بررسی جنبه‌های اندرزی مثل‌های منطقۀ کوهمره‌سرخی
الموضوعات :
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.
الکلمات المفتاحية: مَثَل, اندرز, رذیلت‌های اخلاقی, فضیلت‌های اخلاقی, قوم سرخی,
ملخص المقالة :
مثل ها یکی از گونه های ادبیات عامه‌اند که همواره بستری مناسب برای بازتاب احساسات، اندیشه ها، باورها، آرمان ها، آرزوها و خلق و خوی جوامع انسانی بوده‌اند. یکی از ویژگی های مهم مَثل ها، جنبۀ اندرزی آن هاست. قوم سرخی، یکی از اقوام کهن ایرانی است که در جنوب غرب شیراز و در منطقۀ کوهمره سرخی سکونت دارند. این قوم به گویش سرخی سخن می گویند و از ادبیات شفاهی غنی برخوردارند. مَثل، یکی از گونه های بسیار پرکاربرد در گفت و گوهای مردم این دیار است. نگارنده، نخست با روش میدانی و با بهره گیری از افراد کهن سال در روستاهای مختلف این منطقه، به گردآوری چهار صد و شصت و سه مثل که دویست و هشتاد مورد از آن ها جنبۀ تعلیمی دارند، پرداخته و سپس با استفاده از منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، جنبه های اندرزی آن ها را بررسی و تحلیل کرده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش در حفظ بخش مهمی از ادبیات عامیانۀ این منطقه است که در آستانۀ نابودی قرار دارد. یافته های پژوهش نشان دهندۀ کثرت و گوناگونی مفاهیم اندرزی در مثل های قوم سرخی است. بیش از نیمی از مثل های این منطقه، دربرگیرندۀ پند و اندرز است. توصیه به رعایت فضیلت‌های اخلاقی و دوری از رذیلت های اخلاقی، کار، ازدواج و تربیت فرزندان، بخش اعظم این مفاهیم را دربرمی گیرد. مفاهیم اندرزی این مثل ها در هشت مقوله دسته بندی شده است: آموزه هایی دربارۀ فضیلت های اخلاقی، آموزه هایی دربارۀ رذیلت های اخلاقی، آموزه هایی دربارۀ دوست، دشمن و هم نشین، آموزه‌هایی دربارۀ معیشت و طلب روزی، آموزه هایی دربارۀ توصیه به کار، تدبیر در کارها، سپردن کار به کاردان، آموزه هایی دربارۀ ازدواج، آموزه هایی دربارۀ تربیت و دیگر مسایل فرزندان و آموزه هایی دربارۀ هشیاری در شناخت افراد جامعه.
- ابن بلخی(1363). فارسنامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.
- اسکندریشرفی، فرشاد(1401). جنبه‌های اندرزی مثل‌های لکی شهرستان دلفان. ادبیات و زبانهای محلی ایران‌زمین، 12(3)، 1-31. doi: 10.30495/IRLL.2022.1938362.1464
- پارسا، سیداحمد(1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- پورنامداریان، محمدتقی(1368). رمز داستان‌های رمزی در در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
- جبّاره ناصرو، عظیم(1396). گردآوری و بررسی روایت‌های حماسی نقّالی منطقۀ کوهمره‌سرخی. شیراز: تخت جمشید و قطب علمی پژوهش‌های فرهنگی و ادبی فارس.
- جعفری قنواتی، محمد(1394). درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.
- حاجیان‌نژاد، علیرضا، و بهزادیان، سیّده مژگان (1399). تحلیل کاکرد نمادهای جانوری در ضربالمثلهای فارسی با تکیه بر داستان‌نامۀ بهمنیاری. فرهنگ و ادبیات عامه، 8(31)، 121-156.dor: 20.1001.1.23454466.1399.8.31.2.7
- حسامپور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). دستور زبان و فرهنگ واژه‌های کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
- حسامپور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). افسانه‌ها و قصه‌های مردم کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
- دهخدا، علی‌اکبر(1377). لغت‌نامه. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
- ذوالفقاری، حسن(1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.
- شعبانی، بهرام(1399). بررسی تحلیلی آموزه‌های تعلیمی در ضربالمثلهای لهجۀ جهرمی. ادبیات و زبانهای محلی ایران‌زمین، 10(4)،67-91. dor: 10.30495/IRLL.2021.679657
- شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.
- شریفی، محمد(1395). فرهنگ ادبیات فارسی معاصر. تهران: نشر نو.
- لسترنج، گی. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.
- محمدی، غلامعلی، رادمنش، عطامحمد، و خراسانی، محبوبه(1401). بررسی نقش حیوانات در ضربالمثلهای عامۀ شهرستان رستم. ادبیات و زبانهای محلی ایران‌زمین، 12(3). 111-137. doi: 10.30495/IRLL.2023.1943745.1480
- مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
- معین‌الدینی، مریم(1381). تحلیل مضامین اجتماعی ضربالمثلهای رایج در کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- Abrams, M., & Harphan, G.(2012). A glossary of literary terms. Boston: Wadsworth publication.
- Maser, M. (2007). The facts on file dictionary of proverbs, infobase publishing.
_||_