فهرست مقالات مریم محمدزاده


  • مقاله

    1 - بررسی تطبیقی مضامین مشترک در اشعار حسّان العرب و حسّان العجم
    مطالعات ادبیات تطبیقی , شماره 5 , سال 15 , زمستان 1400
    با توجه به اینکه در مقوله ادبیات تطبیقی با نگاهی به آثار و منظومه‌های ادبی و هنری کشورهای مختلف می‌توان شاهد اشتراکاتی در این آثار بود، نوشتار حاضر با هدف بازخوانی اهم مضامین و درونمایه‌های مشترک اشعار حسّان بن ثابت و خاقانی، به شیوه توصیفی- تحلیلی این وجوه را مورد واکا چکیده کامل
    با توجه به اینکه در مقوله ادبیات تطبیقی با نگاهی به آثار و منظومه‌های ادبی و هنری کشورهای مختلف می‌توان شاهد اشتراکاتی در این آثار بود، نوشتار حاضر با هدف بازخوانی اهم مضامین و درونمایه‌های مشترک اشعار حسّان بن ثابت و خاقانی، به شیوه توصیفی- تحلیلی این وجوه را مورد واکاوی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که در زمینه مدحیّات، خاقانی بر خلاف حسّان در ستایش سلاطین از اغراق‌های شاعرانه بهره گرفته؛ ولی در مدایح نبوی و منقبت خلفای راشدین، هر دو شاعر به بیان احوال و اوصاف واقعی پرداخته و از مبالغه گویی پرهیز کرده اند. حسّان در هجویات خود فقط به هجو اشخاص و قبایل خاص پرداخته؛ لیکن خاقانی علاوه بر هجو اشخاص، به هجو تیپ‌های شخصیتی پرداخته است. اشعار فخرآمیز خاقانی بیش‌تر محدود به خود اوست؛ لیکن اشعار فخرآمیز حسّان بیش‌تر دربرگیرنده مباهات به خاندان و قبیله‌اش می‌باشد. خمریّات خاقانی قبل از تحول روحی او و خمریّات حسّان در دوره جاهلی سروده شده است و هر دو در دوره دوم زندگی خود از شراب و وصف مجالس باده‌نوشی اجتناب ورزیده‌اند. پرونده مقاله

  • مقاله

    2 - بررسی «گرمابه» به عنوان آستانۀ گذر در حکایت «پسر بازرگان و شهر خاموشان» هشت بهشت امیر خسرو
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 4 , سال 14 , پاییز 1401
    راویان افسانه های عامیانه برای رازآلود کردن حکایت های خود، نیاز به فضاهای ناشناخته و مرموز دارند. فضایی که بتواند قهرمان را از دنیای واقعی، جدا ساخته به دنیایی جادویی و اساطیری روانه کند که از این فضا به آستانۀ گذر تعبیر می شود. بدون تردید یکی از به ترین مکان ها برا چکیده کامل
    راویان افسانه های عامیانه برای رازآلود کردن حکایت های خود، نیاز به فضاهای ناشناخته و مرموز دارند. فضایی که بتواند قهرمان را از دنیای واقعی، جدا ساخته به دنیایی جادویی و اساطیری روانه کند که از این فضا به آستانۀ گذر تعبیر می شود. بدون تردید یکی از به ترین مکان ها برای درگیر ساختن قهرمان با موضوعات و مسائل ناشناخته، گرمابه ها می باشند. شناخت و تحلیل این فضای راز آلود، شرط اساسی رمزگشایی افسانه ها و دست یافتن به پیام پنهان در آنهاست. یکی از ابزارهای کار آمد برای رمز گشایی این دست از افسانه ها، نظریّۀ تک اسطورۀ سفر قهرمان جوزف کمبل (Campbell, Joseph)، می باشد. هدف اصلی این نوشته، تأکید بر اهمیّت گرمابه به عنوان آستانۀ گذار است. در این پژوهش، گرمابه به عنوان آستانۀ گذر در حکایت پسر بازرگان روم و شهر خاموشان، اثر امیر خسرو دهلوی، تحلیل شده است. نتیجۀ بررسی نشان می دهد، امیر خسرو در استفاده از فضای رازآلود گرمابه به عنوان آستانۀ گذر و همچنین تطبیق آن با مناسک گذر و بخش های سه گانۀ گرمابه های سنّتی بسیار هوشمندانه و مؤفّق عمل کرده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    3 - بررسی نقش دستار در هویّت سازی فرهنگی پوشش مردان عصر صفوی با تکیه بر شعر صائب تبریزی
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 5 , سال 12 , زمستان 1399
    در بررسی جریان هویت سازی چون پوشش و آرایش، پوشیدنی ها و از آن میان، تنپوش های بالاتنه، بویژه سرپوشی چون دستار و رنگ، جنس، شکل، اندازه و آرایش آن، در قیاس با تنپوش های دیگر، نقش بسزایی در شکل گیری هویت فرهنگی مردان در جوامع مختلف داشته است. یکی از اعصاری که بیش تر چکیده کامل
    در بررسی جریان هویت سازی چون پوشش و آرایش، پوشیدنی ها و از آن میان، تنپوش های بالاتنه، بویژه سرپوشی چون دستار و رنگ، جنس، شکل، اندازه و آرایش آن، در قیاس با تنپوش های دیگر، نقش بسزایی در شکل گیری هویت فرهنگی مردان در جوامع مختلف داشته است. یکی از اعصاری که بیش ترین تأثیر فرهنگی- اجتماعی را از این پوشش هویت ساز، به خود دیده، عصر صفوی است. پرسش اصلی این نوشته که درصدد یافتن پاسخی بدان به شیوة توصیفی- اِسنادی برآمده ایم؛ آنست که شعر دورة صفوی، بعنوان بخش مهم و گسترده ای از اسناد و منابع تاریخی؛ می تواند؛ نقش دستار و آرایش آن در ایجاد و شکل گیری هویت فرهنگی جامعه در بین مردان این دوره را نشان دهد؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد، شعر دورة صفوی، علی الخصوص صائب تبریزی، یکی از غنی ترین منابع و اسناد، برای بررسی های تاریخی- اجتماعی، از جمله پوشش و آرایش، و دستار، شاخص ترین و بااهمیت ترین و پوشش هویت بخش مردان در دوران صفوی است. پرونده مقاله

  • مقاله

    4 - مؤلّفه های نهیلیسم در آثار صادق هدایت و زکریا تامر
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 4 , سال 11 , پاییز 1398
    بدبینی به هستی و مناسبات آن، همواره در طول تاریخ بشر مطرح بوده است؛ لیکن رویکرد به آن به صورت یک مکتب فکری رسمی و با نام نهیلیسم از ثمرات مدرنیسم می باشد که به موازات ادامۀ حیات در آثار فیلسوفان و متفکران در اشعار شعرای زبان فارسی و عربی بازتاب یافته است. از آنجا که یکی چکیده کامل
    بدبینی به هستی و مناسبات آن، همواره در طول تاریخ بشر مطرح بوده است؛ لیکن رویکرد به آن به صورت یک مکتب فکری رسمی و با نام نهیلیسم از ثمرات مدرنیسم می باشد که به موازات ادامۀ حیات در آثار فیلسوفان و متفکران در اشعار شعرای زبان فارسی و عربی بازتاب یافته است. از آنجا که یکی از بهترین روش های تبیین یک مسأله، مقایسة آن با نمونه ای هم شأن و هم جنس است، نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، عناصر و مؤلّفه های مشترک نهیلیسم را در آثار صادق هدایت و زکریا تامر به عنوان دو نویسندة پیشتاز در داستان نویسی مدرن ایران و سوریه که به پوچ انگاری گرایش یافته اند مورد کاوش قرار داده، تا برخی از آسیب های مترتّب بر این مکتب فکری مشخص شود و عوامل روی آوردن این دو نویسنده به اندیشه های نهیلیستی مورد بررسی قرار گیرد. یافته ها نشان می دهد که علیرغم تعلّق هدایت و تامر به دو فرهنگ و دو جامعۀ متفاوت، پوچ انگاری، یأس، بدبینی نسبت به فرد و جامعه، مرگ اندیشی و درون گرایی، بر افکار هر دو مستولی است و آشنایی با آثار متفکران غرب، استبداد و خفقان داخلی از عوامل مشترک و مؤثر در سوق دادن هر دو نویسنده به نهیلیسم بوده است. پرونده مقاله

  • مقاله

    5 - اقسام و القاب بهشت در قرآن و شعر فارسی تا قرن هشتم هجری
    تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) , شماره 2 , سال 10 , تابستان 1397
    در ادب فارسی و در تفاسیری از قبیل اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ترجمة تفسیر طبری و کشف الاسرار از هشت بهشت سخن به میان آمده است؛ در حالی که در دو روایت جداگانه ای که از ابن عباس نقل شده از هفت بهشت بحث شده است و امام باقر(ع) در کافی، تعداد بهشت ها را چهار بهشت می داند چکیده کامل
    در ادب فارسی و در تفاسیری از قبیل اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ترجمة تفسیر طبری و کشف الاسرار از هشت بهشت سخن به میان آمده است؛ در حالی که در دو روایت جداگانه ای که از ابن عباس نقل شده از هفت بهشت بحث شده است و امام باقر(ع) در کافی، تعداد بهشت ها را چهار بهشت می داند. علاوه بر این آراء گوناگون در زمینة تعداد بهشت ها، اسامی آنها نیز به طور یکسان روایت نشده است؛ لذا در این پژوهش به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار فیش برداری و بهره گیری از فنّ تحلیل محتوا، به بررسی انواع و اقسام بهشت در قرآن پرداخته شد و مفاهیم و تصاویر ارائه شده دربارة آنها با شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که بر خلاف تصوّر عمومی که در ادبیّات فارسی نیز منعکس شده است در منبع وحی، از چهار بهشت جنّه العدن، جنّه النعیم، جنّه المأوی و جنّه الفردوس سخن به میان آمده است و دارالسّلام، دارالقرار، علّییین و خلد، القاب این چهار بهشت هستند که به نادرست در اعتقاد عمومی و ادبیّات فارسی جزو اقسام هشت بهشت مطرح گردیده اند. پرونده مقاله

  • مقاله

    6 - بررسی تمثیل و گونه های آن در منظومة عرفانی سیرالعباد الی المعاد سنائی
    تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی , شماره 5 , سال 10 , زمستان 1397
    تمثیل از عناصر مُهمّ در داستان پردازی و بهترین روش برای بیان مسائل عرفانی و فلسفی و یکی از شیوه های مؤثّر در فهم مُخاطب به شمار می رود. بررسی مثنوی سیر العباد الی المعاد سنائی غزنوی، نشان می دهد، سنائی از عنصر تمثیل، بهرۀ فراوانی برده است. سؤال اصلی این نوشته آن است که چکیده کامل
    تمثیل از عناصر مُهمّ در داستان پردازی و بهترین روش برای بیان مسائل عرفانی و فلسفی و یکی از شیوه های مؤثّر در فهم مُخاطب به شمار می رود. بررسی مثنوی سیر العباد الی المعاد سنائی غزنوی، نشان می دهد، سنائی از عنصر تمثیل، بهرۀ فراوانی برده است. سؤال اصلی این نوشته آن است که سنائی، بیشتر از چه نوع تمثیلی برای بیان موضوعات و مفاهیم و مقاصد تعلیمی خود سود برده است؟ این نوشته با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تمثیل و گونه های آن در این اثر پرداخته است. سنائی در این منظومه، با وارد کردن آرایۀ تمثیل به حیطۀ بیان مسائل عرفانی و فلسفی، ضمن آن که سبب سهولت درک مسائل غامض فلسفی و عرفانی شده و مخاطب را به تفکّر در آفرینش و هستی واداشته، اثری بدیع و به دور از ابتذال آفریده است. یافته های پژوهش، نشان می دهد که تمثیل های ادبی بر ساخته از قرآن و بویژه اسرائیلی‌ات پُرکاربردترین نوع تمثیل در این اثر عرفانی- فلسفی است. پرونده مقاله

  • مقاله

    7 - گونه های طنز تمثیلی در حدیقه سنایی
    تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی , شماره 4 , سال 11 , پاییز 1398
    در ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری ترین راه ها برای بیان مقصود است و پرداختن به داستان ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان ها، فهم زبان عرفانی را آسان تر می کند. سنایی را می توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه های عرفا چکیده کامل
    در ادبیات عرفانی زبان تمثیل یکی از محوری ترین راه ها برای بیان مقصود است و پرداختن به داستان ها و روایات ملموس با زندگی اجتماعی انسان ها، فهم زبان عرفانی را آسان تر می کند. سنایی را می توان نخستین شاعری دانست که در قالب مثنوی، طنز را به خدمت عرفان گرفته و آموزه های عرفانی و اخلاقی را با چندین شگرد طنز درآمیخته است و در حکایات و جز آن به کار بسته است. بنابراین طنز صوفیانه سنایی، بیشتر جنبه تمثیلی و روایی دارد. بر اساس مطالعه پیش رو می توان گفت که طنز در زبان سنایی شیوه ای برجسته در بیان است که به شکلی گسترده و در اشکال مختلفی به کار گرفته شده است. در این پژوهش تحلیلی توصیفی بعد از پرداختن به طنز تمثیلی، نمونه های مختلف طنز تمثیلی در اشعار سنایی بررسی شده و به دست آمد که عناوین طنزهای تمثیلی سنایی - که بیشتر از نوع روایی و حکایتی هستند- از لحاظ محتوایی، شامل طنز تمثیلی اجتماعی، اخلاقی، دینی و صوفیانه اند و قهرمان حکایات وی را، هر دو شخصیت انسانی و حیوانی تشکیل می دهند. پرونده مقاله

  • مقاله

    8 - بررسی تطبیقی گلستان سعدی و مقامات بدیع‌الزمان همدانی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 1 , سال 2 , بهار 1397
    بدیع الزمان همدانی یکی از بزرگ ترین نویسندگان عصر عباسی، فنّ جدیدی را ابداع کرد که مورد توجّه نویسندگان و شاعران آن زمان و حتّی دوره های بعد قرار گرفت. این اقبال به فن ابتکاری بدیع‌الزمان، به زبان عربی محدود نشد و ادبای سایر زبان ها نیز به پیروی از بدیع الزمان آثار ارزش چکیده کامل
    بدیع الزمان همدانی یکی از بزرگ ترین نویسندگان عصر عباسی، فنّ جدیدی را ابداع کرد که مورد توجّه نویسندگان و شاعران آن زمان و حتّی دوره های بعد قرار گرفت. این اقبال به فن ابتکاری بدیع‌الزمان، به زبان عربی محدود نشد و ادبای سایر زبان ها نیز به پیروی از بدیع الزمان آثار ارزشمندی را تألیف نمودند. ازجمله این آثار کتاب گلستان سعدی است. سعدی در تألیف این اثر بی بدیل تا حدود زیادی از مقامات عربی تأثیر پذیرفته، تا جایی که برخی از منتقدان، گلستان را در شیوۀ انشا نوعی مقامات دانسته و مقدمۀ آن را یک مقامۀ کامل به‌حساب آورده اند. مقاله حاضر درصدد است تا گلستان سعدی را به شکل تطبیقی با مقامات بدیع‌الزمان مقایسه کرده و موارد اشتراک و اختلاف میان آن ها را به شکل واضح بیان نماید. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، گلستان در دوازده مورد با مقامات بدیع‌الزمان مشترک و در شش مورد با آن متفاوت است. بدین ترتیب و با عنایت به وجود موارد مشترک بیشتر نسبت به موارد اختلاف، معلوم می شود که سعدی گلستان را به شیوه مقامات و به تبعیت از سبک بدیع الزمان تألیف کرده، اما این تأثیرپذیری تقلید صرف نبوده و نبوغ سعدی در گلستان به‌وضوح نمایان است. پرونده مقاله

  • مقاله

    9 - بررسی تطبیقی آداب و رسوم اجتماعی در شاخة ایرانی شعر دورة صفوی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 1 , سال 3 , بهار 1398
    با توجه به این که در تحلیل اشعار شعرای دورة صفوی، نوعی جامعه شناسی مولد و زادگاه، مثل هر دورة دیگری محسوس است و با عنایت به این که شناخت و تحلیل آثار ادبی و نیز شناخت زندگی آفرینندگان این آثار، بدون بررسی اجتماع و فرهنگی که در آن بالیده اند میسر نیست؛ پژوهش حاضر، با هدف چکیده کامل
    با توجه به این که در تحلیل اشعار شعرای دورة صفوی، نوعی جامعه شناسی مولد و زادگاه، مثل هر دورة دیگری محسوس است و با عنایت به این که شناخت و تحلیل آثار ادبی و نیز شناخت زندگی آفرینندگان این آثار، بدون بررسی اجتماع و فرهنگی که در آن بالیده اند میسر نیست؛ پژوهش حاضر، با هدف بررسی مستند اوضاع اجتماعی این عهد و آشنایی با زندگی عمومی مردم آن روزگار، به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی انواع آداب و رسوم اجتماعی در شاخة ایرانی شعر دورة صفوی (اشعار وحشی بافقی، محتشم کاشانی، نظیری نیشابوری، کلیم کاشانی و صائب) می پردازد و نشان می دهد که اشاره به انواع مختلف آداب و رسوم برگزاری اعیاد، ازدواج، سوگواری، باده نوشی و سایر آداب و رسوم از قبیل انعام دادن، بستن طفل بر گهواره، بستن نامه بر بال کبوتر، پری در شیشه کردن و تعویذ بر بازو بستن، بیشترین فراوانی و بسامد را در دیوان صائب دارد. در اشعار وحشی بافقی نیز کمترین اشارات به آداب و رسوم اجتماعی دیده می شود. پرونده مقاله

  • مقاله

    10 - بررسی تطبیقی شگردهای طنزآفرینی در مثنوی‌های عطار
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 4 , پاییز 1399
    هرچند در عصر عطار، شعر و نثر فارسی به اوج شکوفایی و باروری خود رسیده بود، اما از لحاظ تاریخی، این دوران به سبب کثرت حوادث و وقایع ناگوار، یکی از حسّاس ترین برهه های زمانی است. در این عصر، همه چیز از آشفتگی اوضاع و فقر و نابسامانی حکایت دارد. کمتر کسی است که در حوادث این چکیده کامل
    هرچند در عصر عطار، شعر و نثر فارسی به اوج شکوفایی و باروری خود رسیده بود، اما از لحاظ تاریخی، این دوران به سبب کثرت حوادث و وقایع ناگوار، یکی از حسّاس ترین برهه های زمانی است. در این عصر، همه چیز از آشفتگی اوضاع و فقر و نابسامانی حکایت دارد. کمتر کسی است که در حوادث این ایّام غور و بررسی کند، ولی دچار حسرت و تحسّر نشود . در این میان با این که به نظر می رسد عطار در عوالم معنوی و عرفانی سیر می کرد و توجّهی به اوضاع زمان خود نداشت، با این همه، شکوائیه های فراوانی در ابراز ناخرسندی از زمانه اش دارد. اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی در قرن ششم، موجی از اعتراض در اندیشة عطار پدید آورده؛ لیکن از آنجا که نتوانسته این اعتراض ها را به صورت مستقیم بیان کند، به ناچار به شیوة غیرمستقیم، پاره ای از مصیبت های مردم ستمدیده را در قالب طنزهایی بیان کرده است؛ از این رو، در پژوهش حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی، به یاری شواهدی از متن و با تأکید بر شگردهای بیانی مختلف طنز از جمله تناقض، غافلگیری، واژگونی موقعیت، تمثیل، پارادوکس، سمبل، کنایه و ... ، به بررسی این نوع ادبی در مثنوی های عطار می پردازیم. یافته ها نشان می دهد که تکنیک های محتوایی از نظر کاربرد، سهم بسیار مهمی در خلق آثار این حکایات داشته است. پرونده مقاله

  • مقاله

    11 - نقد و بررسی رابطه معماری و تأمین اجتماعی در شاهنامۀ فردوسی
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 5 , سال 4 , زمستان 1399
    رفاه و تأمین اجتماعی به عنوان یکی از مشخصه های جوامع متمدن و پیشرفته، مؤلفه ای است که امروزه در سیاست های کلان کشورهای جهان، جایگاه ارزنده ای دارد. روی کردی که در نظام های گذشته کم تر بروز و خودنمایی داشته است. به گواه مورّخان و محقّقان و با توجه به متن شاهنامه به عنوان چکیده کامل
    رفاه و تأمین اجتماعی به عنوان یکی از مشخصه های جوامع متمدن و پیشرفته، مؤلفه ای است که امروزه در سیاست های کلان کشورهای جهان، جایگاه ارزنده ای دارد. روی کردی که در نظام های گذشته کم تر بروز و خودنمایی داشته است. به گواه مورّخان و محقّقان و با توجه به متن شاهنامه به عنوان یکی از اصیل ترین متونی که ما را از اوضاع ایران قبل از اسلام آگاه می کند، پرداختن به مقولۀ رفاه و تأمین اجتماعی در صدر سیاست های کلان پادشاهان ایرانی قبل از اسلام از دورۀکیانیان تا ساسانیان بوده است. یکی از مهم ترین ابزارهای تأمین رفاه اجتماعی، بهبود شرایط صنعتی کشور است که به آبادانی و توسعۀ کشور و بهبود معیشت مردم می آن‌جامد. امری که علی رغم پر هزینه بودن به دلیل توجه پادشاهان به آسایش و رفاه مردم و تعمیم برخوداری و تأمین اجتماعی، بدان اهتمام شده است. از این رو این پژوهش با تکیه بر شاهنامۀ فردوسی به عنوان متنی تاریخی ـ ادبی به بررسی مصادیق صنعت و کاربرد انواع و گونه های آن در این اثر به منظور دست یابی به رفاه و تأمین اجتماعی پرداخته است. نتیجه نشان می دهد که پرداختن به امر صنعت که از سنگین ترین و پرهزینه ترین برنامه های کشوری است، همواره درشاهنامۀ فردوسی از طرف پادشاهان برای ارائۀ خدمات اجتماعی به عنوان ارکان رفاه و تأمین اجتماعی مورد توجه واقع شده است. روش به کار رفته در این پژوهش روش توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر پژوهش میان رشته ای است. پرونده مقاله

  • مقاله

    12 - بررسی حکایت «پسر بازرگان روم و شهر خاموشان» از کتاب هشت بهشت امیر‌خسرو دهلوی بر اساس الگوی تک اسطورۀ سفر قهرمان جوزف کمپبل
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 4 , سال 3 , پاییز 1398
    جوزف کمپبل، اسطوره‌شناس آمریکایی، براساس آرای کارل گوستاو یونگ، به بررسی سفرهای قهرمان در فرهنگ‌های مختلف پرداخته و در کتاب قهرمان هزار چهره، الگویی برای این سفرها ارائه کرده است. این الگو، قابلیّت‌های فراوانی برای تجزیه و تحلیل آثار ادبی دارد. کتاب هشت بهشت امیر خسرو د چکیده کامل
    جوزف کمپبل، اسطوره‌شناس آمریکایی، براساس آرای کارل گوستاو یونگ، به بررسی سفرهای قهرمان در فرهنگ‌های مختلف پرداخته و در کتاب قهرمان هزار چهره، الگویی برای این سفرها ارائه کرده است. این الگو، قابلیّت‌های فراوانی برای تجزیه و تحلیل آثار ادبی دارد. کتاب هشت بهشت امیر خسرو دهلوی یکی از آثاری است که می‌تواند با الگوی جوزف کمپبل، مورد تطبیق قرار گیرد. پژوهش پیش رو براساس این الگو به بررسی حکایت پسر بازرگان روم و شهر خاموشان در کتاب هشت بهشت امیر خسرو دهلوی پرداخته است. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد بجز دو مؤلّفۀ ملاقات با خدا بانو یا باز پس گرفتن نشاط دورۀ کودکی که پیش تر از مرحلۀ گام نهادن قهرمان در جادۀ آزمون ها، در بخش تشرّف آمده و مرحلۀ رسیدن کمک از خارج که قبل از مرحلۀ عبور از آستان بازگشت به دنیای عادّی در بخش بازگشت، ارائه شده -که از نظر کمپل محتمل است- تمام مؤلفه‌های این داستان با الگوی پیشنهادی جوزف کمبپل، مطابقت کامل دارد. پرونده مقاله

  • مقاله

    13 - انتقام و انگیزه‌های آن در شاهنامۀ فردوسی و ایلیاد و اودیسۀ هومر
    پژوهشنامه ادبیات تعلیمی , شماره 4 , سال 10 , پاییز 1397
    انتقام‌‌ که امروزه نوعی ناهنجاری اخلاقی و عدالت بدوی به شمار می‌رود، از جمله پندارهای حاکم بر آثار حماسی است که در ایلیاد و اودیسۀ هومر، همانند حلقه‌های ارتباطی، حوادث را منطقی و پیوسته کرده و در هر سه بخش اساطیری، پهلوانی و تاریخی شاهنامه، امری بسیار مهم و واجد قداست ت چکیده کامل
    انتقام‌‌ که امروزه نوعی ناهنجاری اخلاقی و عدالت بدوی به شمار می‌رود، از جمله پندارهای حاکم بر آثار حماسی است که در ایلیاد و اودیسۀ هومر، همانند حلقه‌های ارتباطی، حوادث را منطقی و پیوسته کرده و در هر سه بخش اساطیری، پهلوانی و تاریخی شاهنامه، امری بسیار مهم و واجد قداست تلقی شده است. با توجه به اینکه یکی از بهترین روش‌های تبیین هر مسئله‌ای، مقایسۀ آن با نمونه‌ای هم‌شأن و هم‌جنس است، نوشتار حاضر با هدف بررسی رویکرد اقلیم‌های حماسه‌ساز ایران و یونان در خصوص انتقام، اقسام انتقام و انگیزه‌های شکل‌گیری آن را در حماسه‌های مذکور بررسی کرده تا به این پرسش پاسخ دهد که چرا انتقام از بن‌مایه‌های شاخص آثار حماسی و اصل‌اساسی و قابل احترام بوده است؟ یافته‌های تحقیق که به روش‌توصیفی‌تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد که انتقام‌های مقدس در این آثار، انتقام‌هایی ‌اجتماعی هستند که در غیاب هنجارهای قانون رسمی کشور، در قالب قصاص و مجازات خطاکاران به وقوع پیوسته‌ است. این انتقام‌ها که صورت ابتدایی کیفر و مجازات عمومی به شمار می‌روند، در شاهنامه، بیشترین و در اودیسه، کمترین فراوانی را دارند و به‌دلیل برخورداری از جنبۀ تأدیبی و تأمینی، ضمن جلوگیری از گسترش فساد و ناامنی در جامعه، ضامن اجرای عدالت و حیات افراد بوده‌اند. پرونده مقاله

  • مقاله

    14 - جستاری در مقبرة الشّعرای تبریز
    بهارستان سخن , شماره 2 , سال 15 , تابستان 1397
    چکیده تذکره ها و کتب تاریخی در مورد آبادانی مقبر ةالشّعرا تا قرن دهم هجری اتّفاق نظر دارند؛ لیکن در مورد تاریخ انهدام و ویرانی آن توافقی وجود ندارد. در نیمة دوم قرن دهم هجری حافظ حسین کربلایی در روضات الجنان از نابود شدن این مقبره خبر می دهد ، در حالی که در اوایل قرن چکیده کامل
    چکیده تذکره ها و کتب تاریخی در مورد آبادانی مقبر ةالشّعرا تا قرن دهم هجری اتّفاق نظر دارند؛ لیکن در مورد تاریخ انهدام و ویرانی آن توافقی وجود ندارد. در نیمة دوم قرن دهم هجری حافظ حسین کربلایی در روضات الجنان از نابود شدن این مقبره خبر می دهد ، در حالی که در اوایل قرن یازدهم هجری، ملا حشری در روضة الاطهار از معلوم بودن مزار شاعرانی مانند خاقانی و اسدی در آن سخن به میان می آورد و منابع متأخّری مثل اولاد الاطهار و تاریخ دارالسّلطنه تبریز از آنجا به عنوان گورستانی معدوم یاد می کنند. این نوشتار به وسیلة فنّ تحلیل محتوا، از یک سو ضمن معرّفی سند و منبعی جدید، به نقد آراء موجود در مورد تاریخچة نابودی مقبر ة ‌ الشّعرا می پردازد و ثابت می کند که نوشته های مؤلّف روضة الاطهار در زمینة آبادانی مقبره در قرن یازدهم، دقیق و دارای اصالت است؛ از سوی دیگر با توجّه به این که در مورد شاعران مدفون در مقبر ة ‌ الشّعرا نیز اتفاق نظر وجود ندارد، بعد از معرّفی شاعرانی که یقیناً در آنجا به خاک سپرده شده اند؛ نشان می‌دهد که نیّر تبریزی در مقبر ة ‌ الشّعرا دفن نشده و مدفون بودن انوری، اثیر الدّین اخسیکتی و فلکی شروانی در این محلّ، مورد تردید است. پرونده مقاله

  • مقاله

    15 - بررسی خَلق و خُلق محمّدی در مثنوی‌های شعر فارسی (از سنایی تا شیخ محمود شبستری)
    بهارستان سخن , شماره 1 , سال 18 , بهار 1400
    چکیده مطالعة زوایای گوناگون شخصیّت، رفتار و زندگی پیامبر(ص) از اهمّیّت بسزایی برخوردار است؛ در پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، به یاری شواهدی از متن، به بررسی خَلق و خُلق حضرت محمّد(ص) در مثنوی های شعر فارسی از سنایی تا شیخ محمود شبستری پرداخته شد. یافته ها نشان می‌ چکیده کامل
    چکیده مطالعة زوایای گوناگون شخصیّت، رفتار و زندگی پیامبر(ص) از اهمّیّت بسزایی برخوردار است؛ در پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، به یاری شواهدی از متن، به بررسی خَلق و خُلق حضرت محمّد(ص) در مثنوی های شعر فارسی از سنایی تا شیخ محمود شبستری پرداخته شد. یافته ها نشان می‌دهد که در این مثنوی ها بیشتر به جنبه های خُلقی و باطنی حضرت پرداخته شده و به جنبه های ظاهری و جسمانی ایشان، کمتر اشاره شده است. توجّه به اوصاف جسمانی پیامبر تا پایان قرن ششم، بیشترین بسامد را در اشعار سنایی و نظامی دارد و از آن پس در قرن هفتم و هشتم در اشعار مولوی، سعدی و شیخ محمود شبستری هیچ نمودی ندارد. سنایی و عطّار بیشترین توجّه را به اوصاف خُلقی حضرت داشته اند و ویژگی هایی همچون بی‌سایگی، امّی بودن، سیادت بر انبیا، استغراق در عبادت، اقتدار و شجاعت، مهرورزی، تقدّم بر کاینات، شفاعت و... جزو اوصاف خُلقی پیامبر(ص) هستند که در مثنوی های این دوره مورد ستایش قرار گرفته اند؛ لیکن تأکید بر تقدّم بر کاینات بیش از بقیة ویژگی های ایشان نمود دارد و در اشعار تمامی شاعران، مورد بحث قرار گرفته است. پرونده مقاله

  • مقاله

    16 - نقد و بررسی موضوع بی‌سایگی پیامبر مکرّم اسلام در نعتیّات نبوی
    بهارستان سخن , شماره 5 , سال 16 , زمستان 1398
    چکیده یکی از موضوعات مطرح، در مورد پیامبر مکرّم، بی سایگی ایشان است که همانند سایر خَلقیّات و خُلقیّات آن حضرت، در شعر فارسی، بویژه نعتیّات نبوی، بازتاب یافته است. از آنجایی که شاعران ادب فارسی، طبیعتاً به دنبال اثبات شکوه و عظمتی ماورای بشری برای ختمی مرتبت بوده اند، چکیده کامل
    چکیده یکی از موضوعات مطرح، در مورد پیامبر مکرّم، بی سایگی ایشان است که همانند سایر خَلقیّات و خُلقیّات آن حضرت، در شعر فارسی، بویژه نعتیّات نبوی، بازتاب یافته است. از آنجایی که شاعران ادب فارسی، طبیعتاً به دنبال اثبات شکوه و عظمتی ماورای بشری برای ختمی مرتبت بوده اند، از این موضوع، تحت عنوان معجزه یاد کرده اند. سئوال اصلی این نوشته آن است که آیا پیامبر اسلام، واقعاً سایه داشته اند؟ برای یافتن پاسخ، این موضوع را به شیوۀ اِسنادی- تحلیلی، از دیدگاه قرآن، عقل و روایات، کاویده ایم. یافته های این پژوهش نشان می دهد که هیچگاه نه قرآن، درصدد اثبات معجزه ای برای آن حضرت بوده است و نه خود ایشان. از نظر عقلی نیز این موضوع قابل پذیرش نیست. اندک روایات نقل شده از فریقین نیز، به قدری ضعیف، سُست و غیر قابل اعتماد است که نمی توان به صحّت آن، اعتنا کرد. پرونده مقاله

  • مقاله

    17 - بررسی واژه‌ها و اصطلاحات فرانسوی در اشعار فارسی شهریار
    پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی , شماره 53 , سال 14 , پاییز 1402
    در دورۀ مشروطیّت، شاهد هجوم انبوه واژه‌ها و اصطلاحات فرانسوی به زبان و ادب فارسی می¬باشیم که در شعر شاعران دورۀ اوّل مشروطه، همانند ادیب الممالک فراهانی و حسن وحید دستگردی، بسیار فراوان¬تر از دیگر شاعران است. با گذار از دورۀ بیداری و رسیدن به دورۀ پهلوی اوّل و دوم، این چکیده کامل
    در دورۀ مشروطیّت، شاهد هجوم انبوه واژه‌ها و اصطلاحات فرانسوی به زبان و ادب فارسی می¬باشیم که در شعر شاعران دورۀ اوّل مشروطه، همانند ادیب الممالک فراهانی و حسن وحید دستگردی، بسیار فراوان¬تر از دیگر شاعران است. با گذار از دورۀ بیداری و رسیدن به دورۀ پهلوی اوّل و دوم، این واژه‌ها و اصطلاحات؛ دست¬خوش تغییرات زبانی می¬شوند. پرسش اصلی این نوشته که به شیوۀ اسنادی و به روش کتاب¬خانه¬ای درصدد پاسخ آن برآمده-ایم آن است که واژه‌ها و اصطلاحات فرانسوی در شعر شهریار، چه تغییراتی یافته است؟ نتیجۀ این بررسی نشان می¬دهد، بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات فرانسوی از همان آغاز ورود به زبان و فرهنگ فارسی، تثبیت و مورد پذیرش و استفاده واقع شده، بعضی کم¬رنگ و به حاشیه رانده شده، برخی محو و از دایرۀ استعمال خارج گشته و بعضی با تغییرات آوایی مواجه شده و برخی به ضرورت وزن شعری دچار ترخیم و برخی برای رشته¬های خاصّی تخصیص یافته، در موارد اندکی برخی از واژه‌ها به دو زبان فارسی و فرانسوی با یک صورت نوشتاری و معنایی به کار رفته¬اند، بعضی واژه¬ها و اصطلاحات از حوزۀ محدود خارج شده و توسّع معنایی یافته و برخی از واژه‌ها و اصطلاحات نیز معادل فارسی تراش¬خورده، خوش¬آواتر و قابل فهم¬تری در شعر شهریار یافته¬اند. پرونده مقاله

  • مقاله

    18 - اشارات و مضامین برساخته از مشاغل در اشعار دورة تیموری
    جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی) , شماره 27 , سال 8 , بهار 1403
    یکی از طرق شناخت دقیق جامعه و زندگی فردی و اجتماعی، شناخت شیوه¬های کسب و کار آن جامعه است. با توجّه به اینکه دورة تیموری از ادوار کمتر شناخته شدة تاریخ ایران است، در این پژوهش، با هدف معرفی مشاغل دورة تیموری، با گردآوری اطلاعات، به روش کتابخانه¬ای و روش نگارش، توصیفی به چکیده کامل
    یکی از طرق شناخت دقیق جامعه و زندگی فردی و اجتماعی، شناخت شیوه¬های کسب و کار آن جامعه است. با توجّه به اینکه دورة تیموری از ادوار کمتر شناخته شدة تاریخ ایران است، در این پژوهش، با هدف معرفی مشاغل دورة تیموری، با گردآوری اطلاعات، به روش کتابخانه¬ای و روش نگارش، توصیفی به واکاوی و شناسایی مشاغل دورة تیموری از خلال اشعار عهد پرداخته می¬شود تا اولاً مشخص شود که در این دوره که تیمور در آن به احیای نظام پیشه¬وری و اعتلای بازرگانی پرداخت چه مشاغلی در ایران وجود داشته است؟ ثانیاً ضمن آشنا کردن خوانندگان با اقسام مناصب، واژگان و اصطلاحات مرتبط با مشاغل در اشعاری که در دورۀ تیموری به کار رفته، تحلیل و بررسی شود تا ضمن آشنایی با اشارات و مضامین برساختۀ شعرا از این مشاغل، گامی دیگر در راه شناساندن هر چه بیشتر آثار ادبی فارسی و بالاخص دورة تیموری برداشته شود. یافته¬ها نشان می¬دهد که مشاغل گوناگون دولتی و درباری¬، خدماتی، صنعتی و تجاری در این عهد رایج بود. برخی از این مشاغل و حِرَف منسوخ شده و امروزه رواج ندارند و برخی نیز جای خود را به مشاغل مشابهی¬ داده¬اند. شعرای این عهد، واژگان و اصطلاحات مرتبط با مشاغل و حِرَف را در راه نیل به مقاصدی مانند آفرینش¬های ادبی، القای اندیشة هنری و مضمون آفرینی به خدمت گرفته¬اند. پرونده مقاله