رئالیسم مکتبی ادبی است که در فاصله سال‌های 1880-1850 در اروپا و آمریکا رواج یافت. مهم‌ترین ویژگی آثار رئالیستی آن است که انسان را به عنوان موجودی اجتماعی مطرح می‌کند و ریشه همه رفتارهای نیک و بد او را در اجتماع جست‌وجو می‌کند. دیوید سلینجر یکی از برجسته‌ترین داستان کوتاه‌نویسان آمریکا است که از پیشروان رئالیسم اجتماعی پس از جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود. بهمن شعله ور نیز یکی از مؤثرترین اما ناشناخته‌ترین نویسندگان معاصر ایران است که رئالیسم اجتماعی در آثار او بسیار مشهود است. مقاله حاضر پژوهشی است تطبیقی که با هدف شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در رمان‌های سفر شب و ناتور دشت نوشته شده است. رویکرد این تحقیق، تاریخی و مبتنی بر چهارچوب نظری مکتب امریکایی است. با بررسی آثار هر دو نویسنده می‌توان به این نتیجه رسید که آثار آنان برخورد روشنفکری تلخ اندیش، عاصی و سرگردان با اجتماع منحط و خشن خود است که در نهایت طعمه مرگ خودخواسته یا دیوانگی می‌شود. تفاصيل المقالة

پدیده استعمار از پدیده‌هایی است که همواره کشورها و ملت‌های مشرق زمین با آن مواجه بوده‌اند؛ لذا انسان‌های آگاه و توانمند به‌ویژه هنرمندان و ادیبان، با سلاح شعر به مبارزه با استعمار و استعمارگران می‌پرداختند. با توجه به اینکه شگردهای استعمار، گوناگون و مختلف است؛ لذا شگردهای مبارزه با آن نیز بایستی گوناگون و مناسب باشد. در این مقاله بر اساس مکتب ادبی اروپای شرقی و به روش کتابخانه‌ای، به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های ملک الشعراء بهار و سیّد اشرف الدّین حسینی در باب پدیده استعمارستیزی در اشعار آن‌ها پرداخته می‌شود. پژوهش‌های صورت‌گرفته در این مقاله نشان می‌دهد که هر دو شاعر، به شکل‌های گوناگون به معرفی پدیده استعمار پرداخته‌اند و برای مبارزه با آن، شگردهای مشابهی نیز داشته و راهکارهایی نیز ارائه نموده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از آگاه‌کردن مردم و غفلت‌زدایی، دعوت به اتّحاد و مقابله با استعمار، تحقیر استعمار با زبان طنز، نکوهش و محکوم نمودن استعمارگران، برانگیختن مردم و بازگشت به هویت فرهنگ اسلامی. تفاصيل المقالة

رئالیسم مکتبی ادبی است که در فاصله سال های 1850 تا 1880م در اروپا و آمریکا رواج یافت. مهم ترین ویژگی آثار رئالیستی آن است که انسان را به عنوان موجودی اجتماعی مطرح می کند و ریشه همه رفتارهای نیک و بد او را در اجتماع جست‌وجو می کند. ریموند کارور یکی از برجسته ترین داستان کوتاه نویسان آمریکا است که از پیشروان رئالیسم کثیف می باشد. صادق چوبک نیز یکی از تأثیرگذارترین نویسندگان معاصر ایران است که رئالیسم کثیف در آثار او مشهود است. این تحقیق کاوشی است تطبیقی با هدف شناخت شباهت ها و تفاوت های موجود در داستان های کوتاه چوبک و کارور که بر مبنای روش تحلیلی- توصیفی نوشته شده است. رویکرد این تحقیق تاریخی و مبتنی بر چهارچوب نظری مکتب امریکایی است. با بررسی آثار هر دو نویسنده می توان به این نتیجه رسید که آنان راوی ویرانی، شکست و خلاء انسان درهم شکسته و پوچ اجتماع خود هستند که هر دو به یاری زبان مشترک داستان، موفق به خلق داستان های خود می شوند. تفاصيل المقالة

یکی از مهم ترین عناصر ادبی در توضیح و تبیین منظومه های فکری یک شاعر، اسطوره است. غالباً شاعران برجسته اسطوره ساز هستند و به کمک این عنصر، بسیاری از داشته های فکری خود را عینیت می بخشند. حضور و بروز اسطوره در شعر شاعران فارسی زبان از سابقه ی دور و درازی برخوردار است که این امر، با توجه به پیشینه ی غنی سرزمین ایران بدیهی می نماید. در این بین، شهریار عنایت ویژه ای به این عنصر سودمند داشته است. در جستار پیش رو، با روش توصیفی- تحلیلی، کارکرد اسطوره های حماسی و تاریخی در آیینه ی قصاید این شاعر بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مهم ترین اسطوره ها عبارتند از: اسکندر، جمشید، خسرو و شیرین که عمدتاً کارکردی تعلیمی، ستایشی و توصیفی، تاریخی و در نهایت، زیبایی شناسی دارند. کارکرد عرفانی هم، تنها در یک مورد و در بخش مربوط به اسکندر دیده شد که این امر، با مسلک عرفانی شهریار در غزلیات همخوانی ندارد. تفاصيل المقالة

زبان مجموعه ای از نشانه ها، دال ها و مدلول هاست که در انسجامی خاص، زمینه ساز آفرینش ادبی و ارائه دهندۀ افکار بدیع می شود. فردوسی در پهنۀ حماسه در برخی از داستان های شاهنامه از جمله داستان اردشیر و کرم هفتواد با زبان اسطوره، رمز و تمثیل سخن می راند که این، ویژگی خوانشی متفاوت و چندلایه از آن پدید آورده است. این پژوهش، ضمن تحلیل نقش های زبانی و عناصر ارتباطی بر پایۀ الگوی ارتباط کلامی یاکوبسن، به بررسی رمزها و نمادهای نهفته در داستان می پردازد. به جهت وجود تمثیل های رمزی در داستان مذکور، اساس کار، بر نقش فرازبانی است. از اهداف مهم این پژوهش، درک و دریافت پیام های انتزاعی و شناخت معانی ثانویۀ تاریخی، اجتماعی و سیاسی است که به صورت تمثیل و رمز آورده شده است. همچنین، شناخت و دسته بندی جدید آثار تمثیلی، نمادین و نوع ادب تعلیمی که در بستر حماسه در ضمن داستان های تاریخی گنجانده شده است. در پایان درمی یابیم که نقش های زبانی یاکوبسن شیوه ای تحلیلی و توصیفی مناسب برای انتقال مفاهیم ارزشمند تعلیمی، رمزی و بازتاب پیام‌های ارجاعی، عاطفی و هم دلی به شمار می‌رود. تفاصيل المقالة

تمثیل به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای ادبی برای بیان مفاهیم مختلف غنایی، تعلیمی، حماسی، عرفانی و ... مورد استفاده قرار می گیرد. این میزان از انعطاف پذیری، موجب تداوم نقش آفرینی تمثیل در حوزۀ ادبیات شده است، به طوری که در گسترۀ ادبیات داستانی فارسی معاصر نیز شاهد کاربست آن هستیم. در این بین، رمان سووشون از سیمین دانشور دارای لایه های رمزی و تمثیلی است که بر پیچیدگی ها و تنوع معنایی آن افزوده است. در این تحقیق با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی سعی شده است اغراض اولیه و ثانویۀ سیمین دانشور در رمان سووشون بررسی و کاویده شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که شخصیت های زری، یوسف، سر جنت زینگر و مک ماهون، تمثیلی از چه افرادی هستند و برای تبیین چه مفاهیمی خلق شده اند؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که در این رمان، شخصیت زری تمثیلی از مؤلف (سیمین دانشور) و جنس زن است. شخصیت یوسف، تمثیلی از امام حسین (ع)، سیاوش و قشر روشنفکر به ویژه جلال آل احمد است. همچنین، شخصیت سر جنت زینگر و مک ماهون تمثیلی از استعمار هستند. در این رمان، استفاده از اسطوره های ایرانی و سامی برای پرورش تمثیل ها برجسته بوده است. تفاصيل المقالة

تمثیل ابزاری سودمند برای تبیین اندیشه هاست. این ابزار شاعرانه و هنری اگر در معنای خاص واژه به کار رود، برای بازگویی آموزه های تعلیمی است و اگر در معنای عام استفاده شود، صرفاً صنعت ادبی محسوب می شود. یکی از انواع پرکاربرد تمثیل در ادب فارسی فابل است که در آن، شخصیت های اصلی قصه حیوانات هستند. در میان شاعران فارسی زبان که رویکردی تعلیمی به تمثیل (فابل) دارند، مولانا جایگاه ویژه ای دارد. هنر او در استفادۀ حکیمانه از تمثیلات برای شرح و تبیین تعالیم اخلاقی در مثنوی معنوی باعث شده است که سرایندگان بسیاری همچون وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از او تتبع و پیروی نمایند. بررسی تمثیلات مشابه در دو اثر مذکور با روش توصیفی و تحلیل محتوا نشان می دهد، دو شاعر برای تشریح و تبیین موضوعات تعلیمی همچون دوری از همنشین بد، پرهیز از غرور و خودخواهی و زبونی انسان در برابر تقدیر و سرنوشت از تمثیل (فابل) بهره برده اند. همچنین، استفاده از فابل، در فرآیند درک مخاطبان بسیار اثربخش بوده است. تفاصيل المقالة

تمثیل یکی از مهم ترین ابزارهای ادبی است که به لحاظ ساختاری و محتوایی بازتاب ویژه ای در گسترۀ ادب فارسی دارد. با توجه به قابلیت های ارتباطی این گونۀ ادبی، برای بیان مفاهیم مختلف غنایی، تعلیمی، حماسی، عرفانی و ... از آن استفاده می شود. این میزان از انعطاف پذیری، موجب ماندگاری نقش آفرینی تمثیل در حوزۀ ادبیات شده است. یکی از شاعران معاصر که در سروده های خود برای تبیین و تشریح منظور خود، هدفمندانه از تمثیل استفاده کرده، قیصر امین پور است. در مقالۀ حاضر، با تکیه بر منابع کتابخانه ای و مقالات پژوهشی و نیز، روش توصیفی- تحلیلی، زمینه های کاربست تمثیل در مجموعۀ دستور زبان عشق بررسی و کاویده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که زمینه های کاربست تمثیل در اثر امین پور عبارتند از: به چالش کشیدن رفتارهای غیرقابل قبول؛ تغییر سرنمون های اخلاقی و ارائۀ الگوهای جایگزین؛ خلق تداعی های قدرتمند در ذهن و عینی سازی مطالب؛ آموزش غیرمستقیم نکات اخلاقی؛ ساده سازی مفاهیم پیچیده و تغییر چهارچوب معنایی یک مفهوم. تفاصيل المقالة

سیّد اشرف الدّین گیلانی معروف به نسیم شمال از شاعران برجستة عصر مشروطه است که شعر و رسالت شاعری خود را در به تصویر کشیدن مشکلات اجتماعی و جریان های سیاسی عصر خویش به کار گرفت. وی با وجود خفقان و استبداد حکّام خودکامة قاجار، توانست افکار انسانی و اندیشه های آزادی خواهانة خود را با استفاده از فنون بلاغی به ویژه تمثیل و ارسال مَثَل به گوش بیداردلانِ جامعه برساند. پژوهش حاضر بر آن است با تکیه بر شیوة توصیفی- تحلیلی، جلوه های تمثیل و ارسال مَثَل را در اشعار نسیم شمال بررسی نماید. یافته های تحقیق نشان می دهد نسیم شمال به دلایل سیاسی و خفقان حاکم بر زمانة خویش و گاه به دلیل زیبایی سخن و تأثیرگذاری بیشتر از آرایة ادبی تمثیل و ارسال مثل استفاده کرده است؛ لذا تمثیل های امروزی در دیوان او بسامد بالایی دارد و همین شیوه باعث دلنشینی و شکوه مندی زبان شعری وی شده است. تفاصيل المقالة

ادبیّات آیینۀ تمام‌نمای جامعه است و هر طبقۀ اجتماعی روایت ویژه‌ای مربوط به خود دارد. این موضوع نشان‌دهندۀ ارتباط میان ادبیّات و روایت‌شناسی است. ژنت با نظریۀ کانون روایت از این پیوند به نحو احسن بهره گرفت و با طرح و شرح دو عامل وجه و لحن، باعث ظهور قابلیت‌های نوینی از روایت‌شناسی در زمینه‌های گوناگون ادبی شد. از سوی دیگر، در شعر کهن فارسی، مصیبت‌نامۀ عطّار دارای ویژگی‌های روایت‌شناختی برجسته‌ای است که باعث تتبع بسیاری از شاعران، از سبک و سیاق او شده است. به این اعتبار، در مقالۀ حاضر، لحن در حکایت‌های دیوانگان دانا بر پایۀ نظریۀ کانون روایت ژنت بررسی و کاویده خواهد شد. هم‌چنین، روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای است. به نظر می‌رسد عطّار در حکایت‌های مربوط به دیوانگان دانا، با بهره‌گیری از شگردهای روایی گوناگون به نقد اوضاع فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی جامعۀ خود پرداخته و موفق به تشریح بسیاری از دقایق عرفانی شده است. کارکرد دیگر شگردهای روایی در مصیبت‌نامه، عینیت بخشیدن به موضوعات انتزاعی و ذهنی است. تفاصيل المقالة

فنا مفهومی بنیادی و مهم در عرفان ایرانی- اسلامی و به نوعی محور اصلی مباحث عرفانی به شمار می‌رود. فنا در لغت به معنی نابودی و نیست شدن است، امّا در وادی عرفان، تعریفی دیگر به خود گرفته است. نیست انگاری خویش (فنا) برای رسیدن به حقیقت (بقا) آن چیزی است که در متون صوفیانه از این اصطلاح دانسته می‌شود. یکی از عارفان برجسته که در این زمینه مباحث موجزی را شرح و بسط داده، عطّار نیشابوری است. بسامد بالای این واژه در اندیشۀ او، نشان از اهمیّت فنا در منظومۀ فکری عطّار دارد. به این اعتبار، در پژوهش پیش رو، بر سبیل توصیف و تحلیل رویکردهای عطّار به این مقوله بررسی خواهد شد. به نظر می‌رسد عطّار که خود به مرتبۀ فنا رسیده است، بقای حقیقی را در فانی شدن می‌داند و عقیده دارد که چنین انسانی ارجمند است و به آرامش دو گیتی دست می‌یابد. افزون بر این، پیوندهایی که شاعر میان فنا و خرابات (خورآباد)، کمال، غرور، خموشی، فقر و دریا پدید آورده، بسیار درخور توجّه است تفاصيل المقالة

چندآوایی به معنی تعددآهنگ و صداست و به گفتمانی اطلاق می‌شود که در آن چندین آوا هم‌زمان به صدا درمی‌آید. همانند نوای موسیقی که هرچند از ملودی های گوناگون ساخته شده‌اند، اما این ملودی ها در یک زمان نواخته می شوند تا آوا و نغمۀ نهایی خلق شود. منطق مکالمه ومفهوم گفتگو گوهرو اصل اندیشۀ باختین در زمینۀ انسان‌شناسی فلسفی است. مسأله و هدف اصلی در این مقاله، بررسی و واکاوی گفتگو و منطق مکالمه با تاکید بر طرح و پیرنگ، راوی، شخصیت در روایت جامع مصیبت نامه و مراتبی است که سالک فکرت با آن‌ها روبه‌رو می‌شود. سمفونی و منطق گفتگویی عطاردر چهل مقام نمود پیدا می‌کند. منطق مکالمه در روایت جامع، تلاشی است برای دانایی افراد ، نه فقط از طریق هم‌سخنی با دیگران، بلکه حضور هم‌دلانۀ آنان با خود و دیگران شکل می‌گیرد. دیدگاه و تفکر شخصیت‌ها که ممکن است به ایدئولوژی‌های متضادی تعلق داشته باشد، با دیدگاه نویسنده در یک سطح قرار گرفته و همه از اهمیت یکسانی برخوردار می‌شوند. در سمفونی آوایی عطار، بازیگران از هر صنف و طبقه و مقامی انتخاب شده ،تابتوانند ساز هم‌نوایی خود را بنوازند و در نهایت، این آواها منجر به آگاهی و درک بهتری از نغمۀ هستی و رسیدن به مقام قرب الهی می شود.روایت جامع به وضوح توانسته مفهوم چندآوایی یا پولیفونی را به نمایش بگذارد. تفاصيل المقالة

آیا سعدی خود صورت آرمانی پندها و اندرزهایی بود که در نوشته‌هایش خصوصاً در بوستان و گلستان دیده می‌شود؟ از مجموعه‌ی نوشتارهای بررسی شده درباره‌ی سعدی می‌توان دریافت که اطلاعات زندگینامه‌ای او به اندازه‌ی کافی ـ و نه حتی به اندازه‌ی لازم ـ وضوح و اعتباری برای قضاوت کردن درباره‌ی این که او تا چه اندازه به شخصیت اخلاقی آرمانی که در نوشتارهایش و به‌ویژه در گلستان و بوستان ترسیم می‌کند، شباهت داشته است یا نه ندارد. رویکرد اخلاقی سعدی از سویی، نوعی اخلاق فردی و اجتماعی را ترسیم می‌کند و از سویی، اخلاقی که در نسبت با قدرت تعریف می‌شود که ما آن را اخلاق سیاسی نامیده‌ایم. اخلاق سیاسی در دو وجه در بوستان و گلستان نمود می‌یابد ،که ما این دو وجه را اخلاق فرادستان و اخلاق فرودستان نامیده‌ایم. اخلاق فرادستان شامل تمامی نصایحی است که سعدی به حکمرانان و فرمانروایان می‌کند؛ خواه در گلستان و بوستان و خواه در قصاید مدحیه‌ای که در آن‌ها بیش از مدح نشان پند و اندرز وجود دارد. اخلاق فرودستان شامل توصیه‌هایی است که مردم عامی درباره‌ی نسبتشان با قدرت سیاسی صورت می‌دهد. در این جایگاه سعدی توصیه‌هایی محافظه‌کارانه عرضه می‌کند که انتقادات بسیاری را در میان معاصرین نسبت به سعدی برانگیخته است. اما مواردی نیز وجود دارد که به عنوان راوی سوم شخص، مواجهه‌ی درویشی با پادشاه را ترسیم می‌کند و شخصیت درویش در این گونه حکایات غالباً زبان تند و تیزی اختیار می‌کند که این نشان از آن دارد که سعدی به نحو غیرمستقیم القا می‌کند ،کسانی که قصد دارند نقد ریشه‌ای نسبت به شرایط صورت دهند می‌باید از منافع خود و کم‌ترین مزایای زندگی خود نیز دست شسته باشند تا حرفشان قبول یابد. از سوی دیگر حکایاتی که راوی اول شخص دارند به دو دسته قابل تقسیم‌اند: روایات مشخص‌ساخته از سوی سعدی و روایات نامشخص‌ساخته از سوی او. روایاتی که جنبه‌ی زندگینامه‌ای دارند اما نقل قول غیرمستقیم‌اند و غالباً با شنیدم... یا یکی از... آغاز می‌شوند روایات نامشخص‌ساخته‌اند که تصویری از شخصیت سعدی در آن‌ها به دست نمی‌آید. روایات دیگر نیز برخی جنبه‌ی خودزندگینامه‌نویسانه دارند و برخی تنها روایاتی از مشاهدات احتمالی هستند. آنچه از روایات خودزندگینامه‌نویسانه‌ی سعدی بر می‌آید او در عین آن که مایل است خود را فردی حاضرجواب بازنمایی کند اما از نقل تنگدستی‌ها و بعضاً ناپرهیزگاری‌های خود ابایی ندارد و از این حیث تصویری آرمانی به لحاظ اخلاقی از خود به دست نمی‌دهد. تفاصيل المقالة

مطالعه و تحلیل گفتمان اعتراضی شعر معاصر به ویژه با تکیه بر شعر شاعرانی چون احمد شاملو و سیاوش کسرایی حاکی از وحدت نظام مفهومی‌ و مضمونی اشعار‌، تعهد‌ نسبت به مردم‌، جامعه و کاربرد مشترک شعر در مسیر برافراشتنندای مردم. در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا بر اساس رویکرد توصیفی-تحلیلی و بر پایه الگوی تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه، ویژگی‌ها و وجوه اعتراضی این دو شاعر معاصر مورد واکاوی قرار گیرد. شاملو به‌مثابه یک شاعر نظم مستقر اجتماعی را نمی‌پذیرد و در تلاش برای فهم یک نظام آرمانی، هدف‌گذاری‌های سیاسی و اجتماعی‌اش کم کم به یک جهان‌بینی بسیط فلسفی و انقلابی منتهی می‌شود. کسرایی اما نه همچون شاعرانی چون اخوان ثالث ناامید از تغییر و دگرگونی اجتماعی است و نه همچون شاملو، دل به گزاره‌های فلسفی و اجتماعی خوش می‌کند، بلکه او شاعری متعهد و انقلابی به تمام معنا است. هدف اصلی تحقیق حاضر تبیین و شناخت گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی بازتاب‌یافته در شعر شاملو و کسرایی است. اما مهم‌ترین عناصر قوام‌بخش دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران تحلیل گفتمان لاکلائو و موفه شامل مفصل‌بندی، هویت، تنازع و غیریت‌سازی، قدرت و اسطوره‌سازی است. بر این اساس می‌توان ماحصل تحقیق را بدین گونه طبقه‌بندی نمود که دال مرکزی در شعر شاملو آزادی و و در شعر کسرایی مقاومت توده‌وار در برابر استبداد سیاسی بود. این دو شاعر با یک رویکرد تازه به مفهوم هویت، تلاش کردند تا با الگوهای غیرمردمی عصر خویش مبارزه و شکل تازه‌ای از غیریت‌سازی اجتماعی عرضه کنند. شاملو و کسرایی به عنوان دو شاعر متعهد، ضمن مخالفت با قدرت رسمی و مسلط جامعه از طریق به چالش کشیدن اسطوره‌سازی‌های کاذب حاکمیت، تلاش نمودند تا با ارجاع به آزادی‌خواهان و وطن‌دوستان ایران زمین، اسطوره‌های مردمی تازه‌ای بر پایه عشق و آزادی خلق کنند. تفاصيل المقالة

نورالدین عبدالرحمن جامی یکی از شخصیت های برجستۀ حوزۀ علوم اسلامی در خراسان بزرگ است. از او آثار متنوعی در زمینه های گوناگون ادبی، عرفانی، دینی و ... برجای مانده است که این امر، نشان از گسترۀ آگاهی او دارد. از جملۀ این آثار، دیوان اشعار است که از ابعاد گوناگون به ویژه بازتاب مسائل کلامی قابل بازخوانی و تحلیل است. در این مقاله، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و منابع کتابخانه ای، آراء کلامی جامی دربارۀ مقولۀ نبوت خاصه در اثر مذکور بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که جامی پایبندی خاصی به هیچ مکتب کلامی نداشته و غالباً از مبانی نظری کلام شیعی (بیشتر) و اشعری و معتزلی (کمتر) در تشریح آراء خود استفاده کرده است. نزدیکی آراء جامی به موازین کلام شیعی، با توجه به گرایش های او به فقه شافعی -که نزدیک ترین گروه اهل سنت به تشیع هستند- قابل توجیه می باشد. مهم ترین دیدگاه های او دربارۀ مقولۀ نبوت خاصه عبارتند از: ارتباط بعثت پیامبر با هدایت و سعادت انسان ها؛ برتری محمد(ص) بر همۀ آفریده ها؛ محمد(ص)، غرض اصلی آفرینش؛ معراج؛ صفات پیامبر (شفاعت کردن، واسطۀ فیض الهی بودن، امی بودن)؛ معجزات (قرآن و معجزات دیگر)؛ خاتم الانبیا بودن و مقدم بودن در آفرینش. تفاصيل المقالة

ادبیّات مقاومت در عصر مشروطه، درخت تناوری است که در دامان فرهنگی انقلاب مشروطه، علیه استبداد و استعمارِ بیگانگان روییده است. این شاخة ادبی بر پایة ستیز با بیدادگران و ترسیم چهرة آنان و به منظور دفاع از هویّت ایرانی در مقابل تاخت و تاز بیگانگان ظهور کرده است. پدیدة استعمار از پدیده هایی است که همواره کشورها و ملّت های مشرق زمین با آن مواجه بوده اند؛ لذا انسان های آگاه و توانمند به ویژه هنرمندان و ادیبان، با سلاح شعر به مبارزه با استعمار و استعمارگران می پرداختند. باتوجّه به این که شگردهای استعمار، گوناگون و مختلف است؛ لذا شگردهای مبارزه با آن نیز بایستی گوناگون و مناسب باشد. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاه های محمّدتقی بهار و سیّد اشرف الدّین حسینی در باب پدیدة استعمارستیزی در دیوان اشعارآن ها پرداخته می شود. پژوهش های صورت گرفته در این مقاله نشان می دهد که هر دو شاعر، به شکل های گوناگون به معرفی پدیدة استعمار پرداخته اند و برای مبارزه با آن، شگردهای مشابهی نیز داشته و راهکارهایی نیز ارائه نموده اند که مهم ترین آن ها عبارت است از: آگاه کردن مردم و غفلت زدایی؛ دعوت به اتّحاد و مقابله با استعمار؛ تحقیراستعمار با زبان طنز، نکوهش و محکوم نمودن استعما رگران؛ برانگیختن مردم و بازگشت به هویّت اصیل فرهنگ اسلامی تفاصيل المقالة

در حوزۀ مسائل حکمی، میان شاعران عرب و فارسی زبان قرابت فکری وجود دارد که این امر، ناشی از ریشه های دینی مشترک است. از این بین، دعبل خزاعی و ناصرخسرو، به عنوان دو شاعر شیعه مذهب، تحت تأثیر منابع اصیل اسلامی، به حکمت های عملی (شامل بایدها و نبایدهای اخلاقی) توجّه ویژه ای نشان داده اند. بررسی ها نشان می دهد که در میان بایدهای اخلاقی مواردی چون خردگرایی و علم آموزی؛ سخاوت و دهش؛ همنشین صالح و نیکو و بردباری و صبر برجسته بوده است. همچنین، نبایدهای اخلاقی مشترک در دیوان دو شاعر، عبارت است از: دنیاستیزی؛ غرور و فخرفروشی؛ حسدورزی؛ خلف وعده و پیمان شکنی و عیب جویی. دیدگاه دعبل و ناصرخسرو در ارتباط با آموزه های خردگرایی و علم آموزی و دنیاستیزی با وجود نزدیکی، تفاوت هایی هم دارد. ناصر به نیّت آگاهی بخشی به مردمی که تحت تأثیر تبلیغات دروغین خلافت عبّاسی در گمراهی بودند، بر کارکرد های اجتماعی، سیاسی و اخلاقی علم و عقل تأکید ورزیده، امّا دعبل، تنها به وجه تعلیمی آن اشاره کرده است. همچنین، نگاه دعبل به دنیا و مظاهر آن، دووجهی (مثبت و منفی) و رویکرد ناصرخسرو تک بُعدی (منفی) است. شیوۀ بیان حکمت های عملی در دیوان ناصرخسرو، غالباً صریح و در اشعار دعبل، مستقیم و غیرمستقیم است. تفاصيل المقالة

توجه به مضامین و آموزه‌های اخلاقی‌‌، مهم‌ترین بخش ادبیات پهلوی را شکل می‌دهد و به این اعتبار‌‌، رساله‌های فراوانی تحت عنوان اندرزنامه (پندنامه) در نخستین سده‌های اسلامی پدید آمده است. محتوای این آثار‌‌، کلمات قصار‌‌، لطیفه‌ها و قصه‌های اخلاقی است که بیشتر جنبۀ حکمی و تجربی دارند و از زبان شاهان و حکیمان بیان شده‌اند. ادبیات فارسی دری به نوعی دنبالۀ ادبیات پهلوی است؛ از این رو‌‌، بسیاری از آثاری که در حوزۀ ادبیات فارسی پدید آمده‌‌، تحت تأثیر مستقیم و غیرمستقیم محتوای رساله‌هایی بوده است که به زبان پهلوی خلق شده‌اند. از جملۀ این آثار‌‌، برزونامۀ شمس‌الدین محمد کوسج است که اگرچه به عنوان اثری حماسی در ادبیات فارسی شناخته می‌شود‌‌، اما با نگاهی ژرف به ابیات آن‌‌، می‌توان به بسیاری از نصایح و پند‌های تعلیمی که همانندی‌های بسیاری به اندرزنامه‌های پهلوی دارند‌‌، دست یافت. هدفی که در این جستار پی‌گیری می‌شود‌‌، بررسی و تحلیل تطبیقی این آموزه‌ها در اندرزنامه‌های پهلوی و بخش کهن برزونامه در دو بخش ستایش‌ها و نکوهش‌ها است. ‌ تفاصيل المقالة

یکی از نظیره گویان نظامی در حوزۀ لیلی و مجنون سرایی، شاعری به نام میرزا عصمت الله مخدوم معروف به قاضی میرعابد بدخشانی، از شعرای گمنام افغانستان و ناحیۀ بدخشان در سدۀ سیزدهم هجری است که منظومۀ لیلی و مجنون را در سال 1239 هجری قمری به رشتۀ نظم کشیده‌است. از این اثر در ایران تنها یک نسخۀ خطی موجود است که تاکنون نیز معرفی نشده‌‌است. بررسی این نسخه نشان می دهد شاعر تحت تأثیر نظامی بوده‌است و داستان خود را به لحاظ درون مایه، وقایع و سیر حوادث همچون داستان نظامی پرداخته‌است. علاوه بر این به داستان لیلی و مجنون جامی نیز توجه داشته‌است و بخشی از داستان های فرعی آن را در اثر خود گنجانده‌است. وی همچنین به داستان ملاقات لیلی و مجنون در چاه نظر داشته‌است و این داستان را در منظومۀ خود آورده‌است. در این جُستار ضمن معرفی شاعر و اثر او، به تحلیل انتقادی داستان لیلی و مجنون و ویژگی های سبکی آن پرداخته می شود. روش تحقیق نیز، توصیفی- تحلیلی خواهد بود. تفاصيل المقالة

قابوس‌نامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنت‌شکنی‌های آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب می‌کند و رمزهایی را در لایه‌های زیرین متن می‌گنجاند که مخاطب جزئی‌نگر را به‌سوی معنا راهنمایی می‌کند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانه‌شناسی ـ روشی برای تحلیل ابعاد جدیدی از یک اثر ـ رمزگان نام دارد. رولان بارت پژوهش‌هایی را در این باره انجام داده و رمزگان را به پنج نوع کنشی، هرمنوتیکی، نمادین، معنابُنی و فرهنگی تقسیم کرده و برای هرکدام کارکردی را شرح داده است. در مقالۀ حاضر، با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی اخلاقی روابط والدین ـ فرزند در دو باب از قابوس‌نامه (نهم و بیست‌وهفتم) براساس مبانی نظریۀ رمزگان بارت کاویده شده است تا اغراض ثانویۀ عنصرالمعالی از بازگویی حکایت‌های تعلیمی بررسی شود. نتایج کلی پژوهش نشان می‌دهد که در سطح رمزگان فرهنگی، ایدئولوژی و بینامتنیت دینی برای تبیین آموزه‌ها نمودی فراگیر داشته است. رمزگان هرمنوتیکی در بازنمایی زوایای مبهم روایت تعلیمی مؤثر بوده است. تقابل‌های دوگانی در رمزگان نمادین، بر تقابل پیوسته میان خیر و شر تأکید دارد. با بررسی رمزگان معنابنی مشخص شد که عنصرالمعالی با بهره‌گیری از کلمات و عبارت‌های دینی، نظام دلالتی اخلاق‌بنیاد خود را تبیین کرده و با هدف تقویت آگاهی مخاطب، به تشریح نکات تعلیمی مدّنظر خود پرداخته است. همچنین، استفاده از رمزگان کنشی در عینیّت‌نمایی روابط اخلاقی میان فرزندان و والدین تأثیری بسزا داشته است.عنصرالمعالی، قابوس‌نامه، آموزه‌های تعلیمی، رولان بارت، رمزگان‌های پنج‌گانه تفاصيل المقالة

چکیده رئالیسم جادویی اگرچه سبکی نو در داستان‌نویسی محسوب می‌شود، امّا در ایران سابقه‌ای هزار ساله دارد و در آثار ادبی ما ریشه دوانده ‌است. بدون تردید گنجینة وسیع اساطیر که در دنیای منطق گریز شاهنامه انعکاس یافته، می‌تواند سهم بزرگی در اثبات این موضوع باشد. فردوسی واقع‌گرایی است که با بهره‌مندی از بن مایه‌های رئالیسم جادویی داستان‌هایی چون هفت‌خان را خلق کرده است، او واقعیّت روزگارش را در بستر حوادثی فرامنطقی طرح می‌کند تا دریچه‌ای از معرفت را به سوی خوانندگان خود بگشاید. این پژوهش بر آن است که به روش توصیفی - تحلیلی به بررسی بن‌مایه‌های رئالیسم جادویی بپردازد، با رسیدن به این هدف که جادو طیف گسترده‌ای از اساطیر و باورهای باستانی را در داستان هفت خان انعکاس می‌دهد. در عین حال از واقعیّتی به نام شورش در برابر آزمون‌های دشوار زندگی سخن می‌گوید. پس تلاش می‌شود با واکاوی بن‌مایه‌های رئالیسم جادویی در هفت‌خان به ارتباط این پیوند همّت گمارد. برآیند پژوهش، گواه آن است که هفت خان رستم با هفت آیین مهر گره خورده و با بهره‌گیری از عنصر خیال، این اثر حماسی خیال‌انگیز می‌نماید و همین ویژگی‌ بر رئالیسم جادویی تأکید می‌کند. سراسر هفت خان بازتاب اندیشه‌های یونگ است. نکتة آخر این که روند داستان بر خرد سیاسی ایران باستان که در آن پادشاه رکن اساسی است، پافشاری می‌کند. تفاصيل المقالة

چکیده پژوهش‌گران آموزشی بر این باور هستند که شالودۀ فکری، ملی، فرهنگی ، مذهبی و ادبی هر نسلی در دورۀ کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرد و بخش مهمّی از آن بر عهدۀ نظام آموزشی هر کشوری است. کتاب‌های درسی یکی از مهمّ‌ترین ابزارهای این شکل‌گیری به شمار می‌رود و از این میان کتاب‌های فارسی به سبب توجّه به ادبیّات داستانی، محملی برای روایت اندیشه‌ها و تخیّلات انسانی است. در این پژوهش عناصر داستانی در داستان‌های معاصر کتاب‌های فارسی پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم با روش تحلیل محتوا بررسی شده است. چنین به نظر می‌رسد که مؤلّفان به رمان‌ها و داستان‌های بلند بیشتر گرایش دارند. غالب عناصر داستانی به شیوه‌ای تکراری مورد استفاده قرار گرفته است. تلخیص داستان‌های کوتاه در مقایسه با رمان‌ها و داستان‌های بلند با آسیب کمترِ عناصر داستانی و محتوایی همراه بوده است. در داستان‌های کتاب‌های درسی تنوّع موضوعی وجود ندارد. از این‌رو تنوّع داستانی نیز به چشم نمی‌خورد. تفاصيل المقالة