قابوسنامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنتشکنیهای آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب میکند و رمزهایی را در لایههای زیرین متن میگنجاند که مخاطب جزئینگر را بهسوی معنا راهنمایی میکند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانه چکیده کامل
قابوسنامه یکی از متون اندرزمحور در گسترۀ ادب فارسی است. عنصرالمعالی گاهی با سنتشکنیهای آگاهانه، کلام را پیچیده و دیریاب میکند و رمزهایی را در لایههای زیرین متن میگنجاند که مخاطب جزئینگر را بهسوی معنا راهنمایی میکند. در دوران معاصر، یکی از متغیرهای مهم علم نشانهشناسی ـ روشی برای تحلیل ابعاد جدیدی از یک اثر ـ رمزگان نام دارد. رولان بارت پژوهشهایی را در این باره انجام داده و رمزگان را به پنج نوع کنشی، هرمنوتیکی، نمادین، معنابُنی و فرهنگی تقسیم کرده و برای هرکدام کارکردی را شرح داده است. در مقالۀ حاضر، با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی اخلاقی روابط والدین ـ فرزند در دو باب از قابوسنامه (نهم و بیستوهفتم) براساس مبانی نظریۀ رمزگان بارت کاویده شده است تا اغراض ثانویۀ عنصرالمعالی از بازگویی حکایتهای تعلیمی بررسی شود. نتایج کلی پژوهش نشان میدهد که در سطح رمزگان فرهنگی، ایدئولوژی و بینامتنیت دینی برای تبیین آموزهها نمودی فراگیر داشته است. رمزگان هرمنوتیکی در بازنمایی زوایای مبهم روایت تعلیمی مؤثر بوده است. تقابلهای دوگانی در رمزگان نمادین، بر تقابل پیوسته میان خیر و شر تأکید دارد. با بررسی رمزگان معنابنی مشخص شد که عنصرالمعالی با بهرهگیری از کلمات و عبارتهای دینی، نظام دلالتی اخلاقبنیاد خود را تبیین کرده و با هدف تقویت آگاهی مخاطب، به تشریح نکات تعلیمی مدّنظر خود پرداخته است. همچنین، استفاده از رمزگان کنشی در عینیّتنمایی روابط اخلاقی میان فرزندان و والدین تأثیری بسزا داشته است.عنصرالمعالی، قابوسنامه، آموزههای تعلیمی، رولان بارت، رمزگانهای پنجگانه
پرونده مقاله