بررسی آموزه‌های اخلاقی در قابوس‌نامه و کیمیای سعادت
سیدعلی اکبر شریعتی فر
1
(
استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
)
الکلمات المفتاحية: اخلاق, اندرز, حکمت, قابوس‌نامه, کیمیای سعادت.,
ملخص المقالة :
توجه ایرانیان باستان به مقوله‌های اخلاقی در سرتاسر نوشته‌هایی که از آنان به یادگار به‌دست ما رسیده است، آشکار و هویدا است. برپایة برخی از مهم‌ترین متون پهلوی، ایرانیان قومی اخلاق‌مدار و دین‌گرا بودند که مسائل اخلاقی، در ساحت اخلاق و حاکمیت را در قالب پند و اندرز بیان می‌کردند. در تقسیم‌بندی متون پهلوی، پربارترین بخش مربوط به اندرزنامه‌هاست. اما این سنت اندزنامه‌نویسی، با سقوط ایران به‌دست اعراب، به دست فراموشی سپرده نشد، بلکه در ادب و حکمت اسلامی ـ ایرانی پدیدار شد. نمونةعالی چنین تأثیری را می‌توان در آثاری هم‌چون شاهنامه فردوسی، جاودان خرد ابن‌مسکویه، قابوس‌نامه، سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک وگلستان سعدی و بسیاری دیگر از متون اخلاقی و اندرزی میان سده‌های چهارم تا هشتم هجری مشاهده کرد. ما در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی سنت دیرپا وکهن اندرزنامه‌نویسی در ایران باستان که عموماً توجه آن به اخلاق و حکمت عملی است، تأثیر آن را بر ادب وحکمت عصر اسلامی بر اساس دوکتاب قابوس‌نامه و کیمای سعادت بررسی کنیم.
1. قرآن کریم
2. نهج‌البلاغه
3. آذرنوش، آذرتاش .(1379). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: نی.
4. ابن‌مسکویه، احمدبن محمد.(1378). جاویدان خرد. ترجمه تقی‌الدین محمد شوشتری، مصحح بهروز ثروتیان، چاپ سوم، تهران: فرهنگ کاوش.
5. اسلامي ندوشن، محمد علي.(1370). جام جهان‌بين (در زمينه نقد ادبي و ادبيات تطبيقي). تهران: نغمه و زندگی.
6. ثروتیان، بهروز .(1388). خردنامه‌های ایران باستان. تهران: دانش‌پژوه.
7. جابری، سید ناصر .(1386). «در ماهیت اندرز و اندرزخوانی». مجله کیهان فرهنگی، خرداد 1386، شماره 248، صص 67-64.
8. حسن‌دوست، محمد .(1383). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. زیر نظر بهمن سرکاراتی، جلد اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
9. دوفوشه کور، هانری .(1377). اخلاقیات. ترجمه ع. روح‌بخشان، تهران: نشر دانشگاهی.
10. دشتي، حسين(1379 ). دايرةالمعارف جامع الاسلامي. تهران: آرايه.
11. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد .(1383). مفردات الفاظ قرآن. ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
12. رجـایی، فرهنگ .(1372). تحول اندیشة سیاسی در شرق باستان. تهران: قومس.
13. رستگار فسایی، منصور .(1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت.
14. زرین‌کوب، عبدالحسین .(1375). از گذشته ادبی ایران . تهران: بین‌المللی الهدی.
15. سیاح، احمدی .(1371). فرهنگ بزرگ جامع نوین (فرهنگ سیاح) عربی ـ فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: سیاح.
16. شرفی، محبوبه .(1390). «اندرزنامه‌نویسی سیاسی در عصر ایلخانی»، مجله مطالعات تارخ اسلام، پاییز1390، شماره 10، صص 114-93.
17. صفا، ذبیح‌الله .(1368). «اندرز». مجله ایران‌نامه، بهار 1368، شماره 27، صص 404-383.
18. ــــــــــــ .(1369). تاریخ ادبیات ایران. ج2، چاپ دهم، تهران: فردوس.
19. طوسي، خواجه نصيرالدين .(1369). اخلاق ناصري. تصحيح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی .
20. عنصرالمـعالی، کـیکاوس بـن وشمگیر .(1382). قابوس‌نامه. به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: امیرکبیر.
21. غزالی، ابوحامد .(1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
22. فروزانی، سید ابوالقاسم .(1381). «تفاوت بنیادین قابوس‌نامه با اندرزنامه‌ها و آیین‌نامه‌های پهلوی». مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، مرداد و شهریور 1381، شماره 58 و 59، صص 54-51.
23. گزنفون (1386)، کوروش‌نامه. ترجمه رضا مشایخی، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
24. محبی، حمیدرضا.(1384).«اندرزنامه». مجله هنر، زمستان 1384، شماره 66، صص 117-90.
25. مجدی، سید عطالله .(1382). گنجینه حکمت. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
26. مزداپور، کتایون .(1386). اندرزنامه‌های ایرانی. تهران: دفترپژوهش‌های فرهنگی.
27. مشکور، محمدجواد .(1378). نامه باستان. به اهتمام سعید میرمحمد صادق و نادره جلالی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
28. معین، محمد .(1364). مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین، جلد اول، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات معین.
29. ـــــــــــــ .(1379). فرهنگ مـعین. تـهران: انتشارات امـیرکبیر.
30. یارشاطر، احسان .(1381). تاریخ ایران. از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
31. ـــــــــــــ .(1395). حکمت تمدنی: گزیده آثار استاد احسان یارشاطر. به کوشش و با پیشگفتار محمد توکلی طرقی، چاپ اول، تهران: پردیس دانش.
