صوفیان و فیلسوفان مسلمان در بسیاری از موارد فهمی خلاف ظاهر از روایات ارائه داده‌اند. از زمرۀ این قبیل عالمان مسلمان، عین القضات همدانی (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روایات مختلف چنین می‌کند. از جمله، در بحث از روایت اطلبوا العلم ولو بالصین منظور روایت را رفتن به چشم چکیده کامل
صوفیان و فیلسوفان مسلمان در بسیاری از موارد فهمی خلاف ظاهر از روایات ارائه داده‌اند. از زمرۀ این قبیل عالمان مسلمان، عین القضات همدانی (مقتول در 525ق) است. او در بحث از روایات مختلف چنین می‌کند. از جمله، در بحث از روایت اطلبوا العلم ولو بالصین منظور روایت را رفتن به چشمه‌ای به نام صاد برای فرا گرفتن علم حضوری و لدنی می‌شناساند؛ چشمه‌ای که به‌طبع بر معنایی رمزی دلالت می‌کند. جا دارد بپرسیم ریشه‌های تاریخی نگرش وی به این روایت چیست. چنان که خواهیم دید، این برداشت ریشه در تفکر گنوسی و رازگرایانۀ او دارد. بر اساس تفکر گنوسی ــ که در بخشی از مسیر انتقال خود از طریق مسیحیت و مانویت به ایران و به‌طبع به اسلام ایرانی راه یافته ــ جهان مادی و علم مادی فاقد ارزش است. غنوصیان اصالت را به جهان متافیزیکی می‌دهند و عین القضات هم از ایشان متأثر است. اندیشۀ رازگرایانۀ دیگری که عین القضات از آن اثر پذیرفته، تفکر افلاطونیان است که با اعتقاد به عالم مُثُل، اصل تمام چیزها را در عالم بالا می‌دانند و اشیاء مادی را سایه و ظِلّی برای آن درنظر می‌گیرند. هر چند نگرش عین القضات به حدیث دارای ریشه‌های تاریخی در خارج از جهان اسلام است، جنبه‌هایی از تفکر عین القضات را می‌توان در ادیان مختلف و مکاتب گراینده به تفاسیر باطنی از اسلام خاصّه مذهب تشیع بازدید.
پرونده مقاله
تاریخ‌گذاری آیات و سور قرآنی از جملۀ تحقیقات نو‌پدیدی است که ریشه در روایات و تفاسیر قرآن دارد. در دوره معاصر، نخست غربیان و سپس محققان اسلامی با معیار‌های گوناگون به تاریخ‌گذاری قرآن پرداخته‌اند. از جملۀ آیاتی که همواره در تاریخ نزول آن مناقشات فراوانی درگرفته، فقر‌ۀ 1 چکیده کامل
تاریخ‌گذاری آیات و سور قرآنی از جملۀ تحقیقات نو‌پدیدی است که ریشه در روایات و تفاسیر قرآن دارد. در دوره معاصر، نخست غربیان و سپس محققان اسلامی با معیار‌های گوناگون به تاریخ‌گذاری قرآن پرداخته‌اند. از جملۀ آیاتی که همواره در تاریخ نزول آن مناقشات فراوانی درگرفته، فقر‌ۀ 196 تا 203 سوره بقره است که پیرامون تشریع حج تمتع و اصلاح برخی بدعت‌های جاهلی در مراسم حج و عمره است. مفسران سال‌های متفاوتی را برای نزول این فقره در نظر گرفته‌اند که از سال‌های ششم تا دهم را در بر می‌گیرد؛ این در حالی است که در نزول سوره بقره، در هیئت سوره در دو سال نخست هجری جای شکی نیست. اما نتائج این مطالعه ــ که به صورت توصیفی ــ تحلیلی و با توجه به منابع تفسیری و تاریخی و با نگاهی که برآمده از شاخص‌های جامع است آن‌جام گرفته ــ حاکی است که می‌توان سال نزول این فقره را سال دوم هجری و همگام با نزول سایر فقرات سوره بقره دانست. شاخص اول که مربوط به تناسب آیات و موضوعات این سوره است می‌رساند که این فقره هم‌چون نتیجه برای فقرات قبل، از جمله ماجرای بنای کعبه توسط حضرت ابراهیم از آیۀ 125 به بعد و برخی مناسک آن از جمله سعی بین صفا و مروه است. شاخص دیگر که جنبۀ قرآنیـتاریخی داشته، حج مردم مدینه در سال‌های اول و دوم هجری است که این فقره در خصوص آنان نازل شده است. هم‌چنین عدم دلالت واژۀ حصر در آیۀ 196 بر ماجرای عمر‌ۀ حدیبیه، این فقره را با سایر بخش‌های سوره بقره پیوند می‌دهد. اصلاح بدعت‌های جاهلی در حوزۀ حج و عمره، رویکردی است که با سال‌های نخستین مدینه سازگار‌تر است و این فقره را با سایر بخش‌های سورۀ بقره مرتبط می‌سازد.
پرونده مقاله
