تحلیل نشانه‌شناسی گفتمانی جریان سینمای روشن فکری (مطالعه موردی فیلم سینمایی خانه‌ای روی آب)

محورهای موضوعی : ارتباطات

رفیع الدین اسماعیلی ¹ (استادیار، گروه فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران،)

تاریخ دریافت : 1399/09/07 تاریخ پذیرش : 1400/05/24 تاریخ انتشار : 1400/02/01

کلید واژه: نشانه‌شناسی, سینمای روشنفکری, عناصر فیلم, نشانه‌شناسی گفتمانی, خانه‌ای روی آب,

چکیده مقاله :

در سده اخیر کما بیش بین ایران و غرب چالشی فرهنگی وجود داشته است و پس از انقلاب اسلامی این مسأله در قالب نوعی غیریت‌‌سازی، به ‌وضوح، زمینه‌‌ساز نوعی تنش گفتمانی بوده است؛ به ‌نحوی ‌که در امتداد این چالش، در درون ایران نیز گفتمان سکولار در برابر گفتمان اسلامی، قرارگرفته است. متأثر از این تقابل، عرصه هنر و به ویژه سینما نیز شاهد صف‌آرایی دو گفتمان فوق بوده است. تفکر تک‌خطی رویکرد سکولار به جهان، زمینه‌ساز شکل‌گیری گفتمان روشن فکری در امتداد جریان فیلم فارسی می‌شود. این گفتمان با توجه به مبانی جهان سکولار، تلاش دارد تعریف و عناصر جدیدی را ارائه کند. در این مقاله تلاش می‌‌شود عناصر مرکزی و پیرامونی سینمای روشن فکری، تبیین شود. سپس با روش جدید نشانه‌شناسی گفتمانی که تلفیقی از روش تحلیل گفتمان فرکلاف و روش نشانه‌شناسی است، به تحلیل فیلم سینمایی خانه‌ای روی آب که نماینده‌ای مناسب برای گفتمان سینمای روشن فکری است پرداخته شود. طبق یافته‌‌های این تحقیق، عنصر مرکزی این گفتمان، اصالت دادن به غرب است و عناصر پیرامونی آن، شامل اصالت فرم، سیاه‌نمایی و ناامیدی، سوبژکتویسم، عدم توجه به احساسات فطری مخاطب، نگاه کارکردی به دین، عدم توجه به مذهب و نسبی‌گرایی می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

In the last century, there has been a cultural challenge between Iran and the West, and after the Islamic Revolution, this issue has been in the form of a kind of alienation, clearly, laying the groundwork and creating a kind of "discourse tension"; In a way, along this challenge, "secular discourse" is opposed to "Islamic discourse" inside Iran. Influenced by this confrontation, the field of art and especially cinema has also witnessed the alignment of the above two discourses. The one-line thinking of the secular approach to the world paves the way for the formation of intellectual discourse along the stream of Persian film. Given the principles of the secular world, this discourse seeks to provide new definitions and elements. This article tries to explain the central and peripheral elements of intellectual cinema. Then, with the new method of "discourse semiotics", the analysis of the movie House on Water, which is a suitable representative for the discourse of intellectual cinema, will be analyzed. According to the findings of this study, the central element of this discourse is giving originality to the West And the surrounding elements of this discourse are: originality of form, Denigration and Disappoint, subjectivism, disregard for the innate feelings of the audience, functional view of religion, lack of attention to religion and relativism.

منابع و مأخذ:

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1395). مصاحبه با شهاب اسفندیاری.

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1395). مصاحبه با محمدتقی فهیم.

اسماعیلی، رفیع‌الدین. (1396). مصاحبه با سیدحمید میرخندان.

اصلانی، لیلا. و سلامی، کامبیز (1379). "گفتگو با مسعود فراستی: نقد روی فیلم‌ساز اثر ندارد"، مجله فارابی، شماره 37، صص. 199-202.

آوینی، مرتضی. (1393). "آیینه جادو"، ج ‌2، چاپ سوم، تهران: واحه.

آوینی، مرتضی. (1393). "آیینه جادو"، ج 3، چاپ سوم، تهران: واحه.

پارسانیا، حمید. (1393). "انواع و ادور روشن فکری"، چاپ دوم، قم: کتاب فردا.

رهبری، مهدی. (1388). "انقلاب مشروطه، تجدد و زایش نوگرایی دینی در ایران"، پژوهش‌نامه علوم سیاسی، شماره 1، صص. 105-134.

زاهدی‌لنگرودی، احمد. (1382). "نگاهی به فیلم خانه‌ای روی آب ساخته‌ی بهمن فرمان‌آرا"، مجله کلک، شماره 138، ص. 13.

سیف‌زاد، یوسف. (1393). "تبارشناسی سینمای طبقه حساس"، مجله سینما رسانه، شماره 455، صص. 7-10.

عارفی، عباس. (1383). "تاریخچه نسبی‌‌گرایی در فلسفه علم"، مجله ذهن، شماره 19، صص. 41-62.

عظیمی، شاپور. (1379). "مخاطب و فیلم‌سازی در سینمای ایران"، فصلنامه فارابی، شماره 37، صص. 57-94.

Fairclough, N. (2010). “Critical Discourse Analysis (The Critical Study of Language)”, Britain: Routledge.

Fiske, J. (1987). “Television Culture”, London: Methuen & Co. ISBN 0-415-03934-7.

سایت

انصاری، سهیلا. (1395). "گفتمان شبه روشن فکری حاکم بر سینما، آسیب‎رسان به گفتمان فرهنگی انقلاب در گفتگو با ضیاءالدین دری"، قدس آنلاین، دسترسی در

http://qudsonline.ir/news.

صائمی، سیدرضا، روزنامه جام جم، بخش فرهنگ و هنر، دسترسی در:

http://press.jamejamonline.ir/Newspreview.

بیوگرافی بهمن فرمان‌آرا، 1395، دسترسی در:

http://iranadib.ir.