بررسی آموزه‌های اخلاقی در قابوس‌نامه و کیمیای سعادت
سیدعلی اکبر شریعتی فر
1
(
دانشگاه ازاد اسلامی واحد سبزوار
)
کلید واژه: اخلاق, اندرز, حکمت, قابوس‌نامه, کیمیای سعادت.,
چکیده مقاله :
توجه ایرانیان باستان به مقوله‌های اخلاقی در سرتاسر نوشته‌هایی که از آنان به یادگار به‌دست ما رسیده است، آشکار و هویدا است. برپایة برخی از مهم‌ترین متون پهلوی، ایرانیان قومی اخلاق‌مدار و دین‌گرا بودند که مسائل اخلاقی، در ساحت اخلاق و حاکمیت را در قالب پند و اندرز بیان می‌کردند. در تقسیم‌بندی متون پهلوی، پربارترین بخش مربوط به اندرزنامه‌هاست. اما این سنت اندزنامه‌نویسی، با سقوط ایران به‌دست اعراب، به دست فراموشی سپرده نشد، بلکه در ادب و حکمت اسلامی ـ ایرانی پدیدار شد. نمونةعالی چنین تأثیری را می‌توان در آثاری هم‌چون شاهنامه فردوسی، جاودان خرد ابن‌مسکویه، قابوس‌نامه، سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک وگلستان سعدی و بسیاری دیگر از متون اخلاقی و اندرزی میان سده‌های چهارم تا هشتم هجری مشاهده کرد. ما در این مقاله برآنیم تا ضمن بررسی سنت دیرپا وکهن اندرزنامه‌نویسی در ایران باستان که عموماً توجه آن به اخلاق و حکمت عملی است، تأثیر آن را بر ادب وحکمت عصر اسلامی بر اساس دوکتاب قابوس‌نامه و کیمای سعادت بررسی کنیم.
چکیده انگلیسی :
The ancient Iranians' attention to moral categories is evident throughout their writings that have come down to us. According to some of the most important Pahlavi texts, Iranians were moral and religious people who expressed moral issues in the field of ethics and governance in the form of advice. In the division of Pahlavi texts, the most fruitful part is related to the injunctions. However, with the fall of Iran to the Arabs, this tradition of endaznameh writing was not forgotten, but emerged in Islamic-Iranian literature and wisdom. An excellent example of such an influence can be seen in works such as Ferdowsi's Shahnameh, Ibn Maskoyeh's Javdan Khard, Qaboosnameh, Khwaja Nizam al-Molk's policy and Saadi's Golestan, and many other moral and admonitional texts between the 4th and 8th centuries of Hijri. In this article, we intend to examine the long-standing and ancient tradition of exhortation writing in ancient Iran, which generally focuses on ethics and practical wisdom, and examine its influence on the literature and wisdom of the Islamic era based on the two books of Qaboosnameh and Kimai Saadat.
1. قرآن کریم
2. نهج‌البلاغه
3. آذرنوش، آذرتاش .(1379). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: نی.
4. ابن‌مسکویه، احمدبن محمد.(1378). جاویدان خرد. ترجمه تقی‌الدین محمد شوشتری، مصحح بهروز ثروتیان، چاپ سوم، تهران: فرهنگ کاوش.
5. اسلامي ندوشن، محمد علي.(1370). جام جهان‌بين (در زمينه نقد ادبي و ادبيات تطبيقي). تهران: نغمه و زندگی.
6. ثروتیان، بهروز .(1388). خردنامه‌های ایران باستان. تهران: دانش‌پژوه.
7. جابری، سید ناصر .(1386). «در ماهیت اندرز و اندرزخوانی». مجله کیهان فرهنگی، خرداد 1386، شماره 248، صص 67-64.
8. حسن‌دوست، محمد .(1383). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. زیر نظر بهمن سرکاراتی، جلد اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
9. دوفوشه کور، هانری .(1377). اخلاقیات. ترجمه ع. روح‌بخشان، تهران: نشر دانشگاهی.
10. دشتي، حسين(1379 ). دايرةالمعارف جامع الاسلامي. تهران: آرايه.
11. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد .(1383). مفردات الفاظ قرآن. ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی.
12. رجـایی، فرهنگ .(1372). تحول اندیشة سیاسی در شرق باستان. تهران: قومس.
13. رستگار فسایی، منصور .(1380). انواع نثر فارسی. تهران: سمت.
14. زرین‌کوب، عبدالحسین .(1375). از گذشته ادبی ایران . تهران: بین‌المللی الهدی.
15. سیاح، احمدی .(1371). فرهنگ بزرگ جامع نوین (فرهنگ سیاح) عربی ـ فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: سیاح.
16. شرفی، محبوبه .(1390). «اندرزنامه‌نویسی سیاسی در عصر ایلخانی»، مجله مطالعات تارخ اسلام، پاییز1390، شماره 10، صص 114-93.
17. صفا، ذبیح‌الله .(1368). «اندرز». مجله ایران‌نامه، بهار 1368، شماره 27، صص 404-383.
18. ــــــــــــ .(1369). تاریخ ادبیات ایران. ج2، چاپ دهم، تهران: فردوس.
19. طوسي، خواجه نصيرالدين .(1369). اخلاق ناصري. تصحيح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی .
20. عنصرالمـعالی، کـیکاوس بـن وشمگیر .(1382). قابوس‌نامه. به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: امیرکبیر.
21. غزالی، ابوحامد .(1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
22. فروزانی، سید ابوالقاسم .(1381). «تفاوت بنیادین قابوس‌نامه با اندرزنامه‌ها و آیین‌نامه‌های پهلوی». مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، مرداد و شهریور 1381، شماره 58 و 59، صص 54-51.
23. گزنفون (1386)، کوروش‌نامه. ترجمه رضا مشایخی، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
24. محبی، حمیدرضا.(1384).«اندرزنامه». مجله هنر، زمستان 1384، شماره 66، صص 117-90.
25. مجدی، سید عطالله .(1382). گنجینه حکمت. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
26. مزداپور، کتایون .(1386). اندرزنامه‌های ایرانی. تهران: دفترپژوهش‌های فرهنگی.
27. مشکور، محمدجواد .(1378). نامه باستان. به اهتمام سعید میرمحمد صادق و نادره جلالی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
28. معین، محمد .(1364). مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین، جلد اول، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات معین.
29. ـــــــــــــ .(1379). فرهنگ مـعین. تـهران: انتشارات امـیرکبیر.
30. یارشاطر، احسان .(1381). تاریخ ایران. از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، پژوهش دانشگاه کمبریج، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
31. ـــــــــــــ .(1395). حکمت تمدنی: گزیده آثار استاد احسان یارشاطر. به کوشش و با پیشگفتار محمد توکلی طرقی، چاپ اول، تهران: پردیس دانش.
