تأثیرپذیری تمثیلی وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از مثنوی مولانا
الموضوعات :
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نیشابور
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
الکلمات المفتاحية: مثنوی, مولانا, Masnavi, Molana, وقار شیرازی, بهرام و بهروز, تمثیل (فابل), Veghar -e- Shirazi, Bahram and Behrooz, Allegory (Fabel),
ملخص المقالة :
تمثیل ابزاری سودمند برای تبیین اندیشه هاست. این ابزار شاعرانه و هنری اگر در معنای خاص واژه به کار رود، برای بازگویی آموزه های تعلیمی است و اگر در معنای عام استفاده شود، صرفاً صنعت ادبی محسوب می شود. یکی از انواع پرکاربرد تمثیل در ادب فارسی فابل است که در آن، شخصیت های اصلی قصه حیوانات هستند. در میان شاعران فارسی زبان که رویکردی تعلیمی به تمثیل (فابل) دارند، مولانا جایگاه ویژه ای دارد. هنر او در استفادۀ حکیمانه از تمثیلات برای شرح و تبیین تعالیم اخلاقی در مثنوی معنوی باعث شده است که سرایندگان بسیاری همچون وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از او تتبع و پیروی نمایند. بررسی تمثیلات مشابه در دو اثر مذکور با روش توصیفی و تحلیل محتوا نشان می دهد، دو شاعر برای تشریح و تبیین موضوعات تعلیمی همچون دوری از همنشین بد، پرهیز از غرور و خودخواهی و زبونی انسان در برابر تقدیر و سرنوشت از تمثیل (فابل) بهره برده اند. همچنین، استفاده از فابل، در فرآیند درک مخاطبان بسیار اثربخش بوده است.
1- پورنامداریان، تقی و حیاتی، زهرا، (1388)، «نسبت بیان سینمایی با تمثیلهای ادبی در اشعار مولانا». فصلنامۀ پژوهشهای ادبی. شمارۀ 26. ص (76: 53).
2- تراویک، باکنر، (1373)، تاریخ ادبیات جهان. ج2. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فروزان.
3- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1377)، راز بقای ایران در سخن مولوی. تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
4- حسن زاده، شهریار، (1388)، «فابلهای عرفانی عطار». مجلۀ ادیان و عرفان. سال 6. شمارۀ 21. ص (223: 203).
5- حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دورۀ 7. شمارۀ 23. ص (24: 13).
6- رسولی، عینالله، (1389)، هستی پویا از نظر مولوی. تهران. فرتاب.
7- زرینکوب، عبدالحسین، (1386)، «قصه‌ها و تمثیلات مثنوی مولانا جلالالدین محمد بلخی و رابطة آنها با شریعت، طریقت و حقیقت». پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب. دورۀ 3. شمارۀ 4. ص (16: 13).
8- ______ ، ______ ، (1389)، بحر در کوزه. تهران: علمی. چ چهاردهم.
9- سروش، عبدالکریم، (1367)، تمثیل در شعر مولانا و گفتگویی پیرامون هنر. تهران: برگ.
10- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چ پنجم.
11- شمیسا، سیروس، (1376)، بیان. تهران: فردوس. چ هفتم.
12- ___ ، ____ ، (1381)، انواع ادبی. تهران: فردوس.
13- شیخ مفید «داور»، (1371)، مرآتالفصاحه (تذکرۀ شاعران فارس). تصحیح و تکمیل از محمود طاووسی. شیراز: نوید شیراز.
14- شیری، قهرمان، (1389)، «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آنها». فصلنامۀ کاوشنامۀ دانشگاه یزد. سال 11. شمارۀ 20. ص (54: 33).
15- صاحبی، علی، (1390)، قصهدرمانی: گسترۀ تربیتی و درمانی تمثیل. تهران: ارجمند. چ دوم.
16- صدرزاده، ماندانا، (1389)، «نقش قصههای تمثیلی در تعلیم و تربیت». فصلنامۀ پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس. دورۀ 1. شمارۀ 1. ص (64: 49).
17- فتوحی، محمود، (84-1383)، «تمثیل؛ ماهیت، اقسام و کارکرد». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سال 12و13. شمارۀ 49-47. ص (177: 141).
18- قائمی، فرزاد، (1386)، «نقش فلسفۀ تمثیلی در داستانپردازیهای مولانا در مثنوی». فصلنامۀ پژوهشهای ادبی. شمارۀ 16. ص (198: 183).
19- ___ ، ___ ، (1389)، «تمثیلگرایی فلسفی و پیوند آن با ادبیات تمثیلی مولانا در مثنوی». فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 27. ص (66: 48).
20- مرتضوی، منوچهر، (1389)، «تحلیل یکی از تمثیلات مثنوی(شیر و نخجیران)»، مجموعهمقالات کیمیا (ویژۀ مولانا جلالالدین محمد بلخی)، به اهتمام احمد بهشتی شیرازی، تهران: روزنه، صص 208-163.
21- مرداسی سردارآبادی، صغری، (1395)، «تمثیل و کارکرد آن در شعردرمانی». فصلنامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 29. ص (150: 133).
22- وفایی، عباسعلی و آقابابایی، سمیه، (1392)، «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». پژوهشنامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد دهاقان. سال 5. شمارۀ 18. ص (46: 23).
23- وقار شیرازی، احمد بن محمد شفیع، (1395)، مثنوی بهرام و بهروز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات از مهدی نوروز و رضا جلیلی. نیشابور: دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور.
24- Murfin, Ross.C & Ray, Suprya.M, (1998), The Bedford Glossary Of Critical and Literary Terms. New York. Bedford St. Martin''s.
_||_