بررسی جنبه‌های اندرزی مثل‌های منطقۀ کوهمره‌سرخی

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

عظیم جبّاره ناصرو ¹ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/01/27 تاریخ پذیرش : 1402/03/30 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: مَثَل, اندرز, رذیلت‌های اخلاقی, فضیلت‌های اخلاقی, قوم سرخی,

چکیده مقاله :

مثل ‌ها یکی از گونه‌ های ادبیات عامه‌اند که همواره بستری مناسب برای بازتاب احساسات، اندیشه‌ ها، باورها، آرمان‌ ها، آرزوها و خلق و خوی جوامع انسانی بوده‌اند. یکی از ویژگی ‌های مهم مَثل ‌ها، جنبۀ اندرزی آن ‌هاست. قوم سرخی، یکی از اقوام کهن ایرانی است که در جنوب غرب شیراز و در منطقۀ کوهمره ‌سرخی سکونت دارند. این قوم به گویش سرخی سخن می‌ گویند و از ادبیات شفاهی غنی برخوردارند. مَثل، یکی از گونه‌ های بسیار پرکاربرد در گفت ‌و گوهای مردم این دیار است. نگارنده، نخست با روش میدانی و با بهره‌ گیری از افراد کهن سال در روستاهای مختلف این منطقه، به گردآوری چهار صد و شصت و سه مثل که دویست و هشتاد مورد از آن‌ ها جنبۀ تعلیمی دارند، پرداخته و سپس با استفاده از منابع کتابخانه‌ ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، جنبه ‌های اندرزی آن ‌ها را بررسی و تحلیل کرده است. اهمیت و ضرورت این پژوهش در حفظ بخش مهمی از ادبیات عامیانۀ این منطقه است که در آستانۀ نابودی قرار دارد. یافته ‌های پژوهش نشان ‌دهندۀ کثرت و گوناگونی مفاهیم اندرزی در مثل‌ های قوم سرخی است. بیش از نیمی از مثل ‌های این منطقه، دربرگیرندۀ پند و اندرز است. توصیه به رعایت فضیلت‌های اخلاقی و دوری از رذیلت ‌های اخلاقی، کار، ازدواج و تربیت فرزندان، بخش اعظم این مفاهیم را دربرمی ‌گیرد. مفاهیم اندرزی این مثل ‌ها در هشت مقوله دسته ‌بندی شده است: آموزه ‌هایی دربارۀ فضیلت ‌های اخلاقی، آموزه‌ هایی دربارۀ رذیلت ‌های اخلاقی، آموزه‌ هایی دربارۀ دوست، دشمن و هم نشین، آموزه‌هایی دربارۀ معیشت و طلب روزی، آموزه‌ هایی دربارۀ توصیه به کار، تدبیر در کارها، سپردن کار به کاردان، آموزه‌ هایی دربارۀ ازدواج، آموزه‌ هایی دربارۀ تربیت و دیگر مسایل فرزندان و آموزه‌ هایی دربارۀ هشیاری در شناخت افراد جامعه.

چکیده انگلیسی:

Parables are one of the types of popular literature that have always been a suitable platform for reflecting the feelings, thoughts, beliefs, ideals, wishes and mood of human societies. One of the important features of parables is their instructive aspect. The Sorkhi tribe is one of the ancient Iranian tribes whom has lived in the southwest of Shiraz and in the Kohmarreh-Sorkhi area. These people speak the Sorkhi dialect and they have a rich oral literature. folktale is one of the most used types in the conversations of the people in this country. The author first collected four hundred and sixty-three tales, two hundred and eighty of them have an educational aspect, using the field method and using old people in different villages of this region. Using library resources and with a descriptive-analytical approach, he has examined and analyzed their instructional aspects. The importance and necessity of this research is to preserve an important part of the folk literature of this region, which is on the threshold of destruction. The findings of the research show many and diverse concepts of advice in the parables of the Sorkhi people. More than half of the parables in this area contain advice. The news to observe moral virtues and stay away from moral vices, work, marriage and raising children includes most of these concepts. The instructional concepts of these parables are classified into eight categories: teachings about moral virtues, teachings about moral vices, teachings about friends, enemies, and neighbors, and mixtures about livelihood. and asking for a living, teachings about advice to work, planning in effort, trusting work to assistants, teachings about marriage, teachings about raising children and the other issues, and teachings about awareness in knowing people in the society.

منابع و مأخذ:

- ابن بلخی(1363). فارس­نامه. به تصحیح لسترنج و نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.

- اسکندری­شرفی، فرشاد(1401). جنبه­‌های اندرزی مثل­‌های لکی شهرستان دلفان. ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین، 12(3)، 1-31. doi: 10.30495/IRLL.2022.1938362.1464

-  پارسا، سیداحمد(1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- پورنامداریان، محمدتقی(1368). رمز داستان­‌های رمزی در در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

- جبّاره ناصرو، عظیم(1396). گردآوری و بررسی روایت­‌های حماسی نقّالی منطقۀ کوهمره‌­سرخی. شیراز: تخت جمشید و قطب علمی پژوهش‌های فرهنگی و ادبی فارس.

- جعفری­ قنواتی، محمد(1394). درآمدی بر فولکلور ایران. تهران: جامی.

- حاجیان­‌نژاد، علی­رضا، و بهزادیان، سیّده مژگان (1399). تحلیل کاکرد نمادهای جانوری در ضرب‌المثل­‌های فارسی با تکیه بر داستان‌­نامۀ بهمن­یاری. فرهنگ و ادبیات عامه، 8(31)، 121-156.dor: 20.1001.1.23454466.1399.8.31.2.7

- حسام­پور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). دستور زبان و فرهنگ واژه‌­های کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس‌­شناسی.

- حسام­پور، سعید، و جبّاره ناصرو، عظیم (1390). افسانه­‌ها و قصه­‌های مردم کوهمره‌سرخی. شیراز: بنیاد فارس­‌شناسی.

- دهخدا، علی­‌اکبر(1377). لغت‌­نامه. تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

- ذوالفقاری، حسن(1394). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت.

- شعبانی، بهرام(1399). بررسی تحلیلی آموزه‌­های تعلیمی در ضرب­المثل­‌های لهجۀ جهرمی. ادبیات و زبان­های محلی ایران‌­زمین، 10(4)،67-91. dor: 10.30495/IRLL.2021.679657

- شهبازی، عبدالله. (1366). ایل ناشناخته. تهران: نی.

- شریفی، محمد(1395). فرهنگ ادبیات فارسی معاصر. تهران: نشر نو.

- لسترنج، گی. (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین خلافت شرقی. ترجمۀ محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.

- محمدی، غلامعلی، رادمنش، عطامحمد، و خراسانی، محبوبه(1401). بررسی نقش حیوانات در ضرب­المثل­‌های عامۀ شهرستان رستم. ادبیات و زبان­های محلی ایران­‌زمین، 12(3). 111-137. doi: 10.30495/IRLL.2023.1943745.1480

- مستوفی، حمدالله. (1362). تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

- معین­‌الدینی، مریم(1381). تحلیل مضامین اجتماعی ضرب­المثل­‌های رایج در کرمان. کرمان: مرکز کرمان­‌شناسی.

- Abrams, M., & Harphan, G.(2012). A glossary of literary terms. Boston: Wadsworth publication.

- Maser, M. (2007). The facts on file dictionary of proverbs, infobase publishing.