عرصۀ خودنمایی روشنفکران بوده است و آنان به عنوان نیرویی معرفی میشوند که جلوتر از مردم خود حرکت کرده و پیشتاز نقد جامعه و حرکت آن به سمت رهایی از بیداد با ارائۀ راهکارهای مناسب میباشند. این روشنفکران در رمانهای فارسی چهرههای گوناگون دارند و مؤلفان برای هرکدام رسالتی دیگرگونه قائل شدهاند. بهمن شعلهور از جمله نویسندگانی است که وضعیت روشنفکران سرخورده و عاصی سال های پس از کودتای 28 مرداد را در آثار خود به تصویر کشیده است. در پژوهش پیش رو به روش تحلیلی-توصیفی(کتابخانهای) چهرۀ روشنفکر در رمان سفر شب از بهمن شعله ور آسیب شناسی شده و نتیجۀ به دست آمده حاکی از آنست که روشنفکر در این رمان چهرهای آسیبدیده و ذهنی مشوش داشته، از مؤلفههایی مانند سادهگویی، مبارزه در راه تحقق آزادی و دموکراسی تلاش برای احقاق حقوق زنان، ،تحولخواهی و مسئولیت پذیری نسبت به سرنوشت جامعه تقریبا تهی شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - سیری در عرفان جهانی
محمدرضا کرمیپورپژوهش در عرفان جهانی نیازمند درک انگارههای عالی عرفان در مذاهب الهی، ادیان غیر الهی، بررسی عمیق و هماندیشی ژرف در نظریههای عرفای ربانی، عاشقان الهی، معتقدان مؤمن و اصحاب پیامبران و عرفان طلبان میباشد که میتوان منشاء آن را در نقشهای تئوریک، و جهتهای عالی شناخت جس چکیده کاملپژوهش در عرفان جهانی نیازمند درک انگارههای عالی عرفان در مذاهب الهی، ادیان غیر الهی، بررسی عمیق و هماندیشی ژرف در نظریههای عرفای ربانی، عاشقان الهی، معتقدان مؤمن و اصحاب پیامبران و عرفان طلبان میباشد که میتوان منشاء آن را در نقشهای تئوریک، و جهتهای عالی شناخت جستجو نمود. همین طور که اداره، هدایت و سازماندهی یک نهاد اجتماعی بستگی به علاقه و توانمندی مدیر آن از جهت علمی و اجرائی دارد، سیر عمیق در عرفان جهانی به منظور مقایسه اصول، هدفها و روشهای کشف رموز خلقت، عارفان اندیشمند و سالکان کنکاشگر را میطلبد که راههای شهودی تقرّب به حقّ مطلق را طی کرده و در وادی خودیابی به خدایابی به مسیر درست و سنجیده دست یافته باشند. پژوهشگر در این مقاله ضمن بررسی ریشههای تئوریک عرفان حقیقی نظیر جهتگیری آرمانی و آموزههای خداگرائی، مکاتب عرفان الهی را مورد بررسی قرار داده، آنها را از نحل خداگریزی ومادیگرائی محض مجزا نموده، مفاهیم، فلسفه و اصولی که آثار آفرینش را به آفریدگار ارتباط میدهد با عرفانهای عملی تطبیق نموده، عرفانهای منطقی را از عرفانهای خرافاتی و دور از حقیقت جدا ساخته است. در پایان به کند و کاو در اندیشهها و آثار عرفانی دو تن از عرفای بزرگ مسیحی در قرنهای 15 و 19 پرداخته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - زبان و مسئله تفسیر در آرای روشنفکریِ عبدالکریم سروش
انوشه دربندی علیاکبر امینی حامد عامری گلستانیروشنفکری دینی پس از انقلاب، با چرخش هایی به سمت برخی از مکاتب فلسفی اروپایی، نظیر فلسفه تحلیلی، آرای روشنفکری خود را بر مبنای آن ها تنظیم کردند. اگرچه بحث اصلی آن ها، توجه به مقولات دینی نظیر معرفت دینی، فقه پویا و در بُعد سیاسی حکومت دینی بود، نگرش برون دینی آن ها و در چکیده کاملروشنفکری دینی پس از انقلاب، با چرخش هایی به سمت برخی از مکاتب فلسفی اروپایی، نظیر فلسفه تحلیلی، آرای روشنفکری خود را بر مبنای آن ها تنظیم کردند. اگرچه بحث اصلی آن ها، توجه به مقولات دینی نظیر معرفت دینی، فقه پویا و در بُعد سیاسی حکومت دینی بود، نگرش برون دینی آن ها و در رأسشان عبدالکریم سروش، مبتنی بر آن مکاتب بود. دو مقوله زبان و مسئله تفسیر، از مؤلفه های مهم این نگاه برون دینی است. پژوهش حاضر، با هدف شناخت این دو مؤلفه در آرای روشنفکری سروش، بر اساس آنچه در اندیشه فلاسفه ای چون ویتگنشتاین و گادامر مطرح شده است به این پرسش می پردازد که زبان و مسئله تفسیر، در اندیشه ویتگنشتاین و گادامر، چه بازتابی در آرای روشنفکری سروش داشتند؟ سروش با استفاده از مؤلفه ای فلسفی زبان و تفسیر، در آرای روشنفکری خود به بازتعریف نسبت عقل و دین توجه کرده و در تفسیر متون مقدس و نیز مبانی دینی از دستاوردهای نوین تفسیری بهره می گیرد و مقولات سه گانه معرفت دینی، فقه پویا و حکومت دموکراتیک دینی را عرضه می کند و می توان گفت این کار را با نوعی دیالوگ میان مبانی معرفت دینی و دو مقوله زبان و تفسیر انجام می دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
9 - جایگاه هویت ملی در ایران نگاهی به تطور تاریخی، الگوها و سیاستهای هویت ملی
فرشید دیلمقانی محمدعلی قاسمی ترکیهویت ملی ایرانیان به عنوان ما حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربههای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سرزمینی بنام ایران، مانند سایر کشورهای جهان، پدیدهای مدرن است که به تدریج بعد از ارتباط ایران با غرب به ویژه بعد از شکستهای متعدد از روسها و اعزام نخبگان ایرانی و چکیده کاملهویت ملی ایرانیان به عنوان ما حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربههای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سرزمینی بنام ایران، مانند سایر کشورهای جهان، پدیدهای مدرن است که به تدریج بعد از ارتباط ایران با غرب به ویژه بعد از شکستهای متعدد از روسها و اعزام نخبگان ایرانی و پیدایی مشکله هویت در نزد این افراد، در ایران پدیدار گردید. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی و با رویکردی تاریخی و بهرهگیری از ابزار کتابخانهای و اینترنتی به بررسی مسائل هویتی در ایران قبل از 1320 میپردازد. فرضیه پژوهش عبارتست از اینکه علیرغم کهن بودن تمدن ایران و حس وطن دوستی که در مقیاسهای مختلف در طول تاریخ در برخی از ایرانیان وجود داشته است اما هویت ملی مانند کشورهای دیگر پدیدهای مدرن محسوب میشود و در ایران، تاریخ آن به دوران مشروطه بر میگردد و آنچه بیش از آن در ایران وجود داشته است، هویت اجتماعی- فرهنگی بوده است. بررسی تطور تاریخی هویت ملی در ایران از زمان مشروطه نشان دهنده مطرح شدن الگوهای هویتی غربگرایانه و باستانگرایانه در دورهای قبل از 1320 میباشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
10 - میزان تأثیر گذاری اندیشۀ لیبرالیستی در شکلگیری انقلاب مشروطه
محمد مهدی روشنفکر رضا معینی رودبالیمیزان تأثیر گذاری اندیشۀ لیبرالیستی در شکلگیری انقلاب مشروطه چکیده ضعف های حکومت قاجاران و کل جامعه ایران و بخصوص،خلاء نظری در حوزه سیاسی زمینه ورود اندیشه های جدید به ایران را فراهم آورد . مفاهیمی چون : قانون ، آزادی ، پارلمان ودر صدر همه لیبرالیسم در چنین بستری وارد چکیده کاملمیزان تأثیر گذاری اندیشۀ لیبرالیستی در شکلگیری انقلاب مشروطه چکیده ضعف های حکومت قاجاران و کل جامعه ایران و بخصوص،خلاء نظری در حوزه سیاسی زمینه ورود اندیشه های جدید به ایران را فراهم آورد . مفاهیمی چون : قانون ، آزادی ، پارلمان ودر صدر همه لیبرالیسم در چنین بستری وارد ادبیات سیاسیی ایرانیان شد. ایرانیان در برخورد با تمدن غرب و مشاهده ی تفاوتهای شگرف آن به فهمی متمایز از جامعه خود رسیدند که بسیار متفاوت از گذشته بود . این تمایز و تغییر نگرش ها نسبت به ، سیاست و اجتماع به درستی در سفرنامه ها و سیاحت نامه های مسافران فرنگ رفته ، انعکاس یافته است. نکته قابل تامل در نوشته های مذکور ، موضع گیری آنها نسبت به فرهنگ خود و تمدن غرب است . حاصل اولین آشنایی ها ، تجویزهایی بود که آنها برای درمان دردهای جامعه خود صادر کردند ، که یکی از مهم ترین آنها ، انتقال و ترویج لیبرالیسم در ایران بود. نتایج حاصله انکه ماهیت واقعی انقلاب مشروطه به لیبرالیسم بر می گشت که حاصل کوشش جریان روشنفکری بود و ناکامی آن ناشی از ناهمگونی و ناسازگاری با اندیشه های دینی بود که روحانیون آن را رهبری می کردند . پژوهش حاضربر پایه پرسش میزان تاثیرگذاری اندیشه لیبرالیستی در انقلاب مشروطه شکل گرفته واز نوع توصیفی-تحلیلی است که به روش کتابخانه ای سامان یافته است. کلیدواژهها: لیبرالیسم، مشروطیت ، آزادی، روشنفکران ، روحانیونُ. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
11 - نظمیه و سیاستهای تجددگرایی پهلوی اول
محمد احمدآبادی رحیم موسویبا ظهور رضاشاه در عرصه سیاسی ایران گفتمان جدیدی در جامعه ایران شکل گرفت. این گفتمان که برآمده از افکار و اندیشه های قشرنوگرای روشنفکر ایران آن روز بود، سبب شد اصلاحات و رفورمهای نوظهور که رضاشاه خود را مجری آن میدانست، با کم توجهی نسبت به ویژگیهای جامعهشناسی فرهنگی چکیده کاملبا ظهور رضاشاه در عرصه سیاسی ایران گفتمان جدیدی در جامعه ایران شکل گرفت. این گفتمان که برآمده از افکار و اندیشه های قشرنوگرای روشنفکر ایران آن روز بود، سبب شد اصلاحات و رفورمهای نوظهور که رضاشاه خود را مجری آن میدانست، با کم توجهی نسبت به ویژگیهای جامعهشناسی فرهنگی واجتماعی ایران انجام پذیرد. این اصلاحات علاوه بر وجود اندیشمندان و متفکران روشنفکر به عنوان ایدئولوگ و پشتیبان برنامه های نوسازی پهلوی اول، برای اجرایی شدن نیاز به نیروی نظامی پیدا کرد تا به عنوان بازوی اجرایی و با قوه قهریه، این اقدامات را پشتیبانی کند. رضاشاه که عمده اتکایش به نیروهای نظامی بود، اقدامات نظامی مورد نیاز را به سازمان نظمیه محول کرد. این پژوهش که به شیوه تحلیلی- تاریخی و با تکیه براسناد آرشیوی و منابع کتابخانهای تنظیم یافته، به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که نظمیه چه نقشی در سیاستهای تجددگرایی دوره پهلوی اول داشت؟یافتههای پژوهش نشان میدهد برخی از اقدامات تجددگرایانه رضاشاه و برنامههای اصلاحی او با توجه به اینکه با اتکاء به نیروهای نظامی و از جمله نظمیه پیگیری میشد و با فرهنگ عمومی و اعتقادی مردم همخوانی نداشت، در جامعه بازتاب منفی پیدا کرده با مقاومتهای مردمی روبرو شد. با فروپاشی و سقوط سلطنت رضاشاه جدا از برخی اقدامات مفید و ارزنده بسیاری دیگر از سیاستهای نوگرایانه محکوم به زوال گردید و به بوته فراموشی سپرده شد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
12 - تحول گفتمان روزنامههای روشنفکری در قبل و بعد از جنبش مشروطه (با تکیه بر قانون، روحالقدس و صوراسرافیل)
سهیلا ترابی فارسانیجریان روشنفکری ایران پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در پی فرستادن دانشجویان ایرانی به اروپا و آشنایی آنان با مبانی و مفاهیم اندیشه مدرن زاده شد. یکی از ابزارهای طرح افکار جدید روشنفکران ایرانی نشر روزنامه بود. در این بین، روزنامه قانون که به دست میرزا ملکم خان در لندن من چکیده کاملجریان روشنفکری ایران پیش از پیروزی انقلاب مشروطه و در پی فرستادن دانشجویان ایرانی به اروپا و آشنایی آنان با مبانی و مفاهیم اندیشه مدرن زاده شد. یکی از ابزارهای طرح افکار جدید روشنفکران ایرانی نشر روزنامه بود. در این بین، روزنامه قانون که به دست میرزا ملکم خان در لندن منتشر میشد طیف مهمی از اندیشههای جدید را نمایندگی میکرد و بر جریان فکری در درون کشور بسیار تاثیر نهاد. میرزا ملکم خان در روزنامه قانون اصلاحگری ترقی خواهانه را تبلیغ میکرد و دگرگونی ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور را بر الگویی مبتنی بر گونهای لیبرالیسم محدود و هدایت شده استوار ساخته بود. پس از پیروزی مشروطیت روزنامه رادیکال و تاثیرگذار صوراسرافیل به مدیریت و نویسندگی میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزا علی اکبرخان دهخدا نماینده جریان رادیکال روشنفکری پس از پیروزی انقلاب مشروطه به شمار میرفت، که از یک سو به آزادی خواهی سیاسی لیبرالی و از سوی دیگر به عدالت اقتصادی سوسیالیستی باور داشت. روشنفکران رادیکال پس از پیروزی انقلاب مشروطه، افرادی از طبقه میانه حال بودند که به رادیکالیسم دمکراتیک باور داشتند. پس از پیروزی انقلاب مشروطه، جریانی تندرو و افراطی که پیشینه روشنفکری نداشت و آبشخور عقیدتی آن سنت برابری جویانه اسلامی بود، سربرآورد. روزنامه روح القدس به مدیریت و نویسندگی شیخ احمد تربتی ملقب به سلطان العلما خراسانی، ناشر آرای این دسته از مشروطه طلبان برابری خواه بود که از مشروطه، عدل را در مفهوم سنتی آن خواهان بودند و از آن نه ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عادلانه که کنش دادگرانه فرد عادل را فهم میکردند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
13 - مبانی معرفتی و مختصات تاریخی پارادایم نوگرایی دینی در ایران
سید محمد ابراهیمی حسینی علی اصغر داودی سعید گازرانینوگرایی دینی در ایران پس از ظهور اندیشه های فلسفی جدید در غرب و متأثر از ورود بارقه های مدرنیته به کشور پدید آمد. هرچند پیشرفتهای فناورانه و مظاهر تمدن غرب نگاه ها را به خود متمایل کرده بود، اما برای عده ای روح و مبانی فلسفی و ایدئولوژیک اندیشه های نوآورانه آن دیار جذا چکیده کاملنوگرایی دینی در ایران پس از ظهور اندیشه های فلسفی جدید در غرب و متأثر از ورود بارقه های مدرنیته به کشور پدید آمد. هرچند پیشرفتهای فناورانه و مظاهر تمدن غرب نگاه ها را به خود متمایل کرده بود، اما برای عده ای روح و مبانی فلسفی و ایدئولوژیک اندیشه های نوآورانه آن دیار جذابیت افزون تری یافته بود. نهضت مشروطه نیز افق این چشم انداز و دورنگاهی را وسیع تر و امیدوارانه تر کرد و زمینه را برای ظهور طیف متنوعی از نوگرایان دینی فراهم آورد؛ گروهی که در پی پالایش دین از زواید و خرافات بودند، تا اشخاص و جماعت هایی که در مبانی و اصول دین و مذهب تشکیک کردند و به زعم خود در پی پاک دینی بودند. هدف این مقاله، تبیین مبانی معرفتی و چگونگی شکل گیری پارادایم نوگرایی دینی در ایران است؛ با این فرض که نوگرایی دینی در ایران به عنوان سنتز چالش سنت و تجدد از میان گفتمان های فعال پس از مشروطه سر برآورد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
14 - نقش روشنفکران ایرانی نسل سوم در شکلگیری ایدئولوژی انقلابی انقلاب اسلامی
جهانشاه شکربیگی قاسم ترابی عباس صالحی نجف آبادیجهانشاه شکربیگی[1]- قاسم ترابی[2]- عباس صالحی نجف آبادی[3] تاریخ دریافت: 9/8/1397- تاریخ پذیرش: 24/9/1398 چکیده: انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، بر پایه اندیشههایی بنا شده است که اگرچه بیش از همه اسلامی هستند، اما گاه سرچشمههای تفکر سیاسی آنها، به اندیشههای ایدئول چکیده کاملجهانشاه شکربیگی[1]- قاسم ترابی[2]- عباس صالحی نجف آبادی[3] تاریخ دریافت: 9/8/1397- تاریخ پذیرش: 24/9/1398 چکیده: انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، بر پایه اندیشههایی بنا شده است که اگرچه بیش از همه اسلامی هستند، اما گاه سرچشمههای تفکر سیاسی آنها، به اندیشههای ایدئولوژیکگرایانه باز میگردد. شکل تفکر ایدئولوژیک، در دوران مبازره علیه حکومت شاه، شکلی پذیرفته شده در جهان بود. به این جهت در شکل بخشیدن به اسلام سیاسی و نیز اشکال دیگر مبارزه گروههای مخالف شاه، قرار دادن اندیشه توسط اندیشمندان اسلامی و عرفیگرای چپ و حتی راست، در قالب یک نوع ایدئولوژی، امری پذیرفته بود، به طوری که این ایدئولوژی هم تلاش میکرد برنامهای فراگیر ایجاد کند، هم راهکارهای علمی مبارزه را فراهم آورد و هم به هر گونه پرسشی پاسخ دهد. به این جهت هم متفکران اسلامی و هم روشنفکران بیشتر طیفها، تلاش میکردند تا ایدئولوژیای برای مبارزه و نیز نوع حکومت مد نظر خود پدید آورند که یکی از مشخصات اصلی آن انقلابی بودن بود. بر این پایه پرسش اصلی این مقاله آن است که روشنفکران در شکلگیری ایدئولوژی انقلابی انقلاب اسلامی چه نقشی داشتهاند؟ برای پاسخ به این پرسش، روش مقاله تحلیلی و تفسیری است و در ضمن آن تلاش میکند افکار این روشنفکران را توصیف نیز کند. هدف مقاله نیز آن است که جنبههای انقلابی اندیشه روشنفکران آن دوره مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد. نتیجه کلی مقاله نیز نشان میدهد، روشنفکرانی همچون شریعتی، فردید، بارزگان و... هر یک وجههای انقلابی به تفکر خود که تلاش میکردند آن را در شکل یک ایدئولوژی منسجم ارائه کنند، داده بودند تا برنامهای پیوسته برای مبارزه در جهت سقوط شاه فراهم آورند *این مقاله برگرفته از رساله دکتری با عنوان "مقایسه نقش روشنفکران و نخبگان انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران" می باشد. [1]- دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی(گرایش مسایل ایران) ، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران jahansh5252@gmail.com [2] - دانشیار و عضو هیأت علمی، گروه علوم سیاسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران: نویسنده مسئول ghasemtoraby@yahoo.com [3] - استادیار و عضو هیئت علمی، گروه علوم سیاسی ، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران salehi.abas@yahoo.com پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
15 - مسئله شناسی زبان ـ جامعه شناختی برساخت"ازدواج/عقد آریائی" (در بستری از فرایندشناسی ساخت ستیزی آریاگرائی)
ایوب یوسف پور نظامی صمد صباغ دهخوارقانی داود کوهی محمد عباس زادهاین کنکاش انتقادی، برساخت"عقد/ازدواج آریائی"را در زمینه ای از مسائل زبان فارسی (پساقاجاری) طرح نموده و به نقش شناسی آن در تشدید مسائل نهاد خانواده ایرانی/اسلامی پرداخته است. این موضوع (حلقه ای از یافته های زمینه یابانه گسترده تر پژوهشگر در "مسئله شناسی زبان بنیاد ایران" چکیده کاملاین کنکاش انتقادی، برساخت"عقد/ازدواج آریائی"را در زمینه ای از مسائل زبان فارسی (پساقاجاری) طرح نموده و به نقش شناسی آن در تشدید مسائل نهاد خانواده ایرانی/اسلامی پرداخته است. این موضوع (حلقه ای از یافته های زمینه یابانه گسترده تر پژوهشگر در "مسئله شناسی زبان بنیاد ایران") بر اساس تظاهرات در دسترسی از آن در فضای سایبری (میدان پژوهش)، همچون "سندرمی" از آریاگرائی (ساخت ستیزی پساقاجاری) کاویده شده است. دیدگاه زبانشناختی هایدگر (موتور پارادایمی) با برداشتی آزاد و اهتمامی ترکیبی/تلفیقی فضای نظری و بینش روش شناختی کنکاش را ساخت داده است. زبان، افزون بر اینکه میدان و ابزار پژوهشی است؛ جوهره هستی جامعه و"خانه هستی" نیز می باشد؛ وجود و مسائل جامعه نیز در و با زبان اتفاق می افتد؛ با چنین فضای مفهومی (موسیقی متن) "عقدآریائی" نیز با بنیادی زبانی (سیاق زیست زبانی نژادپرستانه) و با ادعاها / بهانه های زبانی ("عدم فهم" متن عربی مرسوم ، ضرورت متنی به "فارسی سلیس") ؛ در بستری از ام المسئله ایران پساقاجار (ناجامعه گشتگی) فهمیده شد. با تکه چینی معمول در گرانددتئوری، نتایج آگزیوماتیک زیر به دست آمد : به نظر می رسد برساخت مزبور با ویژگی نژاد پرستانه (مأخوذ از میدان مطالعاتی)، ضمن تغذیه از تولیدات زبانی و پیوستگی با برساخت های ضد ساختی دیگر (کولبر، سوختبر و ...) از آلاینده های معاصرتر فارسی است؛ که در پیوند با ستیزه های "روشنفکری پس افتادۀ فرهنگی"، در سطوحِ صورت (سامان نوشتاری/ لغوی) و سیرت (سرمایه/ ادبیات اخلاقی و معنوی) زبان فارسی و نیز امنیت اخلاقی/ملی را تهدید نموده، با کژکارکردهای عینی (بازتولید ساخت ستیزی/ تشدید ناجامعه سازی ایران، نژادپرستی) و احتمالی (ضد اخلاقی) ضمن همجوشی با مسائلی داخلی (روابط ضربدری، ازدواج سفید و ...) و جهانی (در وضعیت پست مدرن) تدریجاً می تواند به "ناخانواده سازی" نهاد خانواده نیز منجر گردیده، سامان خانواده/ انتظام اجتماعی را مخدوش سازد. در این امر افزون بر اغواهای سیاسی/ ایدئولوژیکی (اسلام ستیزی آریاگرائی)؛ مصرف گرائی مسلط بر جامعه مصرفی، تبلیغات (بنگاه های خدمات ازدواج)، کالائی شدن امور (مراسمات و ...) در وضعیت پست مدرن نیز نقش آفرینی فعالی نشان می دهد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
16 - جامعهشناسی تحولات تجدد در ایران
روحالله رشید کرشان صمد صباغاین پژوهش، به دنبال ارائه تبیینی جامعهشناختی از تجدد در ایران است. پرسش اصلی پژوهش این است که نهادهای اجتماعی در ایران با تجدد چه کرده است؟ در این پژوهش، ترکیبی از نظریات مدرنیته ایرانی، تجدد بومی و تجدد ملی و تجدد ظلّی مورد استفاده قرار گرفته است. این نظریات توسط صا چکیده کاملاین پژوهش، به دنبال ارائه تبیینی جامعهشناختی از تجدد در ایران است. پرسش اصلی پژوهش این است که نهادهای اجتماعی در ایران با تجدد چه کرده است؟ در این پژوهش، ترکیبی از نظریات مدرنیته ایرانی، تجدد بومی و تجدد ملی و تجدد ظلّی مورد استفاده قرار گرفته است. این نظریات توسط صاحبنظرانی مانند تقی آزاد ارمکی، جمشید بهنام و موسی نجفی ارائه شده است. مجموعه این نظریات مبتنی بر دو نکته است: اول این که مدرنیته با تجدد متفاوت است. دوم این که هر جامعهای میتواند تجدد ویژهی خود را تجربه کند. روش پژوهش، اسنادی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانهای است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که حکومتها در دویست سال اخیر، زمینهسازان اصلی ظهور تجدد در ایران بودهاند. آنها، غالباً وجه تکنولوژیک ومادی تجدد را دنبال کردهاند. روحانیت ذیل سه دسته موافقین، مخالفین و منتقدین در جریان سازی نسبت به تجدد نقش داشتهاند. روشنفکران ایرانی، در قالب اثبات، نقد و نفی به استقبال تجدد رفتهاند. خلوص شناخت و دلبستگی روشنفکران به تجدد و اصول و دستاوردهای آن، هم نسبت به حاکمان و هم نسبت به روحانیت بیشتر بوده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
17 - عرف عام در نظریههای آنتونیو گرامشی
سردار فتوحیآنتونیو گرامشی روشنفکر و سیاست مدار کمونیست ایتالیایی، یکی از مهم ترین نظریه پردازان بزرگی که نظریاتش به شدت بر مطالعات فرهنگی ، مارکسیسم ایتالیا و اروپا تاثیر گذار بود. وی قائل به زیربنایی است که به گونه ای دیالکتیکی با مجموعه ای از روبنا در ارتباط است که این مجموعه شا چکیده کاملآنتونیو گرامشی روشنفکر و سیاست مدار کمونیست ایتالیایی، یکی از مهم ترین نظریه پردازان بزرگی که نظریاتش به شدت بر مطالعات فرهنگی ، مارکسیسم ایتالیا و اروپا تاثیر گذار بود. وی قائل به زیربنایی است که به گونه ای دیالکتیکی با مجموعه ای از روبنا در ارتباط است که این مجموعه شامل مقولاتی چون: سیاست، فرهنگ، حقوق، ایدئولوژی، و تمام آن اعمال اجتماعی که رابطه مستقیمی با تولید کالاهای مادی ندارد بلکه به صورت غیر مستقیم درگیر مشروعیت بخشیدن به شیوه تولید هستند. طبقه ی مسلط نه تنها از نظر سیاسی و اقتصادی جامعه را زیر نظارت دارد، بلکه شیوه ی خاص نگرش خویش به جهان و انسان و روابط اجتماعی را نیز چنان همهگیر میکندکه به صورت عرف عام در میآید و آنانی که زیر تسلط هستند این نگرش را همچون پارهای از نظم طبیعی جهان میپذیرند. هم چنین ممکن است عرف عام به صورت نیروی کارآمد بر ضدهژمونی طبقه مسلط تبدیل گردد که گرامشی به این بُعد از عرف عام، قوهی تمیز (Good Sense) می گوید. بنابراین عرف عام درنظر گرامشی چندرشته ای و دارای نقش های چندگانه است. بدین جهت نوشتار حاضر بر آن است تا مهم ترین ایده های گرامشی در خصوص عرف عام را تشریح و تبیین کند و جایگاه آن را در نظریه ها و آثار وی کنکاش و بررسی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
18 - ازتولید تاریخی نگرشهای ذهنی در اندیشه سیاسی عرب
حمید احمدی حسن علیزادهتحولات فکری جهان عرب را باید حول چالشهای سیاسی و اجتماعی آن مورد تحلیل قرار داد. جهان عرب در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای تاریخی بسیاری مواجه بوده است. با مطالعه این تحولات می توان رویکردهای فکری سهگانه در جهان عرب یعنی؛ سلفیگرایی، سکولاریسم و همسازگرایی را در مرا چکیده کاملتحولات فکری جهان عرب را باید حول چالشهای سیاسی و اجتماعی آن مورد تحلیل قرار داد. جهان عرب در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای تاریخی بسیاری مواجه بوده است. با مطالعه این تحولات می توان رویکردهای فکری سهگانه در جهان عرب یعنی؛ سلفیگرایی، سکولاریسم و همسازگرایی را در مراحل مختلف با تفاوتهایی بازشناسی کرد. طی یک قرن اخیر، جریانهای فکری جهان عرب که از ریشههای تاریخی خود در طول قرنها تغذیه شدهاند، بار دیگر خود را بازسازی کردهاند. در حالی که سلفیگرایی عربی با رجوع به نصوص دینی و استناد به ظواهر کلام مقدس، به احیای میراث عربیـ اسلامی میپردازد و به کاربرد اصول عقل مدرن تمدن غرب چندان تمایلی ندارد، جریان سکولاریسم عربیـ با همه گرایشها و انشعاباتشـ کنار نهادن دین از عرصه اجتماعی را توصیه میکند و بر جذب اصول فکری تمدن غرب تأکید میکند. در این میان، جریان همسازگرایی عربی ضمن اعتقاد به کامل بودن دین اسلام و تمسک به جوهر و روح آن، تلاش دارد همسازی قابل قبولی میان میراث عربی و دستاوردهای تمدن غرب ایجاد کند و این را از طریق باز تفسیر نصوص دینی ممکن میداند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
19 - تعارض دین و مدرنیته در اندیشه روشنفکران غیردینی عصر مشروطه: مقایسه آخوندزاده و ملکمخان
سعید گازرانی رضا امینیدر دوره قاجار و در آستانه انقلاب مشروطه، از یک سو شاهد برقراری ارتباطات گسترده میان ایران و غرب و از سوی دیگر نظاره گر شکل گیری نیروی اجتماعی نوظهوری هستیم که به تدریج با نیروهای سنت گرا به چالش برمی خیزد. این گروه که روشنفکر نوگرا بودند، نقش مهمی در پیدایش افکار اصلاح چکیده کاملدر دوره قاجار و در آستانه انقلاب مشروطه، از یک سو شاهد برقراری ارتباطات گسترده میان ایران و غرب و از سوی دیگر نظاره گر شکل گیری نیروی اجتماعی نوظهوری هستیم که به تدریج با نیروهای سنت گرا به چالش برمی خیزد. این گروه که روشنفکر نوگرا بودند، نقش مهمی در پیدایش افکار اصلاحی در جامعه و وقوع انقلاب مشروطه داشتند. بدینسبب در نوشته حاضر ابتدا مدرنیته و پیشینه تاریخی آن در ایران بررسی میشود، و آنگاه مواضع دو تن از مهمترین روشنفکران غیردینی یعنی میرزافتحعلی آخوندزاده و میرزا ملکمخان ناظمالدوله نسبت به مدرنیته و مذهب مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
20 - چگونگی رویارویی رضاشاه با مقوله تجدد و روشنفکری و واکاوی رفتارشناختی او با روشنفکران
محراب حاتمی منیژه صدری سیمین فصیحی نازلی اسکندری نژادچکیدهروشنفکران از جمله طبقات اجتماعی هستند که عامل بوجود آورنده اشکال جدیدی از الگوهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی میباشند و نمیتوان منکر قدرت تحول آنها در جامعه بود. مهمترین مؤلفهی روشنفکر روحیه نقادی و پرسشگری او میباشد و همچنین گرایشی که به مبارزه علیه قدرتهای مستقر چکیده کاملچکیدهروشنفکران از جمله طبقات اجتماعی هستند که عامل بوجود آورنده اشکال جدیدی از الگوهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی میباشند و نمیتوان منکر قدرت تحول آنها در جامعه بود. مهمترین مؤلفهی روشنفکر روحیه نقادی و پرسشگری او میباشد و همچنین گرایشی که به مبارزه علیه قدرتهای مستقر از خود نشان میدهد. نیروهای شکل دهندهی آن، میتوانند روحانیان، روزنامه نگاران، معلمان، اساتید، فعالان حزبی و هنرمندان باشند. تقاضای عمدهی این روشنفکران، وضع نظام قانون جدید به شیوهی اروپا، تجدید هویت و سنتهای ملی ایران، منع دخالت روحانیون در سیاست و تأسیس نهادهای سیاسی جدید براساس حاکمیت ملی و ایجاد دولت ملی مدرن بود. در بررسی موقعیت و جایگاه این نیروها در عصر رضاشاه، به طور عمده نیروهای منتقد حاکمیت و بیرون از دستگاه سیاسی رضاخانی، منظور نظر بودهاند. دورهی رضاشاه، دورهای است که تحولات مهمی در بسط و توسعهی آموزش عمومی و عالی، نیز حرکتهای در مدرن سازی نظام آموزشی و تحصیلات عالی در ایران رخ میدهد. در نتیجه، پدیدهی روشن فکری در مقیاس بزرگتری، خود را مینمایاند. رفتارهای انتقادی این قشر از حکومت سرانجام باعث واکنش شدید رضاشاه با انها گردید تا جایی که روشنفکران یا زندانی شدند یا جذب دستگاه رضاشاه شدند و به دلیل نداشتن پایگاه مردمی نتوانستند تاثیر مهمی در تحولات به وجود بیاوردند. بعلاوه رضاشاه به فعالیتهای روشنفکری خوش بین نبود و این باعث شد روشنفکران را که به صورت انفرادی، چه به صورت تشکیلاتی و گروهی، از سر راه بر دارد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
21 - روشنفکران و نخبگان سه گانه عصر پهلوی اول
مصطفی میرزایی علی بیگدلی عباسقلی غفاری فرددر دورهی پهلوی، روشنفکران و تجددخواهان زیادی زیست داشتند که یا متعلق به نسل قدیمیتر جریان روشنفکری و یا خود از دانشجویان جوان تازه تربیت یافتهای بودند که تا سالهای بعد همچنان به طرح دیدگاههای خود پرداختند. نخستین روشنفکران ایرانی عناوینی چون مشروطهخواهی، برابری اج چکیده کاملدر دورهی پهلوی، روشنفکران و تجددخواهان زیادی زیست داشتند که یا متعلق به نسل قدیمیتر جریان روشنفکری و یا خود از دانشجویان جوان تازه تربیت یافتهای بودند که تا سالهای بعد همچنان به طرح دیدگاههای خود پرداختند. نخستین روشنفکران ایرانی عناوینی چون مشروطهخواهی، برابری اجتماعی، کثرتگرایی سیاسی و ملیگرایی را سر لوحه اهداف و آرمانهای خویش قرر دادند و هدف آنها اصلاح و در نهایت تغییر نظام سیاسی حاکم بود،اما برای نسل دوم روشنفکران، اقتدارگرایی سیاسی و ناسیونالیسم ایرانی، نیروی محرک ضروری برای پیشبرد آرمان و اهدافشان بود که در قالب فرد اقتدارگرایی چون رضاخان به منصه ظهور میرسید.اما در زایچه مشاوران رضاشاه، کسانی چون تیمورتاش،داور و نصرتاله فیروز قرار گرفتند که در راستای جریانهای سیاسی کشور نقش عمدهای را یکنواختی دولتی اقتدارگرا بازی کردند. روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ای می باشد. از جمله یافته های تحقیق، می توان به شکلگیری فضای ارعاب و وحشت، امکان و فرصت هرگونه فعالیت روشنفکری و روشنگری از دست رفت که پیامد مختوم آن انزوای روشنفکران و نخبگان سیاسی آن دوره بود، اشاره نمود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
22 - تحلیلی بر جایگاه دین در تعامل با مدرنیته در اندیشهی روشنفکران دینی پهلوی دوم(مطالعه موردی: شریعتی و بازرگان)
مریم السادات موسوی شکرالله خاکرند حسن الهیاریبررسی تاریخ معاصر ایران، گویای تاثیر نقشآفرینی نیروهای اجتماعی از جمله روشنفکران در شکلگیری بنیانها و زیرساختهای تحولات سیاسی-اجتماعی جامعهی ایران است. از جمله تحولات اساسی این مقطع، پیدایش جریانات فکری، تحت عنوان نوگرایی دینی است. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت پیدای چکیده کاملبررسی تاریخ معاصر ایران، گویای تاثیر نقشآفرینی نیروهای اجتماعی از جمله روشنفکران در شکلگیری بنیانها و زیرساختهای تحولات سیاسی-اجتماعی جامعهی ایران است. از جمله تحولات اساسی این مقطع، پیدایش جریانات فکری، تحت عنوان نوگرایی دینی است. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت پیدایش جریان نوگرایی دینی و نقش آن در سیر تحولات تاریخ ایران، به روش توصیفی_ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای به واکاوی اندیشههای سیاسی- اجتماعی روشنفکران و جایگاه اسلام در تعامل با مدرنیته غرب، در نگرش نوگرایان دینی پرداخته است و در این راستا پژوهش پیش رو بر آن بوده تا به این پرسش پاسخ دهد که تعامل دین و پدیدهی مدرنیته، در نگرش سیاسی- اجتماعی روشنفکران این دوره دارای چه شاخصهای است؟ نتایج پژوهش حاضر در بررسی گفتمان سیاسی- مذهبی روشنفکرانی همچون شریعتی و بازرگان، حاکی از تعامل و همگرایی نزدیک میان دین و علم در اندیشهی روشنفکران دینیاست، به طوری که اسلام در پیوند با مدرنیته و مفاهیم نوین علمی، بصورت ایدئولوژی، با کارکردهای وسیع اجتماعی و عنصر غیرقابل انفکاک در اندیشهی روشنفکران دینی تعریف شدهاست. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
23 - بررسی گفتمان های سیاسی عهد ناصری با رویکرد به مطبوعات فارسی برون مرزی (روزنامه اختر)
دکتر مهرناز بهروزی فاطمه صحرانوردچکیده سلطنت پنجاه ساله ناصرالدین شاه را می توان نقطه عطف آشنایی ایرانیان با مفاهیم و ارزشهای غربی و اقتباس از تجدد دانست. در این دوره از یکسو استبداد سنتی گفتمان سیاسی مسلط بر جامعه است، از سوی دیگر به واسطه مراودات ایرانیان با غرب، و ورود مظاهر مدرنیته، گروه های صاح چکیده کاملچکیده سلطنت پنجاه ساله ناصرالدین شاه را می توان نقطه عطف آشنایی ایرانیان با مفاهیم و ارزشهای غربی و اقتباس از تجدد دانست. در این دوره از یکسو استبداد سنتی گفتمان سیاسی مسلط بر جامعه است، از سوی دیگر به واسطه مراودات ایرانیان با غرب، و ورود مظاهر مدرنیته، گروه های صاحب اندیشه ای (منورالفکرها )پدید آمدند که دست به انتشار روزنامه های فارسی زبان در خارج از کشور زدند. بسیاری از این روشنفکران به دلیل فضای استبدادی و بسته داخلی که در قالب سانسور نمایان بود، مجبور به مهاجرت و تبعید از میهن شدند و برای مبارزه باحکومت استبدادی ناصری مطبوعات برون مرزی را تشکیل داده و از این طریق به آگاه سازی مردم با مفاهیم و اندیشه های جدید برآمدند که سرانجام به چالش میان گفتمان های سیاسی جدید با گفتمان استبدادی منتهی شد. این مطبوعات گفتمان های جدید سیاسی را با محوریت اندیشه ترقی و نوسازی، مشروطه خواهی، مخالفت با استبداد و حاکمیت قانون اشاعه می دهند و باعث تحول ادبیات سیاسی و فرهنگ سیاسی در جامعه ایران آن دوره می گردند. بنابراین شناخت گفتمان های سیاسی در دوره ناصری بدون بررسی سیاست ها ، اهداف ،آرا و افکار روشنفکران و مهم تر از آن مطبوعات برون مرزی دوره ناصری (روزنامه اختر)، ناقص و بی سرانجام است. این مقاله در پی بررسی گفتمان های سیاسی جدیدی که در مطبوعات اپوزیسیون برون مرزی نمود یافته ، همچنین درصدد پاسخ به این سوال است که مطبوعات یاد شده با جهت گیری های ظاهراً متفاوت، در شکل گیری گفتمان های سیاسی جدید به چه میزان تاثیر گذار بودند؟ روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه ای، و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. واژگان کلیدی: گفتمان سیاسی عهد ناصری، روشنفکران، مشروطه خواهی، تجدد،مطبوعات برون مرزی، روزنامه اختر پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
24 - تبارشناسی جریان سیاسی اصلاحات و رابطهی آن با قرائت روشنفکری دینی پس از انقلاب اسلامی ایران
لفته منصوری احمدعلی حسابی نبی اله ایدرهدف اصلی مقالهی حاضر تبارشناسی جریان سیاسی اصلاحات و رابطه آن با قرائت روشنفکری دینی پس از انقلاب اسلامی ایراناست. برای تحقق این هدف دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی به اینسو موردبررسی قرار گرفت، اما تأکید بر نیروهای سیاسی پس از انقلاب و رابطه آن با روشنفکری دینی است. ب چکیده کاملهدف اصلی مقالهی حاضر تبارشناسی جریان سیاسی اصلاحات و رابطه آن با قرائت روشنفکری دینی پس از انقلاب اسلامی ایراناست. برای تحقق این هدف دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی به اینسو موردبررسی قرار گرفت، اما تأکید بر نیروهای سیاسی پس از انقلاب و رابطه آن با روشنفکری دینی است. با استفاده از نظریهی لاکلاو و موفه به تبیین موضوع پرداخته شد. در طول تاریخ ایران، جدال دائمی سنت و تجدد موجد قرائتهای دینی و جریانهای سیاسی مختلفی شده است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که جریان اصلاحات بر مبنای قرائت روشنفکری دینی و در ادامه نهضت مشروطه شکل گرفت، در دههی سوم انقلاب اسلامی به قدرت رسید و سپس به حاشیه رانده شد. همچنین گفتمان اصلاحطلبی ریشه در گرایشهای تجددطلبانه و تحت تأثیر مدرنیسم بود؛ و بهنوعی در مقابل سنتگرایی برخاسته از اندیشههای سنتی و مذهبی در جامعه ایران قرار میگیرد. این گفتمان دال مرکزی مردم و دالهای جامعه مدنی، اصلاحات، توسعه سیاسی، آزادی و قانون را در زنجیرهی هم ارزی خود قرار داده و مفصلبندی جدیدی ارائه کرده است. اما این جریان در آستانه انتخابات دهم ریاست جمهوری دچار تصلب معنایی شد و قابلیت اعتبار و دسترسی و درنهایت هژمونی خود را از دست داد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
25 - تحلیلی بر عادت واره قومیت وکاربرد آن در تحلیل قومیت در جامعه ایران
مهدی خنده رو احمد رضاییعادت واره بوردیو یکی از مفاهیمی است که در جامعه دانشگاهی ما کمتر به آن توجه شده است. به طوری که مقالات بسیار کمی در این زمینه وجود دارد. عادت واره قومیت یکی از این مفاهیم است. هدف از این مقاله شناسایی مفهوم عادت واره به ویژه عادت واره قومیت و کاربرد آن در تحلیل قومیت در چکیده کاملعادت واره بوردیو یکی از مفاهیمی است که در جامعه دانشگاهی ما کمتر به آن توجه شده است. به طوری که مقالات بسیار کمی در این زمینه وجود دارد. عادت واره قومیت یکی از این مفاهیم است. هدف از این مقاله شناسایی مفهوم عادت واره به ویژه عادت واره قومیت و کاربرد آن در تحلیل قومیت در جامعه ایران می باشد. روش تحقیق این مقاله اسنادی و کتابخانه ای بوده است. یافته های نشاندهنده آن است که عادت واره قومیت در نحوه پوشش، راه رفتن، صحبت کردن و حتی بدن قومی ظهور می کند. با این حال درباره عادت واره قومی محققانی کار کرده اند، اما کارهای محققان آن پیوستگی لازم را ندارد. عادت واره قومیت نیز در کارهای محققان حضور کمرنگی دارد. می توان گفت هنوز درباره ی عادت واره قومیت نیاز است تا کارهای بیشتری انجام شود تا این مفهوم به انسجام برسد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
26 - تحلیل اندیشه روشنفکران ذات گرایانه مخالف مدرنیته پهلوی دوم (مطالعه موردی سید احمد فردید و سید حسین نصر)
خسرو افضلیان فائزه امیری پویا ایرج اعتصام محسن طبسیتاریخ معاصرایران به ویژه پهلوی دوم، مملو از تحولات سیاسی، اجتماعی حاصل از جریانات فکری و فعالیت روشنفکران است . روشنفکری محصول دنیای مدرن می باشد.از این رو می توان معیار گونه شناسی روشنفکران را بر اساس مدرنیته مطرح نمود. مهم ترین خدمتروشنفکر به جامعه از طریق فرآورده های چکیده کاملتاریخ معاصرایران به ویژه پهلوی دوم، مملو از تحولات سیاسی، اجتماعی حاصل از جریانات فکری و فعالیت روشنفکران است . روشنفکری محصول دنیای مدرن می باشد.از این رو می توان معیار گونه شناسی روشنفکران را بر اساس مدرنیته مطرح نمود. مهم ترین خدمتروشنفکر به جامعه از طریق فرآورده های فکری او می باشد. از این رو شناخت اندیشه روشنفکر از جمله ضروریات است. روشن فکرانذات گرا مخالف مدرنیته که از منظر فلسفی به نفی کلیت مدرنیته پرداخته و آینده دیگری راکنکاش می کنند و هر گونه تلاشی برایوصله کردن مدرنیته با مذاهب یا فرهنگ شرقی را بیهوده معرفی می کنند، را گونه ای از بحث پیش رو قرار داد. بررسی و تحلیل گفتمانروشنفکران ذات گرا مخالف مدرنیته، موضوع پژوهش حاضر است. و در این راستا مفاهیم ذات گرایانه مخالف مدرنیته پهلوی دوم بابررسی اندیشه های فردید و نصر مورد بررسی قرار می گیرد. در پژوهش پیش رو، با توجه به تعامل گونه ذات گرا مخالف مدرنیته بااندیشه روشنفکران مذکور، روش تحقیق استدلال منطقی است. شاخص های گونه مذکور در اندیشه احمد فردید و نصر عبارتند ازغرب،تکنولوژِی و تعامل مدرنیته با غرب. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
27 - پیر بوردیو و اندیشه «دموکراسی واقعی»: درآمدی بر مشارکت سیاسی در فضای تعامل کنش و ساختار
علی مرتضویان سید مرتضی فتاحیچکیده پیر بوردیو (2002-1930) سر شناس ترین چهره جامعه شناسی فرانسه است که با صورتبندی رهیافت تعامل گرایانه خود، طنین خاتمه استیلای نظریه های کنش گرا و ساختار گرا در جامعه شناسی را فراگیرتر ساخت. وی با طرح نظریه ساختار گرایی ساخت گرایانه از رهگذر رابطه دیالکتیکی میدان ها چکیده کاملچکیده پیر بوردیو (2002-1930) سر شناس ترین چهره جامعه شناسی فرانسه است که با صورتبندی رهیافت تعامل گرایانه خود، طنین خاتمه استیلای نظریه های کنش گرا و ساختار گرا در جامعه شناسی را فراگیرتر ساخت. وی با طرح نظریه ساختار گرایی ساخت گرایانه از رهگذر رابطه دیالکتیکی میدان ها و عادت واره ها، علم سیاست را ناچار از اتخاذ رهیافت های جامعه شناختی و انسان شناختی، بویژه ارزیابی ریشه های فرهنگی جوامع در تحلیل قدرت دانست. دیدگاه رابطه نگر بوردیو نسبت به قدرت، جامعه شناسی سیاسی وی را فراتر از رهگیری صرف طرز کار نهادهای سیاسی (به عنوان میراث مکتب رفتار گرایی) و یا ابعاد عینی و قابل رویت اقدامات حکومت نظیر انتخابات، احزاب و...مطرح ساخت. چنین دیدگاهی متضمن ارزیابی بنیان های اجتماعی و فرهنگی قدرت در دو سطح خرد و کلان بوده است. طبعا چنین دیدگاه پیچیده ای نمی تواند غافل از تحلیل باور رایج (دوکسای) حاکم بر میدان سیاسی یعنی سیاست دموکراتیک و نمایندگی باشد؛ دیدگاهی که از منظری انتقادی دموکراسی های نمایندگی را فاقد یک ضد قدرت نقاد و آن را مصداق بارز غصب، دستکاری و مصادره قدرت به رغم حضور و فعالیت احزاب و مطبوعات متنوع تلقی می کند. اما بوردیو چه بدیلی را برای چنین باور رایجی در بستر دموکراسی های نمایندگی مطرح ساخته است؟ اندیشه دموکراسی واقعی با مقولات مختلفی که هر یک از آنها ماهیتی دیالکتیکی دارند بدیلی برای دموکراتیک کردن دموکراسی در جوامع فعلی از سوی بوردیو تلقی می شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
28 - نقش نخبگان فکری در سیاستگذاری فرهنگی پهلوی اول
مجید استوارسیاستگذاری فرهنگی یکی از مهمترین اقدامات دولتها به هنگام تغییر صورت بندی جامعه از وضعیت سنتی به مدرن تلقی میشوند. زیرا این دولت ها با بهره گیری از قوه قهریه نسبت به نوسازی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه مبادرت میکنند. در چنین دولتهایی روشنفکران و نخبگان فکری نقش مه چکیده کاملسیاستگذاری فرهنگی یکی از مهمترین اقدامات دولتها به هنگام تغییر صورت بندی جامعه از وضعیت سنتی به مدرن تلقی میشوند. زیرا این دولت ها با بهره گیری از قوه قهریه نسبت به نوسازی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه مبادرت میکنند. در چنین دولتهایی روشنفکران و نخبگان فکری نقش مهمی در شکلگیری سیاستگذاری فرهنگی دارند. با استقرار رژیم پهلوی، سیاستگذاری فرهنگی به یکی از اصلیترین برنامههای نخبگان سیاسی در ایران تبدیل شد و نخبگان فکری، ایدههای فرهنگی جدیدی را برای آنها فراهم میکردند. هدف پژوهش حاضر اینست که سیاست های فرهنگی دوره پهلوی اول را از منظر نخبگان فکری و سیاسی مورد نقد و بررسی قرار دهد. بدین منظور با بررسی آثار و نوشته های نخبگان فکری، تلاش میشود ابعاد اقدامات رژیم پهلوی در مدرنسازی فرهنگی ایران واکاوی گردد. نتایج پژوهش نشان میدهد که سیاستهای تمرکزسازی رضاشاه توانست امنیت را در ایران برقرار سازد و دولت مرکزی را بجای ایلات و عشایر بر ایالات ایران حاکم نماید. این تمرکزگرایی دقیقاً ثمره تلاش نخبگان فکریای بود که در آثار مکتوب خود بر دولت - ملت سازی آمرانه تاکید میکردند. با اینحال این مدرن سازی آمرانه در دوره پهلوی اول سبب تشدید شکافهای اجتماعی و سیاسی و بروز تقابلهای سنت و تجدد در دهههای آینده شد. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی بوده و داده های لازم به روش اسنادی - تاریخی گردآوری شده است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
29 - دلایل هژمونیک شدن گفتمان غرب ستیزی در میان روشنفکران ایران، دهه 40 و 50
محمد سهرابی عباس صالحی نجفآبادیچکیده غرب ستیزی یکی از مهم ترین رویکردها در نگاه ایرانیان به غرب است که در دوره معاصر تکوین یافته و به گفتمان غالب تبدیل شده است. نگرش های بدبینانه به غرب در دهه های 40 و 50 از ناحیه نیروهای اجتماعی ویژه روشنفکران و نخبگان در قالب یک روایتپردازی تفاوت با غرب به حیات اس چکیده کاملچکیده غرب ستیزی یکی از مهم ترین رویکردها در نگاه ایرانیان به غرب است که در دوره معاصر تکوین یافته و به گفتمان غالب تبدیل شده است. نگرش های بدبینانه به غرب در دهه های 40 و 50 از ناحیه نیروهای اجتماعی ویژه روشنفکران و نخبگان در قالب یک روایتپردازی تفاوت با غرب به حیات استعاری خود ادامه دادند و به صورت یک گفتمان ضد قدرت، بازتولید و زمینهساز گفتمان غربستیزی شدند. یکی از گونه های بررسی پدیده های سیاسی، تحلیل آنها بر اساس روش تحلیل گفتمانی است. موضوع این مقاله بررسی دلایل هژمونیک شدن گفتمان غرب ستیزی در میان روشنفکران دهه 40 و 50 براساس نظریه لاکلا و موفه به عنوان یکی از مهمترین و غنی ترین نظریه ها در حوزه تحلیل گفتمان می باشد. این مقاله سعی دارد دلایل هژمونیک شدن گفتمان غربستیزی در میان روشنفکران دهه 40 و 50 را براساس نظریه لاکلا و موفه به عنوان یکی از مهمترین و غنیترین نظریه ها در حوزه تحلیل گفتمان مورد بررسی قرار دهد. پرسش اصلی این است که براساس نظریه لاکلاو موفه مفصل بندی مفاهیم، فرایند هویتسازی و استقرار گفتمان غربستیزی در دهه 40 و50 چگونه اتفاق افتاد؟ پیش فرض اصلی آن است که با توجه به بومیگرایی، بنیادگرایی اسلامی و بدبینی تاریخی ایرانیان به غرب، نیروهای مخالف وضع موجود تأثیر مستقیم در گسترش غرب ستیزی در ایران داشتند. بر این اساس اسلامگرایی و بومیگرایی به عنوان دال های اصلی گفتمان غربستیزی بوده و مفاهیم و معانی دیگر، حول آن مفصل بندی شده اند پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
30 - بررسی نقش روشنفکران در به قدرت رسیدن رضاخان
بیژن میرزائی مرتضی محمودی علی کریمی مله علی اصغر زرگربرآمدن رضاخان یکی از مهمترین حوادث تاریخ معاصر ایران است. عوامل مختلفی را برای این مسئله عنوان کردهاند. از دخالت بیگانه تا هرجومرجی که ایران را پس از مشروطه فرا گرفته بود. در این میان باید به نقش روشنفکران اشاره کرد که با پشتیبانی فکری و عملی از رضاخان، نقش مهمی در صع چکیده کاملبرآمدن رضاخان یکی از مهمترین حوادث تاریخ معاصر ایران است. عوامل مختلفی را برای این مسئله عنوان کردهاند. از دخالت بیگانه تا هرجومرجی که ایران را پس از مشروطه فرا گرفته بود. در این میان باید به نقش روشنفکران اشاره کرد که با پشتیبانی فکری و عملی از رضاخان، نقش مهمی در صعود او به قدرت داشتند. روشنفکران این دوره با دوری از آرمانهای مشروطه، راه نجات کشور را در ایجاد دولت مقتدر، گسترش ناسیونالیسم و تجدد آمرانه دانسته و تحقق این ایدهها را در شخص رضاخان میدیدند، از اینرو در نشریاتشان که تا پیش از پادشاهی رضاخان منتشر میکردند با قدرت این موارد را دنبال مینمودند و برای تحقق همۀ اینها، در یک کلمه متفق بودند آن هم ایجاد یک قدرت برتر و متمرکز سیاسی. ائتلاف میانِ رضاخان و روشنفکران، موجب تقویت جایگاهِ سیاسی رضاخان گردید و نیز توانست برای حکومتِ آیندۀ او نقشۀ راهی درست کند که در طول بیست سالِ حضورش در سیاست، سعی در اجرایی کردنِ آن داشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
31 - سرمایه نمادین روشنفکران ایرانی و برساخت ایدئولوژی انقلاب آفرین (مطالعه موردی جلال آل احمد و علی شریعتی)
مجید استوار نسترن علی رماییامروزه درباره انقلاب اسلامی پژوهشهای بسیاری انجام شده و هر کدام از این مطالعات تلاش کرده از دریچه ای جدید موضوع انقلاب ایران را بررسی نماید اما درباره شرایط شکل گیری و پیروزی این انقلاب از سوی پژوهشگران اتفاق نظر وجود ندارد. این انقلاب به مانند دیگر انقلابهای بزرگ هم در چکیده کاملامروزه درباره انقلاب اسلامی پژوهشهای بسیاری انجام شده و هر کدام از این مطالعات تلاش کرده از دریچه ای جدید موضوع انقلاب ایران را بررسی نماید اما درباره شرایط شکل گیری و پیروزی این انقلاب از سوی پژوهشگران اتفاق نظر وجود ندارد. این انقلاب به مانند دیگر انقلابهای بزرگ هم در داخل و هم در خارج اثرات قابل توجهی داشت. این انقلاب در زمان جنگ سرد و نظام بین الملل دو قطبی و وابستگی ایران به اردوگاه غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا رخ داد. فروپاشی رژیم پهلوی این پرسش را مطرح می کند که چه نیرویی توانست جامعه ایرانی را متحول سازد و روشنفکران ایرانی مانند جلال آل احمد و علی شریعتی چگونه در ایجاد ایدئولوژی انقلاب آفرین نقش داشتند؟ این فرضیه برای پژوهش طرح شده که جلال آل احمد و علی شریعتی با تمرکز بر احیای سنتهای بومی و دینی و ایجاد سرمایه نمادین، زمینه های شکل گیری ایدئولوژی انقلاب آفرین را در جامعه ایرانی فراهم کردند. برای اثبات فرضیه با استفاده از نظریه سرمایه نمادین که از سوی پیر بوردیو جامعه شناس فرانسوی مطرح شد، یافته های تحقیق مورد بررسی قرار گرفت. یافتهها نشان میدهد روشنفکران ایرانی با تولید سرمایه نمادینِ اسلام شیعی، موفق شدند ایدئولوژی انقلاب آفرین را به منظور مقابله با رژیم پهلوی فراهم کرده و پیروزی انقلاب اسلامی را به رهبری امام خمینی (ره) محقق نمایند. پرونده مقاله