جنبه‌های اندرزی مَثَل‌های لَکی شهرستان دلفان

الموضوعات :

فرشاد اسکندری شرفی ¹

1 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

تاريخ الإرسال : 19 الجمعة , محرم, 1443 تاريخ التأكيد : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1443 تاريخ الإصدار : 13 الجمعة , جمادى الأولى, 1443

الکلمات المفتاحية: مَثَل, اندرز, ادبیات شفاهی, قوم لَک, زبان لَکی,

ملخص المقالة :

مَثَل‌ها از شاخص‌ترین گونه‌های ادب عامه و عصارۀ فکری و فرهنگی جوامع بشری هستند که همواره گسترۀ پژواک باورها، اندیشه‌ها، احساسات، آلام، آرزوها، آرمان‌ها و آداب و رسوم اقوام گوناگون بوده‌اند. مثل‌ها‌ ویژگی‌های متعدد دارند که از مهم‌ترین آن‌ها، جنبۀ اندرزی است. لک‌ها از اقوام اصیل و بافرهنگ ایرانی به شمار می‌‎آیند که بیشتر در مناطقی از غرب و جنوب غرب کشور سکونت دارند. این گروه ایرانی به زبان لکی سخن می‌گویند و از ادب شفاهی غنی، خاصه در بخش مثل‌ها، برخوردارند. در این پژوهش که روشی توصیفی- تحلیلی دارد و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و داده‌های میدانی صورت گرفته است، جایگاه اندرز و نیز مهم‌ترین مقوله‌های آن در مثل‌های مردم لک‌زبان شهرستان دلفان، بررسی و تحلیل شده است. دستاورد پژوهش دلالت بر بسیاری و گوناگونی مفاهیم اندرزی در محتوا و درون‌مایۀ مثل‌ها دارد که خود نشانی از اندرزگرایی و پندآموزی در زندگی قوم لک است. تنوع موضوعی اندرز و تعلیم در مثل‌های لکی مشتمل بر ده مقولۀ مهم در حوزه‌های گوناگون زندگی است که عبارتند از: فضیلت‌های اخلاقی و سفارش به آن‌ها، نهی از رذیلت‌های اخلاقی، آموزه‌هایی دربارۀ تدبیر امور، مسئولیت‌ها و مشکلات، آموزه‌هایی دربارۀ تربیت فرزند، آموزه‌هایی دربارۀ رفت‌وآمدها، روابط و تعاملات اجتماعی، آموزه‌هایی دربارۀ روزی و معیشت، آموزه‌هایی دربارۀ زبان و سخن، آموزه‌هایی دربارۀ شراکت و مسائل اقتصادی، آموزه‌هایی دربارۀ کار، کوشش و اغتنام فرصت و آموزه‌هایی دربارۀ همنشینی، دوستی و دشمنی. در این جستار، 50 مثل لکی مرتبط با این مقوله‌ها انتخاب، بررسی و تحلیل شده است.

المصادر:

1- آرین‌پور، یحیی. (1387). از نیما تا روزگار ما (تاریخ ادب فارسی معاصر). جلد سوم. چاپ پنجم. تهران: زوار.

2- اسدی گوهرگوش، عباس و قادری، سلطا‌ن‌علی. (1392). زبانزدها و کنایه‌های لکی. ترجمۀ انگلیسی فتح‌الله قادری. جلد اول. چاپ اول. تهران: طهورا.

3- اسکندری شرفی، فرشاد و فتاحی، ستایش و مبارک، وحید. (1399). «مقایسۀ پنجاه مثل لکی و فارسی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 10 ( 3)، 49- 23.

4- انوری، حسن. (1384). فرهنگ امثال سخن. جلد اول. چاپ اول. تهران: سخن.

5- انوری، حسن، (1390). فرهنگ کنایات سخن. جلد اول. چاپ دوم. تهران: سخن.

6- ایرانی، دینشاه. (1334). اخلاق ایران باستان. چاپ سوم. تهران: انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی.

7- ایزدپناه، حمید. (1391). مقدمه بر: فرهنگ لکی. چاپ اول. تهران: اساطیر.

8- پارسا، سید احمد. (1394). بررسی و تحلیل علمی و ادبی امثال و حکم پارسی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

9- حیدری ابهری، غلامرضا. (1390). نان و نمک: فرهنگ موضوعی امثال و حکم فارسی. چاپ اول. تهران: محراب قلم.

10- خسروی، کبری و فتحی ایرانشاهی، طیبه و کرمپور، علی. (1396). «بررسی تطبیقی ضرب‌المثل‌های عربی و لکی». فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 7 (4)، 80- 63.

11- دبیرمقدم، محمد. (1392). رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. جلد دوم. چاپ اول. تهران: سمت.

12- دهخدا، علی‌اکبر. (1363). امثال و حکم. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.

13- ذوالفقاری، حسن. (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. جلد اول. چاپ اول. تهران: معین.

14- راولینسون، سرهنری. (1362). سفرنامۀ راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمۀ سکندر امان‌اللهی بهاروند. چاپ اول. تهران: آگاه.

15- رحماندوست، مصطفی. (1390). فوت کوزه‌گری، مثل‌های فارسی و داستان‌های آن. جلد اول. چاپ ششم. تهران: مدرسه.

16- رضایی نورآبادی، علی‌عباس. (1398). فرهنگ عامه لک. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.

17- زمانی، کریم. (1393). میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. چاپ دوازدهم. تهران: نی.

18- شکورزاده بلوری، ابراهیم. (1372). ده هزار مثل فارسی و بیست و پنج هزار معادل آن‌ها. چاپ اول. مشهد: آستان قدس رضوی.

19- شهسواری، فرامرز. (1394). واج، تکواژ و واژه در زبان لکی. چاپ اول. کرمانشاه: طاق بستان.

20- عالی‌پور، کامین. (1384). دستورزبان لکی، ضرب‌المثل‌ها و واژه‌نامه. چاپ اول. خرم‌آباد: افلاک.

21- عالی‌پور، کامین. (1394). «خاستگاه و ریشه‌یابی زبان‌های لکی و لری». رسم‌الخط زبان زاگرس (لکی، لری لرستانی و لری بختیاری). به کوشش اسد فرهمند. چاپ اول. قم: نسیم حیات.

22- عسکری‌عالم، علی‌مردان. (1388). ضرب‌المثل‌ها و تک‌بیت‌های سور و سوگ زبان لکی. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.

23- عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر. (1390). قابوس‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. چاپ هفدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

24- غزالی، امام محمد. (1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیو جم. جلد دوم. چاپ نهم. تهران: علمی و فرهنگی.

25- غلامی، بهادر. (1395). فرهنگ باساک، ریشه‌شناسی واژگان زبان لکی. 2 جلد. چاپ اول. خرم‌آباد: پراکنده.

26- فتحعلی‌خانی، محمد. (1379). آموزه‌های بنیادین علم اخلاق. جلد اول. چاپ اول. قم: شهریار.

27- فیض کاشانی، ملامحسن. (1362). اخلاق حسنه. ترجمۀ محمدباقر ساعدی. چاپ پنجم. تهران: پیام آزادی.

28- کریمی، جلیل و قلی‌پور، سیاوش و علیمرادی، زینب. (1399). «بازنمایی هویت زن در ضرب‌المثل‌های لکی». جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2 (4)، 88- 65.

29- مروتی، سهراب. (1381). تکامل انسان در آیینۀ اخلاق. چاپ اول. ایلام: گویش.

30- مکارم شیرازی، ناصر. (1377). اخلاق در قرآن. جلد اول. چاپ اول. قم: مدرسه الامام علی ‌ابن ابیطالب (ع).

31- نجف‌زاده قبادی، امیدعلی. (1391). ادبیات عامه لکی. چاپ اول. خرم‌آباد: شاپورخواست.