-
حرية الوصول المقاله
1 - سفارشهای اخلاقی در کلیات سعدی با رویکرد به قرآن و نهج البلاغه
رضا موسیآبادی بتول فخر اسلامشعر سعدی چشمانداز پند و پیامهای گوناگونی است که هر یک به تنهایی جلوهای از بینش منحصربهفرد وی نسبت به دنیای پیرامونش میباشد؛ آنگونه که میتوان قلمرو مفاهیم و مؤلفههای اخلاقی را در پیامهای زیبا و ژرف وی به خوبی مشاهده کرد. از آنجا که در دل هر پندی، پیامی نهفته است، أکثرشعر سعدی چشمانداز پند و پیامهای گوناگونی است که هر یک به تنهایی جلوهای از بینش منحصربهفرد وی نسبت به دنیای پیرامونش میباشد؛ آنگونه که میتوان قلمرو مفاهیم و مؤلفههای اخلاقی را در پیامهای زیبا و ژرف وی به خوبی مشاهده کرد. از آنجا که در دل هر پندی، پیامی نهفته است، شاعر شیرینسخن بر آن بوده است که مخاطب خود را به گونهای به سوی افقهای رشد و پویایی رهنمون سازد و به همین جهت بسیاری از آموزههای اخلاقی سعدی را میتوان آییننامهای برای بهتر زیستن در نظر گرفت. آنچه در این مجموعه گرد آمده است بررسی مهمترین آموزههای اخلاقی در کلیات سعدی و شناساندن دغدغههای ذهنی و فکری شیخ اجل ـ که از چهرههای جاویدان در قلمرو اخلاق شعر گذشته فارسی نیز به شمار میآید ـ میباشد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
2 - معرفی، بررسی و تحلیل نسخه خطی«تحفه الوزراء» علی بسطامی شاهرودی «مصنفک»
میناسادات امیرافتابی اصغر دادبهتحفه الوزراء یا تحفه المحمودیه اثر شیخ علی بسطامی شاهرودی مشهور به مصنفک از فارسی نویسان دربار عثمانی در قرن نهم است که تاکنون هیچ یک از آثار وی مورد تفحص قرار نگرفته است. تحفه الوزراء به درخواست محمود پاشا در زمان سلطان محمد فاتح به رشته ی تحریر درآمد. مؤلف در آن زمان أکثرتحفه الوزراء یا تحفه المحمودیه اثر شیخ علی بسطامی شاهرودی مشهور به مصنفک از فارسی نویسان دربار عثمانی در قرن نهم است که تاکنون هیچ یک از آثار وی مورد تفحص قرار نگرفته است. تحفه الوزراء به درخواست محمود پاشا در زمان سلطان محمد فاتح به رشته ی تحریر درآمد. مؤلف در آن زمان در ادرنه سکونت داشت و از علمای مهم دربار محمد فاتح محسوب می شد. این اثر در ده باب نگاشته شده و برخی باب ها فصول متعددی را شامل می شوند. به لحاظ محتوا و مضامین، این اثر را می توان در زمره ی اندرزنامه های سیاسی محسوب کرد که مساعی نویسنده برآن است تا شیوه ی اداره ی حکومت را به فرامین شریعت نزدیک سازد. نویسنده در این راه از آیات، احادیث، اخبار و اشعار بزرگان ادب فارسی و عربی به منظور اعتباربخشیدن به اثر خویش و ایجاد تنوع در محتوی آن، مدد می گیرد. این نوشتار برآن است، با معرفی مؤلف و آثار وی، به بررسی اثر تحفه الوزراء و مندرجات آن بپردازد تا نقاب از چهره ی یکی از مؤلفین فارسی نویس آناتولی بردارد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
3 - تأثیر پذیری سیاست نامه ی خواجه نظام الملک از نامه ی تنسر و کارنامه ی اردشیر بابکان
شاهین پهنادایاندر فایل اصل مقاله موجود است.در فایل اصل مقاله موجود است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
4 - سراینده ی پندنامه کیست؟
مینو فطوره چیدر فایل اصل مقاله موجود است.در فایل اصل مقاله موجود است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
5 - آموزه های سیاسی در مدایح سنایی
مریم محمدزادهپیشگامی سنایی در موضوعات مختلف شعری همانند وارد کردن مفاهیم عرفانی به شعر فارسی ، بنیانگذاری پایه های شعر انتقادی و اجتماعی و ابداع غزل قلندری امری مسلّم و شناخته شده است. آنچه کمتر بدان پرداخته شده، اشعار مدحی سنایی و مبدع بودن وی در مدایح تعلیمی و ارائة آموزه های سیا أکثرپیشگامی سنایی در موضوعات مختلف شعری همانند وارد کردن مفاهیم عرفانی به شعر فارسی ، بنیانگذاری پایه های شعر انتقادی و اجتماعی و ابداع غزل قلندری امری مسلّم و شناخته شده است. آنچه کمتر بدان پرداخته شده، اشعار مدحی سنایی و مبدع بودن وی در مدایح تعلیمی و ارائة آموزه های سیاسی است که از یک سو تأثیر ژرفی بر سعدی و مدیحه های او گذاشته و از سوی دیگر ناشناخته ماندن آن سبب تردید در حقیقت بیداری شاعر شده است؛ از این رو، نوشتار حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی انواع گوناگون اشعار مدحی سنایی، به معرفی این آموزه های سیاسی پرداخته و نشان می دهد که سنایی در قالب تمثیل و بیان حکایت هایی از ازمنة گذشته، داروی نصیحت را در لوای مدح و ستایش به جان حاکمان ریخته و آنها را به اجرای عدالت، دقت در انتخاب دولتمردان، برخورد با کارگزاران جورپیشه و ... ترغیب می کند و از ریختن خون بی گناهان برحذر می دارد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
6 - بازتاب اخلاقیات زردشتی در اندرزهای حکیم ناصرخسرو
نفیسه مرادی فرهاد اصلانیاین مقاله سعی در تبیین این موضوع دارد که حکیم ناصرخسرو، در بیان دیدگاههای اخلاقی خود، که نمود آنها را بیش از همه در اندرزهای وی میتوان دید، از آموزههای اخلاقی زردشتی تأثیر پذیرفته است. تأثیرپذیری وی از ادبیات فارسی میانه و آیین زردشتی، محدود به اندرزهای اخلاقی نبوده أکثراین مقاله سعی در تبیین این موضوع دارد که حکیم ناصرخسرو، در بیان دیدگاههای اخلاقی خود، که نمود آنها را بیش از همه در اندرزهای وی میتوان دید، از آموزههای اخلاقی زردشتی تأثیر پذیرفته است. تأثیرپذیری وی از ادبیات فارسی میانه و آیین زردشتی، محدود به اندرزهای اخلاقی نبوده است، بلکه رسوب این مضامین در کنه ضمیر وی، در ساختار زبانی و فکری آثارش نیز نمود یافته است. در این پژوهش، با توجه به ضرورت بررسی تأثیر زبان و ادبیات پهلوی بر آثار شاعران و نویسندگان قرون نخستین اسلامی و اهمیت این تأثیر در خوانش و تحلیل دقیقتر متون دورۀ اسلامی و با توجه به اینکه نفوذ زمینههای فکری و زبانی ادبیات فارسی میانه در آثار دورۀ اسلامی اغلب توسط پژوهشگران نادیده گرفته شده است؛ به بررسی تطبیقی اندرزهای حکیم ناصرخسرو و متون اخلاقی زردشتی با تکیه بر متن کتاب ششم دینکرد، که در واقع چکیدۀ اندرزنامههای زرتشتی است، پرداخته شده و با تحلیل شباهتهای این دو اثر در دستگاه فکری و فلسفی و در بیان دیدگاههای اخلاقی، به این نتیجه دست یافتهایم که حکیم ناصرخسرو، در سرایش اندرزها، تحت تأثیر و وامدار ادبیات و آیین زردشتی بوده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
7 - بررسی نقش تمثیل در تبیین مقولۀ «خودسازی» در اندرزنامه های پهلوی
بتول فخر اسلام حمیده حسنخانیتمثیل در تشریح مفاهیم ثقیل برای مخاطبان عام نقشی اساسی دارد. از این رو، در متون دینی و اخلاقی که عموم مردم را خطاب قرار می دهند، منعکس شده است. در مقالۀ حاضر، با بهره مندی از روش توصیفی و تکنیک تحلیل محتوا، تمثیل های به کاررفته در اندرزنامه های پهلوی، بر اساس محتوا دسته أکثرتمثیل در تشریح مفاهیم ثقیل برای مخاطبان عام نقشی اساسی دارد. از این رو، در متون دینی و اخلاقی که عموم مردم را خطاب قرار می دهند، منعکس شده است. در مقالۀ حاضر، با بهره مندی از روش توصیفی و تکنیک تحلیل محتوا، تمثیل های به کاررفته در اندرزنامه های پهلوی، بر اساس محتوا دسته بندی و نقش آن در بازنمایی اهمیت خودسازی در رشد معنوی آدمی بررسی و تحلیل شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مؤلفان اندرزنامه ها با استفاده از تمثیل، موفق به ساده کردن مفاهیم پیچیده و غامض معرفتی، عینیت بخشی به مسائل انتزاعیِ شناختی، انتقاد از پیش الگوهای رفتاری و فکری، ارائه و بازتعریف مدل های جایگزین سبک زندگی و تسهیل در فرآیند ارتباط مخاطب با نویسنده و متن تولیدی شده اند. همچنین، مشخص شد که بر اساس محتوا، تمثیل ها به انواع: اخلاقی و تعلیمی، دینی و حکمی و فلسفی تقسیم می شوند. اجزاء تمثیلی در این متون نیز، غالباً غیرانسانی (شامل عناصر طبیعت، اجرام آسمانی و موجودات خیالی) هستند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
8 - شاعران اندرزگوی حاکمان در غرب و شرق بررسی مقایسه ای دیدگاههای سعدی و شکسپیر در خصوص صلح و جنگ
سیده زهرا نوزنشکسپیر در طلایی ترین دوره سیاسی و آرام ترین برهه اجتماعی تاریخ انگلستان، که با کمترین تنش نظامی نسبت به دوره های قبل سپری می شد، به امر جنگ و صلح می پردازد، زیرا در نیم قرن حکومت الیزابت بدون هیچ لشکرکشی به سایر کشورها و تنها با دفاع در برابر زیاده خواهی اسپانیا، هیچ جن أکثرشکسپیر در طلایی ترین دوره سیاسی و آرام ترین برهه اجتماعی تاریخ انگلستان، که با کمترین تنش نظامی نسبت به دوره های قبل سپری می شد، به امر جنگ و صلح می پردازد، زیرا در نیم قرن حکومت الیزابت بدون هیچ لشکرکشی به سایر کشورها و تنها با دفاع در برابر زیاده خواهی اسپانیا، هیچ جنگی و ویرانی ببار نیامده بود. در اینجا نیز تخیل خلاقانه شاعر نقشی را به تصویر می کشد که خود ندیده و صدایی را به گوش مخاطبان می رساند که خود نشنیده بود. زشت نمایی جنگ در تراژدی و برجسته کردن صلح در کمدی های شکسپیر و از سوی دیگر پند و اندرز حکیمانه سعدی به حاکمان دوران خود موضوعی است که این مقاله به دنبال پردازش آن است. منش ادبی شکسپیر بیشتر به سبک و سیاق ادیبان شرقی مانند سعدی شیرازی شبیه تر است که این مقاله سعی در بررسی شباهت های سبک این دو شاعر نامی شرق و غرب دارد. سعدی از راه هشدار وپند و اندرز شاهان را از خودکامگی، جنگ و ستم برحذر می دارد. الیزابت با یاری ادیبانی مانند شکسپیر تلاش زیادی کرد تا جنگ را تقبیح و صلح و آرامش را تمجید کند. شعار "می بینم وچیزی نمی گویم"مبتنی بر صبر وخویشتنداری بود که ملکه انگلیس بدان اعتقاد داشت و بر این اساس قصد داشت در کشورداری شکیبایی کند و از گسترش خشونت پیشگیری نماید. شکسپیر ادیب، همگام با سیاستمداران صلح دوست زمان خود بر غلاف کردن شمشیر، درباره زشتی عواقب مخرب جنگ قلم فرسایی می کند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
9 - نقد اخلاقی متن تاریخی کارنامۀ اردشیر بابکان
آسیه ذبیح نیاکارنامۀ اردشیربابکان با قدمت چهارصد ساله یکی از متون پهلوی است که محتوی اندرزهای اردشیربابکان، مؤسس سلسلۀ ساسانی است. فضائل اخلاقی بسیاری در متن کارنامۀ اردشیر به وی نسبت داده شده و اورا تا درجۀ قهرمان ملی و حماسی که دارای تمامی صفات متعالی اخلاقی از جمله داد، دهش، مهرب أکثرکارنامۀ اردشیربابکان با قدمت چهارصد ساله یکی از متون پهلوی است که محتوی اندرزهای اردشیربابکان، مؤسس سلسلۀ ساسانی است. فضائل اخلاقی بسیاری در متن کارنامۀ اردشیر به وی نسبت داده شده و اورا تا درجۀ قهرمان ملی و حماسی که دارای تمامی صفات متعالی اخلاقی از جمله داد، دهش، مهربانی، بی باکی، تهور و قداست است، برمیکشد. به نظر میرسد اردشیرنماد هویت ملی ایران در مقابل انیران باشد. در این اندرزها با بیانی حکمت-آمیز و خردمندانه، حال و کار آدمی در عرصۀ گیتی به سنجش درمیآید و کوته نگریها، هوسرانیها، فزونخواهیها و دیگر صفات اهریمنی سرزنش میشود. اندرز در همه زبانها و در همه حال و همه جا و همیشه وجود داشته است و نزد هر ملتی یک نوع حالت عمومی دارد؛ از آن جایی که فضایل و رذایل اخلاقی ریشه در ذات انسان دارد، درتمام فرهنگها و زبانها، مورد پذیرش همگان است. مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی میکوشد تا به نقد دیدگاه اردشیر بابکان پیرامون مؤلّفههای اخلاقی مورد بررسی قرار دهد. با استناد به یافتههای این بررسی، اندرزهای اردشیر بابکان عموماً وظایف انسان را نسبت به خود، خداوند و دیگران بازگو میکنند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
10 - جایگاه سلطان وسلطنت در اندرزنامه های باستان ودوره ایران اسلامی
سودابه دستی ترک سهیلا ترابی فارسانی ناصر جدیدیاندرزنامهها آثاری هستند که در زمینه سیاست و تأملات سیاسی در ایران باستان ودوره اسلامی با هدف توصیه رفتار سیاسی بر صاحبان قدرت به رشته تحریر درآمده است. رساله هایی که متعلق به دوره ساسانیان و به زبان پهلوی شامل پند و اندرز، دستورات دینی و اخلاقی و حکم است که محتوای آنها أکثراندرزنامهها آثاری هستند که در زمینه سیاست و تأملات سیاسی در ایران باستان ودوره اسلامی با هدف توصیه رفتار سیاسی بر صاحبان قدرت به رشته تحریر درآمده است. رساله هایی که متعلق به دوره ساسانیان و به زبان پهلوی شامل پند و اندرز، دستورات دینی و اخلاقی و حکم است که محتوای آنها از اوستا ریشه می گیرد. ارائه چارچوبی به سلطان و حفظ و اصلاح قدرت آن است. هدف اندرزنامهها ارائه چگونگی رفتار مناسب در کسب قدرت و حفظ قدرت است. اندرزنامههای سیاسی به چگونگی کارکرد نظام سیاسی و تأثیر عوامل موجود در تولید و توزیع قدرت سیاسی میپردازند. روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد که پس ازتوصیف مطالب به تجزیه وتحلیل داده ها اقدام خواهدشد. اهداف این پژوهش تبیین جایگاه سلطان وسلطنت در اندرزنامه های باستان ودوره اسلامی است.نتایج ویافته های این مطالعه نشان می دهد که محور مباحث اندرزنامه نویسان سیاسی قدرت سلطان و حفظ آن است. مخاطب بسیاری از اندرزنامه ها اول شخص کشور یعنی سطان است. مهمترین وجوه عنصر تداوم در این هامباحثی چون تمرکز بر قدرت پادشاه، قانون، رابطه شاه و رعیت (مردم) و پیوند دین و سیاست می باشد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
11 - مشروطیت و اندرزنامه نویسی در دوگانه تداوم یا انقطاع
سودابه دستی ترک سهیلا ترابی فارسانی ناصر جدیدیاز آنجایی که اندرزنامه نویسی سنتی باستانی در ایران است و عمدتاً بر چگونگی حفظ یا کسب قدرت تاکید دارد. بررسی این موضوع در دوره مشروطیت که عمدتاً مسئله اصلی کاهش قدرت پادشاه است اهمیت خاص می یابد. هدف این مقاله بررسی اندرزنامه نویسی در دوران مشروطیت است و پرسش اصلی این اس أکثراز آنجایی که اندرزنامه نویسی سنتی باستانی در ایران است و عمدتاً بر چگونگی حفظ یا کسب قدرت تاکید دارد. بررسی این موضوع در دوره مشروطیت که عمدتاً مسئله اصلی کاهش قدرت پادشاه است اهمیت خاص می یابد. هدف این مقاله بررسی اندرزنامه نویسی در دوران مشروطیت است و پرسش اصلی این است که به رغم گرایش به محدود ساختن قدرت شاه، آیا محورهای اساسی اندرزنامه نویسی تغییر یافته است؟ در این نوشتار به بررسی دو رساله می پردازیم که در زمره اندرزنامه های دوران مشروطه قرار میگیرد: یکی رساله قانون مظفری اثر ملکالمورخین و دیگری رساله ای در تعریف تشکیل ملت متمدن اثر حسین بن محمود موسوی مورد تحلیل قرار میگیرد و عناصر آنها با محورهای اندرزنامه های دوره باستان در ایران مقایسه میشود. دستاورد این پژوهش حاکی از آن است که هدف اصلی اندرزنامه های دوران مشروطه یافتن راه حلهایی نهایی و عملی است برای برونرفت از شرایطی که آن را اسفناک ارزیابی میکنند. بینش این اندرزنامه ها نیز حاکی از نوعی دوگانگی مرحله گذار از حکومت سلطنت مطلق به حکومت سلطنت مشروطه است. در این دوگانگی هم عناصر اندرزنامه های باستانی و هم گرایش های اعتقادی به شاه و سلطنت یافت می شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و مبتنی بر منابع اندرزنامه نویسی تنظیم و تدوین گردیده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
12 - بررسی جنبههای اندرزی مثلهای منطقۀ کوهمرهسرخی
عظیم جبّاره ناصرومثل ها یکی از گونه های ادبیات عامهاند که همواره بستری مناسب برای بازتاب احساسات، اندیشه ها، باورها، آرمان ها، آرزوها و خلق و خوی جوامع انسانی بودهاند. یکی از ویژگی های مهم مَثل ها، جنبۀ اندرزی آن هاست. قوم سرخی، یکی از اقوام کهن ایرانی است که در جنوب غرب شیراز أکثرمثل ها یکی از گونه های ادبیات عامهاند که همواره بستری مناسب برای بازتاب احساسات، اندیشه ها، باورها، آرمان ها، آرزوها و خلق و خوی جوامع انسانی بودهاند. یکی از ویژگی های مهم مَثل ها، جنبۀ اندرزی آن هاست. قوم سرخی، یکی از اقوام کهن ایرانی است که در جنوب غرب شیراز و در منطقۀ کوهمره سرخی سکونت دارند. این قوم به گویش سرخی سخن می گویند و از ادبیات شفاهی غنی برخوردارند. مَثل، یکی از گونه های بسیار پرکاربرد در گفت و گوهای مردم این دیار است. نگارنده، نخست با روش میدانی و با بهره گیری از افراد کهن سال در روستاهای مختلف این منطقه، به گردآوری چهار صد و شصت و سه مثل که دویست و هشتاد مورد از آن ها جنبۀ تعلیمی دارند، پرداخته و سپس با استفاده از منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، جنبه های اندرزی آن ها را بررسی و تحلیل کرده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش در حفظ بخش مهمی از ادبیات عامیانۀ این منطقه است که در آستانۀ نابودی قرار دارد. یافته های پژوهش نشان دهندۀ کثرت و گوناگونی مفاهیم اندرزی در مثل های قوم سرخی است. بیش از نیمی از مثل های این منطقه، دربرگیرندۀ پند و اندرز است. توصیه به رعایت فضیلتهای اخلاقی و دوری از رذیلت های اخلاقی، کار، ازدواج و تربیت فرزندان، بخش اعظم این مفاهیم را دربرمی گیرد. مفاهیم اندرزی این مثل ها در هشت مقوله دسته بندی شده است: آموزه هایی دربارۀ فضیلت های اخلاقی، آموزه هایی دربارۀ رذیلت های اخلاقی، آموزه هایی دربارۀ دوست، دشمن و هم نشین، آموزههایی دربارۀ معیشت و طلب روزی، آموزه هایی دربارۀ توصیه به کار، تدبیر در کارها، سپردن کار به کاردان، آموزه هایی دربارۀ ازدواج، آموزه هایی دربارۀ تربیت و دیگر مسایل فرزندان و آموزه هایی دربارۀ هشیاری در شناخت افراد جامعه. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
13 - جنبههای اندرزی مَثَلهای لَکی شهرستان دلفان
فرشاد اسکندری شرفیمَثَلها از شاخصترین گونههای ادب عامه و عصارۀ فکری و فرهنگی جوامع بشری هستند که همواره گسترۀ پژواک باورها، اندیشهها، احساسات، آلام، آرزوها، آرمانها و آداب و رسوم اقوام گوناگون بودهاند. مثلها ویژگیهای متعدد دارند که از مهمترین آنها، جنبۀ اندرزی است. لکها از اق أکثرمَثَلها از شاخصترین گونههای ادب عامه و عصارۀ فکری و فرهنگی جوامع بشری هستند که همواره گسترۀ پژواک باورها، اندیشهها، احساسات، آلام، آرزوها، آرمانها و آداب و رسوم اقوام گوناگون بودهاند. مثلها ویژگیهای متعدد دارند که از مهمترین آنها، جنبۀ اندرزی است. لکها از اقوام اصیل و بافرهنگ ایرانی به شمار می‎آیند که بیشتر در مناطقی از غرب و جنوب غرب کشور سکونت دارند. این گروه ایرانی به زبان لکی سخن میگویند و از ادب شفاهی غنی، خاصه در بخش مثلها، برخوردارند. در این پژوهش که روشی توصیفی- تحلیلی دارد و با استفاده از منابع کتابخانهای و دادههای میدانی صورت گرفته است، جایگاه اندرز و نیز مهمترین مقولههای آن در مثلهای مردم لکزبان شهرستان دلفان، بررسی و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش دلالت بر بسیاری و گوناگونی مفاهیم اندرزی در محتوا و درونمایۀ مثلها دارد که خود نشانی از اندرزگرایی و پندآموزی در زندگی قوم لک است. تنوع موضوعی اندرز و تعلیم در مثلهای لکی مشتمل بر ده مقولۀ مهم در حوزههای گوناگون زندگی است که عبارتند از: فضیلتهای اخلاقی و سفارش به آنها، نهی از رذیلتهای اخلاقی، آموزههایی دربارۀ تدبیر امور، مسئولیتها و مشکلات، آموزههایی دربارۀ تربیت فرزند، آموزههایی دربارۀ رفتوآمدها، روابط و تعاملات اجتماعی، آموزههایی دربارۀ روزی و معیشت، آموزههایی دربارۀ زبان و سخن، آموزههایی دربارۀ شراکت و مسائل اقتصادی، آموزههایی دربارۀ کار، کوشش و اغتنام فرصت و آموزههایی دربارۀ همنشینی، دوستی و دشمنی. در این جستار، 50 مثل لکی مرتبط با این مقولهها انتخاب، بررسی و تحلیل شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
14 - مطالعة تطبیقی برخی آموزههای تعلیمی در اندرزنامههای پهلوی و برزونامه (بخش کهن)
رضا جلیلی مهدی نوروزتوجه به مضامین و آموزههای اخلاقی، مهمترین بخش ادبیات پهلوی را شکل میدهد و به این اعتبار، رسالههای فراوانی تحت عنوان اندرزنامه (پندنامه) در نخستین سدههای اسلامی پدید آمده است. محتوای این آثار، کلمات قصار، لطیفهها و قصههای اخلاقی است که بیشتر جنبۀ حکمی و تج أکثرتوجه به مضامین و آموزههای اخلاقی، مهمترین بخش ادبیات پهلوی را شکل میدهد و به این اعتبار، رسالههای فراوانی تحت عنوان اندرزنامه (پندنامه) در نخستین سدههای اسلامی پدید آمده است. محتوای این آثار، کلمات قصار، لطیفهها و قصههای اخلاقی است که بیشتر جنبۀ حکمی و تجربی دارند و از زبان شاهان و حکیمان بیان شدهاند. ادبیات فارسی دری به نوعی دنبالۀ ادبیات پهلوی است؛ از این رو، بسیاری از آثاری که در حوزۀ ادبیات فارسی پدید آمده، تحت تأثیر مستقیم و غیرمستقیم محتوای رسالههایی بوده است که به زبان پهلوی خلق شدهاند. از جملۀ این آثار، برزونامۀ شمسالدین محمد کوسج است که اگرچه به عنوان اثری حماسی در ادبیات فارسی شناخته میشود، اما با نگاهی ژرف به ابیات آن، میتوان به بسیاری از نصایح و پندهای تعلیمی که همانندیهای بسیاری به اندرزنامههای پهلوی دارند، دست یافت. هدفی که در این جستار پیگیری میشود، بررسی و تحلیل تطبیقی این آموزهها در اندرزنامههای پهلوی و بخش کهن برزونامه در دو بخش ستایشها و نکوهشها است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
15 - وصایای وفا؛ فرزندنامهای ناشناخته متعلق به دورۀ قاجار
صبا جلیلی جشن آبادیفرزندنامه، نوشتهای است که والدین با هدف آموزش دانش و مهارت خاص، یا ارائۀ اندرزهای اخلاقی، اجتماعی، دینی، برای فرزندان خود نوشتهاند. این زیرگونۀ مهم ادبی، حاصل تلاقی دو امر است: نگرانیهای والدین و بیتجربگی و خامیِ فرزندان تا سنین جوانی. سه اصل پیشینۀ بسیار کهن، بسام أکثرفرزندنامه، نوشتهای است که والدین با هدف آموزش دانش و مهارت خاص، یا ارائۀ اندرزهای اخلاقی، اجتماعی، دینی، برای فرزندان خود نوشتهاند. این زیرگونۀ مهم ادبی، حاصل تلاقی دو امر است: نگرانیهای والدین و بیتجربگی و خامیِ فرزندان تا سنین جوانی. سه اصل پیشینۀ بسیار کهن، بسامد بالا و تکرارپذیریِ این نوع متون، نشان از جایگاه مهم آن در ادبیات تعلیمی است. نوشتار حاضر، ضمن معرفیِ رسالهای از حسینعلی خان نوری متخلص به وفا (درگذشت 1322ق)، به بیان درونمایهها و اعتقادات و مبانی تربیتی و اندرزیِ وی پرداخته است. این نسخۀ منحصربهفرد، به شمارۀ 1321، تنها در کتابخانۀ مرکز احیاء قم نگهداری میشود. وفا این وصایا را برای فرزند سیزدهسالهاش محمد نوشته است تا راهنمای زندگیِ فرزندش باشد. نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد که وصایای وفا مناسب با اقتضای حال فرزندش است و نویسنده با آگاهی از مقولۀ مخاطبشناسی و بهره از شگردهایی چون انتقال تجربه، تشبیه، توصیف و لحنهای مناسب با مقام سخن، کوشیده است تا در فرزندش تأثیر گذارد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
16 - علل و انگیزههای رویکرد تعلیمی در منظومههای عاشقانۀ شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی
احمدرضا یلمه ها آسیه ذبیح نیا عمرانگونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانهای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر میکوشد تا علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی و ا أکثرگونۀ ادبی شعر تعلیمی حدود و ثغور خاصی ندارد و در بطن و جوف اغلب مضامین شعر فارسی از جمله ادب غنایی جاری و ساری است و این امر بدان سبب است که برای شاعران عارف، داستان بهانهای برای طرح مباحث تعلیمی بوده است. پژوهش حاضر میکوشد تا علل و انگیزههای کاربرد مضامین تعلیمی و اندرزی را در منظومههای غنایی شیرین و خسرو و مجنون و لیلی امیر خسرو دهلوی بررسی و تحلیل کند. امیر خسرو دهلوی (651ـ725ق) از عارفان و شاعران نامآور پارسیگوی هندوستان است. او در سرودن مثنوی عاشقانه، پیرو نظامی گنجوی است. یکی از موضوعات مهم در منظومههای عاشقانۀ امیر خسرو، توجه و ترویج معنویت و اخلاق است که تحتتأثیر اندیشههای عرفانی وی نزج یافته است. او سازندگی درونی انسان و اصلاح و تهذیب نفس او را در دستیابی به سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی، ضروری و لازم میداند. جستار حاضر با واکاوی کیفیت انعکاس مباحث اندرزی و طرح آن در مجنون و لیلی و شیرین و خسرو به این نتیجه دست یافته که توجه به اصول اخلاقی در ترسیم جامعهای ایدئال و آرمانی، بیش از هر معنایی، و تلاش انسان برای تسکین روحی، آرامش و امنیت، در نتیجۀ حصول به جامعهای اخلاقیانسانی در فضای همواره پرآشوب و هراسناک دنیوی، از گذشته تا امروز مؤثر و مفید است. دنیایی اخلاقگرا، مقدس و آرمانی که همگی انسانها در اوج خودشکوفایی قرار گرفته و به تکامل شخصیتی خویش رسیدهاند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
17 - تبیین جایگاه قابوسنامه در تاریخ اندرزنامهنویسی
سید جلال موسویاندرزنامهنویسی و تعلیم در ادبیات، سنتی است که سابقۀ آن به ایران باستان میرسد. نقل تجارب عملی و حِکَم در قالب کلمات قصار، ضربالمثل و حکایات، در آن دوره بهصورت گسترده رایج بوده است. این میراث گسترده بهصورتهای مختلف به دورۀ اسلامی منتقل شد و رفتهرفته با عناصر اسلامی أکثراندرزنامهنویسی و تعلیم در ادبیات، سنتی است که سابقۀ آن به ایران باستان میرسد. نقل تجارب عملی و حِکَم در قالب کلمات قصار، ضربالمثل و حکایات، در آن دوره بهصورت گسترده رایج بوده است. این میراث گسترده بهصورتهای مختلف به دورۀ اسلامی منتقل شد و رفتهرفته با عناصر اسلامی درآمیخت و بنا بر اقتضائات این دوران دچار تحولاتی شد. قابوسنامه یکی از اولین و مهمترین متون اندرزنامهای در ادبیات فارسی است که در مسیر این انتقال و تحولات قرار دارد. این مقاله در پی آن است تا با بررسی سبک و درونمایۀ قابوسنامه و مقایسۀ آن با اندرزنامههای پیشین و برخی اندرزنامههای معاصرش، آشکار کند این اثر چه نسبتی با سنت اندرزنامهنویسیِ پیش و پس از خود دارد. بررسیها نشان داد بر اساس تعلق خاطر آل زیار و نویسندۀ قابوسنامه به ایران باستان و آشنایی این نویسنده با زبان پهلوی، این اثر در سبک و محتوا، قرابت بسیاری به سنت اندرزنامهنویسی پیشین دارد. برخلاف این امر صبغۀ اسلامی آن در مقایسه با اندرزنامههای معاصرش اندک و دور از انتظار است. ازاینرو قابوسنامه حامل میراث اندرزنامهای پیشینیان در ادبیات فارسی است و مؤلفهها و عناصر آن را در دوران اسلامی نمایندگی میکند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
18 - پژواک برخی اندرزهای پیشینیان در کتاب قابوسنامه
عصمت خوئینی سجاد رحمتیانقابوسنامه، نوشتۀ گرانسنگ عنصرالمعالی کیکاووس، از برجستهترین و مهمترین آثاری است که پس از اسلام در حوزۀ ادبیات تعلیمی و در پند و اندرز مخاطبان نوشته شده است. این کتاب چونان دایرةالمعارف ارزشمندی است که بسیاری از آدابورسوم و نیز شرایط و خصوصیات جامعۀ ایران عصر نویسند أکثرقابوسنامه، نوشتۀ گرانسنگ عنصرالمعالی کیکاووس، از برجستهترین و مهمترین آثاری است که پس از اسلام در حوزۀ ادبیات تعلیمی و در پند و اندرز مخاطبان نوشته شده است. این کتاب چونان دایرةالمعارف ارزشمندی است که بسیاری از آدابورسوم و نیز شرایط و خصوصیات جامعۀ ایران عصر نویسنده در آن بازتاب یافته است. بالطبع عنصرالمعالی در بیان اندرزهای بیشمار آن، که در موضوعات گوناگون ایراد شدهاند، مانند سایر نویسندگان آثار اندرزی، تحتتأثیر برخی اندرزنامهها و منابع پیش از خود قرار داشته است و به شیوههای مختلف از مطالب آنها سود جسته است. در همین راستا، پژوهش حاضر میکوشد تا با بررسی و برابرنهاد اندرزهای قابوسنامه با آثار پیشینیان، برخی منابع و مآخذ مؤثر در اندرزهای آن را کشف و استخراج کند. از مهمترین یافتههای این پژوهش نیز میتوان به تأثیرگذاری قابل توجه منابعی همچون اندرزهای آذرباد مارسپندان، پندنامۀ انوشیروان، آداب ابنمقفع و اشعار بوشکور بلخی بر اندرزهای قابوسنامه اشاره کرد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
19 - بررسی و تحلیل مضامین تعلیمی در منظومۀ عاشقانۀ هشتبهشت امیرخسرو دهلوی
احمدرضا یلمه ها آسیه ذبیح نیا عمراناکثر مضامین و درونمایۀ داستانهای ادبیات فارسی را اندرزهای اخلاقی تشکیل میدهد. شاعران عارف و اخلاقگرا کوشیدهاند تا مباحث تعلیمی را در لفافۀ داستان بیان کنند؛ که این امر بهسبب جذابیت و تأثیرگذاری بیشتر داستان بوده است. امیرخسرو دهلوی از عارفان نامدار پارسیگوی هندوس أکثراکثر مضامین و درونمایۀ داستانهای ادبیات فارسی را اندرزهای اخلاقی تشکیل میدهد. شاعران عارف و اخلاقگرا کوشیدهاند تا مباحث تعلیمی را در لفافۀ داستان بیان کنند؛ که این امر بهسبب جذابیت و تأثیرگذاری بیشتر داستان بوده است. امیرخسرو دهلوی از عارفان نامدار پارسیگوی هندوستان، در نیمۀ دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. هشتبهشت داستانی غنایی و عاشقانه است که با رویکرد تعلیمی و زبان ساده سروده شده و در مقابل هفتپیکر نظامی گنجهای است. امیرخسرو در سرودن منظومۀ عاشقانۀ هشتبهشت هدفی والاتر و بالاتر از بیان قصهای عاشقانه داشته است و هرجا که موقعیت را مناسب میدید، مبانی تعلیمی و اخلاقی را ذکر میکرد. تأکید و ترغیب امیرخسرو در منظومۀ هشتبهشت به اخلاق اجتماعی بوده و او در اشعارش رفتار و اخلاق خوب را توصیه میکند. در این ابیات اندرزی با بیانی حکمتآمیز و خردمندانه، حال و کار آدمی در عرصۀ گیتی به سنجش درمیآید و بیوفایی، عهدشکنی، فزونخواهیها و دیگر صفات اهریمنی سرزنش میشود. هدف از تدوین این مقاله آن است که مضامین تعلیمی و انگیزۀ کاربرد آن در هشتبهشت بررسی شود. از آنجایی که این منظومه از تنوع مضامین اندرزی بسیاری برخوردار است، مقالۀ حاضر میکوشد تا این محتوای آموزشی را تبیین و تفسیر نماید. به همین دلیل محور کلی این تحقیق، بررسی امکانات معانی نهفتۀ تعلیمی در این منظومۀ غنایی و علل بهکارگیری آن است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
20 - تبیین شکاف بین سیاست و اخلاق بر مبنای نظریه ماکیاولی با بررسی پند و اندرز در داستان شیر و گاو کلیله و دمنه
قدسیه رضوانیان عفت سادات غفوریکلیله و دمنه گرایش های مختلف ادبیات اخلاقی و تعلیمی ما را در خود جلوه گر ساخته است. این کتاب گذشته از آموزه های سیاسی دربردارنده آموزه های اخلاقی نیز هست و برای این منظور از تأثیر القایی داستان بهره می گیرد که در قالب حکایت متجلی میشود. از آنجا که در رویکرد سنتی برای أکثرکلیله و دمنه گرایش های مختلف ادبیات اخلاقی و تعلیمی ما را در خود جلوه گر ساخته است. این کتاب گذشته از آموزه های سیاسی دربردارنده آموزه های اخلاقی نیز هست و برای این منظور از تأثیر القایی داستان بهره می گیرد که در قالب حکایت متجلی میشود. از آنجا که در رویکرد سنتی برای آموزش و به ویژه آموزش اخلاق، گفتمان اندرزی گفتمان غالب دانسته می شود، این پژوهش درصدد است تا با بررسی این بُعد از ادب تعلیمی، بدین پرسش جواب دهد که آیا هدف پند و اندرز از زبان شخصیت های این داستان در همه موارد اخلاقی است یا به اقتضای جنبه سیاسی اثر، لزوماً کارکرد اندرز، اخلاقی نیست و گاه حتی در تقابل با آن قرار میگیرد. با بررسی پند و اندرز در داستان شیر و گاو مشاهده میشود بیشترین بسامد پند و اندرز در این داستان از زبان دمنه به کلیله و شیر بیان شده است. در غالب پندهای اخلاقی دمنه، گفتمان سیاست و قدرت بر اخلاق و تعلیم غلبه دارد. به همین سبب، شباهت های زیادی میان اندیشه های ماکیاولی و محتوای تعلیمی این داستان دیده می شود. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
21 - ادبیات تعلیمی و تربیتی در شاهنامه فردوسی
مریم خلیلی جهانتیغ مهدی دهرامیشاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستانهایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامعالاطراف که جلوههایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش میگذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله أکثرشاهنامه شاهکاری ادبی است با موضوعاتی جامع و داستانهایی متنوّع. سرایندة آن حکیمی است جامعالاطراف که جلوههایی مختلف از ادبیات حماسی، غنایی و تعلیمی را به نمایش میگذارد. بررسی ابعاد مختلف شاهنامه موجب شناخت بیشتر عظمت و شکوه این اثر، همچنین سراینده آن می شود. این مقاله سعی دارد به روش تحلیل محتوا جلوة ادبیات تعلیمی و شاخصه های آن را در شاهنامه واکاود. موضوعاتی مانند توجه به مذهب و تعالیم دینی، پند و اندرز و نتایج اخلاقی پایان داستان ها، ستایش علم و دانش و آگاهی، فضایل اخلاقی و عفّت کلام سراینده، فضایی تعلیمی و اخلاقی را بر شاهنامه حاکم ساخته است. پیام های اخلاقی در این اثر به دو شیوة درون مایه داستانی و بیان مستقیم تبیین شده است. یکی از رازهای ماندگاری شاهنامه پند و اندرزهای فردوسی است که از آبشخورهای فکری دینی و قومی وی سرچشمه گرفته است و از آنجا که عاطفة نهفته در آن انسانی است نه شخصی، جامعیّت و شمول آن از زمان و مکان خاص، فراتر است و همة آفاق را در بر می گیرد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
22 - بررسی و تحلیل موعظه در شعر انوری
محمدکاظم کهدویی سمیرا صدیقی مورنانیاوحدالدین انوری شاعر قصیدهسرای مشهوری است که شهرتش را بیشتر از قصاید مدحی کسب کردهاست اما در قالب قطعه به مضامین دیگری نیز پرداخته که موعظه و اندرز و حکمت یکی از آنهاست. برخی از موعظهها در شکل هجو، سؤالی و حکمت کوتاه بیان شده و اغلب آنها هیأت خاصّی ندارد. مخاطب اند أکثراوحدالدین انوری شاعر قصیدهسرای مشهوری است که شهرتش را بیشتر از قصاید مدحی کسب کردهاست اما در قالب قطعه به مضامین دیگری نیز پرداخته که موعظه و اندرز و حکمت یکی از آنهاست. برخی از موعظهها در شکل هجو، سؤالی و حکمت کوتاه بیان شده و اغلب آنها هیأت خاصّی ندارد. مخاطب اندرزهای او نیز غالباً عموم هستند مگر اینکه به شکل هجو باشد و به شخص بخصوصی خطاب شده باشد که آن هم اندک است. بر اساس مضمون و محتوا میتوان اندرز و موعظههای او را این گونه تقسیم کرد: الف) مواعظ اخلاقی (در امر به انجام دادن فضایل و رعایت کردن آنها) ب) مواعظ اخلاقی (در نهی و ترک رذایل) ج) مواعظ اجتماعی د) روزگار، فلک و دنیا در مواعظ انوری هـ ) مواعظ مرتبط با دین و خدا. در این نوشتار که به شیوۀ تحلیلی و توصیفی و روش کتابخانهای و با ارائۀ نمودار انجام شده، به بررسی و تحلیل موعظه و اندرزهای شعری انوری، مخاطب، نحوۀ بیان و مضمون آنها پرداخته شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
23 - مکتب اخلاقی خیام اصالت فایده و گریز از خودکامگی در رباعیات خیام
مهیار علوی مقدم علی صادقی منششاید بیش از هر شاعر پارسی گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیّت خیام، پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چند برابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام، سببِ این شمارگوناگون رباعیات وی شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و ح أکثرشاید بیش از هر شاعر پارسی گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیّت خیام، پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چند برابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام، سببِ این شمارگوناگون رباعیات وی شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و حکومت داشت، از مسایل و مشکلاتی که جامعه را از ثبات و خیر همگانی محروم میکرد، به خوبی آگاه بود. جامعهای که خیام در آن میزیست، عرصه جدال متعصّبانی شده بود که با تکیه بر عقاید خود، در پی دستیابی به اقتدار بودند. در حقیقت قواعد اخلاقی حاکم بر جامعه بر عقایدی استوار بود که ثمری جز خودکامگی نداشت. به همین روی، او از رباعی بسان مانیفست مکتبی اخلاقی بهره برد؛ مکتبی که اگر با مکتب های امروزی قیاس شود بیشترین شباهت را با اصول مکتب اصالت فایده دارد؛ در مکتب اخلاقی او، نیکی یا بدی امور، بستگی به پیامد آنها و اینکه چه میزان خوشی ایجاد میکنند دارد و به عقاید عمومی و تفاسیر متعدد آن وابسته نیست. خیام از اهمیت و منفعت آزادیهای فردی برای پیشرفت جامعه به خوبی آگاه بود؛ به همین روی، در رباعیات خود کوشید فضای جمود فکری را که بر جامعه حکمفرما بود، در هم شکند و روحیه تساهل و مدارا را تقویت کند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
24 - مصیبتنامۀ عطار نیشابوری؛ آمیزهای از اخلاق عملی و عرفان (با تکیه بر حکایتها)
پروین رضائیدیدگاهها و سخنان اخلاقی عطار نیشابوری در نظم و نثر فارسی، ارزشمند و درخور تأمل و پژوهش بیشتر است. بهدلیل توجه به دیدگاهها عرفانی و زبانی عطار، بررسی مباحث اخلاقی و تعلیمی آثار وی، بهخصوص مصیبتنامه، کمتر پژوهش شده است. این پژوهش به روش تحلیل محتوایی و آماری، مصیبتن أکثردیدگاهها و سخنان اخلاقی عطار نیشابوری در نظم و نثر فارسی، ارزشمند و درخور تأمل و پژوهش بیشتر است. بهدلیل توجه به دیدگاهها عرفانی و زبانی عطار، بررسی مباحث اخلاقی و تعلیمی آثار وی، بهخصوص مصیبتنامه، کمتر پژوهش شده است. این پژوهش به روش تحلیل محتوایی و آماری، مصیبتنامه را بررسی کرده و در پی پاسخگویی به این سؤالهاست که کدام مضامین و محتواهای اخلاقی و اندرزی در نگاه عرفانی عطار در مصیبتنامه برجستهتر است؟ و آیا عرفان عطار به حکمت عملی نزدیک است؟ عطار در توجه دادن به اخلاق حسنه و انذار و نهی از رذیلهها دغدغهمند بوده است. مباحث اخلاقی و انسانساز موجود در ادبیات تعلیمی و عرفانی در سرتاسر سفر سالک فکرت (شخصیت اصلی مصیبتنامه) مکرر در این اثر عطار بازگو میشود. عطار بهخوبی، ضمن روایت تمثیل عرفانی سفر برای خودشناسی، از حکایتهای تعلیمی و اندرزی و اخلاقی غفلت نورزیده و تا حد ممکن در بخش حکایات کوتاه این منظومۀ عرفانی، جانب اخلاق و نکوداشت محاسن اخلاقی و دعوت بدانها و نکوهش رذیلههای اخلاقی و پرهیز و انذار از آنها را پیش چشم داشته است. نتیجۀ دیگر پژوهش این است که بیان اندرزها و مباحث تعلیمی بخش حکایتهای کوتاه در این چهل مقاله (منزل) معمولاً با آن بخش همسوست؛ برای مثال، حین روایت سفر سالک به نزد خاک، از خاکساری و تواضع سخن گفته است و در حین سفر نزد ابراهیم خلیل از مودت و خلّت و دوستی ورزیدن؛ نتیجۀ مهم دیگر این پژوهش این است که اکثر ابیات تعلیمی و اندرزی عطار در حکایات کوتاه بیان شده است و سخنان پیر به سالک فکرت، بیشتر جنبۀ عرفانی دارد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
25 - روشهای تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی
محمدصادق بصیری گلناز امجدیفلسفة تعلیم و تربیت را می توان رشته ای مستقل فرض نمود که در آن اساس تعلیم و تربیت،رابطة تعلیم و تربیت با دیگر رشتههای معرفت انسانی،روش های تربیتی و نحوة برخورد با مسائل و مشکلات تربیتی است. در باب تعلیم و تربیت نمی توان از مبنایی واحد سخن گفت، بلکه تعلیم و تربیت را أکثرفلسفة تعلیم و تربیت را می توان رشته ای مستقل فرض نمود که در آن اساس تعلیم و تربیت،رابطة تعلیم و تربیت با دیگر رشتههای معرفت انسانی،روش های تربیتی و نحوة برخورد با مسائل و مشکلات تربیتی است. در باب تعلیم و تربیت نمی توان از مبنایی واحد سخن گفت، بلکه تعلیم و تربیت را میتوان به مبانی متعددی چون روان شناسی، جامعهشناسی، دینشناسی،انسان شناسی و امثال آن تقسیم کرد.بررسی انواع روشهای تربیتی و تطبیق آنها با متون ادب فارسی در این پژوهش جای میگیرد. تمام متون ادبی قابلیت تطبیق با روشهای تعلیم و تربیت را دارند.این مقاله بر آن است که به تعریف تعلیم و تربیت،تربیت از دیدگاه قرآن،گونههای زبان تربیتی قرآن و همچنین چگونگی ارتباط زبان قرآن با تعلیم و تربیت بپردازد.در این مقاله به روشهای تعلیم و تربیت در متون ادب فارسی خواهیم پرداخت. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
26 - حکمتهای تعلیمی مشترک در شاهنامة فردوسی و نهجالبلاغه
عبدالعلی اویسی کهخاشاهنامة فردوسی مجموعهای دلپذیر از معارف ارزندة بشری است. دامنة این معارف آنچنان گسترده است که این اثر بزرگ را از زمرة آثار حماسی محض فراتر برده و آن را به دایرةالمعارفی از اخلاق، علم و دانش، تعلیم و تربیت، عدل و داد تبدیل کرده است. با اندک تأملی در شاهنامه، تأثیر تعلیم أکثرشاهنامة فردوسی مجموعهای دلپذیر از معارف ارزندة بشری است. دامنة این معارف آنچنان گسترده است که این اثر بزرگ را از زمرة آثار حماسی محض فراتر برده و آن را به دایرةالمعارفی از اخلاق، علم و دانش، تعلیم و تربیت، عدل و داد تبدیل کرده است. با اندک تأملی در شاهنامه، تأثیر تعلیمات ادیان الهی را در آن در مییابیم اما آنچه در این زمینه بیشتر جلوهگری میکند، پیوند بسیار عمیق شاهنامه با مبانی اسلام و بهرهمندی از قرآن و کلام امامان معصوم است. خطبهها، نامهها و کلمات قصار نهجالبلاغه نیز دریای جوشانی از علم، فضل، تعلیم و تربیت و معارف ارزندة بشری است. در این مقاله سعی برآن است تا نکات تعلیمی مشترک در شاهنامة فردوسی و نهجالبلاغة امام علی(ع)مورد بررسی قرار گیرد. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
27 - مقایسۀ مضامین اندرزی مینوی خرد و آفریننامۀ ابوشکور بلخی
قربانعلی ابراهیمیادبیات تعلیمی و بهویژه اندرزگویی در ادب فارسی پیشینهای به دیرینگی تاریخ دارد. این ادبیات، نخست شفاهی و نانوشته بود و بعدها در دورة نویسندگی به رشتۀ تحریر درآمد. ادبیات اندرزی به معنای ویژة آن در عصر ساسانی رواج یافت و از دو سرچشمة سنتهای شفاهی و منابع نوشتاری به ادبی أکثرادبیات تعلیمی و بهویژه اندرزگویی در ادب فارسی پیشینهای به دیرینگی تاریخ دارد. این ادبیات، نخست شفاهی و نانوشته بود و بعدها در دورة نویسندگی به رشتۀ تحریر درآمد. ادبیات اندرزی به معنای ویژة آن در عصر ساسانی رواج یافت و از دو سرچشمة سنتهای شفاهی و منابع نوشتاری به ادبیات فارسی دری وارد شد. مینوی خرد یکی از آثار دورة میانه از زبانهای ایرانی و متعلق به دورۀ ساسانی است که در این پژوهش در مقایسه با آفریننامة ابوشکور بلخی، شباهتهای مضمونی و فکری آنها بررسی و تحلیل میشود. در این مقاله به این پرسش پاسخ داده خواهد شد که آیا آفریننامۀ ابوشکور بلخی از متون اندرزی در دورة میانۀ زبانهای ایرانی تأثیر پذیرفته است یا خیر. این پژوهش برپایة روش تحلیل مقایسهای به انجام رسید. هدف از این گفتار، یافتن سرچشمههایی از مضامین تعلیمی است که در آفریننامۀ ابوشکور بلخی بیان شده است. در این مقایسه چنین دریافت شد که آفریننامۀ ابوشکور بلخی تأثیرپذیرفته و الهامگرفته از آثار اندرزی در دورۀ ساسانی است و شباهتهای میان آنها انکارناپذیر است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
28 - اندرزنامه، رسالة تعلیمی تازه یافته از بسمل شیرازی
احمدرضا یلمه هااندرزنامه عنوان عمومی کتابها و رسالههایی است که به حکمتها، دستورهای اخلاقی، پند و اندرزهای تربیتی و دینی پرداخته و بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را تشکیل میدهند. بنیاد این قبیل آثار بر اخلاق نهاده شده و موضوع عمدة آنها اخلاقیات، شیوة زندگی و راه و رسم آمیزش با مردم است. أکثراندرزنامه عنوان عمومی کتابها و رسالههایی است که به حکمتها، دستورهای اخلاقی، پند و اندرزهای تربیتی و دینی پرداخته و بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را تشکیل میدهند. بنیاد این قبیل آثار بر اخلاق نهاده شده و موضوع عمدة آنها اخلاقیات، شیوة زندگی و راه و رسم آمیزش با مردم است. ساختار اندرزنامهها نیز متنوع و بیشتر در سه قالب منثور، منظوم و پندهای منثور آمیخته به نظم است. با وجود شناسایی بسیاری از پندنامههای دوران پیش از اسلام و نیز دوران اسلامی، هنوز فهرست کاملی از اینگونه آثار تدوین نشده و اندرزنامههای ناشناخته و مجهولالقدر بسیاری وجود دارد. یکی از این اندرزنامههای ارزنده، اندرزنامة علی اکبر نواب شیرازی، ادیب و شاعر ایرانی سدة سیزدهم قمری، معروف به بسمل است. از این اثر، سه دست نوشته (و عکس) در کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران باقی مانده است که تاکنون تصحیح و چاپ نگردیده است. این پژوهش با نگاهی کوتاه به اندرزنامهنویسی در ادب فارسی، به معرفی نسخههای خطی باقی مانده از این اثر، به همراه تحلیلی کوتاه از آن پرداخته است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
29 - پند داستانهای مبتنی بر پیشگویی در متون ادبی
تیمور مالمیرمطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیبگویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگوییها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالعبینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگوییها آن است که ه أکثرمطابق قرآن کریم، فقط خداوند از غیب آگاه است. امکان غیبگویی از سوی پیامبر یا ائمه در مواردی است که حکمت خداوند ایجاب کند. بنابراین، لازم است روشن شود نقل پیشگوییها در متون ادبی در قالب بیان خواب یا اخبار منجمان و طالعبینان چه هدفی دارد؟ هدف اصلی پیشگوییها آن است که هرچه انسان انجام میدهد نتیجة تدبیر و عملکرد خود اوست. نقل روایتهایی که بیانگر موافق آمدن تدبیر شخص با آگاهی از عاقبت کار است، پندی است برای انسان که حدّ انسانی خود را نگه دارد؛ چون دانایی او نسبت به مسائلی که به وی مربوط نیست برای او توانایی ایجاد نمیکند. در برخی موارد نیز پیشگویی، شیوهای است که خردمندان برای پند دادن به حاکمان ستمگر در پیش گرفتهاند. گاهی نیز ادعای پیشگویی، شیوهای برای عملی کردن تدبیرهای پنهان است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
30 - بررسی اثرپذیری منظومۀ ویس و رامین از اندرزنامههای پهلوی در حوزۀ مفاهیم تعلیمی
مظاهر نیکخواه علی محمد رضایی هفتادر حسین خسرویویس و رامین داستانی عاشقانه و مربوط به دوران اشکانی- ساسانی است. فخرالدین اسعد گرگانی این اثر را در قرن پنجم هجری به نظم درآورد. نگرش اصلی در این سروده، غنایی است؛ اما نمود مضامین تعلیمی نیز در آن دیده میشود. این آموزهها بهطور مستقیم (از زبان راوی- شاعر) یا غیرمستق أکثرویس و رامین داستانی عاشقانه و مربوط به دوران اشکانی- ساسانی است. فخرالدین اسعد گرگانی این اثر را در قرن پنجم هجری به نظم درآورد. نگرش اصلی در این سروده، غنایی است؛ اما نمود مضامین تعلیمی نیز در آن دیده میشود. این آموزهها بهطور مستقیم (از زبان راوی- شاعر) یا غیرمستقیم (از زبان شخصیتها) تبیین شدهاند. فخرالدین اسعد با قواعد زبان و ادبیات پهلوی کاملاً آشناست؛ ازاینرو بدون دخالت عناصر اسلامی و با حفظ سنتهای مَنشی ایرانیان در دوران پیش از اسلام (که بهطور ویژه در اندرزنامههای پهلوی نمایان است)، موفق شد شاهکاری غنایی- تعلیمی بسراید. بنابراین در این مقاله، تأثیرگذاری تعلیمی اندرزنامههای پهلوی بر منظومۀ ویس و رامین به روش توصیفی- تحلیلی بررسی میشود. سنتهای اخلاقی مانند خردستایی و دانشآموزی، ستایش خداوند و توکل به او، وفای به عهد، دادگری، خرسندی و قناعت، منش و گفتار راست، دنیاستیزی و آزمندی، در اندرزنامهها بسیار دیده میشود. این سنتهای اخلاقی در منظومۀ ویس و رامین نیز بیان شده است. درنتیجه این گمان تأیید میشود که سرودۀ فخرالدین اسعد با تأثیرپذیری از فرهنگ و اخلاق ایرانیان باستان سروده شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
31 - بررسی چگونگی بازتاب اندرزگزاری و اندرزگزاران در دیوان حافظ
رویین تن فرهمند لیدا صباحی گراغانیادب تعلیمی یکی از اغراض بنیادی سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذیب نفس و مهارتهای زندگی است. این گونۀ ادبی، از دیرباز در ادب فارسی حضوری برجسته داشته و در غزل فارسی نیز از موضوعات پربسامد بوده است. غزل حافظ سرشار از مضامین اندرزگونه است. حافظ از اشارات اندرزی غافل نمی أکثرادب تعلیمی یکی از اغراض بنیادی سخن، و هدف آن آموزش اخلاق، تهذیب نفس و مهارتهای زندگی است. این گونۀ ادبی، از دیرباز در ادب فارسی حضوری برجسته داشته و در غزل فارسی نیز از موضوعات پربسامد بوده است. غزل حافظ سرشار از مضامین اندرزگونه است. حافظ از اشارات اندرزی غافل نمیماند و با بهرهگیری از شیوههای خاص روایت، پردازش صحنه و انتخاب شخصیت مناسب، اندرزهای ترغیبی و تحذیریاش را با بهترین شیوههای فصاحت و بلاغت، با مخاطب در میان میگذارد. حافظ با آگاهی از میراث تعلیمی گذشتۀ ادب فارسی و عربی و شناخت این گونۀ ادبی، از شیوههای خاص برای بیان اندرزهایش بهره میگیرد. حافظ، بنا بر اقتضای کلام، از صحنهپردازی، شخصیتگزینی و چگونگی لحن بیان و دیگر شیوههای روایت، برای انتقال اندرز بهره میبرد. در این پژوهش، به پیشینۀ ادب تعلیمی در گذشتۀ ادب فارسی، چگونگی اندرزگزاری، شأن و جایگاه اندرزگزاران، شیوههای انتقال اندرز، خاستگاه و سرچشمۀ اندرزهای حافظ و بسامد موضوعی اشعار حکمی شاعر، اشاره شده است. حافظ از داستانهای شاهنامه و شخصیتهای آن، قصص اسلامی، امثال، کلیلهودمنه و قابوسنامه، برای پردازش اندرزهایش بهره میبرد. کاربرد عنصر طنز در پارهای از اندرزهای حافظ، شیوهای بلاغی برای مبارزه با ریاکاران است. حافظ در برابر مُفتی زمان ناشنیده پند است؛ اما فتوای پیر مغان را به گوش دل میشنود. در این پژوهش، به شیوههای اندرزگزاری حافظ از زبان سومشخص، پیران، اندرزهای طنزآمیز و مقابله با طبقات ریاکار و اندرزپذیری از پیر مغان اشاره شده و بسامد موضوعی اندرزهای حافظ بهصورت نمودار نشان داده شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
32 - بررسی و نقد جامعۀ اندرزگویان ایرانی (پیش از اسلام)
سجاد رحمتیان عصمت خوئینیوجود ادبیات اندرزی در فرهنگ ایرانی، ازجمله موضوعات ریشهدار و با پیشینۀ طولانی است؛ بهطوری که در کهنترین منابع و آثار برجایمانده از ایران باستانی نیز میتوان مضامین و سخنان پندآموز را دید. با این حال و با وجود پژوهشهای ارزشمندی که در سالهای اخیر دربارة آن صورت گرفت أکثروجود ادبیات اندرزی در فرهنگ ایرانی، ازجمله موضوعات ریشهدار و با پیشینۀ طولانی است؛ بهطوری که در کهنترین منابع و آثار برجایمانده از ایران باستانی نیز میتوان مضامین و سخنان پندآموز را دید. با این حال و با وجود پژوهشهای ارزشمندی که در سالهای اخیر دربارة آن صورت گرفته است، هنوز برخی موضوعات مرتبط با آن مغفول مانده و یا نیازمند نگاه و بررسیهای عمیقتری است. یکی از این موضوعات، بررسی جامعۀ اندرزگویان در ادبیات پیش و پس از اسلام است که بهشکل تأملبرانگیزی دچار تحول شدهاند. این پژوهش با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعات کتابخانهای، بیش از هر موضوع دیگری درپی پاسخگویی به این پرسش است که در دوران پیش از اسلام در سرزمین ایران، وظیفۀ موعظه و ارشاد و نگارش رسالات تعلیمی، به چه افرادی تعلق داشته است؟؛ همچنین کیفیّت و عوامل اندرزگویی این افراد با استفاده از منابع و آثار برجایمانده بررسی خواهد شد. از مهمترین یافتههای این پژوهش آن است که در ادبیات پیش از اسلام، در سرزمین ایران، تنها افراد و گروههای خاصّی به اندرزگویی پرداختهاند که بیشتر نیز وظیفۀ رهبری دینی و سیاسی جامعه را بر عهده داشتهاند و این موضوع نیز خود نکات مثبت و منفی داشته است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
33 - جایگاه قابوسنامه در قلمرو ادبیات تعلیمی
فاطمه الهامیقابوسنامه یا به تعبیری نصیحتنامه تألیفعنصرالمعالیکیکاووس از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندشگیلانشاهوسپس بهرهمندی دیگر جویندگان است. امتیازات أکثرقابوسنامه یا به تعبیری نصیحتنامه تألیفعنصرالمعالیکیکاووس از آثار قرن پنجم هجری قمری واثری تعلیمی و تربیتی است که در حوزة اخلاق و ارشاد جایگاه خاصی دارد. هدفوانگیزةنویسندهازتألیفاینکتاب،ابتدا ارشاد و راهنماییفرزندشگیلانشاهوسپس بهرهمندی دیگر جویندگان است. امتیازات و ویژگیهای قابوسنامه، تنها مربوط به محتوای تعلیمی و اندرزگونة آن نیست؛ بلکه عوامل متعددی در کنار هم به تعمیق و نفوذ این آموزههای تربیتی در مخاطب مدد میرساند. ویژگیهای خاص نویسنده چون صمیمت، صداقت، پاکی سخن، فروتنی و آزاداندیشی از یک سو و ابزار کلامی وی چون بهکارگیری امثال رایج فارسی و عربی، استفاده از تمثیل و داستانهای جذّاب و مناسب با موضوعات متن، بهرهگیری از آیات و احادیث، برخورداری از سخنان بزرگان و اشعار فارسی از جمله عوامل مهمی است که به غنای تعلیمی این اثر قوّت بخشیده، از این حیث آن را جاوید و ماندگار کرده است. در این مقاله ابتدا ویژگیهای خاص نویسندة قابوسنامه را برمیشماریم که خود مدل و الگویی از ارزشهای اخلاقی را به طور غیرمستقیم به نمایش میگذارد؛ سپس به دستهبندی موضوعات محتوایی این اثر میپردازیم و در پایان تأثیر ابزار کلامی نویسنده را مورد بررسی قرار میدهیم. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
34 - مضامین تعلیمی و تربیتی در هفت پیکر
ناصر ناصری شهریار حسن زادهنظامی با گذشت بیش از هشت قرن، همچنان بلندترین قلّه داستان سرایی را در ادبیات به خود اختصاص داده است و پنج گنج وی قدرت سخنوری اش را در موضوعات گوناگون عرفانی، عاشقانه، تاریخی و حماسی در معرض دید خوانندگان به نمایش میگذارد. گویی قدرت سخندانی و خلوص ایمان وی، با توفیق آسم أکثرنظامی با گذشت بیش از هشت قرن، همچنان بلندترین قلّه داستان سرایی را در ادبیات به خود اختصاص داده است و پنج گنج وی قدرت سخنوری اش را در موضوعات گوناگون عرفانی، عاشقانه، تاریخی و حماسی در معرض دید خوانندگان به نمایش میگذارد. گویی قدرت سخندانی و خلوص ایمان وی، با توفیق آسمانی و الهامات غیبی همراه بوده است و نه تنها در تک تک ابیاتش، کمال هنر نمایی و زیبایی هایی ادبی در لفظ و معنی، طراوت و تازگی به کلامش داده است بلکه در تمام داستان هایش پیامهای اخلاقی و انسان مدارانه و معرفت نفس و شناخت حق تعالی را به حاکمان زمان به طور اخصّ و عموم مردم به طور اعم سفارش کرده است. هر چند هفت پیکر نظامی را غنایی و حماسی دانسته اند و به ظاهر در بر دارنده استغراق بهرام گور در عشرت و لذّت شکار و دلدادگی به دلارایی های دختران هفت اقلیم در هفت گنبد است اما پیام کلی و هدف غایی این منظومه سوق دادن خوانندگان به مضامین اخلاقی و اندیشه های متعالی انسانی و آموزه ها و پند و عبرت است. آموزه های تربیتی و تعلیمی که همچون آیینه ای در مسیر تکامل و رستگاری نوع بشر است. در پشت پرده داستان ها و حکایت های هفت پیکر، مفاهیم عمیق تربیتی چون خداجویی و توکّل و اعتماد به خدا، عدل گرایی و ظلم ستیزی، فراگیری علم و هنر و خردورزی، ترک تعلّقات دنیای ناپایدار، رهایی از حرص و طمع، نکوهش عیّاشی شهوت و هوسرانی، نیکی اندیشی و بیزاری از بد گوهران و دوستان منافق، اهمیّت تلاش و مشاوره با اندیشمندان در اداره امور مملکتی، بخشش و احسان، رعیّت نوازی و دهها نکته اخلاقی دیگر که رعایت آنها انسان را در دنیا و آخرت رستگار و خوشنام می کند. در این مقاله با ذکر شواهد به جنبه های تعلیمی و موعظه های اخلاقی هفت پیکر پرداخته شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
35 - تاریکیهای ادبیات تعلیمی با تکیه بر اندرزنامههای سیاسی قرن پنجم تا هفتم (بدآموزیهای اندرزنامههای سیاسی و چرایی وجود آنها)
حسین صدقی فاطمه مهربانی ممدوحادبیات تعلیمی کهنترین نوع ادبی در ایران است که از زیرشاخههایی چون پند و اندرز، زهد و اخلاقیات تشکیل شده و پیوندی ناگسستنی با اخلاق دارد و همّ خود را در راستای پرورش قوای روحی و تربیت نفس انسانی به کار میگیرد. بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را اندرزنامهها تشکیل میدهند ک أکثرادبیات تعلیمی کهنترین نوع ادبی در ایران است که از زیرشاخههایی چون پند و اندرز، زهد و اخلاقیات تشکیل شده و پیوندی ناگسستنی با اخلاق دارد و همّ خود را در راستای پرورش قوای روحی و تربیت نفس انسانی به کار میگیرد. بخش وسیعی از ادبیات تعلیمی را اندرزنامهها تشکیل میدهند که غالباً بهصورت نثر و با نگرشی اخلاقی بهمنظور تعلیم شیوههای کشورداری و همچنین بهبود زندگی فردی و اجتماعی نگاشته شدهاند. در نوشتار حاضر، برجستهترین متون تعلیمی نثر فارسی که در فاصلۀ قرون پنجم تا هفتم، به شکل اندرزنامههای سیاسی نگاشته شدهاند، با رویکردی اخلاقی و با نیمنگاهی به اخلاق اسلامی مورد واکاوی قرار گرفت و نشان داده شد که مواردی چون تأکید بر نابرابری، جبرگرایی و اعتقاد به بخت و تقدیر، تعصبات نکوهیدۀ عقیدتی و مذهبی، تحقیر زن، پرداختن به آداب و فواید میخواری، عشقورزیهای حرام، تأیید و توصیۀ تلویحی برخی رذایل اخلاقی، ناپاکی زبان و رعایت نکردن عفت کلام، از بدآموزیهای این نوع متون تعلیمی هستند و عامل اصلی وجود آنها ساختار طبقاتی و استبدادی است و سایر عوامل مانند محتوای متون تعلیمی، آمیختگی جریانهای فکری، واقعبینی نویسندگان و جهتگیریهای آنان در ارتباط با عامل اصلی در پیدایش این بدآموزیها مؤثر بودهاند. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
36 - تربیت باد بهار «بحثی در هدایت غیرمستقیم به عنوان یکی از شگردهای تربیتی سعدی»
محمدرضا جلیلیان قاسم صحرائیبخش گسترده ای از شهرت شیخ شیراز در گرو قدرت سخنوری و فصاحت و بلاغت اوست. با این همه او از آن هنرمندانی نیست که تنها برای نشان دادن قدرت قلم خود مضامینی را به کار گرفته باشد. او مصلحی نیکاندیش است که دردهای جامعه و بویژه مشکلات رفتاری حاکمان روزگار خود را به خوبی دریافت أکثربخش گسترده ای از شهرت شیخ شیراز در گرو قدرت سخنوری و فصاحت و بلاغت اوست. با این همه او از آن هنرمندانی نیست که تنها برای نشان دادن قدرت قلم خود مضامینی را به کار گرفته باشد. او مصلحی نیکاندیش است که دردهای جامعه و بویژه مشکلات رفتاری حاکمان روزگار خود را به خوبی دریافته و برای درمان آن ها از هنر سخنوری خویش بهره گرفته است. بدیهی است که ابزار مورد استفادة شیخ زبان است؛ ولی هنر مضاعف او در شگردهای اندرزگویی به حاکمان تجلی یافته است. شیخ شیراز با آگاهی از روحیات حاکمان، شیوة هدایت غیرمستقیم را برگزیده است. در این روش او با بهرهگیری آگاهانه از هنر داستان پردازی، ضمن خلق حکایاتی رفتار ناپسند حاکمان را به دیگران نسبت داده و با تقبیح آن، بیآن که حساسیت و مخالفت حاکمان را برانگیزد، داروی تلخ پند را در کام جانشان تعبیه کرده است. در مقالة حاضر این شگرد تربیتی سعدی بررسی شده است. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
37 - بازتاب برخی اندرزها و اندیشه های پیشینیان در منظومة برزونامۀ کهن
سجاد رحمتیان عصمت خوئینی عفت نقابی عسگر عسگری حسنکلوبرزونامه اثری حماسی است که شمس الدین محمد کوسج در قرن هشتم هجری، آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و در ادامۀ آن سرود. این منظومه به سرگذشت برزو، پسر سهراب و شرح دلاوری ها و پهلوانی های وی می پردازد. در این پژوهش ـ که به برزونامه اختصاص دارد ـ کوشیده شده است تا با روش تو أکثربرزونامه اثری حماسی است که شمس الدین محمد کوسج در قرن هشتم هجری، آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی و در ادامۀ آن سرود. این منظومه به سرگذشت برزو، پسر سهراب و شرح دلاوری ها و پهلوانی های وی می پردازد. در این پژوهش ـ که به برزونامه اختصاص دارد ـ کوشیده شده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای نشان داده شود که سرایندۀ برزونامه، علاوه بر تقلید شیوه و سبک فردوسی در حماسه سرایی، از برخی ریزه کاری های او تقلید کرده است؛ از آن جمله آوردن و نقل اندرز و پند در لابه لای مطالب مختلف است. از مهم ترین یافته های این پژوهش نیز می توان به تأثیرپذیری فراوان و توجه برانگیز برزونامه از اندرزها و پندهای شاهنامه، به ویژه بسامد بالای مضامینی مانند چگونگی رسم و آیین چرخ و اندرزهای مرتبط با آن اشاره کرد؛ اندرزهایی که خود تاحدّ بسیاری تحت تأثیر اندیشه های کهن و اندرزهای متون پهلوی قرار دارد؛ البته گاهی تأثیر اندرزهای شاعران و نویسندگانی مانند نظامی و عنصرالمعالی کیکاوس نیز دیده می شود. تفاصيل المقالة -
حرية الوصول المقاله
38 - «مخزن الانشاء پایان بخش سنت ترسل مجموعه مراسلات» (بازخوانی مخزن الانشاء از نگاه نو تاریخی گری)
بهرام پروین گنابادی کسری بقایی پوردر تاریخ ادبیات فارسی، حجم گستردهای از ادبیات منثور را ترسل و نامه نگاری تشکیل می دهد. دبیران دیوان رسالت از برترین نویسندگان زمان خود بوده اند که شیوه نثرنویسی آنها بر سبک نثرنویسی دوران خود تأثیرگذار بوده است، از این رو سنتی در تاریخ ادبیات شکل گرفت به نام مراسلات أکثردر تاریخ ادبیات فارسی، حجم گستردهای از ادبیات منثور را ترسل و نامه نگاری تشکیل می دهد. دبیران دیوان رسالت از برترین نویسندگان زمان خود بوده اند که شیوه نثرنویسی آنها بر سبک نثرنویسی دوران خود تأثیرگذار بوده است، از این رو سنتی در تاریخ ادبیات شکل گرفت به نام مراسلات یا مجموعه نامه که با گردآوری نامه های یک نویسنده یا یک دوره می کوشیدند بهترین و شیواترین نامه های دیوانی و اخوانی را در اختیار نسل بعدی نویسندگان و دبیران قرار دهند. ظاهراً هدف اصلی از این مجموعه ها به دست دادن برترین نمونه ها جهت آموزش ترسل است، اما در کنار آن یک سُنت نانوشته هم وجود داشته است که می کوشیدند مخاطبان خود را که غالباً از طبقه حاکمان و وزیران بودند، به طور غیرملموس پند و اندرز بدهند.در این مقاله ضمن نشان دادن سیر و تطور این سُنت در این مجموعه ها تلاش کرده ایم با به ره گیری از نظریه نو تاریخی گری یا تاریخ گرایی نو (New Historicism) ارتباط نامه هایمخزن الانشاء باحوادث روزگار خود را تحلیل کنیم. مخزن الانشاء آخرین مجموعه مراسلات در تاریخ ادبیات فارسی است.که در دوره قاجار گردآوری شده است و به اعتقاد ما گردآورندگان آن تلاش کرده اند با نامه هایی متناسب با حوادث روزگار و نیز جلب کننده نظر حاکم، حاکمیت را پند و اندرز دهند و یک مجموعه نامه و مراسلات را تبدیل رساله ای اصلاحی کنند که هدفش اصلاح جامعه و حاکمیت باشد. تفاصيل المقالة