جامعه‌شناسی تحولات تجدد در ایران

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

روح‌الله رشید کرشان ¹ ()
صمد صباغ ² (گروه علوم اجتماعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.)

تاریخ دریافت : 1396/03/29 تاریخ پذیرش : 1397/01/18 تاریخ انتشار : 1397/04/01

کلید واژه: ایران, جامعه‌شناسی, حکومت, تجدد, روحانیت و روشنفکران,

چکیده مقاله :

این پژوهش، به دنبال ارائه‌ تبیینی جامعه‌شناختی از تجدد در ایران است. پرسش اصلی پژوهش این است که نهادهای اجتماعی در ایران با تجدد چه کرده است؟ در این پژوهش، ترکیبی از نظریات مدرنیته‌ ایرانی، تجدد بومی و تجدد ملی و تجدد ظلّی مورد استفاده قرار گرفته است. این نظریات توسط صاحب‌نظرانی مانند تقی آزاد ارمکی، جمشید بهنام و موسی نجفی ارائه شده است. مجموعه‌ این نظریات مبتنی بر دو نکته است: اول این که مدرنیته با تجدد متفاوت است. دوم این که هر جامعه‌ای می‌تواند تجدد ویژه‌ی خود را تجربه کند. روش پژوهش، اسنادی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حکومت‌ها در دویست سال اخیر، زمینه‌سازان اصلی ظهور تجدد در ایران بوده‌اند. آن‌ها، غالباً وجه تکنولوژیک ومادی تجدد را دنبال کرده‌اند. روحانیت ذیل سه دسته‌ موافقین، مخالفین و منتقدین در جریان سازی نسبت به تجدد نقش داشته‌اند. روشنفکران ایرانی، در قالب اثبات، نقد و نفی به استقبال تجدد رفته‌اند. خلوص شناخت و دلبستگی روشنفکران به تجدد و اصول و دستاوردهای آن، هم نسبت به حاکمان و هم نسبت به روحانیت بیشتر بوده است.

چکیده انگلیسی:

This study seeks to provide sociological explanations for “novelty” in Iran. The key question is “How the social institutions deal with “novelty”?” In this study a combination of theories of "Iranian novelty”, “indigenous novelty”, “National and alien novelty” presented by scholars such as Taghi Azad Armaki, Dr. Jamshid Behnam and Dr. Moosa Najafi. The sum of these theories is based on two points: First, modernity is different from novelty. Second, any community can experience its own novelty. The research method is documentary and data are collected by library method. The research results indicate that the governments have provided the areas for emergence of novelty in the past two hundred years in Iran. They have often followed all technological and material aspects of novelty. Iranian clergy have played a role in making the ground for novelty under three groups of “proponents”, “opponents” and “critics”. Also, Iranian intellectuals have welcomed novelty in the form of “proof, criticism and rejection”. The purity of knowledge and attachment of the intellectuals to novelty and its principles and achievements have been more than the rulers and clergies

منابع و مأخذ:

آبراهامیان، یرواند. (1389). تاریخ ایران مدرن. تهران: نشر نی. چاپ اول.

آدمیت، فریدون. (1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت.

آزاد ارمکی، تقی. (1391). بنیان‌های فکری نظریه جامعه‌ ایران. تهران: نشر علم. چاپ اول.

آل سیدغفور، محسن. (1394). سنت اسلام نواندیش در ایران. تهران: نشر رخداد نو. چاپ اول.

احمدی، بابک. (1373). مدرنیته و اندیشه انتقادی. تهران: نشر مرکز. چاپ دهم.

بهنام، جمشید. (1383). ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز. چاپ دوم.

پدرام، مسعود. (1382). روشنفکری دینی و مدرنیته در ایران پس از انقلاب. تهران: انتشارات گام نو. چاپ اول.

پورفرد، مسعود. (1392). صورت­بندی روشنفکری در جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. چاپ اول.

جمعی از نویسندگان. (1387). تشیع و مدرنیته در ایران معاصر. (جلد دوم)، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. چاپ اول.

حائری، عبدالهادی. (1380). نخستین رویارویی­های ایرانیان با دو رویه تمدن بورژوازی غرب. تهران: انتشارات امیر کبیر. چاپ چهارم.

حقیقی، شاهرخ. (1381). گذار از مدرنیته (نیچه، لیوتار، دریدا و فوکو). تهران: انتشارات آگاه. چاپ اول.

خسروپناه، عبدالحسین. (1389). جریان­شناسی فکری ایران معاصر. قم: نشر رشید. چاپ دوم.

رجایی، فرهنگ. (1383). مشکله هویت ایرانیان امروز ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نشر نی. چاپ دوم.

رهبری، مهدی. (1387). روحانیت، انقلاب مشروطه و ستیز میان سنت و تجدد. دو فصلنامه دانش سیاسی. سال چهارم. شماره اول.

عمید، حسن. (1376). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر. چاپ یازدهم.

غنی‏نژاد، موسی. (1382). تجددطلبی و توسعه در ایران امروز. تهران: نشر مرکز. چاپ دوم.

فوران، جان. (1382). مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه: احمد، تدین. تهران: انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا. چاپ چهارم.

گودرزی، غلامرضا. (1386). تجدد ناتمام روشنفکران ایران. تهران: نشر اختران. چاپ اول.

مدنی، جلال‌الدین. (1361). تاریخ سیاسی ایران معاصر. (جلد اول)، تهران: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ اول.

مقصودی، مجتبی. (1380). تحولات سیاسی اجتماعی ایران 57 ـ1320. تهران: انتشارات روزنه. چاپ اول.

میرسپاسی، علی. (1384). تاملی درباره مدرنیته ایرانی. تهران: طرح نو. چاپ اول.

میلانی، عباس. (1378). تجدد و تجددستیزی در ایران. تهران: نشر آتیه. چاپ اول.

نجفی، موسی. (1385). فلسفه تجدد در ایران. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل. چاپ دوم.

نصری، عبدالله. (1386). رویارویی با تجدد. تهران: نشر علم. چاپ اول.

وطن‌دوست، غلامرضا. (1384). اندیشه سیاسی میرزا یوسف خان مستشارالدوله و مشروطه ایرانی. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی. چاپ اول.

همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1374). اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی. ترجمه: م، ر، نفیسی؛ و دیگری. تهران: نشر مرکز. چاپ چهارم.